1. 7 BLOKEA 2. Atala
Espainiako Gerra Zibila
• Estatu kolpeak porrot egin zuenez gero, gudu
zibil luze bihurtu zen.
• Hala ere ez zen izan espainiarren arteko gerra
soil soilik, berehala ikusi zen Europako
potentzien gudu-zelai ere bilakatu zela:
– Sobiet Batasuna eta “Nazioarteko Brigadak”
“errepublikanoen” alde. (Komunistek gero eta
garrantzi handiago)
– Italia eta Alemania “nazionalen” alde nabarmen.
(Francok hartuko du buruzagitza osoa)
– Frantzia eta Ingalaterra “neutral” (iraultza eta
Faxismoaren “beldur”) 1

2. 2.1. Estatu Kolpetik Gerrara
• Kolpeak, uste zutenaren aurka, atxikimendu ez uniforme izan
zuen penintsulan eta herria antolatzea lortu zuen gobernuak.
• Nazionalen buruzagia –Sanjurjo- istripuz hil zen. Haren ordez
eta Iruñean finkaturik Mola Generalak hartu zuen gidaritza.
• Bitartean Frankok Marokora jo zuen handik penintsulara
joateko asmoz. Itsas armadak aldiz errepublikarekiko
leialtasuna erakutsi zuen eta eragotzi egiten zion
zeharkatzea. Azkenik, italiarren hegazkinen laguntzaz
lortuko zuen
• Nazionalen esku: Andaluaziako zati bat, Zaragoza, Iruñea.
• Errepublikanoen esku: hiri buru garrantzitsuenak –herri
miliziak nagusi- , Madril eta Bartzelona barne.
• Kolpeak kale eginda, Espainia lehenengo egunetan, bi zatitan
banatuta gelditu zen: honek ekarri zuen estrategia aldatu
beharra eta ohiko gerra estrategiak prestatzen hastea. 2

3. 2.1.1 Espainia Nazionala
• Ideia tradizionalak nagusi ziren
lurraldeak bereganatu:
– Gaztela-Leongo iparraldea, Galizia, Nafarroa,
Araba, Aragoiko zati bat, Andaluziako
mendebaldea, Uharteak, eta Marokoko koloniak.
– Hiri garrantzitsurik ez –landa esparruak batik bat-
eta komunikatu gabeko eremuak ziren Industria?
– Indar militarrak: ofizial gehienak, Guardia Zibilaren
erdia, erregimentu gehienak eta Afrikako armada.
Poliki-poliki Francok bere agintea ezarri zuen.
3

4. 2.1.2 Espainia errepublikanoa?
• Erronka herritik sortutako ejerzitoa eratzea
zen. Ozta-ozta lortua –anarkistak, abertzaleak,
....
• Herri ekimen ez oso antolatua nagusi. Halere:
– Hiri handi guztiak –Zaragoza, Sevilla salbu-, beraz
industria eta biztanleria gehiena.
– Arlo militarrean: Aire zein itsas armada
garrantzitsuena (El Ferrol eta Cartagena: soldaduek
ofizialen aurka).
4

5. 2.1.3 Nazionalen Madrilerako bidea
• Galiziatik-----Oviedora
• Molak Iruñeatik-----Gipuzkoa hartu---Madrilerantz
• Frankok –italiarren eta alemanen laguntzaz
-Maroko---Andaluzia---Badajoz---Toledo. Han
errepublikanoek geldiarazi. Frontea egonkortu.
• Bitartean errepublikanoen aldean:
– Zatikatzea nagusi. Bakoitza bere aldetik.
– Gobernuak ezin kontrolatu
– Estrategia eta ekimen bateraturik ez.
– Lurrak eta produukzio bideak kolektibizatu.
5

