1. Монгол орны газрын гадарга
аялал жуулчлалд
нөлөөлөх нь
Лекц №4
Улаанбаатар Их Сургууль
Бизнес Менежментийн тэнхим
Багш Б.Мөнгөнтуул

2. Дэд сэдвүүд
1. Аялал жуулчлалд нөлөөлөх хүчин
зүйлс
2. Аялал
жуулчлалд
нөлөөлөх
байгаль, газар зүйн хүчин зүйлс
3. Газрын гадарга аялал жуулчлалд
нөлөөлөх нь
4. Газрын гадаргын ангилал

3. Аялал жуулчлалд нөлөөлөх
хүчин зүйлс
• Аялал жуулчлал хөгжихөд дараах 4-н
үндсэн зүйл нөлөөлнө. Үүнд:
• 1. Байгаль газар зүйн
• 2. Нийгэм, эдийн засгийн
• 3. Түүх соёлын
• 4. Улс төр нийгмийн
• Эдгээр нь дотроо маш олон иж бүрдэл
хэсгүүдтэй бөгөөд ихэвчлэн ганц нэг
байдлаар бус цогц байдлаараа аялал
жуулчлалын хөгжилтөнд нөлөө үзүүлж

4. Аялал жуулчлалд нөлөөлөх
байгаль газар зүйн хүчин зүйл
Аялал жуулчлал хөгжихөд байгаль,
газар зүйн хүчин зүйлс ихээхэн нөлөө
үзүүлдэг. Тухайлбал байгалийн элдэв
сонин тогтоц дурсгалууд нь аялал
жуулчлалын нөөц иж бүрдэл байдаг.
Тааламжтай уур амьсгал цаг агаар
бүхий нутаг оронд аялал жуулчлал
хөгжих таатай орчин болдог. Түүнээс
гадна байгаль нь аялал жуулчлалын
аливаа төрөл хэлбэрийн үндсэн
дэвсгэр-фоно болж байдаг.

5. Аялал жуулчлалд нөлөөлөх
байгаль газар зүйн хүчин зүйлс
•
•
•
•
•
•
Газар зүйн байрлал
Газрын гадаргын байдал
Байгалийн бүс бүслүүр
Уур амьсгал,цаг агаар
Гадаргын ба гүний усны хангамж
Биосфер буюу биомандал

6. Газрын гадарга аялал
жуулчлалд нөлөөлөх нь
Аливаа улсын газрын гадарга,
түүний хэрчигдэл, гарал үүсэл, хэв
маяг шинжээс тухайн орны байгаль,
уур амьсгал, цаг уурын үндсэн хэв
шинж бүрэлддэг. Өөрөөр хэлбэл
эдгээр нь тухайн оронд хөгжих
боломжтой
аялал
жуулчлалын
хэлбэрүүдийн үндсэн нөхцөлдүүлэх
хүчин зүйлс болдог.

7. Газрын гадаргын ангилал
1.Тектоник хэлбэрийн өндөр уулс
2.Дундаж өндөр уулс
3.Нам уулс
4.Говь маягийн уулс
5.Сав толгод
6.Элэгдэл хуримтлалын тал
7.Ухаа гүвээд тал
8.Уулын бэл хөндий
9.Нуурийн хурдас тал

8. Газрын хэрчигдэл
Газрын гадаргаас аялал жуулчлалд
нөлөөлөх үндсэн нөлөөлөл нь юм.
Газрын гадрагын хэрчигдэл шигүү
байх тусам аялал жуулчлал явагдах
орчин хязгаарлагдмал учир замын
бартаа саад их байна. Жуулчны
бааз бусад үйлчилгээний газар
байгуулагдахад тохиромжгүй байна.
Байгалийн осол тохилдол өндөр
байдаг ба үүнээс гадна хэрчигдлийн
гүн энд чухал нөлөөлнө.

9. Газрын гадаргын налуу
Газрын гадаргын налуу нь жуулчны
зам тээвэр, харилцаа холбооны
шугам, жуулчны бааз зэргийг
байгуулахад
голлох
нөлөө
үзүүлдэг.
Газрын
хэв
шинж,
байгалийн бусад хүчин зүйл
нөлөөлж ингэснээр тухайн газар
оронд аялал жуулчлал хөгжүүлэх
олон хэлбэрээ зохион байгуулах эх
сурвалж болдог.

