SlideShare a Scribd company logo
IZINDLELA ZESENZO
UMEHLUKO PHAKATHI KWEZINKATHI
ZESENZO NEZINDLELA ZESENZO
• Uma kukhulunywa ngezinkathi zezenzokuqondwe ukuthi izinto ezenzekayo
zenzeka nini.
Izibonelo:
• Inkathi yamanje – Ugogo uwasha ingubo kanokusho.
• Inkathi edlule – Ugogo wawasha inguboka nokusho.
• Inkathi ezayo – Ugogo uzowasha/uyowasha ingubo kanokusho.
• Uma kukhulunywa ngezindlela zezenzokuqondwe ukuthi
IZINDLELA ZESENZO
• Indlela esabizo (The infinitive mood)
• Indlela ephoqayo noma yokuyalela (Imperative mood)
• Indlela yamandla (Potential mood)
• Indlela eqondisayo (Indicative mood)
• Indlela eyamile noma encikile (Subjunctive mood)
• Indlela yesimo (Situative mood)
IZENZO EZINGAZISEBENZISI
IZIVUMELWANO ZENHLOKO
• Izenzo ezisabizo
Izibonelo: Kuhle ukuhamba ekuseni ilanga lisengakaveli.
Akumnandi neze ukufunda izibalo.
• Izenzo eziphoqayo
Izibonelo: Sukuma uhlale phansi wena!
Letha lokhu kudla lana!
• Ubaba uyathanda ukulijimisa ihhashi uma esuthi.
• Ngifisa ukusifundisa isiZulu lapho sengingumfundisi/nguthisha.
• Uhulumeni wethu angakwazi ukubafundisa mahhala bonke abafundi
basemaNyuvesi.
• UThemba akathandi ukuzikamisisa izinwele.
IZENZO EZISEBENZISA IZIVUMELWANO
ZENHLOKO
• Indlela yamandla
Isibonelo: Mina ngingasiqeda isinkwa sonke ngingedwa.
• Indlela eqondisayo
Isibonelo: Izinsizwa zilusa izinkomo.
• Indlela eyamile noma encikile
Isibonelo: Ngifuna ukuba sisheshe sihambe namuhla.
INDLELA ESABIZO (THE INFINITIVE MOOD)
• Iziqu zezenzo:
• lala
• gijima
• pheka
• geza
• khala
• funda
• hleka
SAKHIWA KANJANI ISENZO ESISABIZO
ESIVUMAYO?
Isiqalo samabizo esigaba 15 + isiqu sesenzo = isenzo esisabizo
• ukulala
• ukugijima
• ukupheka
• ukugeza
• ukukhala
• ukufunda
• ukuhleka
SAKHIWA KANJANI ISENZO ESISABIZO
ESIVUMAYO EZENZWENI EZIQALA
NGONKAMISA?
Sakhiwa ngokuqalisa ngo uku esiqwini sesenzo. -
• Uma isiqu siqala ngonkamisa a- noma ekusetshenziswa ukw-.
azi: uku-azi = ukwazi
eba: uku-eba = ukweba
• Uma isiqu siqala ngonkamisa okusetshenziswa o-
ukondla: uku-ondla = ukondla
SAKHIWA KANJANI ISENZO ESISABIZO
ESIPHIKAYO?
• Isiqalo samabizo esigaba 15 + isakhi sokuphika nga +
• umsuka + isakhi sokuphika -i = isenzo esisabizo
• ukuhamba
uku+nga+hamb+i
• ukudlala
uku+nga+dlal+i
• •ukukhuluma
uku+nga+khulum+i
• ukuwasha
uku+nga+wash+i
SAKHIWA KANJANI ISENZO ESISABIZO
ESIPHIKAYO EZENZWENI EZIQALA
NGONKAMISA?
Isiqalo samabizo esigaba 15 + isakhi sokuphika nga
+ umsuka + isakhi sokuphika -i = isenzo esisabizo
• azi
uku+ng(a)+az+i = ukungazi
• eba
uku+ng(a)+eb+i = ukungebi
• ondla
uku+ng(a)+ondl+i = ukungondli
INDLELA EPHOQAYO NOMA YOKUYALELA
(IMPERATIVE MOOD)
• Izinhloso zalesi sifundo. Kumele nikwazi -
• Ukutomula izenzo ezisendleleni ephoqayo (ezivumayo) kunoma yimuphi
umbhalo.
• Ukutomula izenzo ezisendleleni ephoqayo (eziphikayo) kunoma yimuphi
umbhalo.
• Ukuzakhela imisho ngezenzo ezisendleleni ephoqayo (ezivumayo).
• Ukuzakhela imisho ngezenzo ezisendleleniephoqayo (eziphikayo).
IZENZO EZIPHOQAYO AZINAZO
IZIVUMELWANO ZIKAMENZI
• Izibonelo:
• Hamba kakhulu!
• Dlani!
• Funda usheshe!
• Gijima!
• Washa!
• Geza entanyeni!
IZENZO EZIPHOQAYO ZINAZO
IZIVUMELWANO ZIKAMENZIWA
• Izibonelo:
• Ibambe inja ingangilumi!
• Ziwashisise lezo zingubo!
• Siphekisise leso sitambu!
• Isule nangaphakathi imoto!
• Baphakeleni ukudla abantwana
IZENZO EZIPHOQAYO EZINHLAMVUMBILI
EZIBHEKISWE KUMUNTU OYEDWA
• Izibonelo:
• Funda!
• Bhala!
• Geza!
• Dlala!
• Hamba!
