Presentatie: Grip op pensioen: Overzicht en zekerheid nu én in de toekomst! van Tim Burggraaf. De presentatie is gegeven op 7 september 2010 op de 4e editie van het Mercer Werkgevers Pensioenseminar.

1. Bussum, 7 september 2010
Pensioen tumult anno september 2010
“Grip op pensioen”
Tim Burggraaf, Rotterdam
(tim.burggraaf@mercer.com)
www.mercer.com

2. Twee eenvoudige vragen die u erg bezig kunnen houden
Wat rijmt er eigenlijk op “twaalf” ?
Kun je überhaupt wel grip krijgen op je pensioenregeling?
U krijgt op beide vragen vandaag antwoord!
Mercer 1

3. Pensioenproblematiek
Lastig grip op te krijgen
Mercer 2

4. De wereld is veranderd …
Mercer 3

5. De wereld is veranderd …
“The world of retirement has changed and
we live in a defined-contribution world now.”
Karen Salinaro, IBM's VP of Benefits and Compensation
Mercer 4

6. Oude zekerheden zijn weggevallen
Een nieuwe realiteit (denk aan het Mercer Werkgever Seminar 2009)
Waar we het vorig jaar over hadden
– Eindloon is de norm
– Waardeoverdracht is altijd interessant
– Werknemers zijn solidair met elkaar
Nieuw in het rijtje
– Verzekeraars vallen niet om
– Pensioenfondsen komen niet in financiële problemen
– Indexeren doen we jaarlijks
– Opgebouwde pensioenen kunnen niet verlaagd worden
– De pensioenleeftijd is 65 jaar
Mercer 5

7. Een dag uit de knipselkrant (24 augustus)
De zwarte stippen voor pensioen
Conflict pensioenen laait op Volgens accountants en actuarissen komt kritiek DNB op toezicht uit de lucht vallen. Bron: FD 24 augustus 2010
De enige zekerheid is nu onzekerheid Nederlandse beleggers zien grote onrust op de beurzen in aanloop naar een mogelijk dubbele dip.
Bron: FD 24 augustus 2010
De rentemaatstaf is voor menig fonds een keurslijf De pensioensector ziet de wijze waarop de lage rente de verplichtingen opschroeft, als
een van de belangrijkste oorzaken van de huidige malaise. Maar in 2006 hadden de pensioenfondsen geen moeite met de invoering van de
huidige marktrente. Bron: Volkskrant 24 augustus 2010
DNB laakt accountants om pensioenproblemen Meer tegenwicht vereist voor fondsbestuurders; pensioenfonds PME vindt korten op
uitkeringen onnodig. Bron: NRC 23 augustus 2010
Gepensioneerde boos op bestuur Nutreco Het wringt dat een bedrijf als Nutreco dit jaar forse bonussen aan bestuurders heeft uitgedeeld,
terwijl de (oud-)medewerkers mogelijk worden gekort op hun pensioen. Bron: FD 24 augustus 2010
Huidige waardering verplichtingen is niet reeel De auteur is bestuursvoorzitter van de Algemene Pensioen Groep. Hij pleit er voor om
pensioenverplichtingen niet meer te waarderen volgens de marktrente op overheidsleningen, maar op een wijze die internationaal gebruikelijk
is en die de OESO aanbeveelt. Bron: Volkskrant 24 augustus 2010
Noors pensioenfonds belegt ethisch Ook pensioenfondsen zullen vaker afgerekend worden op duurzame en ethische beleggingen. Hoewel
Nederlandse pensioenfondsen heel andere zorgen hebben, zullen ze hiermee rekening moeten houden. Bron: Volkskrant 24 augustus 2010
'Ons vermogen is groter dan ooit' Pensioenfonds PME vindt de opdracht om te korten op pensioenen voorbarig. „Donner had niet op deze
manier de gepensioneerden de stuipen op het lijf mogen jagen.” Bron: NRC 23 augustus 2010
Pensioenfondsen op matje De pensioenfondsen die mogelijk gaan korten op de oudedagsvoorziening, moeten met de billen bloot. De
Tweede Kamer wil de voorzitters van de fondsen die in de problemen zitten, op het matje roepen in een speciale hoorzitting. Bron: Telegraaf
24 augustus 2010
Pensioenzorgen gaan ons zeker helpen' Groen Van Solinge & Partners is een wervings-en selectiebureau uit Noordwijkerhout voor
actuariële functies in de verzekeringen pensioenwereld. De acute dreiging van pensioenkorting zal het bureau geen windeieren leggen, zegt
medeoprichter Peter van Solinge (52). Bron: FD 24 augustus 2010
Verhoog de pensioenpremies De auteurs zijn bestuurslid en voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Organisaties van
Gepensioneerden (NVOG). Als er gekort moet worden op de pensioenen ontzie dan de ouderen. Laat de staat en bedrijven de gaten in de
reserves aanvullen. En verhoog de premies. Bron: Volkskrant 24 augustus 2010
Verzekeraars haken af voor keurmerk Een aantal verzekeraars is zelf afgehaakt voor het onlangs in het leven geroepen keurmerk
Klantgericht Verzekeren. Bron: Telegraaf 24 augustus 2010
Waarom vijf fondsen blijven zwijgen Ondanks de oproep vrijdag van De Nederlandsche Bank (DNB) en de Autoriteit Financiële Markten
(AFM) hebben slechts negen van de veertien fondsen die mogelijk moeten korten op de pensioenen dat openbaar gemaakt. Bron: Volkskrant
24 augustus 2010
Zorgen over pensioen Veertien van de circa zeshonderd pensioenfondsen die er in Nederland zijn, moeten van minister Donner (Sociale
Zaken, CDA) nadenken over een mogelijke verlaging van de pensioenen die ze volgend jaar zouden moeten doorvoeren. Bron: NRC 23
augustus 201
Mercer 6