10. Монгол орны хотгор гүдгэр
Монгол орны нутаг ерөнхийдөө
уулархаг. Уулс манай орны баруун
хагаст голчлон оршдог бол зүүн
хагаст талархаг газар түгээмэл.
Манай орны уулс Алтай, Хангай,
Хэнтий гэсэн гурван том уулсын
тогтолцооноос бүрдэнэ. Хэмжээний
хувьд хамгийн том нь Алтай
уулсын тогтолцоо.

11. Могол орны хотгор гүдгэр

12. Монгол орны хотгор гүдгэр
Хангайн уулсын тогтолцоо тус орны
бараг төвд байрлаж, баруун хойноос
зүүн урагшаа 700-аад км сунаж
тогтсон байна. Хөвсгөлийн уулс
манай улсын хойд хэсэгт байрладаг.
• Монгол орны зүүн хойд хэсэгт
Хэнтийн уулсын тогтолцоо оршино.
Хэнтийн нуруу зүүн хойноос баруун
урагш 400-аад км үргэлжилнэ.

13. Монгол орны хотгор, гүдгэр
• Талархаг газруудаас томхон нь Монголын
Дорнод тал юм. Энд ухаа гүвээт тал
зонхилохын хамт тэгш тал үргэлжлэнэ.
• Тал газарт нам шиг уул, толгод нэлээд
тохиолдох бөгөөд тэдгээр нь нийтдээ
баруун урдаас зүүн хойшоо сунаж, Хэнтийн
гол нуруутай зэрэгцэн оршино.
• Талархаг гадаргатай нутаг нь манай орны
говь, Монгол Алтай, Хангай нурууны
хоорондох Их нууруудын хотгорт бий.

14. Монгол орны газрын гадарга
Газарзүйн шинжлэх ухааны
эрдэмтэн, судлаачдын
тэмдэглэснээр амралт, аялал
жуулчлалын хөгжилд газрын
гадаргын хотгор, гүдгэр нь
тэргүүлэх хүчин зүйл болж улмаар
аялал – рекреацийн танин
мэдэхүйн болон гоозүйн үнэт
зүйлсийг тодорхойлж байдаг гэж
үздэг.

15. Монгол орны газрын гадарга
Монгол орны газрын гадаргын
хотгор, гүдгэрийн онцлог нь
дэлхийн хамгийн том эх газрын
гүн дэхь өвөрмөц шинж бүхий
ландшафтын
хослолуудыг
бүрдүүлж, дотоод, гадаадын
рекреантуудыг татсан томоохон
урсгалыг бий болгожээ.

16. Газрын гадаргын АЖ-ын
рекреацын үүрэг
1. Хотгор, гүдгэрийн танин мэдэхүйн үүрэг:
Энэ нь тухайн газрын гадаргын онцлог
байдлаар тодорхойлогдоно.
2. Хотгор, гүдгэрийн гоозүйн үүрэг: Энэ нь
газар нутгийн гоозүйн чанар, аялагчдад
сэтгэл хөдлөл үүсгэж буй хэмжээгээр
илэрхийлэгдэнэ.
3. Хотгор, гүдгэрийн технологийн үүрэг: Гуу,
жалгын
сүлжээний
нягтшилаар
тодорхойлогдоно.

17. Газрын гадаргын хотгор
гүдгэр
• Энэ нь технологийн чухал хүчин зүйл болж
байдаг. Ялангуяа
амралт, аялалын
байршуулах
хэрэгсэл,
барилга
байгууламжийг
янз
бүрийн
төрлөөр
байршуулах, төлөвлөхөд гол хязгаарлагч
нь болж өгнө. Иймд уулын чулуулгийн
бүтэц, хажуугийн налуу, чиглэл, тээврийн
ба жуулчдын нэвтрэх боломж буюу
бартаа, намагжилт, түүнчлэн хөндийлж,
гулсалт, асгарга зэрэг аюултай үзэгдлийн
магадлал зэргийг тооцох шаардлагатай.

18. Газрын гадаргын хотгор
гүдгэр
• Тухайн нутаг дэвсгэрийн гоозүйн үнэ
цэнийг тодорхойлогч хүчин зүйл мөн.
Нутаг орны
гоозүйн чанар аялал–
рекреацийн
байгууламжууд
(жуулчны
бааз, амралтын газар, эмчилгээний байр)ын байршлыг тогтоох гол сэдэл нь болж
байдаг.

19. Газрын гадаргын хотгор
гүдгэр
• Аялагч, амрагчдын эмчилгээний
болон эрүүлжүүлэх нөлөө үзүүлдэг
аялал – рекреацийн нөөц юм.
• Амралт, аялал жуулчлалын
төрлүүдийг хөгжүүлэхэд
тодорхойлогч хүчин зүйл мөн.

