Có những mối tình có duyên nhưng chẳng có phận. Dù là thoáng qua, dù là kéo dài lê thê nhưng họ vẫn đao đáo tìm nhau khi trái tim không còn chung nhịp đập
Có những mối tình có duyên nhưng chẳng có phận. Dù là thoáng qua, dù là kéo dài lê thê nhưng họ vẫn đao đáo tìm nhau khi trái tim không còn chung nhịp đập
1. NG N C GIÓ ÐÙA
Bi u Chánh
*****
Quy n th nh t
Ðau n ph n hèn
m m u-thìn (1808) nh m Gia-Long th t niên, t i huy n Tân-Hòa, bây gi là
nh Gò-Công, tr i h n luôn trong hai tháng, là tháng b y v i tháng tám, không nh u
t gi t m a. Lúa s m g n tr , mà b ru ng khô nên không n òng òng1, lúa mùa
a m i c y, mà b t n 2 , nên c ng teo lá úa.
Cái cáng ng, t R ch-Lá t i B n-L i, là vú s a c a nh n dân trong huy n
Tân-Hòa, n m nào c ng nh ó mà nhà nhà u c no c m m áo, u (ng c vì)
m nay c ng khô héo, làm cho dân c huy n trông th y u bu n-b c th than.
i Gi ng-Tre có nhà bà Tr n-Th b n cùn ói rách, thu nay tr i cho trúng mùa
mà nhà bà c ng không c vui, hu ng chi n m nay m t mùa, thiên h nh n ói, thì
nhà bà càng th m kh h n n a.
Bà Tr n-Th ã 65 tu i r i, bà góa ch ng mà con trai l n c a bà là Lê-v n Ðây
ng b t h nh, khu t n m tr c, l i cho bà m t nàng dâu là Th -Huy n, v i b y
a cháu n i, a nh h n h t thì còn bú, a l n h n h t thì ch a quá 12 tu i. Bà
già y u, t u n m chí cu i n m th ng òi p hoài, còn Th -Huy n thì b s p con
th ad t a b ng nên có i làm thì i hái rau b t c m t giây m t lát mà thôi,
ch không i làm m n làm thuê t i ngày cho c.
Tuy v y mà bà Tr n-Th nh có th ng con nh , tên là Lê-v n-Ðó, tu i v a m i
hai m i, vóc-v t cao l n, s c l c m nh-m h n ng i, tánh nó ch n-ch t thi t-thà,
trí nó ch m-l c u-ám song nó h t lòng lo làm mà nuôi m già, nuôi ch dâu, nuôi
cháu d i.
Khi Lê-v n-Ðó m i c 12 tu i, thì cha m em cho ch n trâu cho nhà
giàu. H tr i g n sáng thì Lê-v n-Ðó i trâu ra ng, r i khi thì n m d i tàng cây
n, lúc thì ng i trên l ng trâu cò , d m m a dan n ng t i ngày, b a nào c ng nh
3
a n y, tr i ch ng-v ng t i r i m i v nhà ch c. Có l Lê-v n-Ðó nh ngoài
ng luôn luôn h p th thanh khí nên s c l c m nh-m khác th ng, nhi u khi trâu
ch y, nó n m uôi mà kéo, trâu ph i ng l i, ch không ch y n i. Mà có l c ng t i
Lê-v n-Ðó ngoài ng luôn luôn, g n-g i v i trâu bò, b n bè cùng cây c , nên trí
tu không phát c, không bi t l ngh a, mà c ng không thông-th s chi h t.
Lê-v n-Ðó g n 8 n m, n n m ngoái anh c là Lê-v n-Ðây ch t r i, m
i em v giúp trong nhà và cho làm m n làm thuê mà nuôi s p cháu.
i u mùa m a, Th -Huy n x i t tr ng khoai, vun gi ng4 t a b p chung
quanh nhà, còn Lê-v n-Ðó thì i cày m n l y ti n i g o em v nuôi m và nuôi
1
bông lúa s p n
2
t vì khô
3
trâu tr ng
4
vun v ng: p cao lên
2. p cháu. H t cày r i t i c y, thì Lê-v n-Ðó l i i nh m p b , làm c c nh c t i
ngày, tuy ti n công không c bao nhiêu, song m v i ch dâu ti n t n, ng i xúc
tôm b t cá, ng i ào c hái rau, khi ít thì n, khi nhi u thì em bán, nên trong
nhà d u không d n d , ch c ng không n n i h t thi u b a nào.
n tháng chín tháng m i, ngoài ng ch ng còn công vi c gì làm n a, mà
tr i h n th t mùa, lúa cao g o kém, các nông-gia u ng i khoanh tay nhau nháu5,
nên c ng không ai m n làm vi c gì trong nhà.
Trong huy n Tân-Hoà lúa c ã n h t r i, còn lúa m i thì không có mà n ti p.
Các nhà nghèo th y u kh n- n nên có nhi u ng i ph i b nhà d t v con qua
khác mà ki m n.
Lê-v n-Ðó ngày nào c ng v y, h s m mai th c d y thì di t xóm n y qua xóm
, ki m ch làm m n ng l y g o em v cho m v i s p cháu n, mà i n m ba
ngày m i có ng i ta n làm m t ngày, l i ngày nào làm c thì h hu n công (tr
công) b ng m t vùa g o ( t n a s d a dùng ong g o), không n u cháo cho gia
quy n húp m i ng i m t chén, có âu t i n u c m chia nhau n cho no c.
Lúc ban u trong nhà còn khoai còn b p, h b a nào Lê-v n-Ðó ki m g o
không c thì Th -Huy n n u khoai ho c b p, r i chia cho s p con m i a con
t c khai, ho c ôi ba mu ng b p mà n , s p nh n không no, n t i Lê-v n-
Ðó i làm v , ch dâu l y t b p n u dành mà a cho Lê-v n-Ðó n, thì s p nh
bu l i ng ngó lom lom, a xin cho m t vài h t. Th -Huy n r y con, bi u cho
chú n no, ng ngày sau có s c i làm mà ki m g o. S p nh s m nên dang ra,
song b ng ói quá, nên m t bu n xo. Lê-v n-Ðó th y v y th ng xót, không ành
ng i n m t mình, day qua bên n y út cho a n y m t mu ng, tr qua bên kia út
cho a khác m t mu ng n a, út g n h t t , té ra c ng không còn cho nó n no
c.
Cách ch ng bao lâu, khoai b p trong nhà n ã s ch h t. B a nào không ai
n Lê-v n-Ðó làm, thì c nhà u ph i lu c rau lu c c mà n , ch không có
cháo mà n. S p nh nh n ói m t mày vàng o; còn Tr n-Th ã già y u r i, mà trót
y tháng nay bà l i ch u c hàn n a, nên bà nhu m b nh n m thiêm thi p không
y n i.
t b a n Lê-v n-Ðó i t i m t ngày mà không có ai m n làm vi c chi h t.
Lúc tr i ch ng-v ng t i, nó tr v nhà, hai ch n m i r ng, b ng ói x p ve, l tai
lùng-bùng, c p m t cháng-váng. Ch ng g n t i nhà, nó d ng ch n l i, g c u ngó
xu ng t m t h i, r i ch m rãi b c t b c, d ng nh nhút nhát không mu n tr
nhà.
Nó b c vô t i ám 6 tr ng tr c c a, thì th y trong nhà không có èn c
chi h t, mà may nh có bóng tr ng d i, nên tuy không èn nh ng sáng l m . Nó lén
i vòng qua phía tay m t, r i v ch vách lá mà dòm vô nhà.
Th -Huy n ng b ng a con út mà cho bú. B ba a nh ch y chung
quanh, m t a n m trên võng, m t a v n vai Th -Huy n, còn m t a ng i bên
5
nh n nhó, cau có, qu o
6
mi n B c g i là ay, lo i cây cao 2 th c, thân có ng kíng b ng ngón tay, võ có s d o dai, dùng dt
i thô: bao b , giày b , v i b
3. a, khóc và nói r ng: Ðói b ng quá, l y gì n bây gi má? Th -Huy n áp r ng
Nín i, ng có khóc con, i chút n a chú con v em g o v , m n u c m cho con
n.
Ba a l n n m co trên ván phía bên này, l ng thinh nh ng , ch ng nghe Th -
Huy n nói nh v y m t a ngóc u h i r ng: Ch ng nào chú con v , má? Th -
Huy n áp r ng: t chút n a chú con v . Ð a l n h n h t l i khóc mà nói r ng:
Hôm qua chú v không có em g o v , s b a nay c ng không có n a.
Tên Ðó ng ngoài nghe nh v y r i l i th y Th -Huy n l y v t áo lau n c
t. Nó i vòng vô phía trong, khi i ngang ch chõng m nó n m, thì nó l i nghe bà
Tr n-Thi rên hù-hù.
Lê-v n-Ðó th y tình c nh thê-th m d ng y, thì teo gan héo ru t, nên l c u
th dài, r i l t t b c ri t ra ng, d ng nh nó không mu n th y tình c nh y
a. Ra t i ng r i nó l m-l i i t i hoài. N u lúc y ai c c c h i nó i âu, thì
ch c nó không bi t i âu mà nói.
May nó i mà không g p ai h t. L i n a canh m t, nó t i m t xóm ông, không
bi t là xóm nào. M y nhà trong xóm u ng h t, duy gi a xóm có m t cái nhà l n,
tre tr ng bao chung quanh, trong nhà èn t sáng lòa, khách kh a ông d y-d y,
n u ng vui c i inh- i.
Lê-v n-Ðó th y nhà giàu c m n không h t l i m i khách mà ãi thâm t i ban
êm, r i nh t i nhà mình nghèo kh , èn không d u nên t i mò, m au không
thu c n m ch ngày ch t, s p cháu ói b ng rên khóc van-v y7, thì t c-t i trong lòng,
quy t b c vô mà y ( n) ch nhà giàu n y m t vài gi lúa en v cho gia quy n
n, i n m t i thu n mùa r i làm mà tr l i.
Nhà n y là nhà ông Bá-h Cao Gi ng-Nâu. B a y là b a ông nhóm h ng
i v cho con, nên m i d n c bàn mà ãi thân b ng quy n thích.
Lê-v n-Ðó ngoài x m x m i vô, ng ngay c a cái mà ngó. Khách trong nhà
c n th t u ng r u, m c nói nói c i c i, không ai ý t i ngoài sân, nên không
ai th y nó. Cách m t h i lâu, ông Bá-h dòm ra, th y có ng i l m t ng tr c c a,
bèn sai gia-d ch ra h i coi i âu. Lê-v n-Ðó thu nay không t ng nói chuy n v i ai,
mà c ng không hi u l phép chi h t, nên nghe ng i ta h i i âu, không l y l i d u
ng t thê th m mà ng lòng nh n t c a ng i, l i nói x n-x n r ng: Nhà tôi nghèo
quá, tôi i làm m n mà không ai ch u m n tôi làm. Bây gi nào là m , nào là ch ,
nào là s p cháu nh c a tôi ch t ói h t th y, tôi i n ây, th y nhà n y giàu có
nên tôi ghé l i m n m t ít gi lúa v n .
p gia-d ch nghe r i tr vô nhà nói làm sao v i ông Bá-h không bi t, mà
khách trong nhà c i r , r i ông Bá-h sai ng i ra i Lê-v n-Ðó bi u ph i i ra
kh i c a cho mau.
Lê-v n-Ðó không ch u i, c ng ngó vô trong nhà, và nói l m-b m r ng: Ði
âu bây gi mà bi u ng i ta i. M ta v i s p cháu ói g n ch t, ta v bây gi l y gì
mà cho .
p gia-d ch th y nó không ch u i, m i áp l i xô y. Lê-v n-Ðó trì l i, s c Lê-
n-Ðó m nh quá chúng nó xô không n i, nên chúng nó gi n bèn xích chó cho c n.
7
van vì: van xin
4. Trong nhà có m t b y chó n m sáu con, hùa nhau ch y tuông ra, r i vây chung
quanh tên Ðó mà s a om sòm. Có m t con chó d nh y x c vô c n ch n tên Ðó, b
tên Ðó á cho m t á té l n cù. B y chó s p nên ch y dan ra r i l i áp vô s a n a.
trong nhà và ch và khách óng ti ng nói om sòm. Tên Ðó không hi u h r y
ai, ph n b b y chó làm d quá, s m t mình c không n i nên th ng th ng s t lùi
mà i ra. Tên Ðó ã ra kh i vuông tre c a ông Bá-h r i, mà b y chó c ng ng
tr c c a ngõ s a theo.
Lê-v n-Ðó không bi t i âu, c g c m t xu ng t th ng th ng i d c theo b
tre. Ði c vài ch c b c, tên Ðó nghe d i ng ch n rát-rát, m i cúi xu ng mà coi.
Nh bóng tr ng d i sáng, nên nó th y máu ch y ròng ròng, m i hay mình b chó c n.
Tên Ðó i l i b i tre, l y m t n m lá tre khô mà chùi máu, r i ng i b p xu ng
t khoanh tay mà th ra. B ng ói quá nên tr i mát mà trán m hôi t r t, c p
t hào quang, hai bàn tang m ch nh y xoi-xói .
8
Nh ng ng i t ng bi t nh n-tình m-l nh, nh ng ng i t ng tr i th ok
khu, ai g p c nh thê th m nh v y ch c sao c ng oán h n v n tr i, ho c trách nhà
giàu sang không th ng xót k nghèo hèn, ho c th m ph n c hàn mà r i l y.
Lê-v n-Ðó có s c m nh ch không có trí sáng, t nh t i l n bi t c c mà thôi,
ch không bi t s ng, nên t ng ph n mình thì ph i ch u c c, ph i nh n ói, b i v y
nó g p c nh nh v y, mà không bi t gi n, l i c ng không bi t bu n. Nó ng i ây là
vì b ng ói, ch n m i nên m i ng i, ch không ph i ng i mà suy ngh vi c chi, hay
là ng i mà tính k chi ng ki m g o em v nuôi m v i s p cháu.
ng tr ng t treo gi a tr i v c v c, ng n gió dàn lá tre gi ph t ph . R t-r t
bên ch n con r n m i bò i gi n tr ng, chút-chút trong v n ti ng chim cúc than
phi n êm l nh l o.
Cu c i ng cay d ng y, c nh tr i thanh l ch d ng y, mà Lê-v n-Ðó ng i
tr tr nh m t c c á hay là m t khúc cây, không bu n, không vui, không lo, không
m chi h t.
Cách m t h i lâu nó nghe có thi ng ng i nói chuy n trong v n ông Bá-h ,
nó m i day l i dòm vô mà coi thì th y có m t a con gái ng ng i d a b p l a
út r m khô vô mà ch m, l i có m t bà già ng chóng n nh g n ó mà coi ch ng.
Lúc tên Ðó dòm vô thì nó nghe bà già nói nh v y: Cháo heo c n r i thì t l a9
ó mà i làm vi c khác, ch m y ng i ó mà gi hay sao. Vô ph r a chén v i ng i
ta. Ð ó khuya cháo ngu i r i s nh c vô .
Bà già nói d t l i r i b i vô nhà b p. Ð a con gái d t l a y trã10 cháo, r i
ng b i m t.
