Ho bieu chanh khoc tham

Khóc th m 1 www.hobieuchanh.com

Khóc th m
Bi u Chánh

I - Khách l n nhà

Em i, em! Hu v i lài b a nay tr bông h t, thi t là p ra ây coi ch i, em!
y là m y l i c a m t cô m n , m i m i chín tu i tên là Ðoàn Thu Hà, l i
n gi chi u, ng gi a v n hoa tr c nhà, kêu mà nói v i em trai Ðoàn Công
n.
Công C n ã c m i l m tu i r i, nh ng vì trò nh x ng, nh vóc nên
ng i không quen bi t, ai th y trò c ng t ng trò ch ng l i m i ba tu i mà thôi.
Trò ch ng tay ng d a lan can tr c c a, ng nh p chân hút gió, b ng nghe ch
kêu, li n day qua ngó ch mà c i, r i th ng th ng b c xu ng th m i ra sân.
Thu Hà v i Công C n là con c a th y H i ng Ðoàn Công Chánh M
Th nh, nhà c t d a ng Th t N t i Long Xuyên, Thu Hà h c tr ng N h c
ng trên Sài Gòn, hôm tháng tr c thi u luôn hai khoa, l y c Diplôme và
Brevet Élémentaire. Còn Công C n thì h c tr ng Chasseloup Laubat, ã cm tn m
th nh t r i. Vì ch ã thi u r i, em l i g p d p bãi tr ng nên ch em d t nhau v
nhà m y tu n nay mà vui ch i v i cha m .
Tr i chi u man mác, ng n gió lao rao. Trong v n hoa, u này bông ph n
khoe màu nâu, u kia lài khoe màu tr ng, bông nâu coi thi t p mà bông tr ng coi
càng xinh. Ðã v y mà t i c a ngõ có x hai bên hai cái ng nh ch y dài vô sân r i
giáp nhau tr c th m nhà. D c theo hai ng y, m t mé thì tr ng lan, m t mé
thì tr ng hu u tr bông, nên ng i trong nhà ngó ra thì th y m i bên m t l n
lòm i v i m t l n tr ng nõn.
Tuy cái sân c a th y H i ng Chánh kêu là v n hoa, nh ng mà v n hoa
khác trong Nam Vi t, ngh a là có tr ng bông, mà c ng có tr ng cây trái nhi u th
a. Tr c th m nhà có hai hàng ôn1 trên m i cái u có m t ch u ki ng, kim
quýt, s n tùng, c n l ng, bùm s m, b i thì u n nhánh k khôi, b i thì t a lá y u u.
Hai bên thì cam m t, quýt ng tr ng ngay hàng, nhánh lá sum sê, mà bông trái
ch a tr . Phía ngoài thì lý tr ng xen v i m n dày b t, l i thêm tr ng m t hàng rào
ng bông l ng èn2, nên h óng ch t c a ngõ r i, thì ng i i ngoài ng không
th y trong v n c.
Thu Hà mình m c áo tím qu n tr ng, ch n mang giày nhung xanh, tay trái
eo m t chi c huy n3, tay m t eo m t chi c vàng h t xoàn, tai eo m t ôi bông
ng nh n h t xoàn, c eo m t s i dây chuy n nh , tuy không có trang m nh
y con gái nhà giàu có h c kia, nh ng cô v a có s c v a có c, l i thêm có v
thi n ch n, nên g ng m t coi v a nghiêm trang v a thanh l ch, ít cô gái nào bì k p.

1
gh làm b ng g m không ch d a, dùng ng i hay kê nh ng ch u ki ng
2
còn g i là bông b p
3
vòng tay b ng á en


Cô n m chùm bông hu r i cô cúi xu ng, kê m t vô mà h i, bàn tay cô d u
nhi u, da m t cô tr ng ng n. Bông k m t cô bông lúc l c o t òa, còn cô h i bông r i,
cô v a lòng nên cô c i chúm chím. Cô th y Công C n ra g n t i, cô buông chùm
bông ra mà nói:
- Bông t t mà l i th m quá.
Công C n c i và áp r ng:
- Ch c là bông nghe ch thi u, nên r nhau n h t th y ng m ng ch ó
a ch Hai.
Thu Hà li n tr l i r ng:
- Em nói ó có l ph i a. Thu nay ch th ng bông l m, h bãi tr ng
nhà ch vô phân t i n c cho nó hoài, nay ch thi u t nhiên nó ph i
ng ch ch .
Thu Hà nói và c i, núng hai bên gò má hai ng ti n, bày hai hàm r ng tr ng
trong và khít r t, m t ngó thi t là có c, mi ng nói thi t là có duyên. Ðã v y mà l i
thêm gió ph t cái áo tím m ng c a cô bó sát trong mình, làm cho th y rõ cái vóc c a
cô y u u thanh tao, r i bay hai lai qu n lên, làm cho lòi hai bàn ch n no vun, bày
hai c m ch n tròn no và tr ng nõn.
Vì Công C n là em, nên trò không th y dung nhan tu n tú c a ch , l i trò còn
kh , nghe ch nói ch i nh v y, trò không bi t l i chi mà i áp, trò m i l a m t
chùm bông hu n u, trò n m mà h i r i b i t i. Thu Hà i theo sau, gió ph t
mái tóc làm cho n m ba s i ph xu ng m t, cô l y tay mà vén, ngón tay d u dàng,
u tóc en m t.
Hai ch em i t i ám bông lài, bèn ng l i mà tr m tr . Công C n v i tay
ng t m t bông. Thu Hà la lên r ng:
- Ý! Ð ng có hái, em. Ð ng có hái, hái chi v y? U ng quá.
Công C n h i bông r i trao l i cho ch , Thu Hà l y bông l i c m mà coi, s c
t bu n hiu, mà nét bu n coi còn xinh p h n h i nãy n a. Cô ngó cái bông r i
trách em r ng:
- Bông t t nh v y mà em hái chi v y. Ch ti c quá. Ð ng có hái n a nghe
hôn em.
Công C n g t u c i và nói r ng:
- Ch không cho tôi hái bông, tôi ki m trái lý n ch i.
Trò nói d t l i thì b n b i t i m y cây lý. Thu Hà th ng th ng i theo em.
Cô ngoái l i trong nhà r i kêu em mà nói:
- Có ba v i má kia, em. Em hái ng có làm gãy nhánh ba r y a.
V a lúc y hai v ch ng th y H i ng Chánh ng b c xu ng th m mà ra
sân. Ông H ng ch Lung là chú ru t c a th y H i ng, nhà d i phía Bò Ót,
ông lên th m h i tr a, vì v ch ng th y H i ng c m quá, nên ông ph i l i ch i
i cháu, ông c ng i theo ra tr c th m mà h ng mát.
Th y H i ng Ðoàn Công Chánh n m nay ã c b n m i l m tu i. Th y
c gác M Th nh, cha m khu t h t, trong thân t c duy còn có m t ng i chú là
ông H ng ch Lung ó mà thôi. Còn v là cô Lý Th C , nh h n th y hai tu i, v n
là con c a m t bà Cai t ng c u d i Ô Môn thu c t nh C n Th .


Hai v ch ng có danh giàu có và nh n c mi t Cái Sao, Cái S n. Cái danh
y không ph i là danh gi , b i vì th y H i ng ng b h n n m tr m m u n
ng nh t, m i n m th y thâu huê l i g n hai ch c ngàn gi lúa, mà v ch ng th y
ng rãi, tá n, tá th a nào túng ti n ho c là túng lúa thì th y cho m n ch
ch ng h th y ch u cho vay, còn trong làng trong xóm ai g p ho n n n thì th y c u
giúp cho h t th y.
Th y H i ng Chánh không bi t ch Tây, mà th y thông ch Tàu; nh ng
sách Tàu g i là tân th , thì ch ng có b nào trong nhà th y không có. L i các th t p
chí, nh t báo qu c âm, th y mua h t, th hay c ng mua mà th d c ng mua;
th y nói r ng n u ng i ta ngh lu n úng thì mình ph i bi t mà khen, còn n u
ng i ta ngh lu n sai thì mình c ng ph i bi t mà cãi ch mình chê d mà không
c, thì mình có bi t d ch nào mà tránh.
Vì th y c tân th và nh t báo nhi u, nên tuy th y không h c ch Tây, song
ki n th c c a th y c ng r ng rãi nh ng i có h c. Thi t th y không ch u can d
n qu c s , nh ng mà th y tôn tr ng quê h ng, th y yêu m n ng ch ng, l i
th y hay ch m nom nh ng v n thu c v khai thông dân trí, ho c b o th l i
quy n cho ng i Vi t Nam. H i nào l p ra c ng có th y hùn h t th y. Có h i b l ,
nên tan rã, th y m t h t v n hùn mà th y không gi n, l i nói r ng: n s kh i u
nan; m i t p i thì ph i v p té nhi u l n, r i m i i v ng c ch
Th y ã bi t lo giúp , mà may l i c g p m t ng i v hi n. M y n m
sau ây, th C mang l y b nh ho, th y thu c c m lo n vi c nhà, ch ng làm chi; h i
tr c cô còn m nh m , cô th cho ch ng mà xem xét trong nhà ra n ngoài ru ng i
a, mà ch ng làm vi c chi, d u t n hao bao nhiêu cô c ng ch ng có m t l i phi n
trách. Cô H i ng thu c v h ng àn bà bi t kính tr ng ch ng, bi t tr ng chí4 cho
ch ng, nên ch ng h khi nào có ng n tr vi c c a ch ng làm. Mà th y H i ng
thu c v h ng àn ông th ng yêu v , bi t lo vi c nhà, nên ch ng h bao gi th y
làm cho v bu n, mà c ng ch ng h khi nào th y ph m danh giá.
V ch ng sanh có m t a con trai v i m t a con gái ó mà thôi. Lúc con
còn nh thì v ch ng ã c nguy n cho chúng nó n h c cho n cùng, ng chúng
nó t cách, trí th c mà m ng v i th cu c. Ph n Thu Hà là gái nên h c
trong n c c ng r i, còn ph n Công C n là trai ph i h c cho cao m i c. N m
ngoái Công C n thi l y b ng s h c xong r i thì th y H i ng Chánh mu n cho trò
qua Tây mà h c. Vì b i th C than cô b nh ho n, l i con còn nh quá, nên th y H i
ng s v bu n, mà ph i d n lòng cho con h c t p theo trí th c h l i nh ng i.
Mà cha m bi t lo l ng cho con, l i g p con c ng bi t làm v a lòng cha m .
Thu Hà thu nay n c 5 l m, nên bây gi m i thi u l y luôn hai b ng c p trong
t n m. Còn Công C n m i vào tr ng l n n m u, mà hôm bãi tr ng c
th ng n m cu n sách t t.
V s n h c thì hai tr ã làm cho cha m vui lòng r i, mà v s n thì
chúng nó c ng làm v a ý cha m l m. Công C n còn nh nên v nhà c lo ch i mà
thôi, song cách ch i c a trò th ng êm th m, th y ngu i l n bi t cung kính, th y k

4
khuy n khích làm cho ý chí l n lên
5
siêng n ng và ch u khó


nghèo bi t th ng yêu ch không ph i vúc v c6 ngang tàng nh con nhà giàu khác.
Còn Thu Hà, cô ã n m chút nh mùi tân h c, mà cô không ch u làm theo nh ng
thói tân n nhi. Cô ghét nh ng gái h t tóc c t, i giày cao gót, m c y ph c theo m,
cô chê nh ng gái c o ch n mày, môi thoa son lòm, tay xách bóp nh ng nh nh.
Thu nay h bãi tr ng thì cô v nhà, lo coi sóc mi ng n mi ng u ng cho cha m , cô
t l a may áo may qu n cho em. Cô ch ng h nói n ng ti ng v i tr trong nhà, cô
th ng hay cho ti n nh ng con nít nghèo trong xóm. Cô có m t t t mà thôi, cái t t y
là cái t t khinh b nh ng k m u l i c u danh, chi t báng7 nh ng ng i n nh hót gi
i. Th y H i ng th ng nói v i con:
- Cái t t c a con ó không ph i là x u, song không thích h p v i th i th . Ba
coi i bây gi , ai gi d i n nh hót thì m i sang, ai gi i m u l i c u danh
thì ng i ta cho là trí. N u con ngh ch nh ng ng i y thì còn ai âu mà
con a?
Thu Hà nghe cha nói v y, thì c i và áp:
- Không còn ai thì thôi, ch th gi d i n nh hót, th hi p cô, bi u con
a sao cho c.
Chi u hôm y, hai ch em Thu Hà d t nhau ra ngoài c a ngõ, ch xem bông,
em hái trái. Th y H i ông xu ng th m r i kêu tr nh c gh ra, ng th y ng i
ch i v i ông H ng ch Lung. Chú cháu nói chuy n cây trái m t h i, r i ông H ng
ch Lung h i:
- Con Thu Hà nó thi u r i, thôi, v ch ng bây coi ch nào ph i g ph t nó
i. Con gái i nay nó l n tu i quá không nên.
Th y H i ng c i và áp:
- ch ng cháu c ng tính có ch nào ph i thì g , ch làm chi, ông
Huy n hàm H , Lai Vung, ng có c y ng i ta nói ó, mà th ng
th ng ít b a r i h i d ý nó coi.
Ông H ng ch l y cái kh n r n8 v t trên vai xu ng mà lau mi ng, vu t râu r i
nói:
- ng là ai, ch ông Huy n hàm H tao bi t. Ông là ng i giàu có mà
nh n c. M y làm sui v i ng thì x ng l m. Nh ng có c y nói con Thu
Hà cho con ng, thôi thì g i.
Th y H i ng làm l không nói n a, mà coi s c m t thì bi t th y suy ngh
trong trí l m. Cô H i ng nh tr u qu ng d i g c cây, r i cô nói:
- i hôm tôi có nói v i nó chuy n ó, nó nghe th ng n có b ng c p s h c
mà thôi, còn ông già nó làm Huy n hàm, thì nó c i ng t. Tôi coi ý nó chê
th ng n h c ít, mà nh t là nó ng o ch c Huy n hàm l m.
Ông H ng ch châu mày mà h i r ng:
- Ng i ta làm Huy n hàm, sao l i ng o ng i ta?
Ông h i ch a d t l i, b ng nghe ti ng xe h i ng ng ngoài c a ngõ. Hai v
ch ng th y H i ng ngó ra, thì th y hai ng i b n Tây b c vô, ng i i tr c,
c qu n áo tussor, là th y T Bá H , ch hãng s a xe h i C n Th , kêu cô H i

