Prezentacja z wystąpienia na konferencji pt . "Kultura w komunikacji. Pomiędzy filozoficzno-kulturową teorią a praktyką rzeczywistości komunikacji", która miała miejsce w Bydgoszczy 8-9kwietnia 2011 r.

1. Geneza i krytyka transmisyjnego
ujęcia komunikacji
Emanuel Kulczycki
Konferencja:
Komunikacja w kulturze – Kultura w komunikacji.
Pomiędzy filozoficzno-kulturową teorią a praktyką rzeczywistości komunikacji
8 kwietnia 2011 r. – Bydgoszcz

2. Plan wystąpienia
1. Uwagi wstępne.
2. Podstawowe elementy modelu transmisyjnego.
3. Geneza etymologiczna i jej konsekwencje.
4. Geneza ujęcia transmisyjnego.
2

3. 1. Uwagi wstępne
Punkt wyjścia
Wskazywana w ramach „nauki o komunikacji” geneza
transmisyjnego ujęcia komunikacji pomija filozoficzne
źródła rozumienia tego procesu – wynika to m.in.
z nieodróżniania modelu od ujęcia.
3

4. Cel wystąpienia:
Wskazanie „punktów zapalnych” transmisyjnego ujęcia
komunikacji przy użycia aparatu filozoficznego.
4

5. Cel rozważań, które prezentuję:
Filozoficzne spojrzenie na genezę ujęcia transmisyjnego
umożliwia pokazanie:
1. Nieadekwatności kategorii transmisji.
2. „Winę” transmisji w kontekście braku samodzielnej
dyscypliny.
3. Konieczność krytyki założeń modeli transmisyjnych.
5

6. Uwaga terminologiczna
Odróżniam:
transmisyjny „model komunikacji”
od
transmisyjnego „ujęcia komunikacji”
6

7. Model transmisyjny
reprezentacja przebiegu procesu komunikacji: uproszczony
obraz rozważanych zjawisk
Wskazywanie genezy modelu = geneza słowa
kto, kiedy (+kontekst) użył słowa „komunikacja”
Ujęcie transmisyjne
Zbiór modeli transmisyjnych
Wskazywanie genezy ujęcia= geneza pojęcia
Poszukiwanie źródeł rozumienia transmisyjności procesu
komunikacji 7

8. Konsekwencje nierozróżniania
• Utożsamianie „genezy etymologicznej” ze źródłami
historyczno-kulturowymi pojęcia
• Wskazywanie na XX-wieczne źródło refleksji nad
procesem komunikacji („od modelu”)
• Niedostrzeganie kulturowo-filozoficznego tła
elementów modeli (Nadawca „narodził się” wraz
z modelem, a nie kategorią podmiotu)
8

9. 2. Podstawowe elementy modelu transmisyjnego
Shannon – A Mathematical Theory of Communication
Podstawową przyczyną sukcesu tego ujęcia ma być jego 1) prostota, 2) ogólność,
3) ujęcie ilościowe oraz 4) zgodność z potocznym wyobrażeniem procesu.
ŹRÓDŁO NADAJNIK ODBIORNIK ADRESAT
INFORMACJI
PRZEKAZ SYGNAŁ SYGNAŁ PRZEKAZ
NADANY ODEBRANY
ŹRÓDŁO
ZAKŁÓCEŃ
9

10. 3. Geneza etymologiczna i jej konsekwencje
Dwa główne ujęcia w badaniach nad komunikacją
Ujęcie transmisyjne Ujęcie konstytutywne
(telegraficzne, hydrauliczne, szkoła (orkiestralne, rytualne),
procesu komunikacyjnego)
W nauce o komunikacji genezy tych ujęć poszukuje się
w etymologii wyrazu „komunikacja”
10

11. Etymologia: komunikacja
Komunikacja — pochodzi od łacińskiego:
czasownika communicare (być w relacji
[w związku] z kimś, udzielić komuś wiadomości,
naradzać się)
rzeczownika communio (wspólność, poczucie
łączności)
11

12. Forma communicatio pojawiła się najpierw
w łacinie w XIV w., następnie została wchłonięta
przez języki narodowe;
oznaczało to:
wejście we wspólnotę, utrzymywanie
z kimś stosunków
12

13. W XVI wieku wyraz communicatio uzyskał drugie
znaczenie – „transmisja, przekaz”; wiązano je
najczęściej z rozwojem poczty i połączeń
drogowych.
W języku polskim pierwsze użycie tego słowa w XVI
wieku: w pisowni communikacija (wspólność
ludzi lub Boga i ludzi) oraz communicować
(przyjmować komunię, oznajmiać, porozumiewać
się)
13

14. Komunikacja
(według genezy etymologicznej)
Ujęcie transmisyjne Ujęcie konstytutywne
proces służący przekazywaniu tworzenie/poczucie wspólnoty,
(transmitowaniu): informacji, wiedzy, utrzymywaniem więzi
idei, uczuć emocji społecznych
14

15. Geneza ujęcie transmisyjnego
(wg „genezy etymologicznej”)
komunikacja = użycie wyrazu w dwóch metaforach
Metafora organiczna — komunikacja jako
„krwioobieg społeczeństwa”
Metafora transportowo-geograficzna — kolej
„komunikuje” ze sobą dwa miasta, tak jak
telefon „komunikuje” ze sobą dwie osoby,
a statek „komunikuje” ze sobą dwa kontynenty
15