IZENZO EZIPHOQAYO EZINHLAMVUMBILI
EZIBHEKISWE KUBANTU ABANINGI
• Izibonelo:
• Fundani!
• Bhalani!
• Gezani!
• Dlalani!
• Hambani!
IZENZO EZIPHOQAYO
EZINHLAMVUNTATHU
EZIBHEKISWE KUMUNTU OYEDWA
• Izibonelo:
• Gijima!
• Khuluma!
• Goqoza!
• Khahlela!
• Khokhoba!
• Khalisa!
• Khumula!
IZENZO EZIPHOQAYO
EZINHLAMVUNTATHU
EZIBHEKISWE KUBANTU ABANINGI
• kubantu abaningi
• Izibonelo:
• Gijimani!
• Khulumani!
• Goqozani!
• Khahlelani!
• Khokhobani!
• Khalisani!
• Khumulani
IZENZO EZIPHOQAYO EZIQALA
NGONKAMISA ESIBHEKISWE KUBANTU
ABANINGI
• Izibonelo:
• Azi!
• Ala!
• Akha!
• Imba!
• Ima!
• Idla!
• Izwa!
IZENZO EZIPHOQAYO EZIQALA
NGONKAMISA EZIBHEKISWE KUBANTU
ABANINGI
• Izibonelo:
• Azini!
• Alani!
• Akhani!
• Imbani!
• Imani!
• Idlani!
• Izwani!
IZENZO EZIPHOQAYO EZINHLAMVUMBILI
(EZIPHIKAYO) EZIBHEKISWE KUMUNTU
OYEDWA
• Izibonelo:
Ukuvuma Ukuphika
• Funda! Ungafundi!
• Bhala! Ungabhali!
• Geza! Ungagezi!
• Dlala! Ungadlali!
• Hamba! Ungahambi!
ENYE INDLELA
Izibonelo:
• Ukuvuma Ukuphika
• Funda! Musa ukufunda!
• Bhala! Musa ukubhala!
• Geza! Musa ukugeza!
• Dlala! Musa ukudlala!
• Hamba! Musa ukuhamba!
IZENZO EZIPHOQAYO EZINHLAMVUMBILI
(EZIPHIKAYO) EZIBHEKISWE KUBANTU
ABANINGI
• Izibonelo:
Ukuvuma Ukuphika
• Fundani! Ningafundi!
• Bhalani! Ningabhali!
• Gezani! Ningagezi!
• Dlalani! Ningadlali!
• •Hambani! Ningahambi!
ENYE INDLELA
Izibonelo:
Ukuvuma Ukuphika
• Fundani! Musani ukufunda!
• Bhalani! Musani ukubhala!
• Gezani! Musani ukugeza!
• Dlalani! Musani ukudlala!
• Hambani! Musani ukuhamba!
IZENZO EZIPHOQAYO EZINHLAMVUNTATHU
(EZIPHIKAYO) EZIBHEKISWE KUMUNTU
OYEDWA
Izibonelo:
Ukuvuma Ukuphika
• Gijimani! Ningagijimi!
• Khulumani! Ningakhulumi!
• Goqozani! Ningagoqozi!
• Khahlelani! Ningakhahleli!
• Khokhobani! Ningakhokhobi!
• Khalisani! Ningakhalisi!
• Khumulani! Ningakhulumi!
ENYE INDLELA
Ukuvuma Ukuphika
Izibonelo:
• Gijimani! Musani ukugijima!
• Khulumani! Musani ukukhuluma!
• Goqozani! Musani ukugoqoza!
• Khahlelani! Musani ukukhahlela!
• Khokhobani! Musani ukukhokhoba!
• Khalisani! Musani ukukhalisa!
• Khumulani! Musani ukukhuluma!
IZENZO EZIPHOQAYO EZIQALA
NGONKAMISA (EZIPHIKAYO) EZIBHEKISWE
KUMUNTU OYEDWA
• Izibonelo:
• Ukuvuma Ukuphika
• Azi! Ungazi!
• Ala! Ungali!
• Akha! Ungakhi!
• Imba! Ungambi!
• Ima! Ungami!
• Idla! Ungadli!
• Izwa! Ungezwa (unga+izwa)
ENYE INDLELA
• Izibonelo:
• Ukuvuma Ukuphika
• Azi! Musa ukwazi!
• Ala! Musa ukwala!
• Akha! Musa ukwakha!
• Imba! Musa ukumba!
• Ima! Musa ukuma!
• Idla! Musa ukudla!
• Izwa! Musa ukuzwa!
IZENZO EZIPHOQAYO EZIQALA
NGONKAMISA (EZIPHIKAYO) EZIBHEKISWE
KUBANTU ABANINGI
Izibonelo
Ukuvuma Ukuphika
• Azini! Ningazi!
• Alani! Ningali!
• Akhani! Ningakhi!
• Imbani! Ningambi!
• Imani! Ningami!
• Idlani! Ningadli!
• Izwani! Ningezwa! (ninga+izwa)
ENYE INDLELA
Izibonelo:
Ukuvuma Ukuphika
• Azini! Musani ukwazi!
• Alani! Musani ukwala!
• Akhani! Musani ukwakha!
• Imbani! Musani ukumba!
• Imani! Musani ukuma!
• Idlani! Musani ukudla!
• Izwani! Musani ukuzwa!
INDLELA EQONDISAYO (INDICATIVE MOOD)
Indlela eqondisayo ihlukene kabili:
• Indlela eqondisayo ezimelayo
• Indlela eqondisayo yesimo
INDLELA EQONDISAYO (EZIMELAYO)
Inkathi yamanje (ukuvuma)
Isigaba Ibizo Isenzo
• 1 Umfana uhamba
• 1a Ugogo uhamba
• 2 Abafana bahamba
• 2a Ogogo bahamba
• 3 Umuzi uhamba
• 4 Imizi ihamba
• 5 Ilifu lihamba
• 6 Amafu ahamba
• Isigaba Ibizo Isenzo
• 7 Isilo sihamba
• 8 Izilo zihamba
• 9 Inkomo ihamba
• 10 Izinkomo zihamba