Lê-v n-Ðó ng ngoài b tre dòm vô, th y nhà l n c a ông Bá-h phía bên kia
èn còn t sáng tr ng, khách còn nh n nhàng ng n u ng vui c i. Trong nhà
p phía bên n y thì s p gia-d ch qua l i l ng-x ng, mà ch ng th y ai i ra ch a
con gái ng i n u cháo h i nãy h t. Tên Ðó dòm m t h i r i v ch tre chun vô v n, i
ri t l i b ng trã cháo mà i ra. Trã cháo l n nên n ng, mà m i c n nên còn nóng,
8
liên t c
9
tl a
10
i t r ng mi ng
5. song tên Ðó vác lên vai i xông-x ng, không bi t n ng, không bi t nóng, mà c ng
không s h th y.
Nó i v a c n m b y b c, b ng nghe trong nhà b p có ng i h i: Ai vác
cái gì mà i ó? Nó c i ri t không thèm tr l i. Trong nhà b p có hai ba ng i
ch y ra, t i ch n u cháo heo th y m t m t trã cháo bèn la om sòm r ng: n tr m
vô b ng trã cháo heo mà ch y ây nè, b ng i ta, r t theo b t nó. Ðó, nó ch y ó.
Kìa, nó ng v ch hàng tre mà chun kia kìa, b ng i ta .
Tên Ðó c vác trã cháo chun qua hàng tre, r i b ng ngang ru ng mà i nh
th ng, h la m c h , nó không ng l i, mà c ng không thèm ch y. S p gia-d ch
a Bá-h Cao r t theo, áp vô a n m u, a ôm l ng mà b t. Tên Ðó tay trái
n trã cháo trên vai, tay m t g t s p gia-d ch té l n cù, không a nào xáp vô mình
nó c.
p gia-d ch la hét om sòm. Khách trong nhà k xách cây ng i c m hèo ch y
túa theo ti p ng. Có m t ng i th y s p gia-d ch nhút-nhát không dám vô b t tên
Ðó, m i xách m t khúc tre b c t i nh m u tên Ðó mà p. Tên Ðó a tay ra ,
khúc tre g y làm hai n. M t ng i khác nh y t i p n a, tên Ðó tr kh i song
tr t tay trã cháo r t, trã b nát còn cháo y t.
Tên Ðó ng ngó m y ng i r t b t mình và h i t nh táo r ng: Làm gi ng gì
v y ? Ð cháo h t u ng hôn!
y ng i y không th y nó làm d n a, m i xông vô b t n m u r i áp nhau
thoi ng i p. Tên Ðó l ng thinh ch u òn, không ch ng c n a. H th y v y l i
càng ánh nhi u h n n a. Tên Ðó n i gi n tung m t cái, m y ng i n m nó u ngã
ng, r i nó ng t nh nh th ng, m t ngó ch ng cháo , d ng nh nó ti c l m
y.
áp vô b t nó n a. Nó cho h b t trói ké d t v b ng i tr c sân ông Bá-
. Lý-Tr ng Tùng dua b nhà giàu, m t là mu n làm cho v a ý ch -nhà, hai là
mu n th oai v i dân chúng, nên th y tên Ðó b trói ké lòi c ng i ngoài sân, bèn
ch y ra thoi p và nói r ng: y là th ng gì mà ngang d v y h ? Nhà ông Bá-h
khách kh a ông y, m y dám vô mà m n lúa, ng i ta i m y i, r i sao m y
i dám gi t cháo heo c a ng i ta mà ch y. Ng i ta r t b t m y, m y l i ánh
n a g y r ng a s ng m t. Ð r i m y coi tao .
Lý-Tr ng Tùng nói r i l i ánh n a. Tên Ðó b trói không th g t c nên
ng i trân-trân mà ch u ánh nh t , không khóc không than, không nói chi h t.
Có m t ông già th y tên Ðó b ánh nhi u quá mà không nhút nhít, thì b c ra
can Lý-Tr ng r ng: Thôi, b th ng n y nó iên, ánh nó làm chi l m. Nó có t i thì
gi i n Huy n cho quan tr nó .
Lý-Tr ng Tùng tr n m t áp r ng: Ông nói nó iên, nó d l m ch d iên
âu. M y a nào b nó ánh h i nãy n ng nh th nào âu ra ây cho tao coi vít
tích ng tao làm phúc b m mà gi i nó .
Có ba a gia-d ch b c ra, m t a b té gãy h t m t cái r ng c a, máu còn
ch y ròng ròng, m t ax m tm t ng b ng ngón tay, còn m t a thì u trên
trán m t c c b ng ngón ch n cái.
Lý-Tr ng coi r i bèn d y óng n c gi a sân mà trói tên Ðó, r i tr vô nhà n
th t u ng r u. trong nhà ch khách vui say c i h -h , ngoài sân m t ng i
6. nghèo kh b ánh rêm mình, mà l i nh n ói b ng x p ve. Tình c nh n y ng i có
nh t m nh n t ai trông th y c ng a l y châu mày, mà c ám trong nhà
ch ng ai chút lòng th ng xót.
Nghèo kh không c m mà nuôi gia quy n, h giàu có d d n không h t, n
n m t vài gi lúa v mà c u c p m già cháu nh ói n m th hoi hóp, h không
cho m n l i còn xô i. Cùng th b ng cháo c a heo n em v cho m v i cháu
n , h không ngh l i b t mà ánh. Con nhà nghèo ai g p c nh nh v y ch c c ng
ph i oán h n nhà giàu. Th m th ng Lê-v n-Ðó vì tánh d t nát thi t thà, nên thân
kh nh c n n c n y, mà c ng ch a bi t bu n, ch a bi t oán.
Lý-Tr ng Tùng d n-dà m y b a, ánh ch i tên Ðó ã thèm r i m i ch u
gi i lên Huy n. Quan Tri-Huy n hành ph t m t l p n a r i m i gi i lên t nh.
Quan Án-sát tra h i s s a r i lên án nh ánh òn tên Ðó 100 tr ng và 11 5
m, v t i c p c a ng i ta và ánh tài ch có vít tích.
Th m thay! c thay! C m t nhà nh n ói, mình lén b ng c a h cho heo n
em v n d , mà quan b t t i ánh òn r i l i b ày!
Thân mình nghèo kh h ánh mình thì h không có t i, còn mình ánh l i h
thì mình ph i tù! Cu c i trông th y b t nát ru t a gan! Thân ph n k nghèo
ngh thi t là chí kh !
Quan d y lính óng n c c ng tay ch n Lê-v n-Ðó n m s p gi a sân, ánh òn
100 roi, nát th t v ng máu; ch ng m trói ra thì Lê-v n-Ðó bò mà i, ch ng
không n i. Quan ch h n m t tháng, m y d u roi lành r i, m i ày Lê-v n-Ðó lên
nh Gia- nh.
*
* *
Lê-v n-Ðó tù t i Gia- nh, ban ngày i làm vi c n ng n c c kh , l i còn b
lính ánh x i trên u, ban êm ng th t th ng, mà s c l c c ng còn m nh m nh
a, ch ng h gi m sút chút nào h t.
a n quan sai lính d t tù lên r ng n cây kéo v mà c t kho c t l m. Có
nhi u khúc g l n n m sáu tên tù khiêng m t u không n i, mà m t mình Lê-v n-
Ðó vác i nh ch i.
t l n khác quan b t tù ra c a C n-gi ánh cá ch v x khô dành cho
quân lính dùng. Ghe ra kh i r i r i g p dông to sóng l n nh n ghe chìm. Tù v i lính
i m t ghe u b ch t trôi h t th y, duy có m t mình Lê-v n-Ðó, l i l n l n vô t i
mé c; mà kh i ch t r i không thèm th a d p y mà tr n, l i tr v Gia- nh báo
tin cho quan t nh hay.
i Lê-v n-Ðó có s c m nh nh v y, nên ch ng nh ng là m y tr m tù trong
khám u s mà thôi, mà th m chí m y chú lính coi khám c ng u kiêng n n a.
Tuy v y mà Lê-v n-Ðó ch ng h th a s c m nh mà húng hi p tù, ho c khinh khi
lính, d u i làm hay trong khám nó c ng gi m t m c, không khi nào th y nó
bu n hay là vui, d u làm vi c n ng hay là vi c nh c ng ch ng h nghe nó than
phi n chi h t.
11
ph t tù kh sai
7. Lê-v n-Ðó trong nhà th y c nh nghèo nàn thê th m, b c chân ra i ki m n
i g p chúng hân-h i hi p áp, b i v y vào ch n lao tù nó không vui c ngh
ch ng l gì. Có m t u12 n y ch c ai nghe c ng l y làm k , là nó không vui, mà nó
ng không bu n, l i không khi nào nghe nó nh c t i vi c nhà c a nó.
Tên Ðó tù g n ba n m. M t b a kia có tên Tr n-v n-Thi t, là ng i ng
ng v i nó, m c t i chi không bi t, mà quan ày nó lên Gia- nh. V tên Thi t
ng là con nhà nghèo nh tên Ðó, lúc còn nh hai a u ch n trâu cho ng i ta,
th ng ch i b i v i nhau, nên quen bi t nhau l m.
Khi tên Thi t b c vào khám, tên Ðó ngó th y nó mà không m ng, không h i
chi h t. Tên Thi t th y ý t nh v y, thì l y làm k , t ng nó quên mình, nên c ng
làm l , không thèm h i.
n t i trong khám ng h t, duy có m t mình tên Ðó còn ng i gãi u. Tên
Thi t b c l i ng ngay tr c m t mà h i r ng: Anh ph i tên Ðó Gi ng-Tre
hôn?
Tên Ðó ngó s ng m t h i, coi b nh suy ngh l m v y, r i m i áp r ng: Ph i.
Còn anh ph i là anh Thi t hôn?
Tên Thi t c i mà nói r ng: y ch ai! M i m y n m nay mà anh quên tôi
hay sao ?
Tên Ðó x u tóc, hai tay x vô tóc mà gãi m t h i r i u ch m b m ( i,
bù xù. ây có gi ng d h m, cái l ng móc thích cái u ch m b m, Ca dao mi n Nam),
ng i khoanh tay l nh thinh, không ngó tên Thi t mà c ng không nói chi n a h t. Tên
Thi t th y v y bèn ng i x d a bên mà h i r ng: Anh tù m y n m nay mà c c hay
ng v y anh ?
Tên Ðó châu mày l ng thinh m t h i n a, r i m i nói r ng: ng v y ch c c
ng gi ng gì .
Tên Thi t th y b tên Ðó lôi-thôi quá thì t c c i, mu n i v ch mình mà ng .
Thình-lình tên Ðó h i r ng: Sao anh tù ?
Tên Thi t tr n m t áp r ng: Tôi c ng nh anh v y ch có khác chi âu. H
giàu h hi p mình quá! Anh nh hôn? N m th t mùa ó, anh không có c m mà
n, anh lén b ng trã cháo heo c a ông Bá-h em v cho bác v i m y a cháu n,
b t h ánh anh r i gi i n quan b tù anh ó; nhà tôi c ng ói quá, nên tôi d t
ông già tôi lên V ng-Gù mà ki m n. Tôi i c ít tháng , k ông già tôi mang b nh
mà b mình. Tôi tr v Gi ng-Tre xin v i ông ba Lãnh. M y n m nay tôi v i
ng thi t c c kh quá. ng làm ru ng l n mà có m t mình tôi , nên làm t i ngày
không h tay, mà l i còn b v ch ng ng ánh ch i n a. Hôm tháng tr c lúa c y
xong r i, k g p tr i m a d m d luôn sáu b y b a. Ông Lãnh s n c trên gi ng
xu ng tràn b ng p lúa, ng b t tôi ngày êm ph i luôn ngoài ru ng mà gi b . Có
t êm tr i m a l n quá, n c trên gi ng ch y xu ng ào-ào, r i b b hai ba khúc
mà tràn vô ru ng. Ph n thì tr i t i en nh m c, ph n thì tôi có m t mình, lo p
khúc n y n c tràn vô khúc kia, tôi làm không n i, nên n c tràn vô ru ng lai-láng
ng p lúa h t. Sáng ngày ông Lãnh ra th m ru ng th y n c b b ng p lúa, ng ch i
nát ông nát cha tôi, r i ng vác cây r t p tôi. Tôi s tôi ch y, ng c r t theo, b
12
u
8. tr n ng tr t ch n r i nh m g c cây c n hông ng nên ng ch t. V con ng la
làng la xóm nói tôi gi t ng, nên làng h b t mà gi i tôi n Huy n. Vi c thi t tôi
khai thi t mà quan không ch u nghe nên ày tôi lên ây. Thi t thân mình nghèo kh
quá anh há ?
Tên Ðó nghe tên Thi t thu t chuy n r i, nó không t d u th ng xót tên Thi t,
mà c ng không trách quan x oan- c. Nó ng i châu mày l ng thinh, b nh suy ngh
chuy n gì ó v y. Cách m t h i lâu nó m i nói r ng: Không bi t n m nay má tôi có
au hay không ? Còn ch tôi làm gi ng gì mà nuôi s p nh .
Tên Thi t áp r ng: Bác ch t anh không hay hay sao ? C kh d hôn! Quan
b t anh có vài b a gì ó k bác m t. Còn ch dâu v i s p cháu c a anh, thì khi tôi
trên V ng-Gù tôi tr v , tôi nghe nói s p nh ói quá nên ch t h t ba b n a, còn
y a kia ch dâu anh d t i âu không bi t, không có Gi ng-Tre n .
Tên Ðó nghe m y l i y thì nó dùn mình tr n m t, d ng nh ai em b c
13
tranh gia ình bu n th m ngày x a mà treo tr c m t, nên nó v t ng d y, uynh
hai cánh tay r i nói l n r ng: Má tôi ch t, má tôi ch t li n h i ó ! M y a cháu
tôi ói quá nên c ng ch t, tr i ôi! Nó nói có bao nhiêu ó r i té ng a n m dài d i
t, tay ch n run bây b y. Tên Thi t th y v y th t kinh nên la lên. T i nh n ng
ng nghe la gi t mình th c d y áp l i khiêng Lê-v n-Ðó em n m trên p . 14
Ðêm y tên Ðó n m c p tay p ch n, l c u, m t lát nghe nó th dài m t
cái r i ch c l i kêu tr i. Sáng b a sau mình m y nó nóng h m, nên không i làm
c.
Lê-v n-Ðó nóng vùi luôn cho t i n a tháng; m i b a t i nh n i làm h t, còn có
t mình nó n m trong khám mà thôi. Lúc nào nó b t nóng thì nó suy ngh , nh t i
chuy n nhà h i tr c: trong bu ng m già au không thu c u ng, c n m trên chõng
mà rên, ngoài tr c s p cháu ói không c m n, nên qu n bên ch n mà khóc. Mình
i làm công h không m n, mình i vay lúa h không cho, lén b ng cháo c a h
cho heo n em v cho m v i cháu n , h b t mà ánh kh o, r i l i gi i n cho
quan b tù. Mình có t i gì mà b tù? H giàu, lúa g o n không h t n n i l y mà
cho heo n, mình nghèo không có c m n, l y v n cho kh i ch t ói, làm nh
y có t i hay sao? Té ra cái m ng th ng Ðó n y v i c nhà c a nó u không b ng
cái m ng m y con heo c a ông Bá-h Cao hay sao? Nhà giàu h có c a r i h b b c
nhà nghèo quá! Quan l n h quy n r i h è p dân ngu quá!