16. Konsekwencje metafory organicznej
POZIOM PRZEDMIOTU REFLEKSJI
Nie można się nie komunikować, gdyż wszystko jest
komunikacją – takie ujmowanie komunikacji jest
nieprzydatne: mówiąc „cokolwiek o czymkolwiek”,
mówimy o komunikacji
POZIOM REFLEKSJI NAD PRZEDMIOTEM
Każda dyscyplina i subdyscyplina naukowa „zajmuje się”
komunikacją: wszak wszystko jest komunikacją
16

17. Konsekwencje metafory transportowej
POZIOM PRZEDMIOTU REFLEKSJI
włączą proces komunikacji w zakres czynności
wytwórczych: techne (można formułować reguły)
POZIOM REFLEKSJI NAD PRZEDMIOTEM
skoncentrowanie się na badaniu medium i przebiegu
procesu komunikacji a nie procesu komunikacji
sprowadzenie badań procesu komunikacji na łono badań
medio- i prasoznawczych 17

18. Zespolenie wskazywanych tych dwóch metafor
doprowadziło w pierwszej połowie XX wieku do:
1. wyłonienia transmisyjnych modeli komunikacji
2. i – co należy podkreślić – zdaniem wielu badaczy,
do wyłonienia się transmisyjnego ujęcia
komunikacji.
18

19. Konsekwencje genezy etymologicznej
Nie zauważa się wpływu kulturowych źródeł
ujmowania komunikacji m.in. pism
Johna Locke’a, które przyczyniły się do:
1) rozumienia komunikacji jako transmisji;
2) uniemożliwienia wyłonienia się autonomicznej
dyscypliny komunikacji
19

20. Konsekwencje genezy etymologicznej
niezrozumienie modelu Shannona, co doprowadziło
do jego popularności:
model ten stał się synonimem „tradycyjnej
koncepcji komunikacji” i „matką wszystkich
modeli”
20

21. 4. Geneza ujęcia transmisyjnego
1. Wyłonienie się myślenia pojęciowego
2. Wpływ Platońskiego Fajdrosa
3. Pisma Tertuliana, Augustyna, Akwinaty
4. Kartezjusz i paradygmat mentalistyczny
5. Locke’owskie rozumienie dzielenia się ideami
21

22. Wyłonienie się myślenia pojęciowego
Jaki czynnik zadecydował o wytworzeniu w naszej
kulturze „myślenia pojęciowego”?
1. Pismo – Wielka Teoria Piśmienności
2. Wydzielenie się idei wartościujących – Społeczno-regulacyjna
koncepcja kultury
3. Przejście od magii do religii – Fryderyk Nietzsche, Ernst Cassirer,
Pearce i Cronen
„Wybierając” pismo, uznajemy wpływ sposobu komunikowania
na zmiany form świadomości społecznej (Literacy Theory zakłada
również transmisyjność procesu komunikacji).
22

23. FAJDROS
„Nie tylko Arystoteles”
„Klasyczna” interpretacja Fajdrosa – zestawionego z Listem VII
Krytyka pisma, które przez Platona postrzegane jest jako
jeszcze niezinternalizowana „technologia”, której nie
wolno zawierzyć spraw najważniejszych
To za sprawą Fajdrosa badacza z kręgu
communication science włączyli tradycję retoryczną
do „badań nad komunikacją”
23

24. Pisma Tertuliana, Augustyna, Akwinaty
• Logocentryczny charakter teorii komunikacji
zakorzeniony jest m.in. w średniowiecznych dysputach
teologicznych nad problemem Słowa i słów;
• pojmowania duszy, „wnętrza” jako bytu prywatnego,
nieograniczonego przez cielesność, który jest
„początkiem” procesu komunikacji;
• postrzegania znaku jako jedynego wehikułu, który
poprzez zapełnienie wyobrażeniową treścią pozwala,
przekraczając prywatność, wejść w interakcję społeczną.
24

25. Kartezjusz i paradygmat mentalistyczny
Nadawca i odbiorca jako „zamknięte” podmioty
Podmioty „świadome” swojego Ja
Stany mentalne są „przekładalne” na słowa
(kodowanie) i można je transmitować
Kartezjańskie marzenie o zmatematyzowaniu
całej wiedzy o człowieku
= Marzenie „wielbicieli” modelu Shannona
25

26. Locke’owskie rozumienie dzielenia się ideami
Komunikacja jako proces dzielenia się ideami
Znaczenie jako coś znajdującego się wewnątrz człowieka –
na pewno nie w kulturze
„Nie ma niczego w słowach”, „słowa są niczym” –
Nullius in Verba
26

27. Na zakończenie:
„Problem” i „Dziedzictwo Locke’a”
Społeczna teoria liberalizmu: problem realizacji teorii
społecznej opartej na prymacie jednostek.
Jaki jest mechanizm połączenia („komunikowania się”)
jednostek, aby odnośna koncepcja nie padła pod
zarzutami solipsyzmu?
Ugruntowaniu teorii społecznej poprzez wskazanie na
komunikację jako „wehikuł myśli”, pomocniczy
mechanizm zapośredniczenia między jednostkami
27

28. Dziękuję
Emanuel Kulczycki
emanuel@ekulczycki.pl
28