• 11 Uhlanya luhamba
• 12 ________ _________
• 13 ________ _________
Isigaba Ibizo Isenzo
• 14 Ubumnyama buhamba
• 15 Ukufa kuhamba
ENYE INDLELA ESEBENZISA ISAKHI ‘YA’
INKATHI YAMANJE (UKUVUMA)
• Isigaba Ibizo Isenzo
• 1 Umfana uyahamba
• 1a Ugogo uyahamba
• 2 Abafana bayahamba
• 2a Ogogo bayahamba
• 3 Umuzi uyahamba
• 4 Imizi iyahamba
• 5 Ilifu liyahamba
• 6 Amafu ayahamba
Isigaba Ibizo Isenzo
• 7 Isilo siyahamba
• 8 Izilo ziyahamba
• 9 Inkomo iyahamba
• 10 Izinkomo ziyahamba
• 11 Uhlanya luyahamba
• 12 ________ _________
• 13 ________ _________
Isigaba Ibizo Isenzo
• 14 Ubumnyama buyahamba
• 15 Ukufa kuyahamba
INKATHI YAMANJE (UKUPHIKA)
Isigaba Ibizo Isenzo
• 1 Umfana akahambi
• 1a Ugogo akahambi
• 2 Abafana abahambi
• 2a Ogogo abahambi
• 3 Umuzi awuhambi
• 4 Imizi ayihambi
• 5 Ilifu alihambi
• 6 Amafu awahambi
Isigaba Ibizo Isenzo
• 7 Isilo asihambi
• 8 Izilo azihambi
• 9 Inkomo ayihambi
• 10 Izinkomo azihambi
• 11 Uhlanya aluhambi
• 12 ________ _________
• 13 ________ _________
Isigaba Ibizo Isenzo
• 14 Ubumnyama abuhambi
• 15 Ukufa akuhambi
INKATHI EZAYO (UKUVUMA)
Isigaba Ibizo Isenzo
• 1 Umfana uzohamba
• 1a Ugogo uzohamba
• 2 Abafana bazohamba
• 2a Ogogo bazohamba
• 3 Umuzi uzohamba
• 4 Imizi izohamba
• 5 Ilifu lizohamba
• 6 Amafu azohamba
Isigaba Ibizo Isenzo
• 7 Isilo sizohamba
• 8 Izilo zizohamba
• 9 Inkomo izohamba
• 10 Izinkomo zizohamba
• 11 Uhlanya luzohamba
• 12 ________ _________
• 13 ________ _________
• Isigaba Ibizo Isenzo
• 14 Ubumnyama buzohamba
• 15 Ukufa kuzohamba
IZINDLELA OKUSETSHENZISWA NGAZO
INDLELA EYAMILE
Ilandela izihlanganiso ezithile:
• Sicabanga ukuba siye eKapa ngonyaka ozayo.
• Bafuna ukuba bawalime wonke amasimu akubo.
• Qhelisa umntwana ukuze angashi.
• Sizogeza qede sidlale.
• Ungamthethisi hleze akhale.
• Likhuleke lelo hhashi funa libaleke.
SIYAYISEBENZISA LAPHO SIBUZA
IMIBUZO:
• Sihambe na?
• Abantwana balale yini manje?
• Sihlale phansi na?
• Bawumbe yini abafana umgodi?
• Sibushise yini utshani?
• Siyihlabe yini imbuzi?
LAPHO SIKHULUMA NGEZINTO ESIZENZA
NJALO:
• Ekuseni ngivuka ngigeze, ngigqoke, ngidle,
• ngithathe izincwadi zami ngiye esikoleni.
• Kusihlwa ngithi ngingadla ngithathe izincwadi ngifunde.
• Emalokishini abantu baphila ngokuthenga:
• bathenga ukudla bathenge izinkuni, bathenge
• amalahle, bathenge okokwembatha,
• bathenge yonke into.
SIYAYISEBENZISA NEZINGASENZO
EZITHILE:
• Lo mntwana umane athule nje lapho ebizwa.
• Ubofike ubase umlilo weThoko.
• Laba bantwana basimze bahleke lapho bethethiswa.
• Liyavalelwa leli thole lidlule lifohle.
REFERENCES
• Khanye,V. (2017) Izindlela Zesenzo. Available from slideshare at
https://www.slideshare.net/vivi205/izindlela-zesenzo-for-slideshare (Accessed 27 August 2017).
• Gasa, S. (2017) Izindlela Zesenzo. Available from slideshare at
https://www.slideshare.net/sandile94/izindlela-zesenzo-for-slideshare (Accessed 27 August 2017).
• Masango, P. (2017) Izindlela Zesenzo. Available from slideshare at
https://www.slideshare.net/prudenceMasango1/izindlela-zesenzo-for-slideshare (Accessed 27
August 2017).
• Mahlangu, M. (2015) Isifundo Sezincazelo/ Semantics. Available from slideshare at
https://www.slideshare.net/mahlangu004/isifundo-sezincazelo-/semantics-for-slideshare (Accessed
27 August 2017).
• Nkosi, D. (2017) Ngefeminizimu. Available from slideshare at
https://www.slideshare.net/delaninkosi/ngefeminizumu-for-slideshare (Accessed 27 August 2017).