6
m t nghiêng qua nghiêng l i, múa tay múa ch n
7
phán oán nghiêm ngh
8
l ai kh n s c mà nông dân vùng Châu th sông C u Long hay dùng


ng b ng dì, còn ng i i sau, m c qu n tr ng áo n x m, tay có tang, i giày en,
i k t r n, tr c ch ng hai m i l m tu i, g ng m t sáng s a, t ng i khoan thai,
thì l ho c không bi t là ai. Bá H vô kh i c a ngõ r i, th y hai ch em Thu Hà ng
a cây lý bên phía tay m t thì gi nón mà chào và nói:
- Nghe em thi u, nên có d p i Long Xuyên qua ghé m ng cho em.
Thu Hà cúi u và áp:
- Cám n anh Hai. Ch Hai m nh ph i hôn anh Hai? Sao anh không cho ch
Hai i v i?
Bá H nói:
- Qua i thình lình, khi khác r i qua d t ch Hai em lên th m.
Bá H d t ng i l y i vòng theo cái ng bên t mà vô nhà. Hai ch em
Thu Hà h n b c noi cái ng bên h u mà vô. T i th m Bá H chào m ng ông
ch v i dì và d ng, r i trình n ng i i theo mà nói:
- Ng i b n cháu ây là Mông x 9 Lê V nh Thái du h c bên Tây, thi u tú
tài ã hai khoa r i, m i v ch ng m t tháng nay.
Th y H i ng Chánh b t tay V nh Thái và nói:
- Tôi l y làm may m n mà c c u Tú tài n nhà, v y tôi xin th nh c u vô.
V nh Thái cúi u m t cái r t thanh nhã, r i ch n b c lên th m, mi ng chúm
chím c i mà áp r ng:
- Cháu c bi t ông, cháu c ng vinh h nh l m. Cháu n làm r n cho ông
bà, xin ông bà tha l i.
Th y H i ng l t t nói:
- Không, không, tôi vui l m ch ! Có r n chi âu.
Hai ng i khách theo ch nhà mà vô c a, ông H ng ch v i cô H i ng
ng th ng th ng theo sau. Còn Thu Hà và Công C n thì d t nhau i bét qua góc
a lúa, r i vô nhà c u, Thu Hà còn gi t cái bông lài trên u tóc.

9
(Monsieur), ông


II - Lu n àm th s

Nhà c a c a th y Ðoàn Công Chánh c t theo ki u kim th i, nên b ngoài coi
có v thanh bai, còn b trong d n có nghi ti t. Phía trong th y t ba bàn th c n
c xa c , lau chùi bóng láng, l ch n èn ng tr ng ánh d u sáng ng i. Phía ngoài,
mà chánh gi a th y m t b gh xa lông10, còn hai bên th y lót hai b ván gõ 11 .
u trên th y d n hai cái phòng khách, còn u d i th y làm phòng n có t
buffet ch ng r u th .
Cách ch ng d n trong nhà n a theo tân, n a theo c u, nên khách l b c vô, ai
ng bi t ch nhà n theo nay, mà tánh ý theo x a.
Th y H i ng d t Bá H v i V nh Thái th ng vô b xa lông m i khách ng i. Bá
, V nh Thái ng i m t bên, th y ng i m t bên, còn ông H ng ch thì n m ng a
trên cái gh xít- u, phía ngoài mà a lúc l c.
Th y H i ng kêu th ng Tùng, là a mà bi u l y ly khui r u sâm banh12, Bá
ng d y nói:
- Th a d ng, ng bi u khui r u. Cháu không dám u ng âu. Hai anh
em cháu i ch i, cháu c m bánh xe, ch không có em s p ph theo. U ng
u ây r i cháu say và cháu táng b y vô cây mang kh n.
Th y H i ng không thèm nghe, th y c bi u khui r u b n ly. Th y b c ra
i chú, thì ông H ng ch l c u nói:
- Cháu u ng v i hai c u i. Tao không a r u Tây.
Cô H i ng ng i bên ván th y chú không ch u u ng r u, cô l t t têm mi ng
tr u r i bi u con Khéo, là a b h , em cho chú n.
Th y H i ng m i khách u ng r u r i b o Bá H :
- Hãng s a xe c a cháu lúc này khá hôn?
- Th a, khá khá. Cháu tính mua ch ng n m cái xe l n a b hành
ng này ch i. H có xe a thì ch c là cháu lên trên này th ng.
Th y H i ng li c m t ngó V nh Thái r i h i:
- Còn c u Tú v th m nhà r i c u tr qua h c n a hay là thôi?
- Th a ông, h i cháu ra i, thì cháu tính l y c cái b ng c p T n s v n
ch ng r i cháu s v . R i quá, cháu m i thi u hai khóa Tú tài, k ông
thân cháu m t, bà thân cháu ánh dây thép bi u cháu v . Cháu v h m
nay, bà thân cháu b n b u quá, nên ch c là không cho cháu i n a.
- u bên Pháp c m y n m?
- Th a, b n n m.
- u bi t h c sanh Vi t Nam bây gi b n c ch ng bao nhiêu?
- Th a, ch ng ba b n tr m.
- Ch , c ng b n há! Thu nay tôi th ng nói hoài, thanh niên là hy v ng c a
c nhà. Dân t c ta sau n y có m mang c, là nh m y c u h c sanh

10
(salon), gh bành
11
ván ng a b ng cây gõ
12
u b t n i ti ng c a Pháp, s n xu t vùng Champagne


du h c bên Âu M . Ngày nay s h c sanh y ã c ba b n tr m, th thì
trong n m b y n m n a, dân t c mình có l m m t c chút ít.
- Th a ông, l i ông nói không l cháu dám cãi, ch theo ý cháu thì h c sanh
a các n c thi t là hy v ng c a qu c gia, còn h c sanh c a mình là hy
ng c a t u m trà ình, ch không có ích l i chi cho xã h i.
- Sao v y?
- Cháu ây là h c sanh, nên cháu th y tình hình rõ h t. Nh ng h c sanh c a
mình hi n ng bên Pháp bây gi ây, có m t ph n c n c lo h c, còn
hai ph n thì ch n ch i, phá ti n c a cha m , ch có h c hành chi âu. Mà
cái b n qua Pháp ng n ch i ó thì vô ích cho xã h i ta ã ành r i, còn
i lo h c ó c ng không ích chi h t. Nói ra thì h ghét, ch thi t cháu ngh
n m ng v n c a ch ng t c mình ch ng nào cháu càng bu n thêm ch ng
y. Mình làm h c sanh, xu t thân i ngo i qu c mà du h c, mình ph i ghi
c trong trí r ng, i v i quê h ng, i v i ng ch ng, mình ph i rèn
p t cách, ng ch ng mình tr v mình tô m cho quê h ng, mình
mang cho ng ch ng m i ph i. Có lý nào qua Pháp r i, l i s m áo
qu n cho t t, r i khi thì tìm n ch n phi n ba13 mà n ch i, khi thì ra
ngoài m y bãi bi n mà h ng gió. Còn cái b n lo h c thì h c th nào kia,
ch h c mà ch trông mong l y b ng c p cho l n, r i c i v m, vô dân
Pháp, ng tr v gõ trên u b n dân ngu nhà n a, ông ngh th coi,
c nh v y ó áng m ng hay là áng ngán?
Bá H c i mà nói:
- Toa14 nói thái quá. C ng có ng i th ng n c th ng dân, ch có l nào
h t hay sao?
- Ai âu, anh ch th coi?
- Toa ó.
- Không. Tôi là b mà k gì. Mà d u tôi có th ng dân th ng n c i
a, thì m t mình tôi l i làm vi c gì c?
Th y H i ng là ng i có chí lo cho i, nay th y g p V nh Thái còn tr mà
có tâm huy t thì hi p ý th y l m, nên th y rót r u ép m i u ng n a. Bá H v i V nh
Thái ng ch i t không dám u ng nhi u. Th y H i ng ng h ng chí, th y s
khách v g p, nên th y kêu v mà nói r ng:
- Má nó coi bi u b y tr d n c m, ng m i th ng Hai, v i c u Tú n ch i
nhé.
Cô H i ng áp r ng:
- Th a, tôi có d n b y tr r i. U ng r u ch i m t lát t i t i r i s n c m,
ch bây gi còn s m quá.
Bá H ng d y nói:
- Th a dì, ng có lo c m n c chi h t. Ð cháu ch i m t chút r i cháu v .
Th y H i ng can:
- Ê, cháu v chi g p v y nà. n c m ch i r i t i s v .

13
ph n hoa
14
(toi), anh, m y


- ng xa, v t i khó l m.
- Khó cái gì? Tr i có tr ng, mà xe h i có èn n a, i ban êm mát, ch có
sao âu mà s . Không m y thu g p c u Tú, ch i ng c u Tú nc m
i d ng m t b a.
- Th a d ng d y nh v y, cháu ph i v ng.
nh Thái ngó th y H i ng và c i và nói r ng:
- Cháu m i n nhà th m ông bà m t l n u, mà ông bà h u ãi quá. N u
cháu t thì mang l i v i ông bà, còn n u cháu v ng thì s e th t l .
- n c m ch i, v ch ng tôi m ng l m, có chi âu mà s th t l . C u nói
chuy n nãy gi ó, tôi bi t c u là ng i ý v m ng v n c a n c nhà.
Theo i này, nh ng ng i có h c th c, ai c ng lo tranh danh tr c l i, ch
ít ai bi t lo cho quê h ng xã h i. N u b n h c sanh ta mà có chí nh c u
y h t th y, thì n c ta may m n bi t ch ng nào.
- Th a ông, l i ông m i nói ó cháu kính ph c l m. Ð i này ai c ng ham
u danh l i, ch không ai lo tô m quê h ng. Ngó quanh qu t ch th y
ng i lo làm quan, k lo làm giàu, th m chí nh ng ng i x ng mình là có
trách nhi m v c n c binh dân, mà h c ng lo danh l i cho h , ch nào
th y h binh v c ai âu. Mà làm quan, mà mua ch c hàm cho l n, mua
ay15 cho nhi u. Ch ph i làm quan ng d y dân cho khôn ngoan, làm
giàu ng c u dân h t cùng kh , thì mình sùng bái, ch mình âu dám
kích bác h .
- u lu n tình hình xã h i thi t là úng. Trí não c a ng i bây gi th i v y
ó. M y n m nay tôi dòm th y nh v y tôi c ng bu n. Mà bu n thì bu n,
ch bi t làm sao?
- Th a ông, xã h i ta bây gi nh ng i có b nh n ng. V y thì ph i lo ch y
thu c, ch ng i khoanh tay mà r u hoài thì ng i b nh ch t còn gì.
- Ph i có ông th y hay m i c.
- Bi t th y hay âu mà tìm bây gi .
- Th a, th y nào c ng hay h t th y, mi n là ông th y ph i cho h t lòng mà
thôi.
- y n m nay thi u gì th y lãnh tr b nh cho xã h i, mà nào có th y b nh
gi m chút nào âu?
- Th a t i th y không t n tâm, mà c ng t i thu c cho u ng không nh m
a, nên b nh m i dây d a nh v y ó.
- Theo ý c u, bây gi ph i cho thu c cách nào?
- Th a ông, cháu còn th u, cháu âu dám lãnh thu c cho xã h i. Cháu có
cái lòng nhi t thành mà thôi, ch có tài trí gì âu mà dám khoe khoang.
- Không. Mình lu n nghe ch i, có h i gì.
- Theo ý cháu, n u mu n khai hoá cho quê h ng, thì ph i l p m t cái
ch ng trình cho rành r , r i noi theo ó mà thi hành. Cái ch ng trình y
ph i phân ra làm ba n:

15
(medaille), huy ch ng


l. Khai hoá tri th c.
2. Ch n h ng kinh t .
3. Tài b i o c.