13
rùn mình hay rùng mình: thân th c ng m nh và b t ng
14
lo i gi ng làm b ng tre s sài
9. (2)
Tên Ðó thu nay kh d i n n i g p kh n- n không bi t bu n, b oan c
không bi t gi n. Nay nh có tên Thi t thu t chuy n oan t c ng trí khôn c a nó,
nên nó ng i suy ngh , r i l i nh tên Thi t nh c chuy n nhà c a nó làm cho nó au
lòng. B i au lòng nên m i té ng a kêu tr i, t i ng trí nên m i bi t bu n bi t oán.
Thu nay trí não nó u-ám nên không bi t suy ngh chi h t. Nay trí nó tuy ã
cm c r i, song còn y u t l m nên m i chiêm-nghi m c vi c i c
t chút thì ã mê m t, n m thi p-thi p nh ng i ng .
15
Tù i làm h t, nên trong khám v ng teo. Tên Ðó n m m t h i r i nghe có ti ng
ng i ta ch y qua ch y l i r n-r t trên u. M t lát n a l i nghe có ti ng ng i ta nói
lào-xào phía d i ch n. Tên Ðó m m t ra thì th y có chín m i ng i ng bao
chung quanh mình, có già, có tr , có s n s n, ng i n m tay, ng i n m ch n, ng i
u bi u ng i d y, mà ng i nào c ng m t mày xanh lét, hình d ng m teo, xem
th y phát s . Tên Ðó tuy mê m t, song b ng i ta trì kéo nên ph i ráng s c ng i d y.
Nó th y m y ng i y u l h t th y, ch không ph i b n tù trong khám, nó bèn
i: y ng i âu? Vô ây làm gì? Tôi m t m i cho tôi n m ngh , b t tôi ng i
y làm chi ây?
y ng i y ngó nó mà c i ng t. Có m t ông già ch ng b y tám m i tu i,
tóc râu b c tr ng, b c l i v vai mà nói r ng: Chúng ta c ng trong khám n y
cháu không bi t hay sao? Anh em chúng ta ây ai c ng b tù oan- c nh cháu v y
t th y. Ng i trên d ng th n y h x u l m, nh t là m y nhà giàu v i m y nhà
quan h ti n th mà húng hi p k nghèo hèn không xi t k . Khi chúng ta còn
ng, chúng ta th m ti c không ra cho kh i ng c c mà tr thù tr oán cho h t u t-
c trong lòng. Nay chúng ta ch t r i, h n chúng ta ph ng ph t, tuy thong th mu n
i âu c ng c, ai làm vi c gì c ng th y h t th y, nh ng mà th y thì càng t c càng
gi n, ch c ng không báo thù báo oán c, ngh thi t t c không bi t ch ng nào.
Cháu mu n th y th ng Bá-h Cao là a giàu c ác, vì m t trã cháo heo mà nó b t
cháu r i gi t luôn n m sáu m ng trong nhà cháu hay không? Nh cháu mu n i, thì
chúng ta d t i cho mà coi .
Lê-v n-Ðó nghe nói t i Bá-h Cao thì n i gi n, mu n bi t coi bây gi nó còn
giàu sang n a hay không, nên xin m y h n ma d t mình i. Trong m t giây phút,
ng th y nhà Bá-h Cao rõ ràng: trong hai ba tòa nhà kinh dinh, ngoài m t vuông
tre kín mích. Bá-h Cao ng ng i t i ván gi a b ng cháu n i mà gi n, dâu con
ng ng i n u ng trong bu ng, gia-d ch làm l ng-x ng, a cu c t ngoài v n,
a n u c m d i b p, a xay lúa, a dã g o. Lê-v n-Ðó th y t i ch mình b ng
16
trã cháo heo mà i, l i c ng th y ch h óng n c trói mình mà ánh n a. Nó th y rõ
ràng thì càng t i gi n, nên xin m y h n ma d t giùm ra kh i ch y cho mau.
y h n ma d t nó i v , mà tr c khi tr v khám l i d t nó ghé ch nhà nó
i tr c cho nó coi. Cái chò c a nó bây gi s p ngã n m sát t, ch n hiêu17 r n
15
tình tr ng h u nh m t h t tri giác
16
giã
17
chàng hiu: m t lo i nhái, l ng màu s c xanh-nâu
10. i chun vô chun ra r t r t., ch không th y d ng ng i ta. Cách ch ó ch ng m t
công t có m t cái m t lúp-lúp, c m c bít núm h t, m y h n ma ch mà nói ó là
c a m nó.
Lê-v n-Ðó th y quê nhà, th y m m thì khóc vùi.
y h n ma d t tr v khám r i ng i già h n h t m i nói r ng: Cháu th y
hay ch a, k giàu sang h h i cháu là a nghèo hèn n n i tan nhà nát c a, làm
cho m v i cháu ói khát mà ch t h t, v y mà h c ng còn sung s ng, quan ã
không ph t h , mà tr i c ng không h i h , th thì hai ch công bình là ch ng i
ta bày t mà g t b n nghèo hèn nh chúng ta ây, ch không có ngh a lý chi h t.
Cháu coi l y ó mà coi, chúng ta oán loài ng i có áng hay không h
Lê-v n-Ðó ng i l ng thinh, châu mày tr n m t, coi b gi n l m. Cách m t h i
lâu nó m i h i m y h n ma r ng: Tôi b oan- c nên tôi gi n thì ph i, ch m y ng i
có oan c chi âu mà m y ng i gi n? .
Ông già h n h t c i r i nói r ng: Sao cháu bi t anh em chúng ta ây không b
oan- c? N u không oan- c thì chúng ta gi n sao c? Cháu n m xu ng, chúng
ta thu t chuy n c a chúng ta cho cháu nghe .
Lê-v n-Ðó nghe l i n m xu ng li n. M y h n ma ng i vây chung quanh, r i
ông già h n h t kh i u thu t chuy n c a ông nh v y:
Tôi tên là Hu nh-v n-Hi n, già ã c 75 tu i trên u, mà không có v con
chi h t. N m tr c tôi câu c ít con cá lóc, bèn em xu ng ch V ng-Gù i l y
o v mà n. V a xu ng t i ch tôi g p hai tên lính áp b t tôi, bi u ph i chèo ghe
cho con quan Tri-ph Tân-An i ch i. Tôi nói tôi m c bán cá n u b t tôi chèo ghe thì
cá tôi ch t r i bán không c. H không nghe, c b t tôi em xu ng ghe. Con quan
Tri-ph m i 18, 19 tu i, mà vì quan Tri-ph c ng c u, nên c u h n-hào ngang-tàng
m. C u d y lính nhà m t mình tôi b i xu ng cho c u ch i. Tôi b i ch m c u
ch i t ng b ng, mà tôi b i mau, xu ng l c c u l i còn ch i h n n a. B i i c vài
khúc sông, g p m t cây n l n, trái chín treo lòng-thòng, c u bi u tôi ghé xu ng
18
cho c u hái. C u vói tay hái b n, xu ng l c c u té nhào xu ng sông. Tôi nh y theo
t c u r i cái v nh y sâu mà nh y m nh quá, nên c u chìm r i trôi m t, tôi mò
không ng.
Tôi v ph mà báo. Quan Tri-ph b t tôi nói tôi xô con ngài xu ng sông, nên
làm án ày tôi chung thân. Tôi vô khám n y c hai n m r i th b nh mà ch t. Tôi
là ng i vô t i, mà ph i ch t trong ng c nh v y không c-hi p hay sao? .
n ma th nhì c t ti ng nói r ng: Chuy n c a ông tuy c, song quan Tri-ph
vì con ch t nóng lòng nên b tù ông, ngh c ng còn có lý nghi m. Chuy n c a tôi ây
i là oan- c lung l m ch . Tôi là Lê-v n-T , g c Tr ng-Bình, v ch ng nghèo
nên ph i m n ru ng c a tên Tr ng-công-Sanh mà làm. Tr ng-công-Sanh giàu
n mà nó kh c b c l m. N m n tr i h n lúa c a tôi c y b n ng khô h t, nên t i
mùa không g t mà ong lúa ru ng cho ch c. Tr ng-công-Sanh b t v ch ng
tôi ph i em con cho nó mà tr . V ch ng tôi có m t a con gái m i 17 tu i;
tôi th ng nó l m, ng c vì mình nghèo, n tr không n i, nên c c ch ng ph i
t ru t em con cho mà tr . Con tôi kh d i, v i Tr ng-công-Sanh, nó rúng
18
th y li u, lo i cây m c d a b n c, bông tr ng, trái tròn và gi p
11. ép làm sao không bi t, mà ch ng m t n m tôi nghe con tôi có nghén. Tôi nghe tin y
thì au lòng xót d h t s c, t i n n n v i nó mà xin em con tôi v . Nó không cho.
Tôi xin cho tôi th y m t con tôi m t chút, nó c ng không ch u. Tôi t c gi n nên h m
n làng mà ki n nó. T i l i nó sai ng i em m t gói gi u sau hè tôi, r i i báo
i làng nói tôi n tr m c a nó. Làng b t tôi mà gi i n quan. Tôi kêu oan h t
c, mà vì nó nhi u ti n n âu nó c ng trám mi ng h h t th y, nên quan không
ch u nghe l i tôi khai, c làm án ày tôi. V tôi ph n thì r u n i con ô danh x ti t,
ph n thì th ng n i ch ng c c kh lao tù, nên nhà nhu m b nh mà ch t. Tôi
trong khám n y, tôi hay v tôi ch t tôi th ng ti c bu n r u ch u không n i, nên tôi
ph i th t h ng mà ch t theo v cho yên thân. Chuy n c a tôi nh v y ó, bà con xét
th coi có áng gi n hay không? .
n ma th ba nghe v a d t l i thì th dài m t cái r i ng d y tr n m t múa
tay mà nói r ng: Ch n c a anh ác nghi t thi t, nh ng mà u giây m i nh
ng t i con gái c a anh m t chút; n u nó bi t gi trinh ti t, Tr ng-công-Sanh làm
ngang, nó la làng la xóm lên, ng ch u trong nhà nó n a, thì v ch ng anh kh i
thác oan. Chuy n c a tôi c ng gi ng nh chuy n c a anh v y, song con gái tôi ch c
nó không thu n tùng, mà tôi c ng b ch n nó h i c, ngh m i thi t là c
ch . Tôi ây Nguy n-v n-Ð o d i B n-l c. V ch ng tôi m n ru ng c a Chánh-
ng Hà mà làm. Tôi có m t a con gái 20 tu i, tôi ã h a g nó cho th ng M , là
con c a ng i b n thi t tôi, làng g n ó. Chánh-t ng Hà có m t th ng con trai tên
là c u ba Ng c, ã có v có con r i, mà h nó th y trong làng trong xóm có con ai
xinh p, thì nó theo ve vãn, l p m u n y k n , làm sao c ng phá danh ti t ng i ta
cho c nó m i nghe. M t b a n c u ba Ng c i ch i g p con gái tôi i c y v .
u th y nó c u mu n, nên theo gh o ch c, r i c y mai c y m i nói vô nói ra mà d
nó. Nó ch c lòng, không thèm nghe h i n gi ng quy n19. C u cùng th m i nói
i tôi c u c i v làm ti u thi p. Tôi nói con tôi ã có h a g cho ng i ta r i nên
không th g cho c u c và xin c u ng có theo gh o ch c gái có ch ng mà làm
cho ng i ta mang ti ng. C u gi n tôi, nên v nhà xúi Chánh-t ng l y ru ng l i,
không cho tôi m n n a. Tôi i m n ru ng khác mà làm, té ra i n âu c ng b
u ta ch n u nên không m n ru ng ai c h t.
Tôi t c quá nên khi g con tôi cho th ng M r i, thì tôi d nhà v bên làng c a
tôi mà , ng ki m ph ng khác làm n. C u ba Ng c nghe tôi cho th ng M
i con tôi thì c u càng oán tôi h n n a, quy t ki m chuy n mà h i cha con tôi. M t
a n th ng r tôi i xóm v , nó i ngang qua b ru ng c a c u ba Ng c. Vì th ng
tôi nó bi t ngh võ khá l m, c u nghe danh c u s , nên không dám ánh nó. C u
xúi a nh coi trâu c a c u theo ch i, nói sao dám i trên b c a nó. Th ng r tôi
y l i êm ái mà nói v i nó r ng i m t chút không hao mòn b là bao nhiêu. Th ng
nh không thèm nghe c theo ch i hoài. R tôi gi n, tr l i ánh nó m t b p tai nh -
nh . C u ba Ng c nh n d p y ch y ra xúi th ng nh nhào trong nhà tôi mà la làng.
tôi i tr c, th ng nh theo sau mà la. Vô t i sân, th ng nh v p hàng rào té
nh m l i cu c t h ng mà ch t. Xóm ri ng ai c ng th y rõ nh v y h t th y, mà
u ba Ng c i cáo v i quan nói tôi v i r tôi gi t th ng nh . C u lo lót sao ó không
19
gi ng sáo
12. bi t, mà quan không òi h i ch ng c chi h t, c b t cha con tôi mà b tù. Anh em
xét coi có oan- c hay không? Tôi bu n r u nên tù m i m y tháng k tôi nhu m
nh mà ch t, còn r tôi bây gi còn trong khám n y, không bi t ch ng nào quan
i tha nó .
n ma Nguy n-v n-Ð o thu t chuy n m i t i ó, k tù kéo nhau v khám
c vô r n r n. M y h n ma bi n i m t. Lê-v n-Ðó m m t th y tên Thi t ng
a bên nó và r u nó mà h i có b t nóng hay không.
Lê-v n-Ðó m hôi t d m, ng c h i nh y th ch-th ch, song u nh nhàng,
không mê m t nh m y b a tr c n a.
Ðêm y nó n m suy xét vi c i, nh chuy n c a mình thì c m gi n Bá-h Cao,
ng i giàu có mà sao không bi t th ng k nghèo nàn, th y ng i ta ói khát ã
không ch u giùm giúp, r i vì m t trã cháo heo mà ành h i luôn c m t nhà. Nó
ng m-ngh l n l n, nh t i vi c c a tên Thi t r i nh luôn t i m y chuy n h n ma
thu t v i nó ó. Ban u nó gi n m t mình Bá-h Cao là ng i h i nó mà thôi,
ch ng nó chiêm nghi m t i m y vi c kia, nó ngh nh ng ng i giàu có sang tr ng
u b c ti n, quy n t c mà làm h i b n nghèo hèn, b i v y nó gi n nhà giàu
sang h t th y, châu mày tr n m t, vùng ng d y m ng c th i-th i mà nói l n
ng: c thi t! T c l m! T i gì mà b ày!
Tên Thi t n m ng g n ó, nghe tên Ðó nói l n ti ng, gi t mình m m t, dòm
th y tên Ðó ng trân-trân c p m t l chao-o o, hai l m i th h i ra khì-khì, không
hi u chuy n gì, s tên Ðó mê s ng, nên l t- t ch y l i n m tay bi u n m xu ng mà
ngh .
Tên Ðó ngó tên Thi t r i ríu-ríu n m xu ng, mà b coi hung ác l m, d ng nh
ng gây-g v i ai vây.
Cách ch ng m y ngày tên Ðó h t au, r i m i b a i làm v i b n tù nh c .
u ai có ý coi ch ng nó, thì có l th y nó t y ý t khác h n x a, i ng ch n ch ,
t mày h m h , không mu n nói chuy n v i ai, mà c ng không thèm ngó ai h t,
ban ngày i làm công vi c thì nó l ng- ng l , b nh riêng tính vi c chi v y, còn
ban êm v khám thì nó n m thi p-thi p, mà ch ng ng i ta ng h t r i, nó l i th c
y, ng i khoanh tay ngó s ng vô trong vách trót m t hai canh r i m i ch u ng .