8. Wat is “grip”?
Grip [ g rip] (Engels), de (mannelijk)
houvast, stevig contact, vat
Synoniemen:
handvat (zn) gevest, greep, grip, handgreep, hecht, heft, hendel,
hengsel, klink, knop, kruk, oor, steel
controle (zn) bedwang, beheersing, greep, grip, heerschappij, macht,
overheersing
houvast (zn) aanknopingspunt, grip, steun, steunpunt, vastigheid, vat
greep (zn) beheersing, controle, grip, houvast, macht, vat
vat (zn) greep, grip, houvast, invloed
Mercer 7

9. Terug naar de kern: grip krijgen, waarop?
De dimensies van pensioen
Pensioen uitvoerder
Co
m
g
m
rin
un
oe
ica
itv
U
tie
Werkgever Werknemer
Toezegging
Mercer 8

10. De paniek is toegeslagen
Een retrospect
Anno september 2010 is er paniek in de markt
Oude zekerheden zijn weggevallen (cognitieve dissonantie)
Markt zoekt naar een nieuw evenwicht
Op alle vlakken van de pensioenpiramide
– Issues met betrekking tot de pensioentoezegging
– Issues met betrekking tot de pensioenaanbieders
– Issues met betrekking tot de communicatie
Het hangt allemaal samen!
Mercer 9

11. Grip op …
De toezegging
Pensioen uitvoerder
Co
m
g
m
rin
un
oe
ica
itv
U
tie
Werkgever Werknemer
toezegging
Mercer 10

12. Issues met de toezegging (DB)
Rekenrente
Initieel een vaste rekenrente 5,0%
(bijv 4%, later 3%) 4,0%
Met ingang van 2007 een variabele 3,0%
rente op basis van
2,0%
– Rentetermijnstructuur van DNB
(pensioenfondsen/verzekeraars) 1,0%
– Rentetermijnstructuur van ECB 0,0%
(verzekeraars)
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59
DNB Swap 31 december 2009 DNB Swap 30 juni 2010 DNB Swap 31 augustus 2010
Rente hoog,
Rente laag,
Premie laag
Premie hoog
Oudedagspensioen € 1.000 p.j.
35 65 82
Mercer 11