V n khai hoá tri th c, thì ph i l p tr ng trung ng, cao ng cho
giai c p, c ng nh các n c v n minh v y, ng ào t o nh n tài mà dùng. Ph i l p
n quán, th quán r i d ch sách v n ch ng tri t lý, khoa h c l ch s , ti u thuy t mà
truy n bá t t ng hay, tài ngh gi i c a Âu M cho ng i mình hi u.
V n ch n h ng kinh t , thì ph i l p hãng l n góp mua n i hoá mà
xu t c ng bán cho ngo i qu c, tr th hàng ngo i qu c, mà bán cho dân mình
dùng. Ph i l p lò công ngh ch t o v t li u c khí. R i c ng ph i l p ngân hàng
cho l n giúp v n cho nhà i th ng và nhà công ngh c a mình.
V n tài b i o c, thì ph i ch n m t tôn giáo làm o chung c a dân
mình, r i v n ng làm cho m i ng i u tín ng ng, u sùng bái o ó, ng
cho dân trong n c m t b ng m t lòng, h t xích mích gi n h n nhau n a.
V nh Thái ng i àm lu n, l i nói khi tr m khi phù16, có h ng có ch n17, n
ch gi n tr n m t n m tay, n ch bu n th ra ch c l i. Ðã v y mà c u nói l i nào
nghe c ng có lý, c u tính vi c nào coi c ng cao xa, rõ ràng là m t ng thanh niên
tân h c, ã có lòng nhi t thành v i qu c dân mà l i có tài t ch c cu c khai hoá n a.
Th y H i ng ng i nghe, th y mê m n, không nháy m t, không c c c a.
Ch ng V nh Thái nói d t r i th y m i nói r ng:
- i c u lu n ó v a ý tôi l m. Thanh niên Nam Vi t nh v y m i ph i, ch
th i ánh dóc ng xin ti n ó mà thanh niên gì?
Cô H i ng b c l i g n ch ng mà nói nh cho ch ng hay r ng c m ã d n
xong r i. Th y H i ng li n ng d y b c ra m i chú r i m i Bá H v i V nh Thái
n c m. Ch khách i qua phòng n. Bá H th y cô H i ng v i Thu Hà l ng x ng
coi tr b ng d n mà không ch u ng i n, thì nói:
- Th a, cháu m i dì ng i n c m luôn th .
Cô H i ng áp:
- Cháu n i, dì ch a ói.
Bá H nói ti p:
- Thôi con Hai i n, em.
Thu Hà chúm chím c i và áp:
- Th a, anh Hai dùng i em coi b y tr nó d n r i lát n a em s n.
V nh Thái li c m t ngó Thu Hà, r i kéo gh mà ng i, b nghiêm trang t ch nh
m.
Th y H i ng còn mu n nghe V nh Thái nói chuy n n a, nên m i ng i n
c vài mi ng thì th y h i:
- Cái ch ng trình khai hoá c u nói h i nãy tôi ph c l m. V y mà bao gi
u tính c u kh i s thi hành n nào?
- Ph i thi hành luôn ba nm tl tm i c.

16
khi tr m khi b ng
17
lúc bình th ng, lúc ph n kh i


- t mình c u mà c u làm sao cho xi t?
- Cháu có tài gì âu mà làm c. Cháu v ra ó cho b c cao minh ki n th c
hi p nhau mà làm l y ch .
- u nói ph i. Trong cu c khai hoá, ph i có ông ng i, ch m t mình thì
làm không n i. Mà bây gi c u nói th nghe ch i, nh c u không i h c
a, c u nhà r i c u làm gì mà giúp ích cho ng bào?
Thu Hà ng m t r u mà l y thêm m t chai r u chát, cô nghe cha h i
nh v y, thì cô kh ng l i, lóng tai nghe coi khách tr l i làm sao. V nh Thái suy ngh
t chút r i áp r ng:
- Cháu có làm thì cháu lãnh cái n khai hoá trí th c mà thôi, ch hai n
kia cháu không c th o cho l m.
- Mà c u lãnh cái n ó c u tính l p h c hi u hay là l p n quán?
- u cháu có ti n nhi u thì cháu v a l p h c hi u v a l p n quán.
Bá H tr n m t nói r ng:
- Toa mu n làm h t, không ng. Làm th nào thì làm m t th mà thôi, ch
làm nhi u vi c r i toa coi sao xi t.
- Cái ó có h i gì. Mình t ch c ra r i vi c nào mình c ng t ng i coi sóc
riêng, mình ki m d t v y thôi, ch ph i mình ng i d y h c hay là mình
ng quay máy in hay sao mà s m t mình không xi t. Tr c h t c n l p
t cái n quán cho l n r i l p nh t báo c ng khuy n khích ng
bào. Ph i kích bác cái b n gi d i n nh hót, th quy n. Ph i ánh
thói h t t x u, ngh a là ph i g mà qu ng nh ng m t gh c a xã h i i r i
c thu c thì b nh m i lành c.
- Toa ch c ong nó áp nó ánh toa ch t ch .
- Ch t l i s sao? Ch t vì n c, ch t vì dân, tôi vui mà ch t l m.
V nh Thái nói câu y mà khí s c coi hùng hào, gi ng nói nghe mãnh li t, làm
cho Thu Hà ng ngó trân trân, th y H i ng ng i c i chúm chím, coi b cha con
u kính ph c l m.
n c m r i, th y H i ng c ng còn mu n c m khách l i nói chuy n ch i
a. V nh Thái c ng không tính v , duy có Bá H nói tr ng ã m c, canh ã khuya,
nên t t ch nhà mà i. Th y H i ng a khách ra c a ngõ, khách lên xe i r i
th y m i tr vô.
Th y th y v con ang ng i ch i trên ván, th y li n nói r ng:
- u Tú n h c thi t là úng n. C u có ki n th c, có m l c mà l i
thêm có lòng nhi t thành v i công ích n a. Ng i nh v y khó ki m l m.
Cô H i ng v i Thu Hà c ng hi p ý v i th y H i ng nên nghe nói nh v y
con u g t u c i.
Ông H ng ch Lung ng i bên kia, ông vùng ng d y nói r ng:
- y ng i nói nhi u quá ó không t t.
Th y H i ng ch ng h ng, th y ng ngó chú mà áp r ng:
- u Tú nói nhi u mà c u nói hay l m, ch ph i nói b y hay sao.
- Hay gi ng gì? Làm c kia m i gi i, ch nói, ai nói l i không c? Tao
coi t ng c u Tú ó không c ch n ch t.


- Ng i h c Tây thì b t ng h nh v y h t th y, nh t là c u có bên
Pháp, cách i ng àm lu n gi ng theo ng i Pháp nên chú coi không
p con m t chú ch .
Ông H ng ch b c ra ngoài, ông không cãi n a, mà coi b ông không ch u
cho l i c a th y H i ng là ph i. Thu Hà ng i bu n hiu, cô ngó s ng ng n èn m t
i, r i cô i m t mình ra sân mà ch i. Ð ng h ã gõ m i gi mà cô c ng còn th
th n trong v n hoa, lúc ng ngó m t tr ng, lúc cúi h i bông hu .


III - G con l y ch ng

Làm cha làm m có con gái, h con l n r i thì lo s l m, ã lo d y cho con nó
có n t na, mà l i còn s m i hai b n n c không bi t con g p b n trong hay là b n
c.
Ðã bi t Thu Hà là gái có s n n t na, bi t tr ng danh ti t nên v ch ng th y H i
ng Chánh ít lo v phía ó. Nh ng mà Thu Hà n m nay ã m i chín tu i r i, con
nhà giàu n tu i ó, ai c ng ã có ch ng có con r i h t, duy có m t mình cô c lo
c hoài, h c gi i ch ng nào l i càng ph i kén ch ng x ng áng ch ng n y, th thì
cha m không lo sao c.
T b a nghe tin con thi u hai cái b ng c p n nay, thì v ch ng H i ng
Chánh th ng bàn tính v i nhau v s g con l y ch ng. Ông Huy n hàm H là
ng i giàu có hi n lành mà làm có ch c ph n, làm sui v i ông thì x ng áng, không
ch nào mà chê c, ng t vì con trai ông ít h c quá. Thu Hà không b ng lòng, n u
ép mà g l m, ch ng c i r i nó khinh b ch ng thì n v i nhau sao c. Mà i
này ai n ép duyên con, hu ng chi con có h c, ép nó không ph i d .
V ch ng bàn tính kén ch n h t s c, r i m i hi p ý nhau ki m m t chàng r
cho có tài h c x ng v i con gái mình, giàu nghèo không c n, mi n là bi t l ngh a, có
chí khí, th o vi c i thì thôi. Nhà mình giàu có, n u g p r nghèo thì mình giúp cho
nó làm n, có h i chi âu mà s . Ng i khôn ngoan l ngh a m i quý, ch b c ti n
ru ng t xá gì, b i vì v ch ng th y H i ng Chánh tính nh v y, nên th y ông
ng ch Lung xúi làm sui v i ông Huy n hàm H , th y H i ng Chánh m i làm
, cho v t ý Thu Hà không ch u cho chú hi u.
Sáng b a sau, ông H ng ch Lung v , th y H i ng Chánh nói chuy n ch i
i v con, thì th y nh c nh khen ng i V nh Thái hoài, th y c nói V nh Thái áng
t con trai Nam Vi t, ki n th c r ng, h c h i cao, lu n bi n nay, khí phách c ng,
mà l i có lòng nhi t thành v i n c v i dân n a.
Tuy trong lúc khách t i nhà, Thu Hà gi l không dám ch ng m t ra mà
nghe nói chuy n, song cô l c c trong cô nghe h t, không sót m t l i. Cô c ng
khen cách u àm lu n, cô c ng ph c tâm chí nhi t thành c a V nh Thái l m. B i
y hôm nay cô nghe cha nói t i c u, thì cô nói r ng:
- u Tú lu n vi c i thi t là úng n. Ba nói ph i l m, ng i nh v y
i áng g i là trai Nam Vi t
Cô H i ng nghe con khen V nh Thái, thì li c m t ngó ch ng mà c i r i nói
i con r ng:
- u Tú có úng n thì àn ông con trai ng i ta khen, ch ph n con
gái con nói làm chi?
Thu Hà nghe m qu , cô h i tâm r i cô h th n, nên cô ng i cúi m t không
dám ngó ai n a h t.
Công C n vùng nói:
- Ba g ch Hai cho c u Tú ó i ba. G ng bãi tr ng con b t c u d y con
c.
Thu Hà b c l i xô vai em m t cái nh nh và r y r ng:


- ng có nói b y né.
R i cô b i vô trong bu ng. V ch ng th y H i ng ngó theo Thu Hà r i
ngó nhau mà c i chúm chím.
Th y H i ng Chánh ái m tài n ng, tâm chí c a V nh Thái l m, tuy th y
ch a nói ra ch trong b ng th y ã có ý mu n g con gái cho V nh Thái r i. Hôm
nay thình lình Công C n nói b t t , mà Thu Hà m c c , ch không ph i kháng c ,
i v y th y l y làm vui lòng. Ðêm y, th y bàn tính v i v th y h i d coi V nh
Thái là con c a ai, g c gác âu, có v hay ch a. N u c u ch a có v , mà c u c ng
ành Thu Hà, thì th y s bi u c u c y mai n nói.
Cách vài ngày, th y H i ng Chánh i C n Th . Th y ghé hãng s a xe h i
mà th m cháu là Bá H . Bá H th y d ng thì m ng r h i th m l ng x ng, th y H i
ng nói chuy n dông dài m t h i r i h i:
- u Tú tài cháu d t lên ch i b a h m ó là con c a ai, âu v y?
- Th a, con c a th y thông Ti n, h i tr c làm vi c tòa.
- Hôm tr c c u nói ông già c u khu t r i, v y ch bây gi bà già c u làm
gi ng gì âu?
- Th a, bà già c u v quê quán trong Cái R ng.
- u có v con r i hay ch a?
- Th a ch a. T nh chí l n c u i h c, c u bên Tây m i v ch ng m t
tháng nay, v âu mà c i g p nh v y c. D ng h i th m chi v y?
- Ch ng gi u cháu làm chi, con Thu Hà h c ã xong, mà nó c ng ã l n r i.
Dì v i d ng mu n ki m ch có h c th c khá khá mà g nó. Hôm n dì
i d ng th y c u Tú tài V nh Thái thì dì v i d ng ng l m. D ng
xu ng ây là xu ng h i th m cháu coi c u Tú ó ra th nào, có áng g em
a cháu hay không? Nh nên g , thì cháu bi u c u c y mai lên nói, dì v i
ng s g cho.
Bá H ng i châu mày suy ngh m t h i r i m i áp r ng:
- Th a d ng, vi c này quan h l m, cháu không bi t sao mà dám nói. H i
nh h c t i tr ng t nh C n Th , thì Mông X V nh Thái h c m t l p v i
cháu. Ð n sau cháu lên tr ng Tabert, còn c u lên tr ng Chasseloup, c u
c bao lâu ó không bi t r i c u i Tây. Cháu bi t c u là bi t h i nh , c u
bên Tây v h m nay, cháu g p c u có vài ba l n gì ó, nên cháu không
hi u tánh tình c a c u ra th nào, mà dám nói ch c.
- u nói chuy n nghe ph i l m mà.
- Th a ph i, c u h c khá, nói chuy n hay c u có b ng c p tú tài thi t.
- y thì c ng r i. Còn bà thân c a c u là ng i th nào, cháu bi t hôn?
- Th a, cái ó cháu không hi u. Cháu có nghe nói nh v y. V ch ng th y
thông Ti n sanh có m t mình c u ó mà thôi. H i tr c th y thông Ti n
làm vi c Tòa, th y có chuy n lôi thôi sao ó, quan trên ng ng ch c th y
t m t lúc, r i th y xin thôi, v c t nhà trong Cái R ng. M y n m nay,
th y không, ki m d t m i th y ki n. Th y ch i bài b c lung l m, th khi
th y m c n nhi u, nên th y ch t r i, ch n ó lên ki n, thi hành phát mãi
y ch c m u t c a th y h t. V th y h t ti n, không th c u Tú bên