6. 2.2 Gerraren bilakaera eta
nazioartekotzea
• 3 urteko gerran, Espainian bi zati:
– Francoren menpe: erregimen, pertsonalista, autoritario,
militarra eta konfesionala.
– Errepublikaren aldean: PCE gero eta eragin handiago,
armada diziplinatuagoa eratzen zen bitartean.
• Gerra 4 alditan bana daiteke:
– 36ko udatik 37ko martxora: Madrilen inguruan.
Nazioanalek ahalegina Madril bakartzeko. Errepublikanoak
garaile (Jarama, Guadalajara)
– Iparraldeko kanpaina (37ko apirila-azaroa): Nazionalek
erabili indarrak Gipuzkoa, Bizkaia, Santader eta Asturias
hartzeko. Alemaniar nazien (Condor Legioa) zein italiarren
laguntza ezinbestekoa. Errepublikanoek porrot Madrilen
(Bruneteren kontra) eta Aragoian (Belchiteren aurka) 6

7. • Gerrak 4 alditan bana daiteke:
1) Mediterraneorantz aurrera (37ko abendua-38ko azaroa):
 Francok eraso bortitza Ebroko arroan Castelloraino helduz. Ondorio
latza errepublikanoentzat: bitan banaturik gelditu (Madril ingurua/
Katalunia. Valentzia bakarturik)
 Errepublikanoek kontraeraso gogorra baina porrot. Honetatik oso
ahuldurik atera zen.
2) Gerraren amaiera (38ko abendua-39ko apirila)
 Bartzelonarako eta Valentziarako bidea libre. Berehala Katalunia
eta Bartzelona erori mugaraino helduz. Azaña eta milaka lagun
erbestera.
 Madrilen Negrinen buruzagitzapean komunistek egoerari eutsi nahiz
eta irtenbiderik egon ez.
 Britania Handiak eta Frantziak Francoren gobernua aintzat hartu
zuten--- desmoralizazioak eta ahuleziak eraginda Madril errenditu.
 39ko apirilaren 1ean Francok erabateko eta baldintzarik gabeko
garaipena iragarri zuen.
7

8. • 2.2.1 Atzerritarren parteharztea
 Nazionalei ezinbesteko laguntza:
 Alemaniak (Hitler) –gerra teknologia eta soldaduak- eta Italiak
(Mussolini)
 Portugalek eta EEBB eta Britania Handiko talde kapitalista zenbaitek.
Komunismoa beti arrazoi/aitzakia
 Errepublikanoei batez ere:
 SESB –teknikoa, armak eta elikagaiak- eta Nazioarteko Brigadak –
soldaduak- faxismoaren aurka.
• 2.2.2 Nazioarteko testuingurua
o Alemaniako naziak eta Italiako faxistak
o Legebiltzar demokraziak: Britania Handia, Frantzia eta EEBB.
Uzkur—beldur—saldukeriakor errepublikarekiko.
o Ardatz komunista: SESBaren gidaritzapean.
 Europako eta munduko XX. mendeko joerak markaturik eta 2.
Mundu gerraren aurrekari garbia. 8

9. 2.3. Gerra Euskal Herrian
• 36ko udaberrian Lizarrako Estatutua (hiru probintzia)
abian jartzeko prozedurak onartu---atxikita
Errepublikari
• Nafarroan ez dago halakorik: atxikimendu eza
errepublikarekiko –joera tradizionalista nagusi-.
• Estatu kolpetik hasita, 11 hilabetetan (Bilbo erori arte)
hiru aldi:
– Hasieran bertan hego euskal lurraldeetan izaniko
haustura. (Nafarroa/Araba----Bizkaia/Gipuzkoa)
– Gerra Gipuzkoan
– Gerra Bizkaian
9

10. 2.3.1 Hasieran bertan hego euskal lurraldeetan izaniko
haustura: (Nafarroa/Araba----Bizkaia/Gipuzkoa)
– Tradizionalismoak eta Karlismoak (Erreketeak) indar
handia Nafarroan: altxamendu militarraren alde.
– Honetan zeregin garrantzitsua MOLA generalak.: karlisten
atxikimendua lortu.
– Araban antzeko egoera: Karlistak altxamenduaren alde.
– Bizkaian eta Gipuzkoan, EAJ buru ezkerreko
alderdiekin ados Errepublikaren aldeko. Bidean zen
Autonomia Estatutuak garrantzia izan zuen erabaki honetan.
Gogoratu: Eusko Alderi J(ainkoa)E(eta)L(Legezaharra-
Foruak-)zalea.
– Hau dela-eta ulertzen da zergatik
Euskal Elizaren zati handiak –eta apaiz asko tartean-
(batez ere goi-agintariak ez zirenek), egin zuten
Errepublikaren alde Euskal Herrian Espainiko gainerako
leku gehienetan ez bezala. 10
– “Iparraldeko frontea” irekia zen beraz.