13. Issues met de toezegging (DB)
Rente laag of niet?
FTK
]
Mercer 12

14. Issues met de toezegging (DB)
Sterftetrend
We leven langer (hoera!)
+5
+5
Oudedagspensioen € 1.000 € 1.000 p.j.
Oudedagspensioen p.j.
35 65 82,5 85,5
84,3 87,3
Mercer 13

15. Issues met de toezegging (DB)
Vermogen
Aandelenmarkten fors gedaald
Structureel herstel blijft (vooralsnog) uit
Pensioenvermogens trekken aan, maar minder dan de verplichtingen
stijgen
Dekkingsgraad = verhouding vermogen / verplichtingen
Maatstaf voor financiële status van een fonds of een verzekeraar
Bij verzekeraars manifesteren de problemen zich onmiddellijk bij de
eerstvolgende contractsverlenging.
Mercer 14

16. Issues met de toezegging (DB)
Dekkingsgraden
Mercer 15

17. Issues met de toezegging (DB)
Tussenconclusie
U kunt niet
– macro-economische factoren beïnvloeden
iet
Rente
ookn
Sterfte
R
CE
– economische markten beïnvloeden
MER
– de toekomstige ontwikkelingen voorspellen
U kunt wel
ak en
em
– Risico accepteren (geen grip op toezegging)
uz
– financiële risico’s afdekken (risico afwentelen op derden)
ke
Derivaten le
e nte
Onderbrengen bij andersoortige uitvoerders (BPF, verzekeraar)
nd am
– toezegging aanpassen (risico afwentelen op deelnemers)
n fu
Ee
Mercer 16

18. Issues met de toezegging (DC)
Afwentelen van risico’s op deelnemers
Issues met DC regelingen
– Staffel ontoereikend (en dan ook nog netto staffels in 2015)
– Lifecycle beleggingen suboptimaal
geen inter-cohortaire differentiatie
timing issue (het crash-rebalance val)
– Kostprijs producten te hoog
Ontluikende PPI markt (Robeco, BeFrank)
– Deelnemer is geen belegger
– Communiceren over onzekere pensioenkapitalen
Klein beetje goed nieuws
– DC pensioenen worden niet afgestempeld (toch?)
Mercer 17

19. GRIP op de toezegging
Kan het?
Groepsgewijze
Regeling met
Individuele
Pensioenniveau’s
Mercer 18

20. Hoe dan toch grip houden op de toezegging?
Een alternatief voor Nederland
Mix collectieve elementen, maar wel individueel pensioen
– Geen lifecycle, maar persoonlijke risico benadering (rente, sterfte)
– Collectieve belegging op geconsolideerd niveau
Idealiter pensioen als onderdeel van een breder pakket
(financial planning)
Deelnemers en beleggingsvragen gaan niet goed samen
Communiceren over uitkeringen, niet over kapitalen
Communiceren over mate van haalbaarheid van die uitkering
(“managen van verwachting”)
Vaste en continue werkgeverslasten (rente, sterfte)
Geen DB, geen DC, maar “target DB”
Nu reeds mogelijk voor pensioenfondsen, wellicht binnenkort ook voor
werkgevers
Mercer 19

21. Grip op …
De uitvoering
Pensioen uitvoerder
Co
m
g
m
rin
un
oe
ica
itv
U
tie
Werkgever Werknemer
toezegging
Mercer 20

22. Wat wij horen van onze klanten
Over uitvoerders
“Ik wil geen fouten en een heel heldere communicatie over de
invoering van de nieuwe regeling. Ik wil er zelf niets mee te maken
hebben.”
“We hebben geen idee of de premies die in rekening gebracht worden
eigenlijk wel juist zijn.”
“Op de vraag hoeveel kosten er in onze pensioenregeling zijn
opgenomen kon ik geen antwoord geven.”
“Het zou mooi zijn als er een stuk management informatie beschikbaar
was over de voortgang van de administratie en de kwaliteit van de
output.”
“Ja, het is belangrijk, maar ik heb nog zoveel andere dingen op mijn
bureau dan de pensioenregeling”
Mercer 21