Tây n a c, nên m i kêu v ó. Bây gi hai m con m t cái nhà lá nh
trong Cái R ng.
- nghèo giàu d ng không c n, mi n là ng i ph i thì thôi. Cháu c ng
bi t, s nghi p c a d ng tuy không l n, song c ng mà nuôi con.
ng mu n ki m r có h c th c, có tâm chí, ch ki m ng i nhi u ti n
nhi u ru ng mà làm gì?
- ng ngh nh v y thì ph i l m. Con hai có h c gi i, n u có ch ng Tú tài
thì m i x ng v i nó. C u V nh Thái b ngoài coi c r i còn b trong
không bi t th nào, vì v y cho nên cháu d d m t chút.
- Cách c u nói chuy n ó thì bi t c u có tâm chí r i, cháu còn nghi gi ng
gì n a?
- Th a d ng, i này thiên h h x o quy t l m. Cháu th y có nhi u ng i
hay móc m i b ng c p mà c u v giàu l i còn có nhi u c u hai ti ng ái
qu c n i chót l i mà nh b c gi y. Chán ngán quá, nên cháu nhác tin
ng h l m.
- Cháu d t V nh Thái lên nhà d ng ch i mà cháu có nói tr c cho d ng
có con gái hay không.
- Th a không.
- u v y thì c u âu có dè mà c u s p t tr c ng làm cho d ng mê
u.
- Tuy cháu không nói tr c, mà h i vô t i c a ngõ, cháu có g p con Hai,
cháu m ng nó thi u, c u th y nó, c u nghe cháu m ng nó, thì t nhiên
bi t r i.
Th y H i ng ng i l ng thinh ng m ngh coi b th y d d , không bi t ph i
nh t nh l nào.
Bá H rót n c m i d ng u ng, r i nói r ng:
- Nãy gi cháu nói chuy n v i d ng v s c u V nh Thái ó, là cháu nghi
ng i v y thôi, ch không ph i cháu nói c u là ng i x u. C u v nhà h m
nay, cháu không có nghe c u làm vi c gì qu y. Không bi t ch ng tánh tình
tâm chí c u t t, không ph i nh m y ng i khác. V y xin d ng li u l y,
cháu không dám c mà c ng không dám c n.
- Có con gái, mu n g nó, thi t là khó li u! Bi t sao mà l a ch n. Con c a
mình , mình nuôi nó trong nhà t nh chí l n, mà mình c ng ch a bi t
ng nó thay, hu ng chi là con c a ng i ta, mình làm sao mà dám ch c.
- Vi c c i g thì nh m m t ánh may r i v i Tr i, ch bi t sao c
ng.
- Cháu c ng bi t, thu nay d ng ham lo vi c công ích l m. D ng coi tánh
ý con Thu Hà, nó c ng gi ng d ng; nó tr ng vi c công h n là vi c t .
y n m nay, dì v i d ng tính ki m m t a h c gi i, có tâm chí, bi t lo
vi c i, mà g nó, ch d ng không mu n g cho th con nhà giàu mà trí
não hèn h , c lo c u danh c u l i. Có ông Huy n hàm H bên Lai Vung
y nói mà c i cho con ng ó, mà nó không ng, dì v i d ng c ng
không ch u. Nay d ng th y b c u Tú tài n y c, nên d ng m i tính


nó ó. Mà d ng dòm coi ý con Thu Hà nó c ng ành n a. Cháu ngh
coi có nên g hay không''
- ng mu n g c ng c. V ch ng nh v y thì x ng nhau r i, ng t có
t u là V nh Thái nghèo mà thôi.
- Nghèo không ng i gì. Con Thu Hà nó không k cái ó âu.
- u em nó không chê nghèo thì c r i.
- Ðâu b a nào cháu g p c u V nh Thái, cháu nói mí th coi c u ch u không.
- u l y ch , sao l i không ch u. D ng cháu h i r i cháu s vi t th cho
ng.
- c. Nh c u ch u thì cháu nói cho c u bi t, d ng không òi l v t gì
âu mà s . D ng cho i nói, r i ch ng nào c i c ng c, không c n l
gì n a h t. Song d ng giao m t u này. Dì v i d ng ít con l m. Th ng
Công C n m c i h c, n u g con Thu Hà i xa, thì trong nhà qu nh hiu.
Ðã v y mà dì c a cháu b nh ho n, c n ph i có con Thu Hà giúp coi sóc vi c
nhà, v y d ng g nó thì d ng b t v ch ng nó ph i v i d ng. Cháu
nh nói vi c ó cho rành r .
- , d ng an tâm cháu nói.
Bá H c m th y H i ng n c m, r i kêu s p ph bi u em xe h i ra mà
a th y v . Khi th y H i ng lên xe th y còn d n v i Bá H r ng:
- Cháu nói r i, thì cháu vi t th li n cho d ng bi t nghe.
Th y H i ng v nhà, th a lúc canh khuya v ng v m i thu t vi c mình tính
i Bá H l i cho v nghe.
Cô H i ng c ng ng tình hi p ý v i ch ng nên cô nghe r i cô nói r ng:
- coi nh d i h ch u thì tôi s d ý con nh . Tôi ch c h mình g ch
y thì nó ng.
Cách n m ngày, Bá H i v i v lên th m dì d ng. Trong lúc v Bá H nói
chuy n ch i v i Thu Hà phía àng sau, thì Bá H nói riêng v i th y H i ng r ng:
- i s m mai hôm qua, cháu g p V nh Thái cháu t ý mu n làm mai em
Thu Hà cho c u. C u d c d c coi b không quy t nh. Mà c u d c d c ó,
không ph i là c u chê em Thu Hà, y là t i c u xét ph n c u nghèo, s i
nói mà d ng không g thì x u h . Cháu b o lãnh nói dùm tr c, nh dì
i d ng ch u r i s b c t i. C u ch u, song c u xin c u v th a l i
i bà thân r i m i tr l i. Chi u hôm qua c u tr ra, l i có bà thân c u i
theo n a. Coi b cô thông Ti n m ng l m, cô c y cháu làm mai dùm. Cháu
có t các ý c a d ng cho cô nghe, thì cô ch u h t th y, song cô nài cho
phép cô n nhà ng th y m t em Thu Hà và bi t dì d ng m t l n.
Th y H i ng ng i ch m ch mà nghe, ch ng Bá H nói d t l i thì th y c i
và h i r ng:
- Cháu có giao t s d ng tính b t r ó hôn?
- Th a có ch , cô thông Ti n ch u, mà V nh Thái c ng ch u n a.
V nh Thái l i nói r ng c u là ngu i có chí lo cho n c nhà. N u may mà g p
c cha v v i v c ng có chí ó thì c u ph nguy n, không còn vui gì b ng.


Th y H i ng c ý, li n bi u Bá H d t cô thông Ti n v i V nh Thái lên coi
Thu Hà, lên b a nào c ng c mi n là ánh dây thép cho hay tr c m t b a ng
th y s a so n c m n c mà ãi khách.
Bá H v có hai b a thì ánh dây thép nh ngày chàng d t cô thông Ti n v i
nh Thái lên. Vì cô H i ng ã có nói tr c v i con r i nên Thu Hà trang m ra
chào cô thông Ti n, l i têm tr u rót n c m i cô.
Hai bên u thu n ng h t th y, nên vi c g c i tính d nh ch i. Cô thông
Ti n n c m, cô th a d p v ch ng th y H i ng s n lòng cô li n nói i mà xin
phép b c t i. Th y H i ng ch u l i. Th y nh cho b a nay là l h i, v y h ch n
ngày nào tháng nào t t thì làm l c i, ch kh i có l chi n a. Luôn d p cô thông
Ti n nói r ng nhà cô có tang nên cô xin làm phòng bên gái ch cô không r c dâu,
i ba b a v ch ng V nh Thái s d t nhau v cúng ông bà.
V ch ng th y H i ng c ng b ng lòng nh v y.
Thu Hà thu nay lo n h c, ch ch ng h khi nào tính t i s l y ch ng. Thi
u v a m i v nhà thì nghe m th th nói vi c con c a ông Huy n hàm H mu n
m ghé. Cái ái tình c a cô còn trong ng n nh n c lóng, còn tr ng nõn nh bông
lài, b i v y m i nghe nói l y ch ng thì cô gi t mình, ch a th y m t, ch a bi t nhà
a ch ng là th nào, mà cô ã kháng c . Nh ng l i cô t v i m mà chê con ông
Huy n hàm h c d , chê ông Huy n Hàm tham danh, tuy b ngoài nghe h u lý
nh ng mà b trong thi t cô vì tr ng cái ti t c a cô nên cô chê, ch không ph i cô ch c
gì con ông Huy n Hàm là b , ông Huy n Hàm là n nh hót.
Ng i nào có bi t tâm lý ph n chút nh, thì c ng oán ch c r ng trong lúc
cô Thu Hà thi u m i v ó, d u ai mu n nói mà c i cô, thì cô c ng chê h t th y,
ch không ph i cô chê m t mình con ông Huy n hàm ó mà thôi. Ð i v i con ông
Huy n hàm thì cô chê h c d , còn i v i trai khác thì cô c ng s có c khác mà chê
a.
Mà tuy là cô chê ch ng, song cái v n l y ch ng nó ã ch m vào trí c a cô
i, nó làm cho cô d u ra v n hoa th th n, d u n m phòng kín m màng, ch ng có
lúc nào mà cô quên nó c.
Cô ng c m xúc v s l y ch ng, thình lình c u Tú tài V nh Thái t i nhà.
u p trai, c u h c gi i, b t ng c ng c i, v n nói hùng hào mà c u l i có tâm chí
mu n giúp n c giúp dân n a. Rõ ràng là m t ng i ch ng h m nay Thu Hà ng
ng t ng trong trí. B i v y cô thông Ti n v i V nh Thái v r i, t i l i v ch ng
th y H i ng Chánh h i d ý con, thì Thu Hà ch u li n, không chê bai bác b ch
nào h t.
T ó cho t i ngày c i, thì Thu Hà m t mày t i t n, trí não tiêu diêu. Chi u
mát cô i d o v n hoa, thì cô th m t ng trong ít ngày n a mình s có m t ngu i
ch ng úng n, lúc tr ng t nh c gh ra ây ng i mà bàn tính vi c công ích v i
mình. Canh khuya cô th c chong èn trong phòng thì cô tính toán coi ph n s c a
mình làm th nào mà tr ng cái chí ái qu c c a ch ng, ho c giúp cho ch ng khai hoá
dân chúng.
Thu Hà thì ngày êm tiêu diêu mãn ý v s l y ch ng. Còn th y H i ng thì
lo mua m t cái xe h i, lo s n ph t nhà c a ng r c chàng r . C nhà u vui v ,
th m chí l i xóm c ng m ng cho Thu Hà.


IV . V ch ng trái ý

Ðám c i nh m ngày m i sáu tháng tám âm l ch. Thu Hà ã có h c th c, mà
i vui ch vu quy, nên cô không l y s có ch ng mà h th n nh gái khác. Cô ra ti p
khách, chuy n vãn n u ng nh th ng. Ch ng r i ám hai h v h t, cô l ng x ng
ph v i cha m mà coi cho tá n, tá th d n d p c. V nh Thái c ng x r coi
sóc, ch vi c n y bi u vi c kia. Thu Hà th y ch ng, cô không ái ng i chi h t; có lúc cô
ng g n m t bên ch ng, có chuy n cô ph i nói chuy n v i ch ng, mà d u ng g n
hay là nói chuy n cô c ng gi t cách t nhiên, cô ch ng h ké né b ng .
Ð n chi u hai v ch ng th y H i ng l y c không ói b ng nên không ch u
n c m, l i ép v ch ng V nh Thái ph i n v i Công C n. Thu Hà m i ng i n chung
i ch ng m t l n u, nên cô e l chút nh, song cái e l y nó có pha cái v vui
ng ch không ph i e l r i ng i c ng , không dám n, không dám nói.
N i nhà ai dòm ý t c a Thu Hà, thì c ng u bi t cô vui mà l y ch ng l m.
Ch ng hi u vì c nào qua ngày sau s vui c a cô trong m i ph n b t h t n m ph n,
mà ngày ó ã v y r i qua ngày sau n a c ng v y, cô c l c th c phía trong,
ng nh cô s ra ngoài tr c g p ch ng, g p cha, ho c th y lan th y hu .
C i ba b a r i, v ch ng th y H i ng Chánh s a so n c cho con
i v Cái R ng mà làm l ông bà. Khi lên xe h i mà i, thì coi s c m t Thu Hà
không c vui, mà n chi u tr v s c m t c ng không i.
T i l i, v ch ng th y H i ng ra ng i t i b gh xa lông gi a nhà. Th y H i
ng kêu con và r ra ng hai bên, r i th y móc trong túi ra m t ngàn ng b c mà
a cho V nh Thái và nói r ng:
- Ngày nay hai con ã thành hôn r i. Thu nay hai con m c lo h c hành,
không ch i b i c. V y nay ba v i má cho phép hai con i ch i m t
tháng, mu n i âu tu ý hai con. Cái xe h i ba mua ó là mua cho hai con
i ch i. V y hai con l y xe ó mà i. Còn m t ngàn ng b c này hai con
dùng mà làm l phí. Nh i n âu mà r i h t ti n thì ánh dây thép v ,
ba s g i ti n thêm cho. Hai con mu n d t nhau i Thiên Ð Thích18
hay là i Phan Thi t, Phan Rang gì thì i. Mu n sáng mai i c ng c. Ði
ch i cho ph chí i, r i s lo làm n, ho c lo giúp i.
V nh Thái l s c vui m ng, n m ch t m i t m gi y ng19 trong tay mà nói
ng:
- Con nghe nói Ð Thiên Ð Thích t t l m, con t v con lên coi ch i. Ði
ch ng m t tu n l con v r i s lên Ðà l t.
Cô H i ng day l i thì th y Thu Hà ng bu n thiu, d ng nh ý con không
mu n i ch i, cô bèn h i r ng:
- Con không mu n i Ð Thiên hay sao?
- Th a, i thì i... Con xin ba má cho phép con d t em con i v i con.
- c. Hai con d t em nó i cho vui. Thôi, ngày mai lo s a so n c
i sáng m t i cho s m.