Nh ng i v i lính coi tù ch bi t hi p áp ánh p mà thôi, ch không bi t
xem-xét trí ý, b i v y tên Ðó tính nh ng vi c gì chúng nó không hay, không dè chút
nào h t.
*
* *
Lê-v n-Ðó trong ch n lao tù trót m y n m, t m thân c c kh không xi t k ,
nh ng mà c c thì ch u ch không than kh c ng ch không tr n. T ngày anh ta
nh tên Thi t nh c chuy n c cho anh ta nh , thu t vi c nhà cho anh ta nghe, r i l i
nh m y h n ma thác oan ch thói i ác nghi t cho anh ta bi t, thì trí khôn c a anh
ta l n l n m i m mang ra, anh ta m i bi t suy ngh vi c i, anh ta m i bi t than
thân trách ph n, anh ta m i bi t oán h n k giàu sang.
Cách ch ng bao lâu, có l nh quan d y chú lính, tên là Ph m K , d t 10 tên t i-
nh n lên r ng n c i. Vã i n c i thì ng i ta th ng l a t i nh n trai tráng
nh d ng mà d t i, l i m i l n i thì lính v i t i-nh n lên trên r ng t i n m m i
13. a, ho c n a tháng, ch ng nào n c nhi u r i quan m i c t thêm m t t p n a
lên ph mà gánh v .
Lê-v n-Ðó s c l c r t m nh-m ai c ng u bi t, b i v y Ph m K m i c t
ph n n c i v i tên 9 t i nh n khác. Lên t i r ng r i, Ph m K bi u t i nh n n
cây làm gác ng ban êm ng v i nhau cho kh i c p beo làm h i.
Lê-v n-Ðó ã ý mu n tr n, nh ng vì ch a g p d p nào thoát thân c, nên
i còn tù ây. Nay lên t i r ng, anh ta ngh r ng rú r m r p, còn lính thì có m t
ng i mà thôi, n u th a d p n y mà tr n thì ch c không th nào h ki m c.
i t i b a ban u thì Lê-v n-Ðó ã thao th c tính tr n hoài, nên ng không
c. Ð n khuya anh ta rình coi lính v i tù u ng h t, anh ta m i lén l y m t cái
a gi t vào l ng r i leo xu ng gác mà i. Ph n thì tr i t i en nh m c, ph n thì
cây-c i giao nhành bít-ch t, ph n thì anh ta không quen thu c ng r ng, b i v y
anh ta c i l n qu n trong r ng hoài, i n sáng c ng ch a ra ngoài tr ng c.
Sáng ngày Ph m K th c d y th y m t Lê-v n-Ðó, bèn d t t i-nh n theo d u
mà ki m. Vã t trong r ng thì t, Lê-v n-Ðó i t i âu u có d u ch n t i ó. Ðã
vây mà h anh ta g p nhánh c n bít ng, thì ch t cho tr ng mà i, nên còn d u
cho ng i ta d theo mà ki m n a.
Ph m K theo d u hoài n ch ng n a bu i s m mai g p Lê-v n-Ðó ng
ng i d a g c cây mà ngh , m i d t t i-nh n áp l i mà b t. Lê-v n-Ðó li u không th
thoát thân c, nên ch u phép cho Ph m K trói mà d t v tr i. Ph m K s tên
Ðó tr n n a nên ban ngày thì cho n c i, còn ban êm thì b t trói l i, không
cho thong-th n a.
Ch ng c i n xong và gánh v h t r i, Ph m K d t t i nh n v t nh m i b m
cho quan hay s tên Ðó lên r ng th a lúc canh khuya b tr i mà tr n. Quan ch ng
án Lê-v n-Ðó thêm 5 n m n a, c ng là 10 n m, l i d n lính coi khám ph i canh gi
nghiêm-nh t, nh t là ng c t tên Ðó i lên r ng n a.
Vì mu n c u gia quy n kh i ch t ói, i l y cháo c a h cho heo n em v
cho m v i cháu n mà ph i b ày 5 n m! Vì oan- c ch u không c nên m i
tr n mà i l i còn ph i b ày thêm 5 n m n a! Thân ph n k nghèo hèn kh nh
y, ai có th y ch ng?
Lê-v n-Ðó t c gi n quá nên chí quy t d u th nào c ng tr n n a. Ng t vì anh ta
tính tr n mà lính c ng tính không cho anh ta tr n, nên canh gi nghi m-nh t luôn
luôn, ban ngày d u anh ta làm vi c gì c ng có ng i coi ch ng, ban êm d u anh ta
ng h c ng không m gông mà l i còn xi ng ch n n a. Lê-v n-Ðó không th tr n
c, nên ph i ch u phép tù cho t i 9 n m.
Ngày n quan T ng-Tr n d y p m t cái l t t nh lên cho t i huy n Bình-
ng. Các t i nh n trong khám u ph i i ào t mà p l y. M t bu i chi u,
lính ng d t t i- nh n tr v khám, i d c ng g p m t ám giông m a m m.
Tr i ã t i r i, mà lính v i t i-nh n b m a l nh nên d t nhau ch y lúp-xúp cho mau
i khám.
Lê-v n-Ðó th ng-th ng th t ra phía sau chót, ch y c m t h i, b ng th y bên
ng có m t b i râm, bèn chun vào ó mà núp, tính cho h ch y xa r i mình s
xông ra tìm ng mà thoát thân. Ch ng dè anh ta chun vô b i ó, có m t tên lính
còn th t lùi phía sau n a anh ta không hay. Tên lính th y anh ta mu n tr n, bèn la
14. lên, m y tên lính kia l t- t tr l i áp b t. Lê-v n-Ðó th y m u mình ã l u n a thì
c gi n quá, không d n lòng c, nên nh y ra ánh lính t ng-b ng. Vì tên Ðó
nh quá nên ba b n tên lính mu n b t mà b t không c. May nh có ông i võ
ngh cao c ng, ng tr l i ph l c v i lính, nên m i trói c tên Ðó mà d t v
khám.
Lê-v n-Ðó ã ph m t i tr n m t l n r i, nay còn tr n n a, mà thêm t i ánh
lính, nên quan ngh án ày anh ta thêm 10 n m, c ng v tr c v sau là 20 n m.
Anh ta b ch ng án thì càng thêm u t- c, lòng càng thêm phi n hà. T i gì còn
t n m n a thì mãn tù, mà bây gi ph i thêm 10 n m! Lu t gì l y m t trã cháo
heo cho m v i cháu n ói mà ph i ch u 20 n m kh hình! Ác quá! c quá!
Lê-v n-Ðó càng ngh càng bu n, càng mu n tr n n a. Ng t vì anh ta là a quê
t thi t thà, vô m u th p trí, nên mu n thì mu n lung, mà làm thì làm không c.
Ngày qua tháng l i, th m d p kh d n, Lê-v n-Ðó n n ná trong ch n lao tù t i
nh n nhi u a mãn h n ã v r i, còn nhi u a khác ã vô mà th , song tên Ðó
ng còn trong khám Gia- nh hoài.
n n m M u-tí (1928), nh m Minh-m ng c u niên, Lê-v n-Ðó b ày ã 20
m, quan m i kêu mà th . Tr c khi cho anh ta ra kh i khám, quan l i d n v nhà
ph i lo làm n không nên làm vi c qu y n a, n u anh ta còn tái ph m, thì quan s
chi u lu t mà ày chung thân.
i d n ph i lo làm n, nghe thi t là k . T nh n l n lo làm n, ch có tính
p gi t c a ai âu? L i d n ng làm vi c qu y n a, nghe thi t là l . Ðã có làm
vi c gì qu y âu mà d n ng làm n a? Lê-v n-Ðó tuy bi t nh v y song b n tánh
thi t-thà, nên không dám cãi l c cúi u v ng ch u mà lui ra.
Lê-v n-Ðó khi vô khám thì m i 20 tu i, nay anh ta ra kh i khám thì râu-ria
m-xàm, l i vì bu n r u c c kh trót 20 n m, nên tóc trên u ã m b c. Tuy v y
mà nh b ày nên trí anh ta m sáng thêm chút nh. L i d u lao tâm kh xác,
nh ng mà s c l c anh ta không gi m chút nào.
Anh ta ra kh i t nh r i, m i b m t khúc cây làm g y mà i và h i th m ng
tính l n v Tân-Hòa. Ð ng sá không có, nên i c c kh không bi t ch ng nào. Khi
thì ph i b ng ngang r ng, s n i c p hùm không dung, khi thì ph i l i qua sông, lo
i cá m p g p nu t. Khi khát n c thì ki m v ng hào mà u ng , khi ói b ng thì
hái trái cây th làm c m. Ban ngày m t m i thì l a ch cao ráo ng i ngh ch n, ban
êm bu n ng thì leo lên nhành cây mà nh m m t.
Lê-v n-Ðó i m t mình trong r ng, ngh bây gi mình c thong th , thì
trong lòng hân-hoan, mà h nh t i vi c nhà, thì l i châu mày m t. M mình ã
ch t r i, bây gi mình v x s làm chi? Tên Thi t nói s p cháu mình còn s ng c
ít a, mà ch dâu mình ã xiêu l c âu m t, bây gi mình bi t âu mà tìm?
Lê-v n-Ðó i c 2 ngày 2 êm, c n trái cây trong r ng mà thôi, ch không
có m t h t c m, b i v y trong b ng ói quá ch u không n i. Qua ngày th ba, tr i
a d m d , Lê-v n-Ðó mình m c m t cái áo v i xanh v i m t cái qu n v n, u
không có nón, b tr i m a nên áo qu n u c t loi-ngoi.
15. n tr a anh ta qua kh i truông r i th y tr c m t m t cái ng20 l n. Anh ta
không bi t h ng nào, c nh m ngay tr c m t r i l i xu ng b ng mà i nh u, tính
có g p nhà r i s h i th m ng.
Anh ta i t i chi u, tr i m a r r , ch không m a l n n a, song b áo qu n t
nh p, l i gió th i lai-rai, nên l nh l o môi tái xanh, hai hàm r ng ánh bò-c p21 nghe
p-c p. Anh ta ã l nh mà b ói b ng, mu n ng i ngh ch n mà gi a b ng
không có m t ch nào cao ráo, nên nó ph i ráng l i mà i hoài.
i ch ng-v ng t i, anh ta ra kh i b ng r i, l i th y có m t xóm ông, v n
c th nh m u, nhà c a sung túc. Anh ta m ng th m trong b ng, tính i ri t vô
xóm y xin c m mà n ói, và ki m ch ng u i sáng mai r i s i n a. Anh
ta v a vô xóm, thì g p m t a nh , ch ng 12, 13 tu i, ngoài ng ng lùa trâu
. Anh ta h i th m thì m i hay ch n y là huy n Tr ng-Bình. Trong b ng anh ta
i càng m ng h n n a. Anh ta h i a nh y v y có ch nào xin ng u c hay
không. Ð a nh a tay ch mà nói r ng: Kìa, chú i th ng ng n y i kh i n m
sáu cái nhà r i thì có m t cái quán, chú vô ó mà ngh
Lê-v n-Ðó nghe nói thì g c u r i l m l i i ri t. Thi t qu anh ta i kh i sáu
cái nhà r i thì th y có m t cái nhà lá c t d a bên ng dài n 5 c n, trong nhà èn
t leo-heo, song có chín m i ng i ng ng i n u ng, nói chuy n om sòm. Anh
ta ng ngoài ng mà dòm m t h i, r i có m t ng i m p-m p cao l n, trong
nhà b c ra c a, ngó th y anh ta ng trân-trân ngoài m a, bèn h i r ng; Ai ó?
Sao không vô l i ng mà rình gi ng gì v y?
Tên Ðó th ng th ng b c vô c a, áo qu n n c ch y ròng-ròng, tay m t c m
y hèo ch ng xu ng t, tay trái vu t m t cho ráo n c m a, r i cóm róm nói r ng:
Tôi là ng i ph ng xa i l ng, v y xin anh làm ph c cho tôi nh m t b a
m và cho tôi ng u m t êm r i sáng mai tôi .
Ng i m p-m p cao l n y li c m t ngó tên Ðó t trên u xu ng d i ch n,
i b i vô nhà không thèm nói chi h t. Tên Ðó m t m i ói l nh, t ng ng i y vô
nhà l y c m cho mình n, nên ng i b p xu ng t d i mái hiên mà ch . Ðã ba b a
i anh ta không có m t h t c m mà út vô mi ng, nên ng i th y m y ng i trong
nhà n u ng, thì anh ta thèm vô cùng. Anh ta ng i, r ng thì ánh bò-c p, mà m t thì
ngó lom-lom. Cách m t lát ng i m p m p h i nãy ó d i b p i lên, b ng m t
a th t thêm cho m y ng i n ó h n, r i b c ra c a, hai tay ch ng n nh mà
i tên Ðó r ng: Chú mu n n c m, mà trong l ng chú có ti n hay không?
Tên Ðó l t t ng d y nói nh nh r ng: Tôi nghèo quá, ti n không có ng
nào h t. Xin anh th ng k nghèo
Anh ta nói ch a d t l i thì ng i y c i ng t mà áp r ng: Tr i i, không có
ti n mà vô ây làm gì? D n c m cho chú n r i ti n âu chú tr
Mây ng i ng i n trong nhà nghe tr c hiên nói chuy n nh v y thì áp ngó ra
i c i r . Có m t ng i l i h i r ng: Ai mà anh hùng d v y? Không có ti n mà
òi n c m n i gì?
20
khu t ng p n c sâu
21
ng khua nhau vì l nh run
16. Ng i m p-m p y li n day vô nói r ng: chi chú là L u-Khánh hay sao mà;
tính n c m r i th c p cánh ch gì Ng i y day ra h i tên Ðó r ng: Ph i hôn?
Chú có c p cánh âu chú a cho tôi th m t chút coi .
Tên Ðó tuy không hi u h nói L u-Khánh ó là ai, và c p cánh ó là v t gì,
song th y b t ch thì bi t ng i ta ng o báng mình, nên m c c ng g c m t không
nói chi h t. Ng i y l i ti p nói r ng: Không c, chú i ch khác mà ki m n.
Ðây là quán chú bi t hôn? N u không có ti n thì không n không ng c. Thôi
chú i i, ng tôi nói nhi u th t công .
Ng i y nói r i b vô trong. Lê-v n-Ðó ng ngó theo mà a n c m t. Anh
ta li u th ng i ta không th ng, d u nói n a c ng vô ích, nên ríu-ríu b c ra
ng, tr i còn m a r -r làm cho ru t héo gan s u.
Lê-v n-Ðó th y ng ngay thì c noi theo ng ó mà b c t i. Nhà hai
bên ng tuy còn t èn, song ph n nhi u ã s p c a, r i ng i trong nói
chuy n nghe r m-rì. Anh ta i múp22 cái ng ó r i, l i b t i qua ng khác, i
c m t h i, b ng th y có m t cái nhà sát mé ng, c a m tác hoác ( ng,
toang), èn t sáng tr ng, có hai v ch ng ch nhà , tr c ch ng 35 t i 40 tu i, ng
ng i trên ván mà n c m v i m t a con. Anh ta dòm m t lát, th m ngh nhà n y
giàu có n u mình xin n, ch c h không n h p hòi nh ch quán h i nãy, bèn l n
n b c vô ng ngoài sân, ngay ch v ch ng ch nhà ng n c m ó, mà nói
ng: Th a c u, làm ph c cho tôi ba h t c m d n d , và cho tôi ng u
tr c hiên n y cho kh i b m a l nh l o r i khuya tôi i.