20. Суурин болон амралтын газар байгуулахад
тохиромжтой нутаг дэвсгэрийн гадаргын
шинжүүд
Хотгор, гүдгэрийн категори
Хотгор, гүдгэрийн шинж
Нэн тохиромжтой
Уулын, хэрчигдэлтэй
Тохиромжтой
Ухаа, гүвээт тал, хэрчигдэлтэй
Харьцангуй тохиромжтой
Долгиорхог, сул хэрчигдэлтэй
Тохиромжгүй
Сул долгиорхог
Нэн тохиромжгүй
Тэгш тал, уулын их бартаат гадарга

21. Газрын гадаргын хотгор
гүдгэр
Гадаргын
хотгор,
гүдгэрийн
хослолууд нь ландшафтын бусад
бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн хамт тус
нутагт аялал – рекреацийн олон
төрлийн үйлдэлийг хийх боломжийг
бүрдүүлсэн нь дараах хэд хэдэн
онцлогоор илэрдэг.

22. 1. Хотгор гүдгэр нь технологийн
гол хүчин зүйл болох нь
Уулын чулуулаг, түүний бүтэц, налуугийн
байдал, намагшилт, нуралт нь аялал болон
тээврийн хэрэгслийн туулах чадвар, аюултай
үзэгдэл тохиолдох магадлалыг тодорхойлогч
учир
үүнийг
аялал-рекреацийн
үйл
ажиллагааны
ашиглалтын
зориулалтаар
нарийвчлан судлах шаардлагатай. Ялангуяа
өндөр уулсаар уулын аялал-рекреацийн үйл
ажиллагааг эрхлэхэд чиглэсэн геологийн
судалгаа хийгдээгүй байгаа нь эрсдэлийг бий
болгох магадлалтай байна.

23. 2. Хотгор гүдгэр нь тухайн орон нутгийн
гоо зүйн үнэ цэнийг тодорхойлогч
болох нь:
Аялал-рекреацийн
үйлдлийг
хийх
газрыг сонгох, жуулчны бааз, амралт
сувиллын газруудыг барьж байгуулахад
гоо зүйн хувьд хүнийг татах гол сэдэл нь
болно.

24. 3. Геологи, геоморфологийн обьекттой
хосолсон хотгор гүдгэрийн хэлбэр
бүхий газрууд
Байгалийн өвөрмөц дурсгалууд болох
геологи, геоморфологийн обьекттой
хосолсон хотгор гүдгэрийн хэлбэр бүхий
газруудад
аялал-рекреацийн танин
мэдэхүйн болон бусад олон төрлийг
хөгжүүлж болно.

25. 4. Аялал-рекреацийн нөөц болох
хотгор гүдгэр
Аялагч, амрагчдыг эмчлэн эрүүлжүүлэх
нөлөө үзүүлдэг. Тухайлбал явган аялалд
тохиромжтой, хүний биеийн тулгуур
хөдөлгөөн, амьсгал зүрх судасны үйл
ажиллагааг
эрүүлжүүлэхэд
ашиглах
боломжтой. Иймд уулсын бэл хормой, тал
хээрийн
нутгаар
явган
аялалын
эмчилгээний зам байгуулан ашиглаж
болно.

26. 5. Рекреацийн газар ашиглалт
Рекреацийн газар ашиглалт бүхий нутаг
дэвсгэрт лицензтэй газрууд нилээд
байгаа ба гар аргаар алт олборлох, уул
уурхайн зориулалтаар газар ашиглалт
нилээн байгаа нь ландшафтын бичил
хэлбэрүүдийг олноор үүсгэж тухайн
нутгийн аялал – рекреацийн үнэ цэнийг
бууруулах хандлагатай байдаг.

27. 5. Рекреацийн газар ашиглалт
Тухайн нутгийн
аялал-рекреацийн
унаган төрхийг хадгалан үлдэхэд халгүй
технологийг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлах,
хэрвээ
алдагдуулсан
тохиолдолд
аялал-рекреацийн үйлдэлд ашиглаж
болохуйцааар нь аялал-рекреацийн
сэтгэл зүйд үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг
багасгана.

28. Ашигласан материал
 Т.Баясгалан.
"Аялал-рекреацийн
чадамжийн иж бүрэн үнэлгээ". УБ.,2010
 Ш.Цэгмид. Монголын газарзүй.1970.
 Ш.Шагдар. Монгол орноор аялах зуун
зам. 2000 он.
 Монголын газарзүйн атлас.2005.
 http://shagai-tourism.blogspot.com/


29. БАЯРЛАЛАА