18
Di tích l ch s Cao Miên (Campuchea)
19
(cent), m t tr m


V nh Thái nghe v òi d t em theo, chàng không c n tr , nh ng mà chàng
nhíu ch n mày, coi b không c vui.
Qua ngày sau, cô H i ng th y Thu Hà m t mày không t i t n nh khi
tr c n a, cô l y làm l , nên kêu con l i ng i g n m t bên, cô gi coi th t inh áo
khéo hay là v ng, r i cô h i nh con r ng:
- i sao h m nay con bu n v y con.
Tâm s c a Thu Hà tràn tr không th k xi t. T ng l y ch ng, là k t b n v i
t ng i nam t ng tài, ng chí, khinh l i, khinh danh, ng chung trí, hi p l c
mà dìu t ng bào t n b . Nào dè t ng t ng là gi c chiêm bao, ng i ch ng h c
gi i nói hay ó c ng nh ng i khác. M i m t b a u thì ã hi u l y ch ng ng
cho ng i ta ôm p, mà thêm m t b a sau n a, l i thêm hi u ng i ta c i mình là
vì t i cha m mình nhi u ti n nhi u ru ng, ch không ph i là t i tâm, t i chí, t i
ngh a, t i tình gì h t. Thu Hà ng ng n ngang trong lòng, ng não n trong trí,
ng nghe m h i, thì cô l y làm c m xúc, cô mu n t tâm s cho m hi u, ng t vì cô
li c ngó m , cô nh m b nh ho n, không n làm cho m bu n, nên cô c i mà áp
ng:
- Con có bu n vi c chi âu.
Cô v a nói v a c i, mà cô a n c m t, nên day m t ch khác, không dám
nhìn m .
Ð hành lý s a so n xong r i, v ch ng V nh Thái v i Công C n bèn t giã
cha m mà i du l ch. Khi lên xe Thu Hà mu n Công C n ng i phía sau v i mình.
V nh Thái x m t nói r ng:
- em ng i phía tr c v i s p ph c mà. Ng i sau ba ng i ch t quá,
ai ch u cho c.
Thu Hà v n bi t xe t i b y ch ng i, b ngang r ng l n, d u Công C n ng i
sau c ng không ch t gì, mà vì nghe ch ng nói nh v y, l i th y s c ch ng không vui
nên cô nín khe, cho em leo lên phía tr c.
Xe qua kh i ch Long Xuyên r i ch y th ng lên Châu Ð c. Bu i s m mai, tr i
thanh b ch, gió mát m . Lên t i M c C n D ng, ngó qua phía tay trái thì th y ng
ng m t dãy minh mông, lúa s 20 m t màu xanh lét. xa xa thì m y hòn núi Th t
n s p n m lúp xúp t d i Xà-tón lên t i Nhà Bàn, ch h ng nh ai p, ch cao
có khói bay, th y c nh v t l m v h u tình thì nh s c tr i v i tay ng i thi t là dày
công sáng t o.
Công C n th y ng r ng núi dài thì kh p kh i trong lòng, nên day l i phía
sau mà nói r ng:
- Anh Hai, ch Hai, núi coi t t quá hén?
Thu Hà g t u c i vì em, còn V nh Thái ng i d a ng a l ng thinh, không
thèm h .
Thu Hà là gái a tình, trí cô hay c m, lòng cô hay ng. Ðã v y mà tánh ý cô l i
hi n hòa, cô không bi t gi n h n ai. Cô ng m c nh r i cô c ng c m h ng, nên day
ngó ch ng mà nói r ng:

20
lo i lúa thích ng cho nh ng n i có m c n c cao th p không ch ng


- có c nh p t nhiên ph i có v n nh n, ph i có thi s . Quê h ng ta có
nh xinh p nh v y, không bi t t i làm sao mà qu c dân l i h b i quá.
- nh gì âu mà xinh p?
- nh này coi là p l m r i, còn gì n a.
- ! Th b . Qua bên Pháp coi m i s ng m t ch .
Thu Hà mu n nói chuy n v i ch ng, gi ng nói ã thanh bai, ý t l i cao
th ng, mà V nh Thái tr l i r t th p th i, l i ng i khít l i g n r i choàng tay qua sau
vai v , làm cho Thu Hà th t v ng, tuy cô không trái ý ch ng, song cô bu n b c, nên
ng i tr tr h t mu n nói chuy n n a.
Lên t i Châu Ð c xe u ngh máy. Thu Hà bi u ch ng d t i ki m nhà hàng
n c m cho no r i s i.
V nh Thái nói r ng:
- Vô nhà hàng n làm gì? Quân ó là n c p.
- Mình vô nó cho n b y b , mà nó chém ba ng i ít n a là n m sáu
ng b c. Ð i mua ít bánh mì, vài h p cá mòi, em lên xe mình n, r i
chi u lên Nam Vang s n c m.
V nh Thái b c xu ng xe và bi u v i theo. Thu Hà móc túi a s p ph m t
ng b c và nói r ng:
- Anh i n c m cháo cho no i, r i còn i n a. Ð ng xa l m anh ph i lo
tr c ng có ói b ng nhé.
S p ph l y ti n r i i vô ti m cháo. V nh Thái d t v v i em i ki m bánh mì
mà mua. Ði kh i xe r i, chàng nói v i v r ng:
- p ph nó v i mình, n l ng m t tháng t i ba m i l m ng. Ði xe
thì nó ph i em ti n theo mà xài, ch cho n i gì?
Thú Hà c i và áp r ng:
- Nó nghèo nó i v i mình, thì mình ph i cho nó n ch .
- Có cho thì cho nó m t hai c c n c m, cho gì t i m t ng b c l n.
- Th y nó nghèo, cho nó nh v y nó vui lòng.
- Cách mình v i tôi t nh v y ó, nó l t da mình kh i.
Thu Hà không mu n cãi l y vi c n y n a, mà c ng may lúc y V nh Thái th y
bánh mì, m c l t t ghé vô mà mua, nên thôi c n r n s v lãng phí. Chàng l a ba
bánh mì l n r i h i cô v ch t ng i bán ó r ng:
- Bánh mì n y ch bán bao nhiêu m t v y ch ?
- Th ó m t c c th y.
- Gi ng gì mà m c d v y. Tám xu c hôn? Nh bán tôi mua cho ba .
- Không c âu, th y. Tôi m trong lò chín xu m t , bán cho th y tám
xu sao c. Bán m t l i có m t xu nh ch nhi u n i gì.
- Thôi ba hai c c tám c hôn?
- H ng c, th y. Ba c c.
- H ng bán thì thôi.
Thu Hà ng ngoài ng v i em, dòm th y ch ng ke re c c r c t ng xu
i ng i bán bánh, b c mình mà l i h th n, nên day m t ch khác không ngó.
nh Thái tr ra nói v i v r ng:


-Ði ki m ch khác mua. Bên mình bán bánh mì ngang tàng quá, bán không
có cân l ng gì h t, l i nó mu n bán giá nào nó bán. Bên Tây làm nh v y
có c âu, tù ch t.
Thu Hà l ng thinh, riu ríu i theo ch ng, mà s c m t coi bu n nghi n. Mua có
ba bánh, hai h p cá mà V nh Thái d t v v i em i giáp ch , v i t i ba b n ti m
mua m i c. Ch ng lên xe Thu Hà h i r ng:
- Cha ch ! Không có em a theo làm sao mà n cá mòi ây?
- ! C n gì a. B c v y n c ng c mà. Ði ch i n v y m i ngon ch .
c sang tr ng bên Tây h i ch i h c ng n qu y quá, có c n n a mu ng
gì âu.
- Bóc xóc-xích21 hay là ram-bon22 thì c, ch cá mòi bóc tay d quá r i
c âu mà r a.
- Chùi b y b r i lên Nam Vang r a.
Xe ch y t Nhà Bàn vô T nh Biên, Thu Hà th y nhi u cái c nh thi t là p,
nh ng vì cô s nói ra không hi p ý ch ng r i ch ng cãi n a, nên cô ng i nín thinh
mà ngó, không dám th l cái tình c m h ng c a cô.
a t i T nh Biên thì g p m t ám m a l n, n c ào ào, gió th i v t v t.
i ây có m t chi c ò ch xe qua kinh V nh T . Khi xe t i b n ò, Thu Hà th y
giông n a, nên bi u s p ph u xe mà ngh , i h t m a r i s qua sông. V nh Thái
nh n d p y m i khui cá mòi r i bi u v v i em n. Công C n ói b ng quá nên l t
t b bánh mì r i bóc cá mòi mà n ng m ngoàm v i V nh Thái. Còn Thu Hà tuy cô
ng ói, nh ng mà cô không quen thói bóc h t, nên cô n bánh mì l t mà ch u ch
không n cá mòi. V nh Thái th y v y bèn nói v i v r ng:
- n ch , cá mòi ngon l m mà. n th coi.
Thu Hà c i mà áp r ng:
- Mình n i, tôi nhai b y bánh mì ch i, ch tôi không ói.
nh Thái thò tay bóc m t con cá c m mà c n, và nói ràng:
- Làm cách thì s ch ru t. Không n thì hai anh em ta no b ng.
Cách m t h i d u m a l ng gió. V nh Thái n r i bi u s p ph kêu cu li s a
so n ò mà a xe qua sông. B n tên cu li i23 áo b trong nhà r i i nón lá d m
a ch y ra mà kéo ò cho xe xu ng. Thu Hà th y m y ng i cu li ch ng ò trong
lúc m a gió l nh l o cô m i l y m t ng b c mà cho. V nh Thái tr n m t nói r ng:
- Cho cái gì? Chúng nó làm ây có n l ng c a nhà n c, ch ph i làm
không hay sao mà mình tr ti n công.
Thu Hà áp r ng:
- Tr i m a gió, h c c kh t i nghi p, th y h , cho h chút nh h vui lòng.
- Ví nh h không vui r i sao? B khi mình là thiên h hay sao, nên g p ai
ng cho ti n h t th y?
- Cho ng i nghèo chút nh mà h i gì. Thu nay tánh tôi quen nh v y ó
ai có công giúp tôi thì tôi n n cho h .

21
(saucisse), d i
22
(jambon), th t lu c chín
23
c i


-Nhà n c s m chúng nó cho mình dùng thì chúng nó ph i ch ng ò mà
a mình, ch n gì. Bên Tây nhà giàu h xài ti n úng l m, nh m chuy n
bao nhiêu h c ng không ti c, còn không nh m chuy n, d u m t ng m t
u h c ng không l i, ch không ph i h xài nh mình v y âu.
- Bên Tây khác, bên mình khác, phân bì sao c. C ng m t lo i v i nhau,
ng i có ti n ph i th ng ng i không có ti n ch .
- Ph i, mà sao mình bi t m y a này không ti n. Ai nói v i mình ó?
Không ph i Thu Hà không l i mà cãi v i ch ng, nh ng vì cô th y cô m t
ý, ch ng m t ý, d u cãi n ch ng i n a c ng không ích l i gì, b i v y cho nên cô
nh n d p s p ph ng r x ng, sang s cho xe lên b , cô m i ch m t i mà d n s p
ph c n th n, cô không thèm nói v i ch ng n a.
n x , lên t i Nam Vang, V nh Thái bi u s p ph ch y trong vòng Châu
thành mà ki m khách s n.
Xe v a m i ng ng, thì có m t bà già u b c tr ng, vóc m teo, qu n áo lang
thang m t mày nh n nhín, tay c m cái qu u24 nh , tay ch ng cây g y tre l n b c l i
ng m t bên xe r i a cái qu u nh mà nói r ng:
- u m làm ph c cho ít ng xu mua c m n.
Thu Hà th y ng i già y u ói rách, cô ng lòng, nh ng vì t h i s m mai
cho t i bây gi cô cho ng i ta ti n hai l n, u b ch ng tr tr o25, cô s cho n a b
ch ng r y, nên cô day qua ngó V nh Thái, có ý ch coi V nh Thái có vui lòng c u
giúp bà nhi u ít gì không.
V nh Thái ngó bà già r i châu mày n t r ng:
- Ê? Bà già này làm l n x n r i trí ng i ta. Ði ch khác mà xin.
Bà già ríu ríu b c dang ra. V nh Thái l m l m ngó theo mà nói r ng:
- mình sao có nhi u ng i làm ngh n mày quá! Bên Tây ai i xin ti n
nh v y, h lính g p thì kéo c em v bót r i gi i tòa b tù m t ki p.
Thu Hà nghe m y l i b t nh n c a ch ng thì cô l y làm b t bình nh ng mà cô
n lòng nói êm ái r ng:
- Ng i ta già y u t t nguy n, làm công vi c không n i n a, nên ng i ta
i i xin ch .
- Già y u t t nguy n thì ki m vi c nh mà làm, ai l i cho phép i xin. Ð ng
có th ng quân ó, không bi t ch ng ki p tr c h ác l m, nên tr i ph t
a. N u mình cho h ti n thì mang l i v i tr i t bi t hôn!
nh Thái v a nói v a m c a xe mà leo xu ng.
Công C n ã xu ng tr c r i, trò móc túi a cho bà già m t c c b c. Bà già
xá trò mà t n r i ch ng g y l n i. V nh Thái th y Công C n cãi l i mà cho n mày
ti n, thì chàng t c gi n, nên ngó em trân trân, coi ý nh chàng mu n nh y l i mà b p
tay m i ã n gi n.
nh Thái vô khách s n m n Phòng r i bi u v v i em vô mà ngh . Chàng
i áo r a m t và h i v v i em thay s ch s ng i d o ch i m t h i, ki m nhà
hàng mà n c m. Công C n n x l trò th y nhà c a m i m i u l m t, trò l y