Ng i ch nhà ng nói chuy n v i v , thình-lình nghe ti ng nói tr c sân thì
gi t mình ngó ra, th y tên Ðó ng s m-s m, hình d ng d k , thì qu u, bèn n t
n r ng: É! Ði ra nà! Ð gì âu mà hì-h m l m v y! Ng i ta ng n c m, t i
làm l n-x n hoài. Ði ra i cho mau. Tên Ðó ch p tay th a r ng: Th a c u m , c u
giàu có, ti c chi m t chén c m v i k nghèo hèn ói l nh . Bà ch nhà h i r ng:
Mu n n c m ng u thì có quán àng kia, sao không l i ó? Lê-v n-Ðó áp
ng: Th a m , tôi có l i ó r i, vì tôi không có ti n nên h không cho n, mà c ng
không cho .
Ng i ch nhà châu mày nói r ng: a! Quán mà h không thèm ch a thay,
y sao không bi t thân còn t i ây làm chi? Ði ra cho mau . Tên Ðó ng duc-
c, mu n l y l i nh -nh mà n n n n a. Ng i ch nhà n i gi n, buông a r i l i
xách cây gài c a mu n p tên Ðó và nói r ng: Ta ã i, sao không i ra, còn
ng nói rán gì ó? B mu n d ng ng khuya khoét vách ng i ta ph i hôn?
Lê-v n-Ðó s ch nhà ánh, nên l t t th i lui b c ra ngoài ng mà trong
lòng au n phi n mu n vô cùng. Mình ói l nh h ã không th ng, mà l i còn
nghi cho mình mu n khoét vách, nh n tình d ng y ngh thi t r t bu n !
Mà ng i ta th y b Lê-v n-Ðó hì-h m, không th ng nên ng i ta xô i thì
ã ành, th m chí ông tr i, x a nay ai c ng nói ông công bình, mà ông c ng không
bi t th ng k nghèo hèn ói l nh n a, nên Lê-v n-Ðó không có ch ng u, ông
i c lâm-râm m a hoài r i còn thêm th i gió hiu-hiu, áo t sát da, l nh l o ru t
teo môi tái.
22
mút, cu i
17. Lê-v n-Ðó th th n không bi t bây gi ph i i âu, b ng tuy ói mà không
dám tính xin c m n, mình tuy l nh mà không dám tính xin ng u. Anh ta i l n
ra kh i xóm, không bi t h ng nào là h ng v huy n Tân-Hòa, nên ng d d ,
không dám b c t i n a. Gió th i l nh run l p-c p, anh ta m i tính tr vô xóm ki m
ch khô ráo mà t m a, i sáng mai r i s h i th m ng mà i.
Anh ta tr vô, i c ít ch c b c, thì g p m t cái nhà l n, trong nhà còn t
èn, ngoài sân ki ng-v t ê-h , mà v ng teo. D a bên ng có m t cái c a ngõ ván.
Trên l p lá d i th m cây, nh lá che m a nên th m cây khô ráo. Tên Ðó ghé vô ó,
ng i d a l ng ngay c ng mà ngh . Gi t m a ngoài ng lác- ác, ng n gió ùa
cây c i lào-xào.
Tên Ðó ng i ngó m y v ng n c m a, tuy m m , song th y b t n i r i tan, tan
i l i n i. Anh ta v a mu n c i áo ra mà v t cho ráo n c ng b t l nh, thình-lình
có hai con chó vàng l n phía tay trái tuôn ch y l i s a om-sòm. Anh ta l t t ng
dây, hai con chó càng làm d , nh y x c t i c n ng qu n mà kéo l n nh n.
Anh ta li u ây b t ti n, n u ph i ch ng c v i chó n y, thì không ngh c,
mà còn s e ch nhà h không ngh , h nói mình rình mà n tr m, h b t gi i n
quan càng kh cho mình n a. Anh ta m i th i lui ra ng, mà c p chó còn r t
theo hoài.
Tên Ðó ngh thân chí kh , n n i chó mà nó c ng không th ng, nên không
cho mình t m a, thì trong lòng t c-t i vô cùng. Anh ta li u nh m m t mà i ra
ngoài ng, không k ói b ng m i ch n, không k gió m a chi h t, quy t xa lánh
loài ng i ho c may có b t bu n, b t gi n hay ch ng.
Anh ta i m t h i, nh t i vi c oan- c c a mình trót 20 n m nay, nh t i nh ng
vi c húng hi p c a m y h n ma thu t v i mình trong khám ngày tr c, ngh loài
ng i ngoài mi ng thì h nói ngh a nh n nh n ngh a, mà k trung thì là m nh hi p
u, giàu hi p nghèo, sang hi p hèn, khôn hi p d i, ch ch ng có chi khác. Vì mình
nghèo, vì mình hèn, vì mình d i, nên b y lâu nay mình m i b ng i ta ày a t m
thân. V y thì mình ph i làm làm sao cho c giàu, c sang, c khôn, t nhiên
t ai húng hi p mình n a c. Mà mu n giàu, mu n sang, mu n khôn, không
ph i d . Nay mình ã s n có s c m nh, v y thì mình ph i dùng s c m nh mà ch ng
v i thiên h , ch d i gì mà ch u thua, cho thiên h hi p áp hoài.
Anh ta ngh t i ó thì châu mày, x m t, tr n m t, vinh râu, coi b t c gi n d
m. T c vi c gì? Gi n ai ó? T c mình c ng có tai, có m t, có ru t, có gan nh ng i,
mà vì ph n nghèo hèn, nên m i b ng i chà xát. Gi n ng i giàu sao không th ng
nghèo hèn, gi n ng i l n sao không th ng k nh , ã không giúp dìu-d t,
mà l i còn b b c khinh khi, sá chi m t vài gi lúa mà ch t g n h t m t nhà, sá chi
t trã cháo heo mà làm cho ng i kh n kh n 20 n m ch n. Ð i thi t là hung b o!
Ng i thi t là c ác! Ð i nh v y há không áng gi n sao? Ng i nh v y há
không áng thù sao?
Lê-v n-Ðó vác m t ngó ngay phía tr c, hai bàn tay n m ch c c ng, và ng
gi a ng nói l n lên r ng: Bây không bi t th ng thân th ng Ðó n y há? V y thì
th ng Ðó n y ghét bây, bây ng có trách nghé! Ð r i bây coi!
Anh ta nói m y l i r i cúi m t i t i.
18. (3)
Lê-v n-Ðó i ch ng c m t canh, t b v ng v , m t mình b -v , gi t m a
sa, ng n gió t t, ói th t ru t, l nh run x ng, nh s c gi n nên i m i c, mà i
lâu r i b ng b t ói l i, mình b t l nh thêm, c p m t chá lòa, t chi b n-r n, l tai
lùng bùng, té x u n m v t ngang qua b . Anh ta ng a m t ngó lên tr i mà than r ng:
Tôi c ng là ng i ta nh thiên-h , vì c nào thiên-h ai c ng c n no ng m,
nhà t t mâm y, còn thân tôi t thu l t lòng cho n bây gi không có m t giây
phút nào vui s ng mà ngày nay còn ph i ói l nh ch t d c d ng d c sá nh v y.
Thôi, cái thân th m kh n y ch ng nên s ng n a mà làm gì, thà là ch t ph t cho h t
cái ki p nghèo hèn lao kh .
Anh ta than m y l i r i nh m m t n m thi p-thi p mà ch gi ch t. Trên tr i
gi t m a c lai-rai nhi u23 xu ng hoài không d t, d ng nh ông tr i cao xa r ng
n không th y cái thân nh m n n m th hoi-hóp gi a ng. H ng tây ng n gió
ng hiu-hiu th i l i luôn luôn, t c-t i cho chút ph n c hàn, ng i ã vày b a ày
a trót m y m i n m, mà tr i c ng không ni m tình th ng xót.
Ch ng hi u Lê-v n-Ðó nh gi t m a chan mát m t, hay là nh n m ngh kh e
kho n trong mình, mà anh ta n m m t h i lâu r i t nh l i, m m t ra, ch ng tay ng i
y, ngó dáo-dác t phía h t. T b v ng-v ch ng nghe m t ti ng ng i; tr i t t i
mò, ch ng th y d ng cây c . Anh ta ng i im-lìm, trong trí bình t nh, không bu n
không t c, không gi n mà c ng không phi n n a. Thình-lình th y tr c m t có m t
ng sáng b ng ngón tay, c m t ch hoài, không xao, không ng. Anh ta
ch c y ng sáng y là èn c a ng i ta t trong nhà, nên trong lòng kh p kh i,
mu n i l i ó.
Anh ta ng d y thì trong c khô queo không có n c mi ng. Anh ta mu n
ki m m t mi ng n c mà u ng, mà m t mình gi a ng bây gi bi t xin ai. Tr i
an c không thi u gì, mà bao nhiêu thì ch y m t h t b y nhiêu. Không
còn m t gi t nào cho mình th m gi ng c. Anh ta bèn c i áo cu n tròn l i, r i kê
ngay mi ng v t ra n c mà u ng . Nh áo t nên v t c ít gi t. Anh ta th m
gi ng c r i, m i nh m ng n èn tr c m t ó mà i.
Tuy b ng ói, mình nh, s c y u nên i siêu ngã hoài, song nh ngó ng n èn,
trong trí ch c mình t i ó thì kh i ch t, nên m i b n chí v ng lòng mà i c, tinh
th n không m m t, s c l c không mòn m i, n n i ph i té x u ch t gi c nh h i
nãy.
Lê-v n-Ðó i ch ng m t ph n canh m i t i m t c nh v n r ng l n, cây c i tuy
th a-th t, song gi a v n có m t tòa nhà r t l n, trong nhà có t hai ba ng n èn.
Anh ta b c vô v n r i i ri t l i c a gi a, r tay th y c a óng ch t, bèn k vai vô
a mà y m t cái r t m nh, cây gài c a v ng r i r t m t cái r m, hai cánh c a m
bét ra. Anh ta xông vô, ngó quanh-qu t thì th y bàn th t phía; trên có nhi u
t ng i ta r t l n, c t nào c ng ng i x p b ng a vú mà ngó mình, d i có m t
ng i mình m c áo r ng mà có l n mi ng ch tr ng vuông-vuông, u i cái
23
nh u
19. nón chi không bi t mà nh hai bàn tay úp l i, ng quì l y m y c t ng i trên bàn
ó.
Lê-v n-Ðó không bi t ch n n y là ch n nào, ngó th y ng i ta thì vùng nói l n
lên r ng: Tao là Lê-v n-Ðó, g c Gi ng-Tre, b ày 20 n m, nay ã mãn r i, nên h
th tao v . Tao ói b ng mà l i l nh l m, nên t i ây xin bây cho tao ít bát c m n .
Bây cho n hay không thì nói cho mau .
Ng i m c áo ng l y ó, h i nãy cây v ng c a m ã không day l i, mà
bây gi tên Ðó nói om-sòm c ng không day l i n a, c ch p tay ngay trán ng lên
i quì xu ng hoài. Lê-v n-Ðó th y ng i ta không tr l i thì n i gi n tính x c l i
n cho t n m t mà h i n a. Ch ng dè anh ta b c v a c hai b c thì i s c,
tay ch n run bây-b y, m hôi tuôn d m-d bàn tang nh y xoi xói, nên té x u n m s p
i g c c t, không nói chi n a c.
Ðây là c nh chùa Ph t, ngoài tr c c a chùa có treo m t t m bi n rõ ràng ba
ch l n Chánh tâm t , nh ng vì êm t i Lê-v n-Ðó không th y, mà d u có th y i
a, anh ta không bi t ch ch c là c c ng không c, nên m i làm d , phá c a
xông xô chùa r i tr c bàn Ph t ng nói nghinh-ngang, không kiêng n chi h t.
y bàn th chung quanh ó là bàn th Ph t trong chùa. M y c t l n trên
ó là c t Ph t Thích-Ca Mâu-Ni. Còn ng i quì l y ó là Hòa-Th ng Chánh-Tâm,
mình m c áo cà-sa, u i mão hi p ch ng, ng l n chu i b mà ni m Ph t.
Hòa-Th ng Chánh Tâm tu i ã trên n m m i r i, nh ng vì ngài nh t tâm
o, ngày êm c n chay ni m Ph t, không l u ý n vi c tr n gian, trí thanh
nh, lòng t bi luôn luôn, nên s c l c ngài h ng m nh kh e.
Ngài thi t tên là Lê-h u-Ð , g c ngoài Bình-Thu n. Ngài là con nhà c -phú,
tánh siêng trí sáng, b i v y h i nh ngài h c gi i, ai nghe danh c ng u khen. Khi
ngài c 18 tu i thi u Tú-Tài, r i qua 21 tu i thi u C -nh n. N m nhâm-tu t
Gia-Long t c v , vua kén ch n nh n tài b i làm quan mà tr dân, thì ngài ra làm
Tri-Huy n, l n l n th ng t i ch c Án sát Bình-Thu n. Ð n n m canh-thìn vua Gia-
Long b ng, vua Minh-M ng lên n i ngôi, Lê-h u-Ð dòm th y tri u ình hành s có
nhi u ch b t minh, b t chánh thì th i chí phi n lòng, ghét thân làm quan, ngán mùi
th t c nên t ch c Án-sát, tr v c h ng giao h t gia-tài s nghi p cho v lãnh mà
nuôi con, r i lánh thân vào Gia- nh, tính ki m ch thanh t nh u-nhàn mà tu tâm
ng tánh. Ngài xu ng t i huy n Tr ng-Bình th y có cánh ng R ch-Ki n r ng
n, chính gi a ng còn sót m y lùm cây, tuy phong c nh không b ng ngoài núi
Da-Bác ho c d i núi Thùy-Vân, nh ng mà c nh thú ch n n y thích hi p v i tâm
tánh c a ngài nên ngài b t chùa r i t ng c t Ph t mà tu trót 8 n m nay, ngày nh
êm c t ng kinh ni m Ph t, lo t chúng sanh, lòng d n lòng gi ch t -bi, chí
n chí siêu th ng t nh .
trong chùa Chánh-Tâm ch có m t mình Hòa-Th ng v i hai tên o chúng
mà thôi. Hai tên o y m t ng i là Thi n-Thành, tu i ã trên ba m i, tu m y n m
ã th ch c Tùy-kheo, còn m t ng i tên là Giác-Th , tu i v a m i 18, còn ng i ch c
Sa-di- ng-pháp.
Ðêm y Thi n-Thanh v i Giác-Th ng i ng t h ng trên bàn Ph t,
ng i ng n u n c d i nhà trù, thình lình nghe Lê-v n-Ðó xô c a chùa cây ngã
m-r m, không bi t có vi c chi, nên l t- t ch y ra coi. V a ra t i, thì tên Ðó c ng
20. a té x u n m d a g c c t. Thi n-Thanh ch y ri t l i tên Ðó, nh ng vì tên Ðó
vóc l n mình n ng không n i, nên kêu Giác-Th l i ph .