More Related Content

What's hot

Izingcezu zenkulumo (sandiso).pdf
Izingcezu zenkulumo (sandiso).pdfIzingcezu zenkulumo (sandiso).pdf
Izingcezu zenkulumo (sandiso).pdf
Andile Ntimbane
 
Imikhakha
ImikhakhaImikhakha
ukwakheka kolimi
ukwakheka kolimiukwakheka kolimi
ukwakheka kolimi
Phumzile Sibiya
 
Isizulu izinhlobo zamabizo.pptx
Isizulu izinhlobo zamabizo.pptxIsizulu izinhlobo zamabizo.pptx
Isizulu izinhlobo zamabizo.pptx
Zama Ngwenya
 
Inkondlo
InkondloInkondlo
Sicikoza ngosiba
Sicikoza ngosibaSicikoza ngosiba
Sicikoza ngosiba
Xolani Knowledge Dlamini
 
Ukulwangisa
UkulwangisaUkulwangisa
Ukulwangisa
MTHOKOZISI NTOKOZO
 
IZIMPAMBOSI ZESENZO (VERB DERIVATIVES).pdf
IZIMPAMBOSI ZESENZO (VERB DERIVATIVES).pdfIZIMPAMBOSI ZESENZO (VERB DERIVATIVES).pdf
IZIMPAMBOSI ZESENZO (VERB DERIVATIVES).pdf
Andile Ntimbane
 
Ukulumbana konkamisa 2
Ukulumbana konkamisa 2Ukulumbana konkamisa 2
Ukulumbana konkamisa 2
Themba Mphiti
 
Ukulumbana konkamisa(1)
Ukulumbana konkamisa(1)Ukulumbana konkamisa(1)
Ukulumbana konkamisa(1)
Aubrey Hlongwane
 
Ukufingqa
UkufingqaUkufingqa
Izinkondlo1(2)
Izinkondlo1(2)Izinkondlo1(2)
Izinkondlo1(2)
Salome Paulina
 
Umlando wemibhalo yesi zulu
Umlando wemibhalo yesi zuluUmlando wemibhalo yesi zulu
Umlando wemibhalo yesi zulu
Ntombenhle Mlangeni
 
Isifundo sezincazelo
Isifundo sezincazelo   Isifundo sezincazelo
Isifundo sezincazelo
Sinamile Gabela
 
Izinguquko zemisindo uma silwangisa, singwaqazisa nalapho sinkankazisa
Izinguquko zemisindo uma silwangisa, singwaqazisa nalapho sinkankazisaIzinguquko zemisindo uma silwangisa, singwaqazisa nalapho sinkankazisa
Izinguquko zemisindo uma silwangisa, singwaqazisa nalapho sinkankazisa
laurencia Motloung
 
IZINHLOBO ZEMISHO.pptx
IZINHLOBO ZEMISHO.pptxIZINHLOBO ZEMISHO.pptx
IZINHLOBO ZEMISHO.pptx
NJABULOTALIYANA
 
Amagama Week 04.pdf
Amagama Week 04.pdfAmagama Week 04.pdf
Amagama Week 04.pdf
Shaniquasthole
 
