2. Frumuskipting
• Flestar frumur líkamans geta skipt sér.
• Þannig getur líkaminn skipt út dauðum frumum fyrir nýjar.
• Þegar frumurnar skipta sér verður að færa erfðaupplýsingarnar í DNA-
sameindunum yfir í nýju frumurnar.
• Þetta er hægt af því að DNA-sameindin getur gert afrit af sjálfri sér.
• Þannig berast erfðaupplýsingar frá foreldrum til afkvæma.
3. Frumuskipting
• Þegar fruma skiptir sér
raknar DNA gormurinn
upp.
• Langböndin mynda svo
tvær nýjar DNA-
sameindir.
• Þær eru nákvæm afrit
af upphaflegu DNA-
sameindinni vegna
þess að A tengist alltaf
T og C tengist alltaf G.
4. Mítósa
• Nýju DNA-sameindirnar eru svo undnar upp í litningunum.
• Þegar frumuskiptingin hefst eru tvö eintök af hverjum litningi.
• Eintökin skiljast og fara hvort út í sinn enda á frumunni.
• Fruman dregst svo saman í miðjunni og frumuhelmingarnir tveir
skiljast hvor frá öðrum.
• Útkoman verður tvær frumur sem eru með nákvæmlega sömu
erfðaupplýsingar og upphaflega fruman sem skipti sér.
• Þetta kallast jafnskipting eða mítósa.
5.
6. Frumur mannsins
• Lífverur sem fjölga sér með kynæxlun hafa tvö eintök af öllum
litningum í líkamsfrumum sínum.
• Litningarnir eru ávalt í pörum.
• Í frumum mannsins eru 46 litningar, 23 frá móður og 23 frá föður.
• Þess vegna hefur hver fruma í mannslíkamanum 23 pör af litningum.
7.
8. Kynfrumur mannsins
• Kynfrumurnar okkar hafa helmingi færri litninga, 23.
• Þær myndast í sérstakri frumuskiptingu, rýrisskiptingu eða meiósu.
• Við meiósu helmingast fjöldi litninga.
• Rýri- merkir að eitthvað minnkar og vísar til þess að í skiptingunni
verða til egg og sáðfrumur sem hafa helmingi færri litninga fruman
sem skipti sér í upphafi.
• Í hverri egg- eða sáðfrumu er einn stakur litningur af hverri gerð, ekki
par eins og í venjulegum frumum.
• https://www.youtube.com/watch?v=Ba9LXKH2ztU
9. Frjóvgun
• Við frjóvgun sameinast 23 litningar
eggfrumunnar og 23 litningar sáðfrumunnar.
• Frjóvgaða eggfruman hefur því 46 litninga.
• Litningarnir eru í pörum, einn frá móður og einn
frá föður.
• Samsetning litninganna frá föður og móður er
aldrei eins, þótt þau eignist annað barn verður
samsetningin aldrei sú sama.
10. Okfruma
• Frjóvgað egg kallast okfruma.
• Okfruman er fyrsta fruma einstaklingsins.
• Okfruman skiptir sér með jafnskiptingu, mítósu, og verður að tveimur
eins frumum, svo fjórum, svo átta, o.s.fr.
11.
12. X og Y litningar
• Í líkamsfrumum okkar eru 23 pör litninga.
• Eitt parið kallast kynlitningar.
• Frumur kvenna innihalda 22 litningapör og eitt par af kynlitningum.
• Kynlitningarnir eru báðir eins og kallast þeir XX.
• Frumur karla innihalda líka 22 litningapör og
eitt par af kynlitningum.
• Kynlitningar karla eru hins vegar töluvert
frábrugðnir kvenna.
• Þeir eru ólíkir í útliti og innihalda ekki eins gen.
• Kynlitningar karla nefnast XY.
13. Kynlitningar
• Kyn barns ræðst af því hvers konar kynlitninga það fær.
• Barn með XY litninga verður strákur en barn sem fær XX litninga verður
stelpa.
• Kynið ræðst af því hvers konar sáðfruma nær fyrst til eggfrumunnar og
frjóvgar hana.
• Helmingur sáðfrumna hefur Y-litning og helmingur sáðfrumna X-
litning.
• Í öllum eggfrumum konu er einn X-litningur.
14. Tvíburar
• Oftast þegar konur eignast tvíbura er um að ræða tvíeggja tvíbura.
• Tvíeggja tvíburar verða til þannig að tvær eggfrumur frjóvgast samtímis af
tveimur mismunandi sáðfrumum.
• Tvíeggja tvíburar eru ekkert líkari hvort öðrum en hver önnur systkini.
• Ein frjóvguð eggfruma getur hins vegar líka orðið að tvíburum.
• Frjóvgaða eggfruman skiptist í tvær frumur og þær skiljast að.
• Hvor frjóvgaða eggfruman verður því að sjálfstæðum einstaklingi.
• Eineggja tvíburar hafa nákvæmlega eins gen og eru erfðafræðileg spegilmynd
hvor af öðrum.
• Sá munur sem verður á þeim seinna meir stafar af því að umhverfið verkar
mismunandi á þá.
• Eineggja tvíburar eru alltaf af sama kyni.