Hai ng i Lê-v n-Ðó ng i d y c, mà anh ta o t-òa o t-o i, c p m t
nh m ri t, ch ng khác nào ng i say. Lúc y Hòa-Th ng Chánh-Tâm cung i Ph t
ti n v a r i, ngài b c l i r Lê-v n-Ðó thì th y mình m y anh ta l nh nh ng,
song ng c còn m- m, m i còn th hoi-hóp. Ngài nói v i hai o chúng r ng:
Ng i n y vì ói l nh mà x u, ch không có b nh chi. Hãy khiêng em vô h u trai
thay áo i qu n, cho n cho u ng thì kh e l i, không có sao âu mà s .
Thi n-Thanh v i Giác-Th v ng l i áp l i khiêng Lê-v n-Ðó vô h u trai n m
ng a trên ván, r i Thiên-Thanh vào h u liêu ki m qu n áo khô thay cho Lê-v n-Ðó,
còn Giác-Th thì rót m t chén n c trà nóng em l i, tính v ch mi ng cho Lê-v n-
Ðó u ng.
Lê-v n-Ðó n m nh m m t nh ng h mi ng nu t n c nghe c- c. Hòa-Th ng
y Giác-Th xu ng nhà trù coi nh còn c m d thì d n m t mâm c m v i t ng
chao ng Lê-v n-Ðó t nh d y thì có s n cho anh ta n.
Giác-Th i r i, Hòa-Th ng còn ng d a bên Lê-v n-Ðó mà coi ch ng. Cách
ch ng bao lâu Lê-v n-Ðó p tay xu ng ván, day u qua phía Hòa-Th ng ng,
i m m t ngó Hòa-Th ng trân-trân, Hòa-Th ng th y anh ta t nh l i thì m ng,
nên h i r ng: Chú em mu n u ng n c n a hay không ?
Lê-v n-Ðó l m c m ng i d y m t ngó ngay Hòa-Th ng mà nói r ng: Tao ây
là Lê-v n-Ðó, Gi ng-Tre, ng i ta nói tao n tr m nên ày tao 20 n m. Nay tao
mãn tù i v x . Ba ngày rày tao không có n c m, t i âu xin n h c ng i
không cho n nên tao ói b ng lung l m. M y ch u cho tao m t vài chén c m n
ói hay không thì m y nói ph t i, tao không thèm n n n n a âu .
i nói nghe nghinh-ngang, mà b t ch coi r t hung ác, mà Hòa-Th ng không
i gi n, không t c c i, c ng ngó Lê-v n-Ðó nh th ng và nói hòa hu n r ng:
Ph t không phân bi t k sang ng i hèn, k lành ng i d . Ph t thì t chúng
sanh. B n- o ã có d y d n c m r i. V y chú em n m mà ch m t chút, r i t ng
chúng s d n cho mà .
Thi n-Thanh trong liêu ôm ra m t cái qu n v i m t cái áo v i nhu m dà24.
Hòa-Th ng bi u Lê-v n-Ðó r i d t vô liêu thay i áo qu n t ó i cho h t
nh. Hòa-Th ng ngoài lui-cui i nhúm m t b p l a ng cho Lê-v n-Ðó ch ng
thay áo qu n r i, có s n l a mà h tay ch n cho m.
Lê-v n-Ðó m c y ph c ng i tu, mà hai mép có râu x m-xàm, trên u l i có
tóc, nên trong liêu b c ra b t ng coi r t d k . Tuy v y mà Hòa-Th ng ng i t
nhiên không th y ngài ng dung 25 chút nào. Hòa-Th ng bi u Lê-v n-Ðó ng i d a
p l a mà h . Lê-v n-Ðó h v a m, thì k Giác-Th b ng mâm c m lên trên
ván.
Hòa-Th ng m i Lê-v n-Ðó lên n. Lê-v n-Ðó v a nghe m i thì nh y phóc lên,
th y c m tuy ngu i mà y vun m t b n, thì trong b ng m ng l m. Tuy n c m v i
ng d a, ch không có th t cá, nh ng mà anh ta ói nên n coi th ngon c ng nh
24
gi ng cây s n, v có nhi u ch t tanin, dùng làm thu c nhu m màu nâu
25
c ng hình d ng
21. ng i ta n ch ph ng khô lân. Anh ta không thèm ngó ai h t, mà c ng không thèm
nói chuy n, c xúc c m n ri t, n h t chén n y ti p t i chén khác, n luôn m t t
n 7 chén, ã l ng hai ph n b n c m r i, m i ch u ng c m t mà ngó Hòa-Th ng.
Lúc y Hòa-Th ng ng ng i t i ph ng-tr ng mà u ng n c trà. Vã Hòa-
Th ng h i còn làm quan thì vua Gia-Long có ban cho ngài m t b chén trà v i m t
cái bình tích b ng ng c l u quí l m. Khi ngài t quan, giao h t s nghi p cho v con
mà i tu, ngài ch ng em theo v t chi h t, ch em có b chén v i bình tích n y mà
thôi. trong chùa h ngài cúng ph t thì l y b chén y trên bàn Ph t mà cúng,
ch ng nào cúng r i thì t ng chúng b ng vô trong cho ngài dùng.
Lê-v n-Ðó ng i n c m mà th y b chén trà t t quá, nên c ngó b chén v i cái
bình hoài. Anh ta l i th y Hòa-Th ng tuy u tr c-lóc, song t ng m o phong-l u
nho-nhã, da tr ng trong, m t sáng r , tay d u nhi u, m t r ng ng i, không hi u
ng i y là ng i gì, mà cái nhà k c c nh v y, nên ngó m t h i r i h i r ng:
Ông làm ông gì? Ông làm quan hay là làm dân ?
Hòa-Th ng Chánh-Tâm nãy gi tuy ng i ng trà, song li c ngó Lê-v n-Ðó,
th y ng i cao l n v m v m t en da nám, r u ria x m xàm, tóc tai ch m b m,
ng m o h m h , thì trong b ng th m t ng chú n y là m t ng i vì b n hàn nên
làm t i l i m i sa vào ch n lao tù. Thình-lình nghe anh ta h i hai câu d k thì l i
ng anh ta là ng i kh t khùng, song ngài không c i, c trang nghiêm mà áp
ng: n- o là ng i n ng c a Ph t tu trì, ch không ph i là quan, mà c ng
không ph i là dân .
Lê-v n-Ðó ch ng-h ng nên ng ng a l i, r i ngó s ng Hòa-Th ng mà h i
ng: Té ra ông là th y chùa hay sao? Ch n y là chùa ph i hôn ông?
Hòa-Th ng g c u. Lê-v n-Ðó nói ti p r ng: t nh n d hôn V y mà tôi
không bi t ch ! T nh t i l n tôi không có th y th y chùa mà c ng không có vô
chùa l n nào, nên tôi không bi .
Thi n-Thanh v i Giác-Th nghe nói nh v y thì chúm-chím c i, mu n c t
ngh a cho Lê-v n-Ðó bi t Chánh-Tâm là ông Hòa-Th ng, song th y Hòa-Th ng t
bi thanh t nh, nên không dám nói.
Lê-v n-Ðó l n l n n h t b n c m r i buông a ng d y xin n c mà u ng.
Anh ta i l i ng tr c m t Hòa-Th ng mà h i r ng: Ông cho tôi n u ng
no r i, bây gi tôi ng ây t i sáng mai tôi s i c hôn, hay là tôi ph i i li n bây
gi
Hòa-Th ng g c u áp r ng: Chú em nó ây mà ng , ch tr i m a gió i
âu bây gi Ngài li n d y Giác-Th d n cái gi ng trong liêu, tr i chi u gi ng
mùng, r i d t Lê-v n-Ðó vào ó mà ng .
Thi n-Thanh th y Lê-v n-Ðó ã vào liêu r i, bèn b ch nh v i Hòa-Th ng
ng: Tôi coi b ng i ó k quá, Hòa-Th ng cho ng trong chùa bi t có h i gì hay
không? Hòa-Th ng áp r ng: a Ph t ph i m ng cho m i ng i, d u ng i
hung d n ây c ng ph i ch a, ch ng lu n là k ói l nh. Ð o ch ng nên nghi
qu y cho ng i ta mà t n công c. Thôi khuya r i, o hãy em b chén trà
tr c bàn Ph t-T r i óng c a chùa mà ng . Thi n-Thanh v ng l i, không dám cãi
.
22. Lê-v n-Ðó b ng no thân m, n m trong mùng kh e kho n vô cùng. Ngoài
n tr i ã d t h t m a, mà h ng ông l i ng sáng, m t tr ng g n mu n m c.
Lê-v n-Ðó vì m t m i ói khát tr n 3 ngày, nên m i n m có m t chút ã ng khò.
Anh ta ng m t gi c r i th c d y, không bi t là canh m y, mà dòm m y l vách tre
thì th y ngoài v n y ng r ng d i sáng nh ban ngày. Anh ta bèn l m-c m ng i d y,
ch y l i r qu n áo t c a mình v t ph i h i hôm, thì qu n áo còn d t-d t ch ch a
thi t khô. Anh ta c i c a chùa ra, m c b ng b c a mình vô, r i l y áo qu n
a chùa mà c p nách.
Anh ta dòm ra ngoài v n m t cái n a, r i nh -nh b c ra kh i liêu. Th y èn
chong bàn Ph t B -Ð còn leo-lét, anh ta dòm th y Hòa-Th ng n m trên cái gi ng
g n ó, tuy n m trong mùng, song mùng may v i m ng, nên th y hình ng rõ
ràng. Anh ta i l i ph ng tr ng là ch Hòa-Th ng ng i u ng n c h i hôm, thì
không th y b chén trà v i cái bình tích ó. Anh ta ngó quanh-qu t không th y
ch nào h t, thì l y làm l , m i lén b c l i ng ngay u gi ng c a Hòa-Th ng
mà dòm vô mùng. Anh ta không th y b chén trong mùng, ch th y Hòa-Th ng
m ng a, m n p lên t i b ng, hai tay ch p trên ng c, di n m o hi n lành mà
ph ng-phi, n m ng mà t nhiên c ng nh ng i th c.
Anh ta ngó m t Hòa-Th ng m t h i r i b i ra tr c chánh n. M i bàn
Ph t u có chong m t th p èn h t th y, b i v y chánh n sáng h n trong h u trai.
Lê-v n-Ðó n m i bàn Ph t u ng mà dòm m t h i. Ch ng l i t i bàn chính
gi a ngó th y b chén trà v i bình tích ng c-l u trên bàn, anh ta li n leo lên, m
gói áo qu n ra h t b chén v i cái bình b vô mà gói l i, r i ôm trong nách mà nh y
xu ng, m y c t Ph t ng i ch n ng n trên ó mà anh ta không m x a chi h t. Anh ta
i c a gi a th y cây hèo c a mình té r t h i hôm còn n m t i ó, bèn l m cây hèo
lên r i m c a nh -nh chun ra ngoài mà i.
n khuya Thiên-Thanh v i Giác-Th kêu nhau th c d y n u n c ng công
phu. N c sôi r i, Thi n-Thanh ra tr c chánh- n l y cái bình ng c-l u ng b
trà mà ch n c. Ra n ó, không th y bình chén chi h t thì l y làm l , vì h i hôm
chính b n thân mình em ó, mà ai lén l y em i âu ? Ð o ta ngó cùng m y
bàn mà c ng không th y, mà l i th y c a chùa m hé m t cánh, trong lòng phát nghi,
không thèm ki m n a, li n i ri t vô liêu mà ki m Lê-v n-Ðó. Thi n-Thanh d mùng
lên thì gi ng tr ng tr n, không có Lê-v n-Ðó, tay ch n b n-r n, l t t i xu ng
nhà trù kêu Giác-Th mà nói r ng: Ng i ó n tr m b chén v i cái bình ng c-l u
a Hòa-Th ng tr n i m t r i, kh n ch a?
Giác-Th s ng-s t ng ch n-ng n không nói chi c h t. Thi n-Thanh n m
tay Giác-Th d t lên bi u ph mà ki m v i mình, hai tên o nói chuy n lào-xào, i
i qua r t-r t, Hòa-Th ng gi t mình th c d y h i r ng: o chúng có vi c chi mà
n-x n l o-x o l m v y?
Thi n-Thanh ch y l i ng bên gi ng ch o tay th a r ng: ch Hòa-Th ng,
ng i ng u trong chùa ó, ã l y b chén v i cái bình ng c-l u tr n i m t r i.
Chúng tôi ng ki m m c trong chùa coi có còn l y v t chi n a không.
Hòa-Th ng th ng-th ng d mùng b c ra, khí s c thanh t nh trang nghiêm
nh th ng, không bu n, không gi n chút nào h t. Ngài i l i ph ng-tr ng mà
ng i, r i nói khoan thai r ng: o chúng, ch ng nên tìm ki m làm chi. B chén v i
23. cái bình ó là d u tích c a b n- o làm quan ngày tr c, có l Ph t không mu n cho
n- o th y d u tích tr n t c n a, nên m i khi n cho ng i ta n ây mà l y, ch
không ph i ng i ta có b ng gian tham âu. V y o chúng ch ng nên gi n mà t n
công c.
Thi n-Thanh v i Giác-Th nghe Hòa-Th ng phân nh v y thì nhìn nhau r i
cúi u, ng i lo i súc bình khác mà ch n c, k i pha n c cho Hòa-Th ng r a
t, không dám nói chi h t.
*
* *
24. (4)
Lê-v n-Ðó, m t tay ôm gói, m t tay xách cây hèo, ra kh i chùa r i thì b ng d i
ru ng mà i. M nh tr ng khuy t treo gi a tr i chói sáng, ti ng nh ng kêu trong
i uênh-oang. Xung x ng v ch lúa tách ng, l m-l i không ngoái u ngó l i.
Anh ta i không bao lâu, thì phía tr c nghe ti ng gà ua gáy, h ng ông th y
r ng mây ngang. Anh ta bi t tr i ã g n sáng r i, nên th m tính ki m xóm vô h i
th m ng mà i cho kh i l c.
Tr i sáng thi t m t, anh ta m i t i xóm ông, v a m i b c ch n vô xóm thì
p Lý-tr ng Võ-v n-Thân trong nhà i ra. Lê-v n-Ðó ón h i i h ng mà v
huy n Tân-Hòa.
Lý-tr ng Thân th y tên Ðó d hình d d ng, tay l i có ôm m t gói , nghi anh
ta là a n tr m, nên h i r ng: Chú âu i l i ây s m d v y? Chú ôm gói gì ó,
ra coi th coi.
Lê-v n-Ðó không tr l i, l i quày qu tr ra mà i. Ly-tr ng Thân th y c ch
nh v y, l i càng nghi h n n a, nên hô lên m t ti ng dân trong xóm túa ra b t tr l i,
gói ra xem th y áo qu n th y chùa v i m t b chén v i m t cái bình trà t t l m.
Dân trong xóm n y ai c ng cúng chùa Chánh-Tâm, nên ai c ng bi t b chén v i
cái bình y là c a ông Hòa-Th ng. Lý-tr ng Thân tra h i tên Ðó làm sao mà có
y c. Ban u anh ta l ng thinh không ch u nói. H h i ri t túng th anh ta nói
i r ng y là c a m y ng i chùa Chánh-Tâm cho anh ta.
Lý-tr ng Thân không tin, nên d y dân trói ké Lê-v n-Ðó r i d t em qua chùa
Chánh-Tâm cho ông Hòa-Th ng nhìn coi y có ph i là c a ngài b n tr m
hay không.
