1. 5. Bincangkan hukum Adat yang diamalkan di Tanah Melayu, Sabah dan Sarawak sebelum campur
tangan British.
PENDAHULUAN
Adat merupakan peraturan yang diamalkan oleh sesebuah masyarakat turun-temurun sehingga
sebati dengan cara hidup masyarakat berkenaan dan dianggap sebagai hukum atau undang-undang
yang harus dipatuhi.
Undang-undang ini disebut sebagai hukum adat iaitu sesuatu peraturan yang menjadi undang-
undang berdasarkan amalan, adat resam atau kebiasaan yang telah lama wujud dalam sesebuah
masyarakat. Sesiapa melanggarnya boleh dihukum.
Adat penting bagi menjamin hak anggota masyarakat supaya anggota masyarakat boleh hidup
selesa, aman dan makmur.
Ada dua jenis adat yang paling berkembang di Tanah Melayu iaitu Adat Temenggung dan Adat
Perpatih. Sementara di Sarawak, masyarakat Bumiputera mengamalkan Adat Dusun Tunggu
manakala Adat Tenom, Adat Dusun dan Adat Temogun diamalkan di Sabah.
ISI
(A) Adat Temenggung
Pengasasnya Datuk Ketemenggungan, berasal dari Palembang, Sumatera. Dibawa ke Tanah
Melayu oleh keturunan Diraja Palembang. Adat ini juga diresapi oleh unsur-unsur Islam Mazhab
Shafie.
Adat ini diamalkan secara meluas di semua negeri Tanah Melayu kecuali Negeri Sembilan dan
kawasan Naning di Melaka.
Adat Temenggung bersifat patriarchal iaitu lebih mengutamakan lelaki sebagai ketua keluarga.
Keluarga sebelah bapa dan sebelah ibu dianggap sama penting. Kaum lelaki mewarisi harta pusaka
keluarga. Anak lelaki mewarisi harta dengan kadar 2/3 berbanding anak perempuan berdasarkan
anak lelaki lebih besar tanggungjawabnya dalam keluarga berbanding anak perempuan. Manakala
anak perempuan mendapat hak 1/3 daripada harta pusaka.
Sistem pemerintahan Adat Temenggung bersifat autokrasi iaitu sultan berkuasa penuh dalam
pemerintahan. Sultan atau pemerintah berkuasa penuh ke atas masyarakat dan menentukan bentuk
undang-undang.
Pelantikan seseorang sultan mengikut warisan. Biasanya putera sulung sultan akan menjadi
pemerintah.

2. Hukuman ke atas kesalahan jenayah lebih keras. Bentuk hukuman berdasarkan prinsip pembalasan.
Kesalahan membunuh akan dihukum bunuh.
Peraturan perkahwinan berdasarkan undang-undang Islam. Dibenarkan berkahwin dengan sesiapa
sahaja asalkan tiada pertalian darah. Perempuan yang berkahwin dikehendaki tinggal bersama-sama
dengan keluarga ibu bapa suaminya.
(B) Adat Perpatih
Diasaskan oleh Datuk Perpatih Nan Sebatang yang berasal dari Pagar Ruyung, Sumatera. Adat ini
telah dibawa masuk ke Tanah Melayu dan disebarkan oleh orang-orang Minangkabau dan
berkembang di Negeri Sembilan serta Naning di Utara Melaka pada abad ke-17. Terdapat perbezaan
antara Adat Temenggung dengan Adat Perpatih.
Adat Perpatih bersifat matriarchal iaitu lebih mengutamakan kaum wanita kerana wanita dianggap
sebagai pengasas suku.
Harta pusaka turun-temurun ialah kepunyaan suku. Pewarisan harta pusaka diberatkan sebelah ibu,
anak perempuan menjadi asas wujudnya suku.
Sistem pemerintahan Adat Perpatih bercorak demikrasi dan permuafakatan. Ini bermakna kuasa
pemerintah tidak terletak di tangan seorang sahaja. Terdapat empat orang Undang memilih seorang
kerabat diraja untuk menjadi Yam Tuan Besar Negeri Sembilan. Di bawah Undang dan Penghulu ialah
Lembaga, di bawah Lembaga terdapat Buapak. Buapak menjadi ketua bagi Perut.
Hukuman Adat Perpatih bersifat pemulihan. Tidak bertujuan untuk menghukum pesalah, sebaliknya
bertujuan untuk mendidik dan membaiki keadaan. Ia lebih bersifat kemanusiaan dan bertimbang
rasa serta memberi peluang kepada pesalah insaf. Oleh itu, pesalah akan didenda dengan membayar
ganti rugi seperti si pembunuh mesti menanggung kehidupan keluarga si mati.
Perkahwinan sesama suku dilarang kerana ahli dalam sesuatu suku mempunyai hubungan yang
sangat erat dan dianggap bersaudara. Setelah berkahwin suami dikehendaki menetap bersama
keluarga perempuan.
(C) Hukum Adat Masyarakat Bumiputera Sarawak dan Sabah
Di Sabah dan Sarawak hukum adat juga memainkan peranan penting dalam peraturan hidup.
Masyarakat bumiputera Sarawak mengamalkan Adat Dusun Tunggu dan Undang-undang Mahkamah
Melayu. Hukum adat mengawal soal bertanam padi dan tempat tinggal orang Iban. Hukum adat
menentukan tanah kampung halaman adalah kepunyaan bersama sesuatu kumpulan masyarakat.
Semua penduduk rumah panjang dalam kumpulan berkenaan berhak bercucuk tanam, memburu
dan mengambil hasil-hasil hutan di kawasan kampung mereka.

3. Kegagalan melaporkan sesuatu bencana, kecemasan, tidak bekerjasama terhadap sesuatu tindakan
yang dipersetujui bersama, pelawat yang memasuki rumah panjang tanpa menanggalkan parang
adalah contoh yang akan dikenakan hukuman.
Di peringkat kampung, hukum adat dilaksanakan oleh ketua kampung atau Majlis Orang Tua-tua.
Dalam sesuatu perbicaraan biasanya terdapat tiga orang hakim untuk mengadili kes iaitu Pengeran
Temenggung atau Datuk Orang Kaya yang mewakili Sultan Brunei dan dua orang wakil suku-suku
yang terlibat dalam kes berkenaan.
Bagi masyarakat Sabah, mereka mengamalkan Adat Dusun, Adat Tenom dan Adat Timogun.
KESIMPULAN
Hukum adat mempunyai peranan penting bagi mengekalkan peraturan hidup agar dapat menjamin
keharmonian dalam masyarakat, menentukan hak dan mengawal tingkah laku individu dalam
kehidupan masyarakat.