11. Agirre
Aitzol Lehendakaria
11

12. 2.3.2 Gerra Gipuzkoan
– Errepublikaren aldekoen artean nahasmendua nagusi.
Aginte bateraturik ez--------arazoak erreketeei eta
nazionaleei aurre egiteko.
– Lubaki gerra nagusi orografia lagun.
– Erretagoardia moztea eta aurrera egitea nazionalen
estrategia.
– EAJk partehartze urria: izaera katolikoko alderdia, urrun
“Fronte Popular”raren ideologiatik. Inpartziala izan nahi
baina estatuuaren auziak (oraindik ez zen onartua gerra hasi
zenean) pisu handia izan zuen.
– EAJ Irailean sartuko zen buru belarri gerran –zegoeneko
Gipuzkoa nazionalen esku- eta Fronte Popularrean, betiere
Autonomia Estatutua indarrean jartzearen truke.
12

13. 2.3.3 Gerra Bizkaian
– Autonomia Estatutua indarrean jada. 1. Eusko Jaurlaritza
eratu eta ekimen nagusiak:
• Gudaroste propioa eratu (“Gudariak”)
• Lubaki bidez, Bilbo ingurua gotortu (“Burdinazko Hesia”)
• Araban erasoaldia (Legutioko guda)
– 37ko udaberrian baina nazionalen presioa areagotu (Naziek
eta Faxistak lagunduta: Gernika, Durango).
– Bilbo azkenean, 2 hilabete geroago erori zen –ekainak 19-
– Azken unera arte desadostasunak Errepublikarekin:
• Euskal industria sarea suntsitzearen inguruan. EJ-k ezezkoa.
• Santoñako Hitzarmena. Nazionalek ez bete.
13

14. 2.3.4 Zerk piztu zuen gerra?
– Desorekak gizartean eta ekonomian: Nekazarien eta
industraiguneetako langileen bizi-baldintza okerrak
– Eskualdeen arteko desorekak:”lurralde historikoetan”
aurrerapen handiago eta autonomia eskakizuna indartu.
Eskuinak –eta ezkerra gogoz kontra- ezetz borobila.
– Erlijioaren auzia: Tradizionalistak/Karlistak/EAJ/----
Ezkerreko alderdiak: anarkistak, sozialistak, komunistak.-
errepublikaren sostengu nagusia zirenak- Ondorioz Elizak
orokorrean Errepublika ezgogoko.
– Militarrek politikan indarrez parte hartzeko zuten joera.
(122 urtetan 52 matxinada militar). Demokrazia ez gogoko.
 “Bi Espainia” aurrez aurre. Zaila elkarbizitza
14

15. 2.3.5 Ondorioak
– Errepublikako erakundeak, sistema politikoa, autonomia
estatutuak; legeak ..., bertan behera.
– “Sorgin ehiza”: susmogarri guztiak zigortu (exejutatu,
lanpostua kendu, espetxeratu, kontzentrazio esparruak,
irainak,
– Katalanera, galegera, euskara eta herri horietako kultur
adierazpenak debekatu zigor handipean. Gaztelania
hizkuntza bakarra eta derrigorrezkoa. Zentsura gogorra.
– Nafarroako leku jakin batzuetako errepresioa izugarria.
(Lizarra, Altsasu kasu)
– Bizkaiari eta Gipuzkoari Kontzertu ekonomikoa kendu.
– Gizartea indar atzerakoien esku: eliz agintariak,
aristokrazia, militarrak, enpresa handien buruak.
– Ekonomia-egoera tamalgarria.( Suntsipena eta zorra
nagusi)
– Sufrimendua hezurmuinetaraino. Espainia sakon zatiturik:
15
garaileak eta garaituak.