Bu i s m mai, Hòa-Th ng ng cung i Ph t ti n, Giác-Th thì d i nhà
trù, còn Thi n-Thanh thì ng cu c t vun v ng mà tr ng khoai tr c c a chùa.
Thi n-Thanh v a th y H ng-ch c d t Lê-v n-Ðó b c vô thì l t- t buông cu c
ch y l i h i r ng: y ông gi i quá! Làm sao mà b t c n tr m ó? B chén v i
cái bình c a Hòa-Th ng còn hay không?
Lý-tr ng Thân m gói a chén v i bình cho Thi n-Thanh xem và bi u nhìn
coi ph i là c a chùa hay không. Thi n-Thanh v a ngó th y li n nói r ng: Ph i r i!
n y là c a Hòa-Th ng, ch x n y ai làm sao mà có c. M y ông d t gian
nh n vô ng tôi b ch cho Hòa-Th ng hay.
Hòa-Th ng còn ni m kinh trên chánh n, nên Thi n-Thanh m i Lý-tr ng
Thân v i m y tên dân làng ng i t i thính ng mà ch . Cách m t h i lâu, Hòa-
Th ng ni m kinh r i, ngài hu n- ãi i tr xu ng h u trai. Khi b c t i thính
ng ngài th y Lý-tr ng Thân ng ng i trên ván, sau l ng l i có Lê-v n-Ðó,
tay b trói ké v i m y tên dân làng, thì ngài ch ng h ng, nên ngó Lê-v n-Ðó trân-
trân. Ch ng hi u lúc y vì h th n hay vì s -s t, mà Lê-v n-Ðó ng g c m t xu ng
t, không dám ngó Hòa-Th ng.
Lý-tr ng Thân ng d y m gói ra và nói r ng: ch Hòa-Th ng, anh
em chúng tôi b t c a gian n tr m qu n áo, bình chén trong chùa, nên anh em
chúng tôi d t nó l i ây cho Hòa-Th ng nhìn , nh ph i thì anh em chúng tôi
gi i nó qua bên Huy n, ng quan trên tr ng tr nó.
25. Hòa-Th ng b c l i ng tr c m t Lê-v n-Ðó r i h i r ng: i hôm b n-
o có tính sáng b n- o cho b c thêm n a, sao chú em nó không ch , l i t mà
i s m d v y ? Hòa-Th ng bèn day qua nói v i Lý-tr ng Thân r ng: Ng i
y không ph i là ng i gian. Ð n y là c a b n- o cho. Ch không ph i là
n tr m âu. Làng xóm b t d t tr l i ây th t công, thi t t i nghi p quá.
Lê-v n-Ðó nghe Hòa-Th ng phán m y l i thì ch ng-h ng, nên ng c m t
ngó Hòa-Th ng trân-trân. Lý-tr ng Thân v i dân làng h i nãy nghe Thi n-Thanh
nói Lê-v n-Ðó n tr m c a chùa, mà bây gi l i nghe Hòa-Th ng phân nh v y,
không hi u duyên c ra sao, nên ng nhìn nhau b -ng h t s c. Thi n-Thanh l c
u, b i ra ngoài v n mà cu c t, vì s trái ý Hòa-Th ng, nên không dám xen
vô mà nói.
Hòa-Th ng l t mão hi p-ch ng, m nút áo cà-sa, r i i th ng vào h u tr i.
Cách ch ng bao lâu, ngài tr ra, mình m c áo qu n l a tr ng, vai v t m t cái kh n
tr ng, tay c m 5 nén b c a cho Lê-v n-Ðó mà nói r ng: Ðây, chú em nó l y ít nén
c ây mà làm phí l . B n- o tu hành, nên không có ti n b c nhi u, v y chú em
26
nó l y bao nhiêu ó mà i v x ; nh id c ng có h t ti n thì ki m nhà giàu
mà bán b chén v i cái bình ó, có l c ng mà v t i nhà c.
Lý-tr ng th y v y ng n-ng , nên h i dân làng m trói cho Lê-v n-Ðó. Hòa-
Th ng ngó Lý-tr ng và c i và nói r ng: B n- o làm th t công cho làng xóm quá!
Xin mi n ch p. Lý-tr ng áp r ng: ch Hòa-Th ng, ch ng th t công bao nhiêu.
Anh em chúng tôi t ng tên n y n c p trong chùa nên m i b t ch ng dè b t l m,
làm nh c lòng Hòa-Th ng, thi t anh em tôi có l i nhi u.
Lý-tr ng Thân nói r i li n t Hòa-Th ng d t dân làng ra v . Lê-v n-Ðó tay
m 5 nén b c, m t ngó chén v i bình trên ván, r i li c Hòa-Th ng, không hi u
vì c nào mà Hòa-Th ng không b t mình, r i còn cho mình m y v t quý y, và l i
cho thêm 5 nén b c n a. Anh ta ng ch n-ng n, không ch u i.
Hòa-Th ng b c l i ph ng-tr ng ng i mà u ng n c. Lê-v n-Ðó theo l i
n mà h i r ng: Vì c nào tôi n tr m c a ông, ng i ta b t tôi c r i, ông
không gi i n quan cho tôi tù, mà ông l i cho tôi y và cho thêm b c n a?
Hòa-Th ng c i và áp r ng: Ph t t bi ch ng h làm h i ai. B n- o là ng i
ng kinh ni m Ph t, vì ch a c thành tâm nên không ph c c mà ch 27
chúng sanh c, y b n- o ã bu n r i, có l nào b n- o l i ành em chú em
mà n p cho quan tr t i. Chú em vì b n hàn, nên m i sanh tâm gian-gi o v y b n-
o ph i cho chú em chút nh ti n b c, ng h t ói l nh, t nhiên chú em tr nên
t nh ng i ta.
Lê-v n-Ðó châu mày ngó xu ng t mà suy ngh m t h i r i nói r ng: Ông
th y tôi ói l nh ông th ng, nên ông không n làm t i tôi. Mà sao ông dám ch c
ng tôi có 5 nén b c n y r i tôi tr nên ng i t t ? Thu nay tôi t t luôn luôn,
ch tôi có qu y v i thiên h âu. T i tr i t không công bình mà c ng t i thiên h
hi p áp tôi l m, nên tôi ã thèm, tôi không t t v i ai h t. Tôi nói thi t ông dung
thì tôi i, song tôi nh t nh tôi không dung ai âu.
26
phí
27
26. Hòa-Th ng nghe m y l i k khôi, ngài l y làm l , nên ng i ngó Lê-v n-Ðó
trân-trân r i h i r ng:
- i sao mà chú em có h i trách tr i t, oán thiên h d v y ?
- Tôi trách tr i t ph i l m, mà tôi oán loài ng i c ng áng l m.
Hòa-Th ng càng l y làm l h n n a, nên theo khuyên d bi u Lê-v n-Ðó
thu t rõ tâm s cho ngài nghe. Lê-v n-Ðó th ng-th ng k chuy n nhà, t nh thì ã
i , ch ng l n v nhà ph i lo nuôi m v i s p cháu. Vì nghèo nàn không có g o
cho gia quy n n, i làm h không m n, i m n h không cho, b ng có m t trã
cháo heo v mà c u m v i cháu, h l i b t ánh r i ày t i 20 n m. Anh ta thu t t i
ó, thì t c gi n nên tr n m t d ng tóc mà nói r ng: Thiên h v i tôi t -t gì ó,
mà tôi ph i t -t v i h ? Tôi b ày mãn h n r i tôi i v , ói b ng xim c m n h
không cho, h l i vác cây r t mà ánh; tôi l nh ng i t m a ngoài c a ngõ, chó
ng không th ng nên áp mà c n không cho tôi ng i, tôi c ng loài ng i mà không
ng con heo con chó, còn h thì giàu có sang tr ng, h l i không bi t th ng tôi,
thói i nh v y ông bi u tôi ng oán sao c?
Hòa-Th ng nghe rõ chuy n nhà, và hi u rõ tâm tánh c a Lê-v n-Ðó r i, ngài
ng i l ng thinh m t giây lâu, coi b suy ngh l m.
Lê-v n-Ðó ng lâu mõi ch n, nên tr l i ng i trên b ván g n ó. Hòa-Th ng
ngó theo mà nói r ng: Chú em b y lâu nay b ho n-n n r i trách tr i oán ng i, y
là t i chú em còn b ´tam ch ng´ là THAM, SÂN, SI. B n- o ch c chú em không
hi u ngh a ch tam ch ng. V y b n- o gi ng cho chú em nghe. Chú em ch a
th c o, nên trong lòng còn ham công danh phú quý, còn gi n thói i gi d i tàn
o, còn mê mu i không bi t ng ch n chánh mà i. B i chú em còn tham công
danh phú quý, nên th y ng i ta giàu sang, còn xét ph n mình nghèo hèn, chú em
i bu n. B i chú em còn gi n thói i, nên b ng i ta khinh khi húng hi p, chú em
i oán. B i chú em còn mê mu i, nên không bi t tiêu diêu khoái l c. N u chú em
mà th u hi u c ngh a-lý m y ch : u t ng, vô t ng, h u ngã vô ngã thì chú
em ch ng còn oán trách ai n a. Chú em xét l i ó mà coi, các vi c trên d ng tr n
y u là vô h t th y. H giàu sang r i làm chi? Chú em nghèo hèn r i h i gì?
n- o khuyên chú em ng k vi c tr n t c, c gi trí thanh-t nh, c gi lòng t bi,
ai hung-b o gi -d i m c ai, mình lao tâm nh c xác ng k ; h chú em làm c nh
y thì t nhiên h t oán trách n a.
Hòa-Th ng l y o lý mà gi ng, ng t vì Lê-v n-Ðó d t nát kh -kh o không
hi u chi h t, nên ng i b -v , coi l i thì l i vàng ng c c a Hòa-Th ng nói ra ch ng
khác nào n c trên lá môn. Hòa-Th ng th y Lê-v n-Ðó không c m giác, ngài
i tính l y l i th ng mà gi ng n a, nên ngài nói ti p: Chú em ch nên trách tr i
oán ng i, b i vì Tr i Ph t ch ng h khi nào h i ai, mà loài ng i tuy có k x u, song
ng có ng i t t, ch không ph i x u h t. y v y chú em trách Tr i thì l i, còn oán
ng i thì l m. T nh chí l n chú em b ho n-n n luôn luôn, b nghèo nàn, b hi p
áp, b s u não, b oan c, chú em c ng ch ng nên phi n, không bi t ch ng t i cái
nh n qu c a chú em nh v y, ch không ph i t i ai âu. Chú em hãy nh , Ph t
Thích-Ca thu tr c còn ph i ch u kh n kh , còn ph i b khinh b thay: Mà nh ch u
kh n kh , nh b khinh b ó, Ph t Thích-Ca m i thành Ph t c. V y chú em ph i
27. rán mà ch u, ng phi n hà, ng oán trách, c gi lòng thanh t nh t bi, ho c may
ki p sau chú em s thanh nhàn sung s ng.
Hòa-Th ng gi ng t i ó, coi b Lê-v n-Ðó h t gi n, nên ngài bèn h i r ng:
- Bây gi chú em tính i âu?
- Tân-Hòa.
- Bà con trong thân t c còn ai hay không?
- Không còn ai h t. Ð v ó tôi ki m th ch dâu tôi coi.
- Ðã 20 n m r i, b n- o s ch dâu ã xiêu l c. Nh ki m không cr i
i ai?
- Bi t âu.
- Chú em tính v r i làm gì mà n?
- Ch a bi t.
- Chú em bi t làm ru ng hay không?
- Bi t.
Hòa-Th ng ng i suy ngh m t h i r i nói r ng: n- o có m t ng i quen
tên là Lý-k -Phùng, ng m r ng làm ru ng d i ng C n- c. Chú em bây
gi không có n i n ng d a, v y thì b n- o vi t m t b c th cho chú em c m
xu ng C n- c trao cho Lý-k -Phùng, r i ó mà làm ru ng v i ng. B n- o
khuyên chú em ng nh chuy n c , c lo làm n, trong n m ba n m thì chú em ã
t c c kh , mà c ng h t phi n mu n n a.
Hòa-Th ng nói d t l i, li n l y gi y m c vi t m t phong th r i trao cho Lê-
n-Ðó. Ngài l i kêu Giác-Th bi u d n cho Lê-v n-Ðó n m t b a c m chay n a.
Lê-v n-Ðó n u ng no r i, Hòa-Th ng m i ch ng cho anh ta i xu ng C n-
c.
Anh ta l y th v i 5 nén b c l n vào l ng, r i xách hèo mà i, không thèm t n
ai h t. Hòa-Th ng th y anh ta b gói áo qu n v i bình chén trên ván kêu l i mà h i
ng: Sao chú em không l y n y i, l i b ó? B n- o ã cho chú em thì chú em
l y i.
Lê-v n-Ðó không b -ng chi h t, nghe nói nh v y thì li n gói b chén v i cái
bình vào qu n áo, r i c p nách mà i.
Ng i không thông tâm-lý th y c -ch c a Lê-v n-Ðó nh v y, ch c ai c ng
ph i l y làm k . n tr m c a ng i ta, ng i ta b t c ã không làm t i, l i
cho luôn y và cho thêm ti n b c n a, th mà ng i n tr m không t d u n n n,
không t l i c m t , tánh tình d ng y ch a t d s a c, nên ph i d ng tâm t
bi qu ng i mà c m hoá. Ch ng hi u Hòa-Th ng Chánh-Tâm có ngh nh v y hay
không, mà Lê-v n-Ðó ra i, ngài ch p tay ngang ng c, m t nh m lim dim, d ng
nh ngài làm ph c là do thi n-tâm mà thôi, ch không ph i vì c nào khác, b i v y
ngài c u kh n Ph t ng cho lòng oán thù hung ác c a Lê-v n-Ðó hoá ra lòng t bi
thanh t nh nh c a ngài v y.
Lê-v n-Ðó ra kh i chùa r i nh m h ng c a Hòa-Th ng ch mà i. Tr i n ng
chan-chan, gi a ng v ng-v , Lê-v n-Ðó l m-l i i ri t, d ng nh ý mu n xa lánh
Hòa-Th ng cho mau, mà l i tránh xóm làng, d ng nh ý không mu n g p ng i
tr n th . Anh ta i m -hôi t áo mà không ch u ng i ngh ch n, i ri t n chi u
mát, b ng ói c m, h ng khát n c, thình-lình th y tr c m t có m t xóm ch ng
28. m b y cái nhà. Anh ta d ng ch n ng ngó, thì xóm cách ch ng vài dây ru ng.
Anh ta v a mu n ghé l i ó mà xin c m n, xin n c u ng, r i anh ta l i nh chuy n
mình b ng i ta hân-h i, h y-ho i t i Tr ng-Bình hôm qua, thì trong lòng ng n-
ng i, nên ng d -d m t h i r i b mà i không thèm ghé.
Anh ta i c m t khúc ng, b ng g p m t cái chòi rách, tr c c a chòi
th y có m t cái lu n c nh , l i có m t cái gáo úp ngang qua mi ng lu. Anh ta
m-x m i ri t vô c a chòi, l y gáo múc n c mà u ng t -nhiên, không thèm h i ai
t. Anh ta u ng luôn hai gáo n c no b ng r i, m i tr n m t ng ngó vô chòi, thì
th y chòi tr ng tr n, ch ng có gi ng ván chi h t. Có m t bà già, u b c r ng r ng,
ng lum khum nh c n i c m xu ng t, r i m t ông già mình m y m-nhách,
t mày nh n-nhíu, áo qu n t -t i, v i m t a nh , ch ng sáu b y tu i, tru ng
tr n, ng c m chén c m a h m b i c m mà n.