23. Sneak preview
Arbeidsvoorwaarden Survey 2010
Mercer 22

24. Issues met de uitvoering
De markt van aanbieders verandert fundamenteel
Forse afname aantal pensioenfondsen (vooral OPF)
Toename aantal verzekerde contracten (vanuit pensioenfondsen)
Afname aantal verzekerde contracten (naar BPF)
Nieuwe aanbieders in de Nederlandse markt
– Concurrentie van over de grenzen (OFP, ASSEP, SICAV)
– Premie pensioen instelling (PPI)
Dit is de beruchte slide met de meeste afkortingen . . .
Mercer 23

25. Kort over de PPI
Nieuwe pensioenuitvoerder (naast verzekeraar of pensioenfonds)
Multi-employer, multi country vehikel naar Europese maatstaf
Vergelijkbaar met pensioensparen maar dan voor de tweede pijler
Voor NL markt slechts beschikbaar voor DC regelingen
Voor buitenlandse markt ook beschikbaar voor overige regelingen
Eenvoudige bestuursstructuur (bijv. professioneel bestuur mogelijk)
Mercer verwacht redelijk aantal PPI oplossingen op korte termijn
Zie de komende Mercer Signaal voor meer details
Mercer 24

26. Welk model van uitvoering
Structurele keuzes
Aansluiten bij BPF, of juist uitstappen (indien mogelijk)
Stoppen met uw OPF of samenvoegen in een Multi-OPF met een
ander pensioenfonds?
ak en of juist een
Een Multi-OPF in Nederland met een ander pensioenfonds
em
OFP in Belgie met een buitenlandse zusteronderneming?
uz
Uw verzekeringscontract beëindigen ene
buitenlandse zus? tel e k onderbrengen bij uw
en of een PPI voor DC?
am
Een verzekeraar, pensioenfonds
nd
of u
Een eigen PPIn feen aansluiten bij een commerciële PPI?
Ee onderbrengen in een PPI van het fonds, uit de
Excedentregeling:
markt of bij een PPI van de werkgever (die dan grensoverschreidend
kan zijn)
Kortom: tijd voor een back-to-basics review!
Mercer 25

27. Grip op …
De communicatie
Pensioen uitvoerder
Co
m
m
g
rin
un
oe
ica
itv
tie
U
Werkgever Werknemer
toezegging
tie
i ca
un
o mm
C
Mercer 26

28. Een wijzigend pensioenbeeld bij deelnemers?
Mogelijke pensioenverlagingen (afstempelen) heeft een flinke impact
op de markt
Vertrouwenscrisis bij banken (kredietcrisis) en verzekeraars
(woekerpolissen) betreedt mogelijk ook de pensioenfondsenmarkt
Communicatie en branding is van groot belang
De toekomstige ontwikkelingen zullen mede bepalend zijn voor het
toekomstige vertrouwen van de deelnemers
Mercer 27

29. Inschatten van risico’s
gaat om kennis en om continu blijven opletten
Mercer 28

30. Deelnemers en hun rare gewoontes
Hoe heeft u uw pensioenbeslissingen genomen?
Gelezen of gehoord, 16%
Met behulp van een formulier, 10%
Gevraagd aan een
adviseur, 18% Online tools,
5%
Anders, 9%
Gegokt, 42%
Mercer 29

31. Deelnemers en hun rare gewoontes
“Behavioral finance”
Individuen maken een aantal inschattingsfouten
Vanuit de psychologie zijn deze inschattingsfouten in kaart gebracht
en tot theorieën verwerkt
Daarna zijn deze getest in verschillende scenario’s die vervolgens
kunnen worden toegepast op pensioenregelingen
Dit geeft inzicht in de vraag of een deelnemer keuzemogelijkheden in
een pensioenregeling geboden zou moeten worden
Mercer 30