24
thúng nh
25
tr ng tr n, ngó v i dáng gi n d


làm thích ý, nên l t t thay i qu n áo ng i ch i. Còn Thu Hà ng i bu n xo
trong lòng h t bi t vi c gì là vui n a. V nh Thái thôi thúc cô s a so n. Cô th ra mà
áp r ng:
- Thôi mình v i em i ch i, tôi nhà.
- Sao v y?
- Ði xe ng xa m t quá, tôi ngh .
- i làm sao mà mình n c m?
- Không h i gì, chút n a tôi ói b ng, tôi bi u b i i mua bánh mì cho tôi
n c ng c.
- ý. Thôi tôi i ng tôi ki m mua em theo xe ngày mai mà n.
nh Thái d t Công C n xu ng thang l u mà i. Thu Hà n m dàu dàu, không
tính n u ng chi h t, mà trong êm y cô ng c ng ch ng c.
Sáng b a sau, Thu Hà than trong mình không c gi i, nên khuyên ch ng
tr v . V nh Thái t ng v au thi t, nên nghe l i v mà v . Công C n không c
th y Ð Thiên Ð Thích, trò ti c quá nên c n r n hoài.
ch ng th y H i ng Chánh th y con v s m thì l y làm l , ch ng nghe
nói Thu Hà trong mình không c gi i thì có b ng lo, té ra v nhà r i thì Thu Hà ra
vô n ng nh th ng, ch ng th y b nh chi h t.
Cách ít b a th y H i ng bi u i ch i n a. Thu Hà nói r ng:
- Con ng i xe h i i ng sao hay chóng m t quá con không dám i n a.
Th y H i ng t ng thi t nên không ép, mà V nh Thái h , nên chàng c ng
không khuyên m i.


V - CÒN TOAN KHAI HOÁ

t bu i chi u, n c m r i mà m t tr i ch a l n. V ch ng th y H i ng
Chánh l c c phía sau, còn V nh Thái v i Công C n thì d t nhau i ch i theo b
.
Thu Hà xách m t cái gh mây em d a m y b i bông lài r i ng i ng m c
cây c nh v t trong v n ch i. Bông hu v i bông lài c ng còn ua n , mùi th m bát
ngát, cây cam v i cây lý c ng còn giành t i, m lá xanh d n. Bông hoa cây c
ng n 26
p nh lóng tr c, nh ng mà Thu Hà nhìn xem thì trong lòng không
vui v nh khi thi u m i v . Cô ng i t i ây mà trí cô t ng vi c âu, cô suy
ngh m t h i r i cô c cúi m t xu ng t hoài, n n i gió qu t nhánh lài chùm bông
ng tay cô mà cô c ng không thèm day l i.
Cô ng i ch a c bao lâu thì th y V nh Thái v i Công C n i ch i v , hai
chàng b c vô c a ngõ, nói chuy n om sòm. V nh Thái i l i ch cô ng i, r i h i
ng:
- Mình ng i suy ngh vi c gì ó?
Thu Hà chúm chím c i mà áp r ng:
- Suy ngh vi c i ch i, ch có chi âu.
nh Thái th y Công C n i th ng vô nhà, chàng c ng i theo, song vô t i nhà
i chàng l i xách m t cái gh tr ra, g n m t bên v và ng i v n vai v mà h i
ng:
- Mình suy ngh vi c i là vi c gì âu, mình nói cho tôi nghe th coi.
Thu Hà tay kéo v t áo, m t ngó xu ng t, cô d d m t chút r i m i áp
ng:
- Tôi tính coi bây gi làm vi c chi cho có ích, ch không mà ch i hoài hay
sao.
- Làm vi c gì bây gi ?
- Làm vi c gì c ng c, mi n có làm m i vui ch không mà ch i hoài thì
vô ích cho i, coi bu n quá.
- Ph i. Mình ngh nh v y thì l m l m. Ph i lo làm n ch không mà xài
a cha m hoài hay sao.
Thu Hà nghe m y l i, bi t ch ng không th u hi u ý c a cô, nên cô châu mày
ngó ch ng mà áp r ng:
- Mình t ng trí tôi ê ti n n n i s mình không, n xài hao t n c a cha
tôi hay sao, nên mình nói v y? N u mình t ng nh v y thì mình l m
nhi u l m. V ch ng mình u có h c th c. Tôi nói mình ph i lo làm là
làm nh ng vi c gì có ích cho nhà n c, có ích cho xã h i kia ch . Sánh v i
dân các n c, thì ng i Vi t Nam mình thua sút ng i ta h t th y m i b ,
ph ng di n tri th c c ng thua, v ph ng di n tài ngh c ng thua, mà
ph ng di n kinh t c ng thua. V y b n tân h c ph i lo làm sao mà dìu
t ngu i mình lên ng t n hoá ng i cho k p ng i ta. Ch n u

26
t t a v n v nh s n tóc


mang cái danh tân h c mà c lo sung s ng t m thân, không thèm lo khai
hoá dân t c, thì i v i mình có t i nhi u l m.
nh Thái c i ng t r i ngó v mà nói gi ng pha l ng r ng:
- Chà chà, àn bà con gái Vi t Nam bây gi c ng bi t lo vi c i, c ng bi t
nói khai hoá ó n a há!
- Ðàn bà con gái Vi t lo vi c i, lo khai hoá, làm nh v y là b y l m hay
sao mà mình c i?
- Vi c ó là vi c àn ông con trai ng i ta lo, àn bà con gái bi t gì mà nói.
- Ph i, m mang trí th c cho dân t c, binh v c l i quy n cho n c nhà, y là
ph n s c a àn ông con trai. Vi c y tôi c ng bi t nh v y, tôi có cãi bao
gi âu. Ch chi àn ông con trai, h có tri th c ít nhi u m i ng i u
bi t lo làm cho tròn ph n s thì àn bà con gái c ng nên chui trong b p mà
u c m, c ng nên th t trong bu ng mà cho con bú, có lý nào dám ch ng
t ra ngoài mà nói chuy n khai hoá. Ng t vì àn ông con trai c a mình
bây gi coi t quá. Có l mình c ng ngó th y ch , ph n nhi u h ch c u
danh ham l i ch có m y ng i lo công ích âu. N u àn bà con gái không
can d vào ng giúp v i m y ng i àn ông bi t lo ó, thì ng bào ta
bi t i nào m i m m t.
V nh Thái nghe v nói nh v y thì ng i l ng thinh mà suy ngh . Chàng thò
tay ng t m t cái bông lài mà h i r i m i nói r ng:
- Mình nói ph i l m. Ðàn ông con trai c a n c mình là b c . Ch ng k
chi m y ng i h c tham lam bên này, th m chí h i du h c bên Pháp
, ph n nhi u c ng không ra cóc rác gì h t. Tôi th y i nh v y thi t tôi
ngán quá, nên h t mu n tính vi c gì n a.
- Sao mà ngán ? Ð i t thì mình ph i lo s a l i, ch ngán n i gì?
- Thiên h h u tranh giàu sang, n u mình ch m lo làm công ích thì mình
i h n h quá.
- Mình nói nh v y sao ph i. Ai có thói ê ti n, ham giàu sang m c ai. Mình
ph i gi cái tánh cao th ng, c lo giúp ích cho ng bào. B n ê ti n y
u có c giàu sang cho m y i n a, th y mình chúng c ng h th n, ch
âu dám chê mình d i.
- i! Ð i này h k gì là ph i qu y, h giàu sang là cao, còn nghèo hèn thì
th p. Dân còn ngu quá, h có hi u ai là ng i giúp ích cho h , ai là ng i
hãm h i h âu. Mình làm ph i v i h cho m y i n a, h c ng không bi t
công n, mà s e h còn khinh b mình n a ch .
- Phong t c t i t , thì mình n cho cao th ng, ng làm g ng t t cho
ng i ta b t ch c mà làm theo. Dân trí còn u ám, thì mình ph i khai hoá
ng cho ng i ta bi t ng ngay mà theo, n o d i mà ch a.
- a phong t c, khai dân trí, là hai u khó l m, m t mình lo sao n i.
- mình x ng lên thì t có ng i khác giúp v i mình ch .
- Theo ý mình bây gi ph i làm th nào âu, mình nói cho tôi nghe th coi.
- Mình h c gi i, mà mình là àn ông n a, vi c y mình thông th o nhi u, tôi
trí th c bao nhiêu mà dám nói.


- y, gi ò nh tôi là th ng ch ng ngu, không bi t vi c chi h t. Bây gi
mình d y cho tôi bi t cách giúp ích cho i v y mà.
y l i nói y, ý thì khiêm, mà gi ng thì ng o, b i v y Thu Hà nghe r i cô
c c , cúi u l ng thinh.
nh Thái c i và nói r ng:
- Nãy gi tôi mu n cãi v i mình ch i, ch ph i tôi là th ng vô d ng nh b n
tân h c bây gi ó âu. Tôi lo giúp ích cho i t h i tôi còn nh kia. Vì tôi
mu n giúp ích cho i nên tôi m i i du h c. bên Pháp m y n m tôi lo
tính h t s c, tôi quy t chí h h c thành tài tr v quê h ng, thì tôi s hy
sinh cái thân c a tôi cho xã h i mà lo khai hoá ng bào. Mà v t i x s
y tháng nay, tôi dòm th y công cu c trong n c, tôi thám dò thái
a ng i mình, thì tôi b t ngao ngán trong lòng không bi t ch ng nào.
Tôi v ng m t m y n m t ng là trình h c th c c a ng i mình nhà
ã c nh c lên cao chút ít, té ra trình c ng v n nh c , mà tâm c
coi ra l i còn s t th p h n x a. Cái óc dân t c mình h r i, khó mà s a cho
nên l i c. M y tháng nay tôi tính g n nát trí khôn, mà c ng ch a tìm
c cái ph ng châm nào có th giúp cho ng i mình t n hoá c. Nên
ch i thì ch i tôi bu n l m. Tôi t c quá. Ch chi tôi giàu, có m t hai tri u
ng b c, tôi s làm cho h coi.
Thu Hà nghe ch ng nói v y, t ng ch ng thi t có lòng nhi t thành, nh ng
gi n th tình ám mu i nên thán oán, b i v y cô ngó ch ng r i h i r ng:
- Làm sao mà có n m t hai tri u cho c?
- y ch mu n làm vi c công ích mà không có ti n, thì làm sao c?
- cu c khai hoá không ph i s c m t ng i mà lo cho n i, mà c ng không
ph i làm m t ngày mà r i h t c. Nh ng ng i có lòng lo vi c công ích,
ai tu theo s c n y mà làm. M t ng i lo m t vi c, m t ngày làm m t chút,
nh s c ông ng i, nh công nhi u ng i, m i mong thành t u c. y
y, cu c khai hoá mình ph i thong th mà làm, song làm thì ph i làm cho
có tu n có t , h t t c l m c ng không nên. Bây gi mình ph i li u s c
mình và coi ch nào c n ích g p h n h t thì làm tr c, ch th y cu c i
i chán ngán không ch u làm, thì ai g i mình là ng i có chí, còn làm h t
c quá thì không thành t u c, mình ã th t công l i vô ích n a.
- Bây gi mình mu n cho tôi làm vi c gì?
- x a tôi lén tôi nghe mình t cái ch ng trình khai hoá v i ba, thi t tôi
ph c quá. N u mình do theo cái ch ng trình ó thì hay bi t ch ng nào.
- , nói nghe mà ch i thì d , ch x ng ra mà làm, thì có d gì sao? K
a, tôi nói cái ch ng trình khai hoá chia ra làm ba n ph i hôn? Bây
gi ph i làm n nào? Ph i lo khai hoá trí th c, hay ph i lo ch n h ng
kinh t , hay là ph i lo tài b i o c?
- Theo ý tôi bây gi c n ph i lo qu ng khai dân trí.
- Qu ng khai dân trí ph i làm sao?
- Cái ó t ý mình li u, mình mu n l p h c ng hay m nh t báo, hay là
p n quán gì c ng c.
nh Thái l c u, nh m m t tr môi mà nói r ng:


- Mu n làm vi c ó, m i vi c ph i có v n m t tr m ngàn làm m i c.
Mình có ti n hay không? Thu Hà day m t ngó ngay ch ng mà áp r ng:
- H mình làm vi c ph i thì ba giúp ti n, ch tôi làm gi ng gì mà có. Mà có
làm vi c gì thì ch ng n m m i ngàn v y c, ch c tr m ngàn ba giúp sao cho
i.
- N u có làm thì ph i làm cho h n hoi, ch làm lôi thôi ai thèm. N m m i
ngàn ng b c mà làm cái gì, l p tr ng d y con nít trong xóm h c A B ph i hôn?
Hay là l p nhà in in gi y ti n? Thôi ng có nói chuy n khai hoá, ng có tính
vi c công ích n a, nghe ghét l m. Ph i lo làm cho có ti n ã r i s hay.
nh Thái nói ch a d t l i thì chàng ng d y, r i ch p tay sau ít, hu n ãi
i vòng trong v n bông. Tr i ã ch ng v ng t i, mà l i mây gi ng mù m t trên
nhành lá cây l t s c, trong v n hoa qu phai màu. Thu Hà ng i ngó theo ch ng mà
th dài, r i cô ng d y xách hai cái gh i vô nhà, m t bu n xo, m t a l y.
Thu Hà g n ch ng có m y b a thì th y tánh ý ch ng trái h n v i tánh ý c a
cô. Hôm nay ng i àm lu n vi c công ích v i nhau, l i thêm th y khí phách c a
ch ng không gi ng khí phách c a c u Tú tài n nhà cô h i tháng tr c. Tuy cô
bu n nh ng mà có Công C n nhà, t i ngày cô theo nói chuy n ch i v i em, nên s
bu n c a cô còn có khuây l ng c chút nh.
Cách ít b a sau, t i khai tr ng Công C n i h c r i, Thu Hà không còn ng i
thân thi t mà h h n a, t nhiên ph i nói chuy n v i ch ng. Cô g n g i ch ng
ch ng nào, cô bu n duyên t i ph n ch ng n y. V thì n m ch t lòng thành thi t,
ch ng thì chu t ngót ti ng ph nh ph , v thì n t i27 nói m t l i, ch ng thì nói
t ng tính m t ngã. V ch ng d ng y, làm sao mà g i là loan ph ng hòa
minh.
Cô Thu Hà l y làm b c b i trong lòng, nh ng mà cô không bi t t v i ai c.
Ðã bi t trong nhà có cha m , mà n u mình than th v i cha m , thì làm cha m bu n
c nh mình n a ch không ích gì. Mà mình than th làm chi? Mình than th r i
a tánh ý ch ng mình l i c hay sao mà than th ? Ôi thôi! mà h ng nhan b c
ng, c n s vô duyên thì ch u, than th làm gì.
Thu Hà t i ph n ch a nguôi, thì k r u n i m n a. V a qua mùa ông b nh
ho c a cô H i ng Chánh ph c phát, cô th huy t luôn ba b n b a r i cô n m li t
không d y n i. Th y H i ng r c th th y ch y th thu c, mà b nh c ng
không th y gi m. Thu Hà tuy m c lo s n sóc m , song không quên bu n n i ch ng,
i s u c a cô l i càng r i lên, b i v y cô n ng không c, thân th g y mòn,
nhan s c m i ph n gi m h t ba b n.
Cô H i ng nh th y hay thu c t t, nên níu s s ng c a cô l i c ít ngày.
Nh ng mà cô mang ch ng b nh hi m nghèo, d u thu c tiên c ng khó mà c u c,
i v y qua tháng m i m t cô không th ch u n i nên ph i nh m m t t bi t ch ng
con mà v âm c nh.
Thu Hà v i Công C n khóc than không ráo n c m t, còn th y H i ng
Chánh au lòng r i trí nên l l ng nh k không h n. Trong ám tang nh có

27
t chén


ng ch Lung v i V nh Thái coi sóc s p t, ch cha con th y H i ng Chánh
không bi t t i s vi c chi h t.
Cu c s ng chung yên r i, Công C n tr lên tr ng mà h c l i. Th y H i ng
bu n r u h t mu n lo vi c trong nhà nên giao cho r coi thâu góp lúa ru ng.
n ngày làm tu n bá nh t cho v , có bà con t u m t, th y H i ng nh n
p y bèn giao h t s s n cho con r cai qu n ng th y i ch i. Ông H ng ch
Lung th y cháu tính nh v y thì nhíu ch n mày mà nói r ng:
- ch ng con Thu Hà là con nít, cháu giao h t cho chúng nó coi nh v y
sao c. Cháu bu n thì i ch i n m m i b a r i v , ch b phú vi c nhà
nh v y không nên.
Th y H i ng áp r ng:
- Cháu bu n quá nên tính i du l ch ngoài Trung K , B c K ch i ít tháng,
i sau cháu qua H ng C ng, Th ng H i n a. Không h i gì, v ch ng
nó ã l n r i, th coi nhà coi ru ng có khó gì âu mà s .
Ông H ng ch Lung l ng thinh, không c n n a, song coi b ông không vui.
Cúng tu n cho v xong r i, th y H i ng Chánh l y n m ngàn ng b c b vào
ng r i t giã con gái và con r mà i du l ch.
Th y H i ng m i i h i s m mai, k chi u l i V nh Thái kêu v bi u a
chìa khóa t s t cho chàng gi . Thu Hà l y làm b t bình, nh ng vì cô s trái ý ch ng,
nên riu ríu móc túi, l y xâu chìa khóa mà a.
V nh Thái ngó v c i mà nói r ng:
- Bây gi ba giao cho tôi cai qu n s nghi p, v y tôi làm công chuy n
ch i.
- Làm công chuy n gì?
- Tôi thi hành ch ng trình khai hoá.
- c coi nhà ây, i âu c mà khai hoá.
- a, nhà l i làm không c hay sao? Ð tôi ch n h ng kinh t cho mình
coi.
Thu Hà ngó quay m t ch ng r i xây l ng i xu ng nhà sau, không nói n a.


VI V a l tánh tình

V nh Thái nói thì làm li n, ch không ch u lâu nh ng i khác. Sáng b a
sau, v a m i th c d y thì chàng sai th ng Tùng là a trong nhà, xu ng kêu
ng hào Ði u lên cho chàng h i th m công vi c.
ng hào Ði u có bà con xa xa v i th y H i ng Chánh nên kêu th y b ng
chú. Khi anh ta m i c m i l m tu i thì cha m u khu t h t. Th y H i ng
th y b m m m ng thi t thà, nên em v mà nuôi ng b ng m s n sóc Công C n.
Anh ta càng khôn l n, tánh anh càng trung h u.
ch ng th y H i ng em lòng th ng nên ch ng anh ta c hai m i
tu i, m i ng c i th Sen là con gái c a bà H ng giáo Phi n cho anh ta, r i c t
cho m t cái nhà lá ba c n, c a ván, c t vuông, phía d i u xóm mà cho ra
riêng, l i giúp cho m t tr m ng b c và n m ch c công t mà làm n. Tuy th Sen
húng hính a l c c trong nhà mà trang m, ít ch u b n ch i v i ch ng
ngoài ng, nh ng mà nh Ði u siêng n ng, m nh m , sóc vác, nên n m nào n xài
i trong nhà c ng còn d c ôi ba thiên28 lúa.
Th y H i ng th y Ði u bi t lo làm n, l i càng thêm th ng, nên cách ít
m sau th y u cho làm h ng hào, r i t khi cô H i ng có b nh thì th y l i
y ho c ph lo góp lúa, ho c lo coi thâu ti n t giùm cho th y n a. H ng hào
Ði u là ng i bi t n ngh a, giúp vi c cho th y H i ng thì anh ta t n tâm c ng nh
làm vi c c a anh ta, mà th y H i ng c ng là ng i có con ng i, nên phú thác vi c
gì cho H ng hào Ði u thì th y không nghi ng chút nào h t. Tình bà con c a hai
ng i thi t là xa, mà cách i ãi v i nhau coi ch ng khác nào chú cháu ru t.
m nay H ng hào Ði u c ba ch c tu i, c i v ã tám n m r i mà sanh
có m t a con trai n m tu i t tên là th ng Ð ng. Anh ta cao l n v m v , b thì
nh d n, mà tánh thì ôn hòa, l i có t t th ng v c ng con, c b t v nhà nuôi
con, không cho i làm vi c chi h t.
Anh ta i th m ru ng m i v , qu n còn t mem, ng ôm con mà n ng, k
th ng Tùng xu ng kêu. Anh ta thay m c m t cái qu n lãnh, m t cái áo bà ba l a
en, u b t kh n xéo tr ng r i l t t i v i th ng Tùng.
V nh Thái ng ng i t i bàn vi t, ch ng th y H ng hào Ði u b c vô nhà,
bèn kêu l i r i bi u ng i cái gh g n ó và nói r ng:
- Ba tôi i ch i, giao h t ru ng t cho tôi coi mà cho m n. Tôi dò trong s
thì bi t ng i nào m n bao nhiêu, s lúa ru ng là bao nhiêu, song tôi
không hi u ai làm s nào. Tôi mu n i t i m y s ru ng h t th y, ng coi
nào t t, s nào x u. Tôi c ng mu n i coi h t m y s th tr ch cho bi t
a. Tôi nghe nói anh bi t ranh r p ru ng t c a ba tôi h t th y, xin anh
làm n d t tôi i coi ch i c hay không?
ng hào Ði u c i và áp r ng:
- ng mu n i coi thì tôi d t d ng i. Cha ch , mà i c c l m, d ng i
i hay không?
- c cái gì?

28
100 gi


- Ph i i xu ng nh m i c.
- Ði xu ng thì i, h i gì.
- Nh d ng ch u c c c thì i. D ng mu n b a nào i?
- Kh i s i b a nay. n c m r i i. B a nay anh r nh hay không?
- Lúc này lúa thóc làm r i h t, tôi không có làm vi c gì âu mà không
nh.
- c. Thôi anh i ki m m t chi c xu ng cho s n i, ng n c m r i
mình i.
- Có xu ng d i nhà tôi, ch ng nào i thì l y xu ng mà i.
- Ai b i?
- Tôi b i c ng c.
- Thôi, anh ó ch i, i c m chín r i n c m v i tôi, tôi s a so n cây
súng ng em theo, nh g p chim cò mình b n chim.
- ng b n gi i hôn?
- Khá khá ch không gi i gì l m.
- Cha ch , cây súng ó chú H i ng c ng l m, không bao gi chú ch u cho
ai b n, d ng ng t i ây tôi s chú v chú hay chú r y.
- i gì nà.
n c m r i, V nh Thái b n m t b Tây b ng b xám r i mang súng i v i
ng hào Ði u. Chàng không thèm nói cho v bi t mình mu n i âu, mà Thu Hà
th y ch ng i, cô c ng không thèm h i.
Xu ng t i nhà H ng hào Ði u, th Sen l t t ra chào V nh Thái, còn th ng
ng nó th y V nh Thái nó s nên nó n m v t áo má nó và ng nép m t bên.
ng hào Ði u m c l ng x ng lo tát n c chi c xu ng và ôm chi u xu ng
mà tr i. V nh Thái ng trong nhà mà ch , chàng ngó quanh qu t m t h i r i b c
i v m t th ng Ð ng và nhìn th Sen mà nói r ng:
- Ch n y ch th ng con ng quá.
Th Sen m c c nên cúi m t xu ng chúm chím c i.
ng hào Ði u d n xu ng r i m i m i V nh Thái xu ng i. Th Sen d t con
xu ng b n ngó theo. V nh Thái a tay ngo c th ng Ð ng, mà th Sen m c c nên
day m t ch khác.
nh Thái i coi ru ng t luôn hai ngày, b a nào c ng n n a chi u m i v .
a sau chàng v t i nhà t m r a thay v a r i, thì nghe xe h i ng ng ngoài c a
ngõ. Chàng b c ra mà dòm, còn Thu Hà phía sau c ng b c ra mà ngó.
Có hai ng i m c Tây b c vô sân, m i ng i u có mang m t c p m t
ki ng i m i, tay có ôm m t cái c p ng gi y t y nhóc. V nh Thái th y khách l
nên tr vô gh mà ng i. Hai ng i khách b c lên th m r i gõ c a. V nh Thái ng
y b c ra. M t ng i khách cúi u chào và nói r ng:
- Tôi là Lê H ng Nh n ch bút Qu c Dân báo.
Ng i khách th nhì li n ti p mà nói r ng:
- Còn tôi là Tr n Công Ngh a ch nhà máy xay lúa hi u Nam Phát Ch
n. Hai anh em tôi ghé th m th y H i ng.
nh Thái n m tay chào khách và nói r ng:


- Tôi c ti p hai ông thi t tôi l y làm may, mà hai ông n th m ba tôi thì
hai ông l y làm r i quá, vì ba tôi i du l ch không có nhà.
Lê H ng Nh n c i và áp r ng:
- Không h i gì, th y H i ng i kh i mà g p c c u thì c ng không ph i
là r i.
Lê H ng Nh n không i m i, li n ng i x trên gh , ôm cái c p trong lòng
mà nói r ng:
- Tôi m i hi p v i m y ông b n ng chí mà l p t Qu c Dân báo. Vì tôn ch
báo chúng tôi là khai thông trí th c, b o th l i quy n, k t gi i ng tâm
ch n ch nh phong hoá cho qu c dân. B i v y báo xu t b n m i có m y s
mà c công chúng hoan nghinh t Nam chí B c. Mà c u c ng bi t t báo
c ông ng i c ch ng nào thì th l c chúng tôi càng thêm m nh,
c ích c a chúng tôi càng mau t ch ng n y, nên chi chúng tôi ráng c
ng thêm hoài, chúng tôi quy t làm th nào cho t báo chúng tôi vô cho
n t n trong làng trong xóm, các h ng ng i trong ba k , u c xét
nh ng l i ngh lu n c a chúng tôi; có nh v y thì cu c khai hoá quê
ng, là ch h ng c a chúng tôi, m i mau k t qu c. B i ý ó, nên
tôi n c y th y H i ng và c y c u mua giùm m t n m t Qu c Dân
báo; l i c y làm n c ng cho anh em m y làng xung quanh ây mua
giùm n a. C u giúp cho chúng tôi, ch ng nh ng là chúng tôi mang n mà
u l i còn có công v i Vi t Nam xã h i n a.
nh Thái ng i chim b m mà nghe, ch ng Lê H ng Nh n nói d t r i, chàng
áp r ng:
- Ông nói nghe hay l m, mà theo s ki n c a tôi, thì nh t trình qu c ng in
ng gi y m c c m t ngày gi ch không có ích chi h t.
- u nói nh v y tôi xin l i c u. Nh t báo c ng có nhi u th , ch nào
ph i h t th y là gi y gói âu.
- Tôi ch a th y t báo nào h u ích, h t th y l p ra u m ng l n v i
nhau, ho c xoi bói nói x u chuy n riêng c a thiên h ch ích gì?
- u ch g p nh v y thì c quá. Ðâu c u mua th Qu c Dân báo m t n m
i c u c coi h u ích hay là vô ích.
- h i nào cho n bây gi tôi nh t nh không thèm c nh t trình qu c
ng . Ð c ã th t công, mà còn phát gi n n a. Ð thì gi lo làm vi c khác
có ích h n nhi u.
- u lo làm vi c gì mà g i là có ích h n? Trong th i k này ng i Vi t Nam
ai có chút tâm huy t, ai có chút h c th c, c ng u ch m nom khai hoá
c nhà. C u thu c trong b c thanh niên tân h c mà sao c u không ý
vào vi c công ích chút nào h t v y?
- Ông ng có nói nh ng ti ng khai hoá và công ích. Tôi i du h c bên Pháp
tôi v , mà tôi ch a dám nói khai hoá, tôi quy t chí hy sinh tánh m ng tôi
cho xã h i, mà tôi ch a dám nói công ích. Tôi t ng ph i lo làm là t t h n
n l i mà nói. Nói không c thì nói làm chi.
- Té ra c u i h c bên Pháp m i v sao?
- Ph i.