Bà già d n p n i c m ra, khói bay lên ngui-ngút, th ng nh a chén vô mà
nói r ng: Bà xúc cho tôi m t chén bà . Ông già l i ti p mà nói: xúc tr c cho
cháu m t chén i, k o t h i chi u hôm qua cho n b a nay không có c m, cháu nó
ói b ng .
Lê-v n-Ðó ng ngoài th y v y, bèn a vô thò tay b ng n i c m mà i ra, tuy
i ch a ngu i, song tay anh ta chai c ng nên không bi t nóng. Bà già ng c m
chén mu n xúc c m, bà th y Lê-v n-Ðó b ng n i thì bà la bài hãi r ng: a c u, c u
làm gi ng gì v y c u? Tr i ôi! C u gi b b ng n i c m r i v ch ng tôi v i cháu tôi
y gì mà . Lê-v n-Ðó không thèm nói chi h t, c b ng n i c m b n b b c l i
a mà ra.
Ông già ch y theo níu tay anh ta và nói r ng: i nghi p tôi l m c u ôi! T
m m i cho n bây gi tôi m i xin c m t vùa28 g o em v n u c m ó a, n u
u b ng i thì v ch ng tôi v i cháu tôi ch t ói còn gì ?
Lê-v n-Ðó tr n m t ngó ông già, r i h t cánh tay ông té nghiêng vô vách. Anh
ta thong-th i ra, b m t h m-h , c p m t chao-o o, hàm râu d ng ng c, coi hung
ác vô cùng. Ông già té ng vai vô trong vách, th khi ông au l m, nên ông ng
y tay vò vai, m t nh n-nhíu, mi ng hít hà. Bà già nóng lòng, tay d t th ng cháu
ch y theo và khóc và than r ng: i nghi p tôi l m c u ôi! Ng i ta giàu có, sao c u
không n ó c u l y mà n? V ch ng tôi già c l i nghèo nàn, n mày n xin, sao
u không th ng, l i chi ác nghi t l m v y, c u?
Lê-v n-Ðó day l i tr n m t, coi b d l m; bà già th t kinh không dám nói n a.
Anh ta nách c p gói , tay b ng n i c m, tay xách cây hèo, l m l i i ri t, không
thèm ngó l i phía sau.
*
* *
Tr i ã ch ng-v ng t i. Lê-v n-Ðó i n m t lùm cây, ng ngó coi thì không
ph i xóm làng chi h t, b i vì trong lùm cây y có hai ba cây cao l n, còn bao nhiêu
thì cây nh nh , dây bò qua nhánh vò l i bít ch t d ng nh thu nay ch a có ai
28
ng c làm b ng gáo d a xúc g o, dung tích t ng ng v i cái chén.
29. c ch n n ch n n y. Ngó vô phía trong n a, thì th y m t cái nhà lá l n, tr c
nhà có d ng m t cây c t r t cao, c ng nh cây c t c m tr c chùa Chánh-Tâm vây.
Lê-v n-Ðó ng ngó quanh-qu t, thì không th y d ng ai i, mà c ng không
nghe ti ng ai nói, ch th y trên ng n cây l n có m t b y qu ng ki m ch mà ng ,
nên bay lên áp xu ng kêu qu , qu vang tai. Anh ta mu n vào ó móc c m trong
i ra mà n, r i ki m ch cao ráo n m mà ng , i sáng ngày sau s i n a, nên
th ng-th ng b c t i d i g c m t b i a l n, g c hai ba ng i ôm không giáp, r
i trên m t t nh ai b cây n m s p hàng, dây nhi u lòng-thòng nh ai gi ng
võng treo u ó v y.
Anh ta l a m t ch b ng th ng, r i n i c m xu ng, cái gói m t bên,
cây hèo m t bên, tính n c m r i ng luôn t i ó. Trên u nghe tiêng qu còn kêu
inh- i, bên ch n th y r n m i ch y l ng x ng, anh ta ng i xu ng v a mu n thò tay
vô n i móc c m mà n, thình-lình nghe phía sau có ti ng chuông d ng bon bon
bon làm cho anh ta gi t mình, l t- t rút tay ra, r i ngó dáo dác.
ng lúc anh ta s ng s t y, thì nghe ti ng qu trên u ngành kêu n a, mà
i nghe ti ng chuông m t lát d ng m t cái bon. H nghe ti ng chuông thì anh ta
dùn29 mình r n óc, r i v ng v ng bên tai l i nghe ti ng khóc than c a hai v ch ng
ông già h i chi u.
Lê-v n-Ðó ng i khoanh tay g c m t, nh cái c nh mình làm d gi t n i c m
i chi u, thì châu mày m t trong lòng n-n n không bi t ch ng nào. Anh ta t nh
gi c mê-mu i, r i suy ngh r ng hai v ch ng ông già n y nghèo nàn, ã thân già
u i l i thêm cháu nh th ngây, không bi t làm ngh gì, nên i xin g o c a
ng i ta em v mà nuôi mi ng. Cái c nh c a ông già n y ch ng khác nào cái c nh
a mình ngày tr c. Sao ngày tr c mình nghèo ói, ng i ta không giúp , mình
bi t oán trách gi n h n ng i ta, r i bây gi mình g p ng i nghèo ói mình ã
không th ng, mà l i còn gi t c m c a ng i ta mà n n a ?
Anh ta ngh t i ó thì x n-xang khó ch u h t s c, r i l i nghe ti ng chuông
ng n a, m y ti ng bon nó xói tim c t ru t anh ta m y l n, nên m t lim-dim mà
gi t l y tuông ròng, ng i ch n ng n mà ng c nh y thình-th ch.
Có l t i anh ta n-n n quá, không th ch u c nên ng i l ng thinh m t h i
lâu r i vùng ng d y b ng n i c m, ôm gói , xách cây hèo, tính tr l i mà tr n i
m cho v ch ng ông già. Anh ta ra kh i lùm cây r i nh m h ng mình m i i h i
nãy mà tr l i, v ng-v ng hãy còn ti ng chuông d ng xa xa.
Tr i ã t i r i. B a y ã không m a, mà l i sao m c t gi ng trên u. Tuy v y
mà m t là vì không có tr ng, nên cây c ngó l m , hai là vì ng không quen, nên
nh m ch ng mà i ch không ch c ý, b i vây Lê-v n-Ðó i l c trong ng, l n-qu n
tr i tr l i hoài, i cho n khuya tr ng m c r i m i tìm c cái chòi rách h i
chi u.
Anh ta lén b c vô, trong chòi v ng teo, l -m th y trong có m y c m en- en,
nghi v ch ng ông già v i a cháu n m ng t i ó, nên n i c m nh -nh gi a
chòi, mò trong l ng l y ra m t nén b c b trong n i c m, r i lén b c tr ra. Anh ta
29
rùn
30. a ra kh i c a, thì nghe ti ng a nh c a mình nói: ói b ng quá, ông bà ôi , làm
cho anh ta c m ng ch u không c, nên âm u mà ch y.
Lê-v n-Ðó i hoài t i sáng, quên ói b ng, mà c ng quên m i ch n. Anh ta tr
c n i c m r i, thì trong lòng nh th -th i, h t n n n bu n b c n a. Anh ta l i
nh nh ng l i c a Hòa-Th ng Chánh-Tâm gi ng d , bi u ng có trách tr i, ng
có oán ng i, t nh chí l n mình b ho n n n y là t i ph n s c a mình ph i nh
y, ch không ph i thiên-h h riêng ghét mình. Ph t thu x a còn ph i ch u kh n
kh , còn ph i b khinh b thay. Nh có kh n kh s nh c, c Thích-Ca m i thành
Ph t c. Vây mình ph i rán mà ch u kh n kh ki p n y, ng ki p sau mình an
ng thanh nhàn.
Anh ta nh m y l i t -bi y, thì trong trí nh -nhàng, trong lòng vui v , h t
bu n-r u t c-gi n nh tr c n a. H i tr c m t mày anh ta h m-h hung ác, bây
gi l i i ra t -thi n ôn-hòa: Nh ng ng i ái m o Ph t ai c ng nói vì Ph t mu n
u Lê-v n-Ðó, nên i tánh r a lòng, ng anh ta c i ác tùng thi n, r i ngày sau
c v Tây-Ph ng. Chúng tôi ây là k l n l n ch n h ng-tr n, chìm n i vòng th -
c, chúng tôi lu n thì do tâm-lý ch không dám do tôn-giáo, chúng tôi t ng có l
Lê-v n-Ðó là ng i tánh t t, ti c vì m y m i n m tr c không c g n ng i hi n,
không c nghe ti ng ph i, nên m i-m i u do b n tâm mà l p tánh, b i v y c
ch không gi ng ng i th ng. Hôm nay g p Hòa-Th ng Chánh-Tâm, g p c nh
nghèo c a v ch ng ông già n , r i l i nh ti ng chuông t nh n a, khi n lòng
chan-ch a, nên m i n-n n s m-h i, r i i d làm lành, i oán làm vui.
Lê-v n-Ðó l n i xu ng t i ng C n-Ð c, h i th m ông Lý-k -Phùng, tính
n trao th c a Hòa-Th ng Chánh-Tâm, r i xin mà làm ru ng. H nói Lý-k -
Phùng m i ch t hôm tháng tr c. Lê-v n-Ðó ch ng-h ng, không bi t bây gi ph i i
âu.
C n-Ð c có m t bà già, tu i ã úng 70, mà s c bà còn m nh m . Trong x
không ai bi t g c bà làng nào t nh nào, mà c ng không ai bi t bà tên chi h chi, ch
bi t bà l i ây ã h n hai m i n m r i, không có ch ng mà c ng không có con
cháu chi h t, ai c ng kêu bà là bà Hai . Bà m t cái chòi nh ngoài u xóm, thu
nay bà vô r ng l m c i khô ho c xu ng r ch xúc tôm cá em v i g o mà n, ch
không có ngh chi khác. Tánh bà ôn hòa, lòng bà t thi n, bà ch ng h dua b ai, mà
ng ch ng h nói thêm nói b t cho ai, b i v y trong làng t tr chí già ai c ng yêu
n và kính nh ng bà.
Lê-v n-Ðó xu ng C n-Ð c, hay tin Lý-k -Phùng ch t r i thì b -v , nên vào
nhà bà Hai n y xin u ít b a, i ki m ghe quá giang r i s v Tân-Hòa. Anh ta
ã có ý mu n c i danh di t tánh ng h t nh nh ng chuy n x a n a, song còn b i
i ch a bi t ph i t tên gì. Lúc vô nhà bà Hai mà xin u, bà Hai h i tên gì, nhà
a âu, anh ta lính-quýnh s c nh tên ông Hòa-Th ng Chánh-Tâm, anh ta vùng
ng mình là Tr n-Chánh-Tâm, g c R ch-Ki n.
Anh ta gói b c v i b chén, cái bình vào m t gói, r i b b y d a vách, bà Hai
ng là gói qu n áo, nên không coi không h i chi h t.
Ðêm y Lê-v n-Ðó nói chuy n v i bà Hai. Ban u bà h i anh ta i qua huy n
Tân-Hòa có vi c chi hay không, thì anh ta nói d i r ng mình có hai anh em, ng i
31. anh Tân-Hòa m i ch t, b v con b -v , nên tính qua ó tìm em v mà nuôi. L n
n bà m i nói qua t i chuy n làm n x C n-Ð c.
Bà than r ng r ng x n y d phá, t x n y phân nhi u ng t vì ng i trong x
không có ti n b c mà qui dân cho ông nên ch a m r ng làm ru ng c bao
nhiêu. Lê-v n-Ðó nghe v y thì chíp trong b ng, th m tính v Tân-Hòa ki m ch dâu
i s p cháu c c r i thì d t h t tr qua ây m r ng làm ru ng.
Cách vài ngày, nh n d p có ghe h i qua Tân-Hòa, Lê-v n-Ðó m i xin quá
giang mà i. V ng m t trót 20 n m, mà hình d ng l i i khác h t, nên Lê-v n-Ðó v
quê x a, không ai bi t mà nhìn, anh ta c x ng mình là Tr n-Chánh-Tâm, ban êm
lén n ch nhà c mà th m, th y có m t cái m n30 g n ó, coi l i thì qu ch
mình chiêm bao ma d t mà ch ngày tr c, nên i l i ng i d a bên m . Phút chút
trong lòng c m ng anh ta th ng ti c m ch u không n i, nên khóc r ng lên nghe
t th m thi t.
Lê-v n-Ðó i r o kh p các làng các xóm trong huy n mà tìm c ng không g p
Th -Huy n, còn h i th m thì ch ng có m t ng i nào bi t mà ch . Anh ta tìm cho n
hai tháng mà tìm c ng không c, túng th m i tr qua C n-Ð c m r ng làm
ru ng lo tích c tu nh n, quy t ch u c c-kh s -nh c ki p n y, ng ki p sau c
an nhàn sung s ng.
Anh ta qua n C n-Ð c r i thì tìm n nhà bà Hai mà xin u n a.
Bà h i v y ch ki m ch v i cháu có c hay không, thì anh ta l c u, coi b
bu n-b c l m.
Sáng b a sau anh ta l i ra ngoài ng mà xem m y ám lúa c a h c y, và luôn
p i th ng vô mé r ng mà coi cây c i th nào. Chi u l i anh ta i cùng trong xóm
mà ki m coi có ch nào c. Anh ta c i nh v y cho n n m sáu ngày.
t êm n , Lê-v n-Ðó nói v i bà Hai r ng: g n ây có cái nhà c a ai h m
nay tôi th y s p c a hoài v y bà? B khi nhà b hoang hay sao?
Bà Hai x m t châu mày áp r ng: Nhà ó là nhà c a c u Lý-K -Nguyên a.
u lên thành Gia-D nh mà thi c chi ó không bi t, nhu m b nh v không c.
Con gái c a c u g i nhà cho tôi mà i r c c u, té ra nó lên ó r i nó làm sao không
bi t mà b quan h b t nó, ghe tr v không, còn nó không v . M y tháng nay nó b
nhà nó cho tôi coi ch ng dùm, không bi t ch ng nào cha con nó v n a. C u ó c u
làm l u quá. Mình nghèo thì lo làm ru ng mà n, bày t i âu làm chi cho l n x n
nh v y không bi t.
Lê-v n-Ðó không h i n vi c ó n a. Anh ta vô r ng n cây lá c t m t cái
chòi nh mà làm ru ng.
Ng i trong x th y anh ta l m t mà l i quen v i bà Hai, không hi u là ng i
âu, nên ai g p bà Hai c ng h i. Bà Hai c ng không rõ g c tích Lê-v n-Ðó, mà bà
mu n cho ng i ta kh i làm nh c bà n a, nên bà nói r ng: Nó là cháu c a tôi a.
Nó tên là Tr n-Chánh-Tâm, g c trên R ch-Ki .
y v sau ai c ng kêu Lê-v n-Ðó là Tr n-Chánh-Tâm và không tra h i chi
a h t.
30
ch sâu hoá ra c n d n hay ch cao b th p i: san b ng, ao l n, ìa l n, m l n, kinh l n