32. Deelnemers en hun rare gewoontes
Aantal keuzes beïnvloedt de beslissing
Beslissing kan afhankelijk zijn van het aantal keuzes dat geboden wordt
(“1/n heuristic”):
– 2 opties : deelnemers kiezen 1/2, 1/2
– 3 opties : deelnemers kiezen 1/3, 1/3. 1/3
– Enz (deelnemers kregen wel meer moeite bij horen aantallen)
Kan zelfs afhankelijk zijn van het aantal regels op een formulier
Mercer 31

33. Deelnemers en hun rare gewoontes
Hyperbolic discounting – nu uitgeven, later sparen
Dit is een logische manier
Hoge inleg bij aanvang
Wat mensen doen – hoge rendementen
nodig aan het eind van de looptijd
Andere voorbeelden
– Liever kleine betalingen nu, dan grote betalingen later
– Mensen negeren een korte termijn verlies bij uitzicht op een lange termijn winst
– Toepassing op pensioendatum: hoge uitkering nu is beter dan inflatie bescherming
Mercer 32

34. Deelnemers en hun rare gewoontes
Eerste wet van Newton
Newton's first law of motion states that "An object at
rest tends to stay at rest and an object in motion tends
to stay in motion with the same speed and in the same
direction unless acted upon by an unbalanced force."
This tendency to resist changes in their state of
motion is described as inertia.
In Behavioural Finance Inertia relates to members
being reluctant to change a decision made or update it
at a later date. Also known as Status Quo Bias
Deelnemer zal niet snel betrokken raken op zijn pensioendossier (behalve als
hij dat altijd al was)
Risicoprofielen, shop mogelijkheden, flexibilisering opties op de pensioendatum
ten spijt, in veel gevallen geldt “eens ongeïnteresseerd, altijd ongeïnteresseerd”
Wel de dialoog aangaan, maar ook realistisch blijven en vooral: toetsen
Mercer 33

35. Deelnemers en hun rare gewoontes
De wijze van presenteren kan de uitkomst bepalen
Deelnemers mochten een keuze maken
uit onderstaande fondsen:
High growth/high risk fund (100% equities) 6%
Moderate growth/moderate risk fund (75% equities) 36%
Conservative growth/conservative risk fund (50% equities) 40%
Low growth/low risk fund (bonds) 6%
Cash 12%
55% van de deelnemers gaf aan dat het vooral de toevoegingen waren
die de doorslag gaven (hoog risico klinkt niet goed)
Bron: Mercer’s Work and Savings Survey 2006
Mercer 34

36. Pensioen communicatie – doel en middel
Zoals u die aangeboden wordt door de uitvoerders
EDUCATIE
Aware Understand Accept Act Change
Posters
Directe post
Video
Email
Product informatie
Online literature
Sturende informatie
Helpdesk
Pensioen planners
UPO
Persoonlijk contact
Persoonlijk advies
Mercer 35

37. Over keuze van deelnemers in pensioenregelingen
Het gaat niet altijd goed !
Accepteer de realiteit van behavioural finance
– De wijze van aanbieden van keuzen, bepaalt soms de uitkomst
– Communicatie en uw onvermoeibare inzet – niet opgeven
– “Watch the shark”
Keuzemogelijkheden in pensioenregelingen
– Denk eens na over doel/middel
– Meet regelmatig het resultaat
– Uw deelnemers hebben hulp nodig!
– Er is helaas geen “silver bullet”
Mercer 36

38. Conclusies
Grip krijgen, betekent fundamentele keuzes maken (nu!)
– Over de uitvoering (regeling ongewijzigd)
– Over het geheel (nieuwe regeling en uitvoerder)
Wilt u grip houden, dan is vinger aan de pols een noodzaak, daarvoor
heeft Mercer haar dienstverleningspakketten ontwikkeld
Wij praten graag eens verder
Mercer 37

39. Tot slot: de twee antwoorden
Wat rijmt er eigenlijk op “twaalf” ?
– Zwaalf (boerenzwaluw)
Kun je überhaupt wel grip krijgen op je pensioenregeling?
– Ja, op de toezegging, de uitvoering en de communicatie, maar u
moet zich er dan wel mee bemoeien. Dit vraagt continue aandacht.
Mercer 38