Smit, F., & Driessen, G. (2008). VVE en ouders. Ouderbetrokkenheid en -participatie in de Voor- en Vroegschoolse Educatie. Invited presentatie Directie Primair Onderwijs & Kinderopvang, Ministerie OCW, Den Haag, 18 september 2008.

1. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
VVE en ouders
Ouderbetrokkenheid en -participatie
in de Voor- en Vroegschoolse Educatie
Ministerie OCW, 18 september 2008
dr. Frederik Smit
dr. Geert Driessen
ITS – Radboud Universiteit Nijmegen
www.its-nijmegen.nl

2. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
Achtergronden
Internationaal onderzoek laat zien dat
ouderbetrokkenheid en -participatie in combinatie
met centrumgerichte (c.q. instellingsgerichte)
VVE-voorzieningen goed kan worden ingericht.
Behoefte aan analyse van cruciale factoren voor
het optimaliseren van ouderbetrokkenheid en
–participatie in de VVE en de omzetting daarvan in
werkmodellen voor de Nederlandse situatie.

3. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
Onderzoeksvragen
• Hoe kan op basis van een analyse van
cruciale factoren de ouderinzet en
betrokkenheid worden versterkt?
• Welke instrumenten zijn vereist en hoe
kunnen deze worden ingezet in
werkmodellen?
• Welke werkmodellen kunnen als pilot worden
ontwikkeld, uitgevoerd en geëvalueerd?

4. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
Begrippen (1)
• Ouderbetrokkenheid. Betrokkenheid ouders
bij opvoeding en onderwijs eigen kind, thuis
(bv. voorlezen) en op school (bv.
rapportbesprekingen met de leerkracht).
• Ouderparticipatie. Actieve deelname ouders
aan activiteiten op school (bv. leveren van
hand- en spandiensten, zitting hebben in
ouderraad, MR of bestuur).

5. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
Begrippen (2)
• Partnerschap. Vorm geven aan betekenisvolle
samenwerkingsrelaties tussen ouders en
opvang- en onderwijsinstellingen.
• Instrumenten. Middelen die VVE-instellingen
kunnen hanteren om gewenste doelen met
betrekking tot ouderbetrokkenheid en
participatie te realiseren.
• Modellen. Hulpmiddelen om het geheel van
relaties tussen VVE-instellingen en ouders te
vereenvoudigen, beschrijven en verbeteren.

6. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
Onderzoeksopzet
• Literatuursearch
• Consultatie 3 internationale expertpanels
• Belronde langs 21 gemeenten
• 14 Gevalstudies
• Ontwikkeling werkmodellen om
ouderbetrokkenheid en -participatie te
vergroten

7. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
Bevindingen literatuur en
gesprekken experts
• Sleutelbegrippen adequate
ouderbetrokkenheid en -participatie
• Samenhangen organisatiemodellen en
partnerschapsprofielen

8. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
participatie-
structuur
participatie-
vaardigheden
participatie-
cultuur
participatie-
bereidheid
Sleutelbegrippen adequate participatie

9. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
Samenhangen organisatiemodellen en
partnerschapsprofielen
Organisatiemodellen Type I
minimaal
partner-
schapsprofiel
Type II
selectief
partner-
schapsprofiel
Type III
maximaal
partner-
schapsprofiel
Model 1:professionele
bureaucratie:
gesloten organisatie
+ - -
Model 2:sociale systeemtheorie:
tamelijk open
organisatie
- + -
Model 3:open-systeemtheorie:
open organisatie
- - +

10. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
Kernpunten organisatiemodellen
Kernpunten /
Organisatie-
modellen
Macht Richting
geven
Communicatie Controle Begeleiding Conflict
Model 1:
professionele
bureaucratie
professionals
zijn autonoom
formele doelen
geven
specifieke
richting aan
situaties
communicatie
verloopt via
gevestigde
kanalen
controle over
het VVE-
aanbod
m.b.v. regels
directie
begeleidt
onder-
geschikten
conflict is
disfunctioneel
Model 2:
sociale
systeemtheorie
macht is
gespreid over
groepen en
coalities
informele
doelen gaan
veel kanten uit
communicatie
volgt de
gevestigde
belangen van
groepen
controle door
informele
normen van
groepen
directie en
leidsters
managen
elkaar
conflict is
constructief en
onvermijdelijk
Model 3:
open-
systeemtheorie
macht is
gespreid over
subsystemen
wensen van
omgeving
geven (mede)
richting aan
gebeurtenissen
communicatie
volgt
omvattend
informatienetw
erk
controle door
effectiviteit
van schakels
managerial
subsysteem
functioneert
als
ondersteuning
van behoeften
van andere
subsystemen
conflict is
onvermijdelijk en
kan door creatief
management
leiden tot
verandering

11. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
Inhoud partnerschapsprofielen
Cultuur
Ambities, functioneren team, pedagogisch-
didactisch klimaat, stijl en sfeer van werken
Vormgeving
Realisatie pedagogisch-didactische doelen,
toerustingsdoelen, organisatorische doelen,
democratische doelen, faciliteiten, voor-
zieningen en scholingsmogelijkheden

12. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
Bevindingen 14 gevalsstudies
• Oorzaken geen of beperkte ouderbetrokkenheid
en –participatie
• Instrumenten verbetering partnerschap
• Doelen inzet instrumenten
• Inzet verbetercyclus optimalisering
betrokkenheid en participatie

13. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
Oorzaken geen of beperkte
ouderbetrokkenheid en -participatie
• Ouders beschikken niet over de attitude,
bereidheid, de kennis en vaardigheden om te
participeren
• Beroepskrachten beschikken niet over
competenties om betrokkenheid en participatie
van alle ouders te stimuleren dan wel ouders
adequaat te begeleiden

14. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
Instrumenten verbetering
partnerschap
• Ontwikkelen van een visie op partnerschap
tussen beroepskrachten en ouders
• Aandacht schenken aan cruciale factoren:
ambities instelling, functioneren team,
pedagogisch-didactisch klimaat, stijl van werken
en sfeer van werken
• Focussen op pedagogisch-didactische doelen,
toerustingsdoelen, organisatiedoelen en
democratische doelen

15. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
Doelen inzet instrumenten
Vergroten bereidheid
• Leidsters richting ouders om als partners op te treden.
• Ouders om te participeren
Vergroten betrokkenheid
Leidsters richting ouders en ouders bij de instelling
Vergroten bekwaamheid
Leidsters als professionals en ouders als opvoeders

16. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
Inzet verbetercyclus optimalisering
betrokkenheid en participatie (1)

17. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
Inzet verbetercyclus optimalisering
betrokkenheid en participatie (2)
Fase 2
Reflecteren
Checklists
Fase 3
Willen
Cultuurbeïnvloedings--
model
Fase1
Ervaren
Eigen ervaringen
Fase 4
Handelen
Partnerschaps--
modellen

18. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
Inzet checklists
Cruciale
factoren
Visie op partnerschap (partnerschapscultuur)
Geformuleerde
ambities
•Heeft het team een inspirerende kijk op het functioneren van
ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie?
•Sluit de visie op partnerschap voldoende aan bij de individuele
behoeften van beroepskrachten en ouders?
Functioneren
team
•Is er voldoende aandacht voor de behoeften bij het personeel om mee
te denken en mee te beslissen over het beleid ten aanzien van
ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie?
Pedagogisch-
didactisch
klimaat
•Biedt het pedagogisch-didactisch klimaat voldoende speelruimte om
verantwoordelijkheidsgevoel en goede inzichten om te zetten in
adequate acties?
Stijl van werken •In hoeverre is de stijl van leidinggeven, de omgang met de directie, de
omgang tussen beroepskrachten en ouders motiverend en inspirerend?
•Zijn veranderingen gewenst?
Sfeer van
werken
•Is er voldoende aandacht voor de behoeften van personeel en ouders
om mee te denken en mee te beslissen bij de voorbereiding en
uitvoering van opvang en educatie?

19. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
Cruciale factoren Vormgeving van partnerschap: partnerschapsstructuur,
-bereidheid en -vaardigheid
Pedagogisch-
didactische,
toerustings- en
organisatie-
doelen
•Bv. Is er een lijn aangebracht in ouderactiviteiten en de beoogde
partnerschapsrelatie?
•Weten alle personeelsleden wat er van hen verwacht wordt?
Democratische
doelen
•Bv. Is er voldoende aandacht voor de behoeften van personeel en
ouders om mee te denken en mee te beslissen over het beleid van de
instelling?
•Welke vormen van ouderparticipatie zijn acceptabel voor
beroepskrachten?
Faciliteiten,
voorzieningen,
scholing en
instrumenten
•Bv. Is er een systeem dat bevordert dat de faciliteiten, voorzieningen
en ieders functioneren wel eens onderwerp van gesprek is?
•Welke mogelijkheden zijn er om van ervaringen te leren?
Inzet checklists

20. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
Inzet cultuurbeïnvloedingsmodel
noodzaak doet bewegen
visie geeft richting
succes doet geloven
structuren lokken uit
capaciteiten
systemen
spirit geeft kracht
Cultuurbeïnvloedingsmodel
maken haalbaar
bekrachtigen
Inloopochtenden
missie-statement
programma’s, methoden
partnerschap
ouderkamer, contactouders
intervisie, scholing
communicatiekanalen, oudercie

21. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
Kleine(re) gemeenten Grote gemeenten
Middelbaar- en hoger opgeleide ouders Hoger opgeleide ouders Allochtone (lager opgeleide)
ouders
•Hoe informatie zorgnetwerk rond kind op te
zetten?
•Hoe over wederzijdse verwachtingen ten
aanzien van de thuissituatie en de instelling
te communiceren (tweeweg)?
•Hoe wederzijdse verwachtingen over inzet
van leidsters en ouders duidelijk te
communiceren naar alle partijen?
•Hoe overleg te voeren
via inspraakorganen?
•Hoe kan met
tevredenheidpanels
onder ouders worden
omgegaan?
•Hoe kunnen teams naar
ouders uitdragen dat
succes vooral afhangt van
een stimulerende
thuisomgeving?
•Hoe kan een uitdagend
aanbod van activiteiten ten
behoeve van de ouders zelf
worden aangeboden, zoals
cursussen Nederlandse taal
of computergebruik?
Partnerschapsmodellen
Voortraject: Intakegesprekken

22. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
Kleine(re) gemeenten Grote gemeenten
Middelbaar- en hoger opgeleide ouders Hoger opgeleide
ouders
Allochtone (lager opgeleide)
ouders
•Hoe bij samenwerking de taken en
verantwoordelijkheden van
beroepskrachten, ouders,
contactpersonen in te vullen?
•Hoe om te gaan met barrières?
•Hoe benodigde kennis en vaardigheden
te verwerven?
•Hoe effectief
organiseren van thema-
avonden,
groepsouderavonden,
algemene
ouderavonden?
•Hoe effectief
huisbezoeken af te
leggen?
•Hoe onderwijs en
opvoeding als
gezamenlijke taak en
verantwoordelijkheid te
laten ervaren van
leidsters en ouders?
•Hoe moeilijk bereikbare
ouders bij de instelling te
betrekken?
•Hoe nadrukkelijk rekening te
houden met de achtergronden,
wensen en verwachtingen van
de ouders?
•Hoe open te staan voor
elkaars culturele en religieuze
achtergronden binnen de
instelling?
•Hoe een ouderkamer in te
richten?
•Hoe effectief verwijzen naar
cursussen voor ouders?
Partnerschapsmodellen
Hoofdtraject: Groepsgesprekken

23. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
Kleine(re) gemeenten Grote gemeenten
Middelbaar- en hoger opgeleide
ouders
Hoger opgeleide ouders Allochtone (lager opgeleide)
ouders
Basistopiclijst met als centrale
elementen:
•Hoe verticale ontwikkelingslijn
versterken (voorschools,
vroegschools)?
•Hoe inhoudelijk en
organisatorisch koppeling maken
tussen instelling en basisschool?
Basistopiclijst met daarnaast
als aandachtspunten:
•Hoe gezamenlijke
bijeenkomsten van
peuterspeelzaal en basisschool
te beleggen?
Basistopiclijst met daarnaast
als aandachtspunten:
•Hoe samenwerking tussen
leidsters en leerkrachten
onderling te versterken?
•Hoe zorgnetwerk voor
basisschoolkinderen naar
peuters uit te breiden?
Partnerschapsmodellen
Natraject: Exitgesprekken

24. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
State-of-the-art VVE en ouders
Organisatiemodellen Beroepskrachten Ouders
Model 1
professionele
bureaucratie:
gesloten organisatie
• beroepskrachten met een basisopleiding
• aanbodgestuurd
• ‘professionele’ afstand tot ouders
• informatie verstrekken
• controle door regels
Minimaal partnerschapsprofiel
• (bijna) geen keuzemogelijkheden voor
ouders uit aanbod van instellingen
(platteland)
• ‘leveranciers’ van kinderen
• openstaan voor informatie van
beroepskrachten
• beroepskracht informeren
Model 2
sociale systeemtheorie:
tamelijk open organisatie
• inhuren gespecialiseerde
beroepskrachten
• selectief gebruik van methoden
• selectie van ouders van bepaalde
doelgroepkinderen
• ouders begeleiden bij activiteiten
• controle door normen
Selectief partnerschapsprofiel
• beperkte keuzemogelijkheden uit
aanbod
• samenwerken met beroepskracht
• beroepskracht ondersteunen
• assistenten van beroepskracht
Model 3
open-systeemtheorie:
open organisatie
• breed geschoolde beroepskrachten
• gebruik (dure) landelijke methoden
• vraaggestuurd
• alle ouders vallen onder de doelgroep
• ouders zijn ‘gelijkwaardige’ opvoeders
• ouders motiveren en begeleiden
• controle door normen en schakels met
omgeving
Maximaal partnerschapsprofiel
• ruime keuzemogelijkheden van
aanbod instellingen (steden)
• partners van beroepskracht
• eigenstandige inbreng
• ondersteunen programma/methode

25. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
+
--
-
+
-
++
Ouderparticipatie
Ouder-
betrokkenheid
Type I
minimaal
partnerschapsprofiel
Type III
maximaal
partnerschapsprofiel
Type II
selectief
partnerschapsprofiel
Naar optimalisering betrokkenheid en
participatie op instellingsniveau

26. Ministerie OCW - ‘VVE en ouders’
Aanbevelingen
Beroepskrachten
• formuleren missie, doelen en aanpak; evaluatie
• alle ouders vallen onder de doelgroep (visie)
• diversiteit ouders als vertrekpunt (cultuur, opleiding,
normen & waarden)
• ouders zijn ‘gelijkwaardige’ opvoeders
• vraaggestuurd werken
• ouders activeren/motiveren en begeleiden
• omgeving erbij betrekken (netwerken)
• breed scholen van beroepskrachten
• zo mogelijk gebruik maken landelijk beproefde methoden
Ouders
• partners van beroepskracht
• ondersteunen programma/methode
• stimuleren eigen inbreng