Izinkondlo1(1)
Izinkondlo1(1)Izinkondlo1(1)
Izinkondlo1(1)
nokubonga lungile
 
Ukuhluzwa kwezinkondlo
Ukuhluzwa kwezinkondloUkuhluzwa kwezinkondlo
Ukuhluzwa kwezinkondlo
Nonjabulo Sibiya
 

What's hot (20)

Izingcezu zenkulumo (sandiso).pdf
Izingcezu zenkulumo (sandiso).pdfIzingcezu zenkulumo (sandiso).pdf
Izingcezu zenkulumo (sandiso).pdf
 
Isilandiso
IsilandisoIsilandiso
Isilandiso
 
Imikhakha
ImikhakhaImikhakha
Imikhakha
 
ukwakheka kolimi
ukwakheka kolimiukwakheka kolimi
ukwakheka kolimi
 
Isizulu izinhlobo zamabizo.pptx
Isizulu izinhlobo zamabizo.pptxIsizulu izinhlobo zamabizo.pptx
Isizulu izinhlobo zamabizo.pptx
 
Inkondlo
InkondloInkondlo
Inkondlo
 
Sicikoza ngosiba
Sicikoza ngosibaSicikoza ngosiba
Sicikoza ngosiba
 
Ukulwangisa
UkulwangisaUkulwangisa
Ukulwangisa
 
IZIMPAMBOSI ZESENZO (VERB DERIVATIVES).pdf
IZIMPAMBOSI ZESENZO (VERB DERIVATIVES).pdfIZIMPAMBOSI ZESENZO (VERB DERIVATIVES).pdf
IZIMPAMBOSI ZESENZO (VERB DERIVATIVES).pdf
 
Ukulumbana konkamisa 2
Ukulumbana konkamisa 2Ukulumbana konkamisa 2
Ukulumbana konkamisa 2
 
Ukulumbana konkamisa(1)
Ukulumbana konkamisa(1)Ukulumbana konkamisa(1)
Ukulumbana konkamisa(1)
 
Ukufingqa
UkufingqaUkufingqa
Ukufingqa
 
Izinkondlo1(2)
Izinkondlo1(2)Izinkondlo1(2)
Izinkondlo1(2)
 
Umlando wemibhalo yesi zulu
Umlando wemibhalo yesi zuluUmlando wemibhalo yesi zulu
Umlando wemibhalo yesi zulu
 
Isifundo sezincazelo
Isifundo sezincazelo   Isifundo sezincazelo
Isifundo sezincazelo
 
Izinguquko zemisindo uma silwangisa, singwaqazisa nalapho sinkankazisa
Izinguquko zemisindo uma silwangisa, singwaqazisa nalapho sinkankazisaIzinguquko zemisindo uma silwangisa, singwaqazisa nalapho sinkankazisa
Izinguquko zemisindo uma silwangisa, singwaqazisa nalapho sinkankazisa
 
IZINHLOBO ZEMISHO.pptx
IZINHLOBO ZEMISHO.pptxIZINHLOBO ZEMISHO.pptx
IZINHLOBO ZEMISHO.pptx
 
Amagama Week 04.pdf
Amagama Week 04.pdfAmagama Week 04.pdf
Amagama Week 04.pdf
 
Izinkondlo1(1)
Izinkondlo1(1)Izinkondlo1(1)
Izinkondlo1(1)
 
Ukuhluzwa kwezinkondlo
Ukuhluzwa kwezinkondloUkuhluzwa kwezinkondlo
Ukuhluzwa kwezinkondlo
 