- ng là c u h c lôi thôi, nên c u không bi t lo khai hoá n c nhà, ch
u ã có xu t d ng du h c, thì cái trách nhi m c a c u i v i xã h i còn
ng h n c a anh em chúng tôi nhi u l m. C u ch ng nên công kích báo
qu c âm, c u ph i giúp v i chúng tôi, c u ph i u c t âu l ng v i chúng
tôi mà dìu d t ng bào lên con ng t n hoá.
- Xin ông ng có t ng nhà so n báo c c quy n khai hoá, ph i làm
ch bút m i lo khai hoá ng bào c, còn làm ngh khác thì không c
phép. Khai hoá là cái ngh a v chung c a b n có h c th c, ch không ph i
là cái trách nhi m riêng c a m y nhà so n báo âu. B n có h c th c m i
ng i u tu ch c nghi p c a mình mà lo. Ông làm ch bút thì ông lo
khai thông dân trí, ông n y làm ch nhà máy thì lo ru ng m ng kinh
, tôi làm ru ng thì lo c i l ng ngh nông, ng i khác làm quan thì lo
y d dân cho chúng nó h t ngu, ng i khác n a làm th y giáo thì lo rèn
úc tánh tình tr em ng ngày sau chúng nó tr nên ng i ng n. Ai
có ph n s n y. Sao ông l i bu c m i ng i u ph i giúp cho ông. Ông
ng hai m i tri u ng bào ta c mua nh t trình mà c, ng thèm
làm chi h t, s tr nên v n minh c hay sao?
- u lu n nghe k quá! Tôi có nói m t mình chúng tôi m i c lo khai hoá
âu mà c u cãi. Tuy v y mà t báo là c quan c a cu c khai hoá, t báo là
cây th c o lòng dân nóng ngu i c bao nhiêu, t báo là cây c
soi ng cho qu c dân t n b . Trong hoàn c u ai mà ch ng tr ng báo
gi i, ai mà ch ng công nh n s ích l i c a báo gi i. Ph i, c u nói ph i l m.
n có h c th c ph i tu ch c nghi p c a mình mà lo làm nh ng vi c công
ích. Nh ng d u làm vi c gì c ng ph i nuôi t báo c a mình, ng cho t
báo có th l c mà bênh quy n l i c a mình, mà khai ng d n l i cho
ng i mình ch không ch u ph giúp cho t báo ch t thì c ng nh
mình d p t t cây c r i còn th y ng âu mà i t i.
- ! Báo qu c âm mà kêu là cây c v n minh sao c. Tôi cãi n a s e
mích lòng ông. Tôi xin t v i ông m t l i này: ông nói t báo c a ông là i
u ích cho qu c dân. V y ông thong th cho qu c dân xét, nh thi t có
ích thì ng i ta mua, ch ng c n ph i khuyên m i ép u ng.
- Ph i mua mà c th r i m i bi t h u ích hay vô ích, ch không mua mà
c thì làm sao bi t c?
- c mà làm gì! Ch chi c báo r i khôn ngoan kh i h c, c báo r i giàu
có kh i làm, c báo r i r ng r m hoá ra l ng n, c báo r i ti m c a
khách trú hoá ra ti m c a ng i Vi t
29
c h t thì tôi mua li n, ch ng c n
gì i ông n nhà mà m i.
Lê H ng Nh n rùng vai r i day m t ngó ra sân, coi b b t bình l m. V nh Thái
i mà nói r ng:
- Xin l i ông, nãy gi tôi mu n cãi v i ông cho ra ch n lý mà thôi, ch tôi
không ph i phi n trách vi c chi, nên ki m l i kích bác ông. Tôi nói thi t v i
ông, tôi ây là ng i có nhi t tâm v s khai hoá l m. Nh ng mà tôi bên

29
ng i Tàu Vi t Nam, còn c g i là « các chú »


Pháp tr v m y tháng nay tôi ch tâm v cu c ch n h ng kinh t cho
ng bào, trí tôi ch m lo s y mà thôi, không thèm tính t i vi c gì khác.
Ông l p nh t báo, ý tôi quy t khai thông dân trí, tôi lo ru ng v n, ý tôi
quy t ch n h ng lý tài. Tuy chúng ta m i ng i i m t ng, m i ng i
lo m t vi c, nh ng mà m c ích c a chúng ta c ng nh nhau. Chúng ta
ch lo khai hoá ng bào, ch không ph i tranh danh tr c l i chi ó. V y
tôi chúc cho ông v i tôi u c thành công, ngõ kh i h th n v i n c
non, ngõ c v n toàn ph n s .
Lê H ng Nh n v a mu n tr l i thì k Tr n Công Ngh a a tay mà c n và
nói r ng:
- Ông ch bút không nên ép c u mua nh t báo. C u là m t nhà tân h c a
n qu ng ki n, c nh t báo qu c âm có b ích cho c u ch nào âu.
Hu ng chi c u ã nói trí c u m c ch m lo h ng ch n kinh t thì c u có
thong th âu mà c y c u giúp khai thông dân trí.
Tr n Công Ngh a ng ng l i mà t ng h ng, r i ngó V nh Thái mà nói r ng:
- u nói c u lo ch n h ng kinh t thì c u ng chí v i tôi. V y tôi bàn
vi c n y v i c u.
- Vi c chi ó?
Tr n Công Ngh a m c p l y m t m gi y in mà nói r ng:
- Vi c tôi s nói ây là m t vi c i công ích, n u mà thành c, thì s có
nh h ng n cu c kinh t c a ng i mình nhi u l m. C u là ng i ch m
lo kinh t , h tôi nói ra thì ch c là c u ch u l m.
- Tôi có bi t vi c gì âu mà ch u.
- y, th ng th ng r i tôi nói cho c u nghe mà, c u g p quá. Tôi chen vào
i th ng tr ng mà c nh tranh quy n l i v i khách ngo i bang m y
m nay, tôi dòm th y có nhi u ch ng i mình b è b ép, thi t tôi t c
m. C u d bi t, lúa g o là th s n nhi u nh t c a x Nam Vi t ta. Lúa
o y c a ng i mình làm ra, mà ch ng bán thì h h nh giá nào thì
bán giá n y, ch mình không có quy n nh giá. H mua lúa c a mình thì
, h xay ra g o r i h bán cho ngo i qu c và cho mình thì m c, té ra mình
làm m hôi xót con m t, mà cái l i thì h chi m ph n nhi u. Tôi có nhà
máy xay lúa m y n m nay, tôi m i th y ch c ó c b i v y tôi tính r
ng i mình hi p nhau mà l p m t công ty cho l n, v n ch ng n m ch c
muôn, ng l p nhà máy l n r i mua lúa xay ra g o mà bán th ng cho
ngo i qu c. Tôi nh v n n m ch c muôn là nh ng làm th , n u trong
ít n m mà th y khá thì kêu hùn thêm mà làm l n h n n a. Tôi tính r n
ch l c t nh hùn vô h t th y, ng lúa c a mình thì bán cho công ty c a
mình, kh i s khách trú mua giành gi t. M i ph n hùn nh s n m tr m
ng, v y xin c u hùn giùm ít ch c ph n, ng chung lo vãn h i quy n l i
a mình, k o thiên h h h ng u ng quá.
- i! Vi c hùn hi p khó l m. Ng i mình lôi thôi, làm b y kh i m t v n
t.
- Sao mà lôi thôi? Vi c buôn bán lúa g o tôi th o l m, không th nào l
c.


- Nói gi i sao c! Khách trú h th o b ng m i mình, mà nhà máy h
trên Ch L n còn b khánh t n hoài ó, ông không th y hay sao?
- Cái ó là t i h mu n gi t, ch có ph i l i mà s p nhà máy âu.
- u nói h gi t, còn ng i mình ra làm l i ch c mình không gi t hay sao?
- Ðâu ó có s sách h n hòi, gi t sao c.
- sách, s sách ! Ch ng mu n gi t s sách l i c n c hay sao? Thu nay
tôi ghét hùn hi p l m. Làm vi c gì thì làm m t mình d h n.
- u mu n ch n h ng kinh t , mà c u không ch u k t oàn th , c u tính
làm m t mình, th thì c u s c mà kinh doanh cho l n c âu, còn
mong gì ch n h ng kinh t .
- Mình không s c thì ban u mình làm vi c nh , l n l n mình s làm
n.
- Ph i hùn hi p m i c. Mu n c nh tranh quy n l i thì ph i l p h i, ch
không nên làm m t mình. C u ph i hùn vào công ty c a tôi ng làm
ng cho m y n ch trong t nh.
- Không c. Làm s gì c ng ph i kh o c u cho k l ng, ch nh m m t
mà làm nh v y có c âu.
- u nói nh v y, thôi tôi l i ây cho c u m t m ul v im tm t
cáo ng c u coi. C u có g p ông n ch nào, xin c u làm n ch giùm
cho h coi v i. C u kh o c u i, trong ít ngày r i tôi s tr l i. Tôi ch c c u
coi r i c u ng hùn l m.
Tr n Công Ngh a m t m gi y in trên bàn, V nh Thái ngó l , coi b không
chú ý n. Hai ng i khách ôm c p ng d y cáo t mà i. V nh Thái a ra c a.
Lúc b t tay t giã, Lê H ng Nh n c i mà nói r ng:
- Tôi ti c quá, không g p c th y H i ng.
nh Thái c ng c i mà áp r ng:
- Tôi c ng ti c cho hai ông r i l m.
Khách i r i, Thu Hà b c ra m i ch ng i n c m. V a ng i l i bàn n thì
nh Thái c i ng t, r i nói v i v r ng:
- i ó i nói dóc ki m ti n, b tôi y xa l c.
- Sao mình không mua giùm m t n m nh t trình cho ng i ta?
- Mua làm gì? Ti n âu mà mua t m b y nh v y?
- Cu c khai thông dân trí mình làm không c, ng i ta ra ng i ta gánh
vác, mình ph i giúp s c cho ng i ta ch .
- i kh khô ch khai thông dân trí! Bày t ng khai bóp ph i thiên h
ch khai gi ng gì.
- Ng i nào, mình c ng chê è, vi c nào mình c ng bác b h t, thôi có làm
gi ng gì âu mà công ích.
- Mình ng có bi s , tôi ch n h ng kinh t cho mình coi mà.
- Mình nói mình lo ch n h ng kinh t , sao h i nãy mình không ch u hùn
ng l p nhà máy xay lúa?
- Hùn ng cho nó n.
- Có lý nào, vi c hùn hi p thì có s sách, h n gian thì h tù ch .


- Tr c khi lo ích l i chung, thì mình ph i lo l i riêng cho mình ã. N u
mình không lo cho mình tr c, thì ch t ói r i làm sao lo cho thiên h
c.
- Hôm tr c mình cãi v i tôi, mình nói n u mu n thi hành ch ng trình
khai hoá thì ph i có v n cho l n mình m i làm c. B a nay ng i ta n
mình hùn ng có v n cho l n, sao mình l i không hùn?
- mình lo làm cho có ti n nhi u ã, r i s tính t i vi c khai hoá, bi t hôn?
Thu Hà v a mu n áp n a, thì k H ng hào Ði u b c vô. V nh Thái th y
t H ng hào Ði u li n nói r ng:
- Anh ph i nh nghe hôn, anh H ng hào? Nh kêu tá n, tá th , tr a m t
u l i ây cho m t, ng sót ng i nào. Còn mai n y anh bi u
th ng Mau v i th ng Tùng c m dây cho anh o m y mi ng t th c h t
th y. Ng i nào vuông v c bao nhiêu anh biên cho rành, theo nh l i tôi
n anh h i tr a ó, nghe hôn? , nh kêu bà con m y cái m ó n a
nghe.
Thu Hà nghe ch ng d n H ng hào Ði u l ng x ng, không hi u ý ch ng tính
vi c gì, nên ng i ngó trân trân.

Ho bieu chanh khoc tham

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (19)

Viewers also liked

Viewers also liked (10)

Similar to Ho bieu chanh khoc tham

Similar to Ho bieu chanh khoc tham (15)

More from Kelsi Luist

More from Kelsi Luist (6)

Ho bieu chanh khoc tham