2. Nefndu dæmi um einkenni eða eiginleika
sem þú hefur erft frá móður þinni eða
föður. Býrð þú yfir einhverjum eiginleikum
sem þú heldur að séu ekki komnir frá
foreldrum þínum?
3. Hvers vegna heldur þú að börn
séu lík foreldrum sínum en
ekki endilega eftirmynd
þeirra?
4. Hvað vilt þú vita um genin sem þú
hefur og um framtíð þína?
9. Bygging frumna
• Allar lífverur eru gerðar úr frumum.
• Ef við skoðum frumur sem eru að skipta sér í smásjá sjáum við
fyrirbæri sem heita litningar.
• Í litningunum er m.a. lífrænt efnasamband sem heitir deoxýríbósa-
kjarnsýra eða DNA.
• DNA-sameindin ber í sér erfðaupplýsingar.
• Hún stjórnar líkamlegum eiginleikum okkar, t.d. hár- og augnlit, hæð
og fleiru.
10.
11. • Upplýsingarnar í DNA sameindinni skiptast niður í margar einingar.
• Hver eining kallast gen (erfðavísir)
• Í litningum manna eru u.þ.b. 25.000 mismunandi gen!
• Hvert gen ræður einum tilteknum eiginleika.
12. Hvernig getur erfðaefnið búið
yfir upplýsingum sem nægja til
að skapa mann úr einni
frjóvgaðri eggfrumu?
13. Kjarnsýrur eru langar keðjusameindir
settar saman úr einingum sem kallast
kirni (núkleótíð).
Hvert kirni er sett saman úr sykru
(deoxýríbósa), fosfati og niturbasa. Í
DNA eru ferns konar niturbasar.
A – Adenín
C – Sýtósín
G – Gúanín
T - Týmín
A á móti T
C á móti G
14.
15. Um það bil þrír milljarðar para
bókstafa eru í DNA-sameindunum í
hverri frumu í mannslíkamanum!
16. • Við getum líkt DNA-sameindinni við safn mjög margra uppskrifta.
• Röð bókstafanna í sameindinni felur í sér upplýsingar um hvernig
fruman skuli búa til hin ýmsu prótín.
• Hvert gen er uppskrift af einu tilteknu prótíni eða lýsing á samsetningu
þess.
• Prótín eru langar keðjur sem eru settar saman úr amínósýrum.
• Með hjálp DNA tengir fruman saman mismunandi amínósýrur í tiltekinni röð.
• Röð amínósýranna ákvarðar hvers konar prótín verður til.
• Prótínin gegna ýmsum hlutverkum í líkamanum. M.a. eru þau byggingarefni
frumnanna og boðefni sem stýra starfsemi líkamans.
• Prótínin í líkamanum eru þess vegna grunnurinn að mismunandi líffræðilegum
eiginleikum okkar.
17. • Allar frumur líkamans hafa sömu upplýsingar í DNA-sameindum sínum.
• Í frumunum er þó aðeins hluti genanna virkur.
• Í mismunandi frumum eru mismunandi hlutar virkir.
• Þetta veldur því að mismunandi prótín eru framleidd í hverri
frumugerð.
18. • Gen eru ekki virk alla ævi hverrar lífveru.
• Sum eru ræst þegar þörf er á en eru annars í hvíld.
• Það ræðst af boðefnum frá öðrum frumum líkamans.
• T.d. þegar kynþroskaaldri er náð, þá taka kynhormón að myndast.
• Kynhormónin virkja m.a. húðfrumur við kynfæri þannig að þær framleiða
prótín sem mynda hár þar.
• Umhverfið getur líka haft áhrif og „kveikt“ á genunum.
• T.d. þegar húðfrumur auka framleiðslu á dökku litarefni í húðinni þegar sólin
skín.
19. • Samspil DNA og umhverfisins veldur því að oft er erfitt að átta sig á því
hvaða eiginleikar ráðast af erfðum og hverjir eru vegna áhrifa frá
umhverfinu.
• Dæmi um þetta er líkamshæð fólks.
• Hún ræðst af því hve virkt vaxtarhormónið er í líkamanum.
• Það skiptir þó líka miklu máli hversu mikla og góða næringu við fáum í æsku.