Izindlela zesenzo tst3 b

  • 2. UMEHLUKO PHAKATHI KWEZINKATHI ZESENZO NEZINDLELA ZESENZO • Uma kukhulunywa ngezinkathi zezenzokuqondwe ukuthi izinto ezenzekayo zenzeka nini. Izibonelo: • Inkathi yamanje – Ugogo uwasha ingubo kanokusho. • Inkathi edlule – Ugogo wawasha inguboka nokusho. • Inkathi ezayo – Ugogo uzowasha/uyowasha ingubo kanokusho. • Uma kukhulunywa ngezindlela zezenzokuqondwe ukuthi
  • 3. IZINDLELA ZESENZO • Indlela esabizo (The infinitive mood) • Indlela ephoqayo noma yokuyalela (Imperative mood) • Indlela yamandla (Potential mood) • Indlela eqondisayo (Indicative mood) • Indlela eyamile noma encikile (Subjunctive mood) • Indlela yesimo (Situative mood)
  • 4. IZENZO EZINGAZISEBENZISI IZIVUMELWANO ZENHLOKO • Izenzo ezisabizo Izibonelo: Kuhle ukuhamba ekuseni ilanga lisengakaveli. Akumnandi neze ukufunda izibalo. • Izenzo eziphoqayo Izibonelo: Sukuma uhlale phansi wena! Letha lokhu kudla lana!
  • 5. • Ubaba uyathanda ukulijimisa ihhashi uma esuthi. • Ngifisa ukusifundisa isiZulu lapho sengingumfundisi/nguthisha. • Uhulumeni wethu angakwazi ukubafundisa mahhala bonke abafundi basemaNyuvesi. • UThemba akathandi ukuzikamisisa izinwele.
  • 6. IZENZO EZISEBENZISA IZIVUMELWANO ZENHLOKO • Indlela yamandla Isibonelo: Mina ngingasiqeda isinkwa sonke ngingedwa. • Indlela eqondisayo Isibonelo: Izinsizwa zilusa izinkomo. • Indlela eyamile noma encikile Isibonelo: Ngifuna ukuba sisheshe sihambe namuhla.
  • 7. INDLELA ESABIZO (THE INFINITIVE MOOD) • Iziqu zezenzo: • lala • gijima • pheka • geza • khala • funda • hleka
  • 8. SAKHIWA KANJANI ISENZO ESISABIZO ESIVUMAYO? Isiqalo samabizo esigaba 15 + isiqu sesenzo = isenzo esisabizo • ukulala • ukugijima • ukupheka • ukugeza • ukukhala • ukufunda • ukuhleka
  • 9. SAKHIWA KANJANI ISENZO ESISABIZO ESIVUMAYO EZENZWENI EZIQALA NGONKAMISA? Sakhiwa ngokuqalisa ngo uku esiqwini sesenzo. - • Uma isiqu siqala ngonkamisa a- noma ekusetshenziswa ukw-. azi: uku-azi = ukwazi eba: uku-eba = ukweba • Uma isiqu siqala ngonkamisa okusetshenziswa o- ukondla: uku-ondla = ukondla
  • 10. SAKHIWA KANJANI ISENZO ESISABIZO ESIPHIKAYO? • Isiqalo samabizo esigaba 15 + isakhi sokuphika nga + • umsuka + isakhi sokuphika -i = isenzo esisabizo • ukuhamba uku+nga+hamb+i • ukudlala uku+nga+dlal+i • •ukukhuluma uku+nga+khulum+i • ukuwasha uku+nga+wash+i
  • 11. SAKHIWA KANJANI ISENZO ESISABIZO ESIPHIKAYO EZENZWENI EZIQALA NGONKAMISA? Isiqalo samabizo esigaba 15 + isakhi sokuphika nga + umsuka + isakhi sokuphika -i = isenzo esisabizo • azi uku+ng(a)+az+i = ukungazi • eba uku+ng(a)+eb+i = ukungebi • ondla uku+ng(a)+ondl+i = ukungondli
  • 12. INDLELA EPHOQAYO NOMA YOKUYALELA (IMPERATIVE MOOD) • Izinhloso zalesi sifundo. Kumele nikwazi - • Ukutomula izenzo ezisendleleni ephoqayo (ezivumayo) kunoma yimuphi umbhalo. • Ukutomula izenzo ezisendleleni ephoqayo (eziphikayo) kunoma yimuphi umbhalo. • Ukuzakhela imisho ngezenzo ezisendleleni ephoqayo (ezivumayo). • Ukuzakhela imisho ngezenzo ezisendleleniephoqayo (eziphikayo).
  • 13. IZENZO EZIPHOQAYO AZINAZO IZIVUMELWANO ZIKAMENZI • Izibonelo: • Hamba kakhulu! • Dlani! • Funda usheshe! • Gijima! • Washa! • Geza entanyeni!
  • 14. IZENZO EZIPHOQAYO ZINAZO IZIVUMELWANO ZIKAMENZIWA • Izibonelo: • Ibambe inja ingangilumi! • Ziwashisise lezo zingubo! • Siphekisise leso sitambu! • Isule nangaphakathi imoto! • Baphakeleni ukudla abantwana
  • 15. IZENZO EZIPHOQAYO EZINHLAMVUMBILI EZIBHEKISWE KUMUNTU OYEDWA • Izibonelo: • Funda! • Bhala! • Geza! • Dlala! • Hamba!
  • 16. IZENZO EZIPHOQAYO EZINHLAMVUMBILI EZIBHEKISWE KUBANTU ABANINGI • Izibonelo: • Fundani! • Bhalani! • Gezani! • Dlalani! • Hambani!
  • 17. IZENZO EZIPHOQAYO EZINHLAMVUNTATHU EZIBHEKISWE KUMUNTU OYEDWA • Izibonelo: • Gijima! • Khuluma! • Goqoza! • Khahlela! • Khokhoba! • Khalisa! • Khumula!
  • 18. IZENZO EZIPHOQAYO EZINHLAMVUNTATHU EZIBHEKISWE KUBANTU ABANINGI • kubantu abaningi • Izibonelo: • Gijimani! • Khulumani! • Goqozani! • Khahlelani! • Khokhobani! • Khalisani! • Khumulani
  • 19. IZENZO EZIPHOQAYO EZIQALA NGONKAMISA ESIBHEKISWE KUBANTU ABANINGI • Izibonelo: • Azi! • Ala! • Akha! • Imba! • Ima! • Idla! • Izwa!
  • 20. IZENZO EZIPHOQAYO EZIQALA NGONKAMISA EZIBHEKISWE KUBANTU ABANINGI • Izibonelo: • Azini! • Alani! • Akhani! • Imbani! • Imani! • Idlani! • Izwani!
  • 21. IZENZO EZIPHOQAYO EZINHLAMVUMBILI (EZIPHIKAYO) EZIBHEKISWE KUMUNTU OYEDWA • Izibonelo: Ukuvuma Ukuphika • Funda! Ungafundi! • Bhala! Ungabhali! • Geza! Ungagezi! • Dlala! Ungadlali! • Hamba! Ungahambi!
  • 22. ENYE INDLELA Izibonelo: • Ukuvuma Ukuphika • Funda! Musa ukufunda! • Bhala! Musa ukubhala! • Geza! Musa ukugeza! • Dlala! Musa ukudlala! • Hamba! Musa ukuhamba!
  • 23. IZENZO EZIPHOQAYO EZINHLAMVUMBILI (EZIPHIKAYO) EZIBHEKISWE KUBANTU ABANINGI • Izibonelo: Ukuvuma Ukuphika • Fundani! Ningafundi! • Bhalani! Ningabhali! • Gezani! Ningagezi! • Dlalani! Ningadlali! • •Hambani! Ningahambi!
  • 24. ENYE INDLELA Izibonelo: Ukuvuma Ukuphika • Fundani! Musani ukufunda! • Bhalani! Musani ukubhala! • Gezani! Musani ukugeza! • Dlalani! Musani ukudlala! • Hambani! Musani ukuhamba!
  • 25. IZENZO EZIPHOQAYO EZINHLAMVUNTATHU (EZIPHIKAYO) EZIBHEKISWE KUMUNTU OYEDWA Izibonelo: Ukuvuma Ukuphika • Gijimani! Ningagijimi! • Khulumani! Ningakhulumi! • Goqozani! Ningagoqozi! • Khahlelani! Ningakhahleli! • Khokhobani! Ningakhokhobi! • Khalisani! Ningakhalisi! • Khumulani! Ningakhulumi!
  • 26. ENYE INDLELA Ukuvuma Ukuphika Izibonelo: • Gijimani! Musani ukugijima! • Khulumani! Musani ukukhuluma! • Goqozani! Musani ukugoqoza! • Khahlelani! Musani ukukhahlela! • Khokhobani! Musani ukukhokhoba! • Khalisani! Musani ukukhalisa! • Khumulani! Musani ukukhuluma!
  • 27. IZENZO EZIPHOQAYO EZIQALA NGONKAMISA (EZIPHIKAYO) EZIBHEKISWE KUMUNTU OYEDWA • Izibonelo: • Ukuvuma Ukuphika • Azi! Ungazi! • Ala! Ungali! • Akha! Ungakhi! • Imba! Ungambi! • Ima! Ungami! • Idla! Ungadli! • Izwa! Ungezwa (unga+izwa)
  • 28. ENYE INDLELA • Izibonelo: • Ukuvuma Ukuphika • Azi! Musa ukwazi! • Ala! Musa ukwala! • Akha! Musa ukwakha! • Imba! Musa ukumba! • Ima! Musa ukuma! • Idla! Musa ukudla! • Izwa! Musa ukuzwa!
  • 29. IZENZO EZIPHOQAYO EZIQALA NGONKAMISA (EZIPHIKAYO) EZIBHEKISWE KUBANTU ABANINGI Izibonelo Ukuvuma Ukuphika • Azini! Ningazi! • Alani! Ningali! • Akhani! Ningakhi! • Imbani! Ningambi! • Imani! Ningami! • Idlani! Ningadli! • Izwani! Ningezwa! (ninga+izwa)
  • 30. ENYE INDLELA Izibonelo: Ukuvuma Ukuphika • Azini! Musani ukwazi! • Alani! Musani ukwala! • Akhani! Musani ukwakha! • Imbani! Musani ukumba! • Imani! Musani ukuma! • Idlani! Musani ukudla! • Izwani! Musani ukuzwa!
  • 31. INDLELA EQONDISAYO (INDICATIVE MOOD) Indlela eqondisayo ihlukene kabili: • Indlela eqondisayo ezimelayo • Indlela eqondisayo yesimo
  • 32. INDLELA EQONDISAYO (EZIMELAYO) Inkathi yamanje (ukuvuma) Isigaba Ibizo Isenzo • 1 Umfana uhamba • 1a Ugogo uhamba • 2 Abafana bahamba • 2a Ogogo bahamba • 3 Umuzi uhamba • 4 Imizi ihamba • 5 Ilifu lihamba • 6 Amafu ahamba
  • 33. • Isigaba Ibizo Isenzo • 7 Isilo sihamba • 8 Izilo zihamba • 9 Inkomo ihamba • 10 Izinkomo zihamba • 11 Uhlanya luhamba • 12 ________ _________ • 13 ________ _________
  • 34. Isigaba Ibizo Isenzo • 14 Ubumnyama buhamba • 15 Ukufa kuhamba
  • 35. ENYE INDLELA ESEBENZISA ISAKHI ‘YA’ INKATHI YAMANJE (UKUVUMA) • Isigaba Ibizo Isenzo • 1 Umfana uyahamba • 1a Ugogo uyahamba • 2 Abafana bayahamba • 2a Ogogo bayahamba • 3 Umuzi uyahamba • 4 Imizi iyahamba • 5 Ilifu liyahamba • 6 Amafu ayahamba
  • 36. Isigaba Ibizo Isenzo • 7 Isilo siyahamba • 8 Izilo ziyahamba • 9 Inkomo iyahamba • 10 Izinkomo ziyahamba • 11 Uhlanya luyahamba • 12 ________ _________ • 13 ________ _________
  • 37. Isigaba Ibizo Isenzo • 14 Ubumnyama buyahamba • 15 Ukufa kuyahamba
  • 38. INKATHI YAMANJE (UKUPHIKA) Isigaba Ibizo Isenzo • 1 Umfana akahambi • 1a Ugogo akahambi • 2 Abafana abahambi • 2a Ogogo abahambi • 3 Umuzi awuhambi • 4 Imizi ayihambi • 5 Ilifu alihambi • 6 Amafu awahambi
  • 39. Isigaba Ibizo Isenzo • 7 Isilo asihambi • 8 Izilo azihambi • 9 Inkomo ayihambi • 10 Izinkomo azihambi • 11 Uhlanya aluhambi • 12 ________ _________ • 13 ________ _________
  • 40. Isigaba Ibizo Isenzo • 14 Ubumnyama abuhambi • 15 Ukufa akuhambi
  • 41. INKATHI EZAYO (UKUVUMA) Isigaba Ibizo Isenzo • 1 Umfana uzohamba • 1a Ugogo uzohamba • 2 Abafana bazohamba • 2a Ogogo bazohamba • 3 Umuzi uzohamba • 4 Imizi izohamba • 5 Ilifu lizohamba • 6 Amafu azohamba
  • 42. Isigaba Ibizo Isenzo • 7 Isilo sizohamba • 8 Izilo zizohamba • 9 Inkomo izohamba • 10 Izinkomo zizohamba • 11 Uhlanya luzohamba • 12 ________ _________ • 13 ________ _________
  • 43. • Isigaba Ibizo Isenzo • 14 Ubumnyama buzohamba • 15 Ukufa kuzohamba
  • 44. IZINDLELA OKUSETSHENZISWA NGAZO INDLELA EYAMILE Ilandela izihlanganiso ezithile: • Sicabanga ukuba siye eKapa ngonyaka ozayo. • Bafuna ukuba bawalime wonke amasimu akubo. • Qhelisa umntwana ukuze angashi. • Sizogeza qede sidlale. • Ungamthethisi hleze akhale. • Likhuleke lelo hhashi funa libaleke.
  • 45. SIYAYISEBENZISA LAPHO SIBUZA IMIBUZO: • Sihambe na? • Abantwana balale yini manje? • Sihlale phansi na? • Bawumbe yini abafana umgodi? • Sibushise yini utshani? • Siyihlabe yini imbuzi?
  • 46. LAPHO SIKHULUMA NGEZINTO ESIZENZA NJALO: • Ekuseni ngivuka ngigeze, ngigqoke, ngidle, • ngithathe izincwadi zami ngiye esikoleni. • Kusihlwa ngithi ngingadla ngithathe izincwadi ngifunde. • Emalokishini abantu baphila ngokuthenga: • bathenga ukudla bathenge izinkuni, bathenge • amalahle, bathenge okokwembatha, • bathenge yonke into.
  • 47. SIYAYISEBENZISA NEZINGASENZO EZITHILE: • Lo mntwana umane athule nje lapho ebizwa. • Ubofike ubase umlilo weThoko. • Laba bantwana basimze bahleke lapho bethethiswa. • Liyavalelwa leli thole lidlule lifohle.
  • 48. REFERENCES • Khanye,V. (2017) Izindlela Zesenzo. Available from slideshare at https://www.slideshare.net/vivi205/izindlela-zesenzo-for-slideshare (Accessed 27 August 2017). • Gasa, S. (2017) Izindlela Zesenzo. Available from slideshare at https://www.slideshare.net/sandile94/izindlela-zesenzo-for-slideshare (Accessed 27 August 2017). • Masango, P. (2017) Izindlela Zesenzo. Available from slideshare at https://www.slideshare.net/prudenceMasango1/izindlela-zesenzo-for-slideshare (Accessed 27 August 2017). • Mahlangu, M. (2015) Isifundo Sezincazelo/ Semantics. Available from slideshare at https://www.slideshare.net/mahlangu004/isifundo-sezincazelo-/semantics-for-slideshare (Accessed 27 August 2017). • Nkosi, D. (2017) Ngefeminizimu. Available from slideshare at https://www.slideshare.net/delaninkosi/ngefeminizumu-for-slideshare (Accessed 27 August 2017).