Over misverstanden en mythes over terroristen die na elke nieuwe aanslag klinken

1. © Copyright 2017 Dagblad De Limburger / Limburgs Dagblad.
Het auteursrecht, ook ten aanzien van artikel 15 AW,
wordt uitdrukkelijk voorbehouden. Zaterdag, 10 juni 2017
Dejihadistis
armenandere
terreurclichés
ACHTERGROND
JIHADISME/TERREUR
Na de vreselijke
aanslagen van
Manchester en
Londen klonk
(weer) een
bekend geluid:
terreur kun je
niet voorkomen.
Is dat zo? Wat
jihadisten in de
kaart speelt, zijn
misverstanden
en mythes die
keer op keer als
feiten worden
gepresenteerd en
gerecycled na
aanslagen.
DOOR JOHAN VAN DE BEEK EN
CLAIRE VAN DYCK
S
alman Abedi, de zelf-
moordterrorist van
Manchester, groeide op
als zoonvanLibischemi-
grantendiehunlandwa-
ren ontvlucht vanwege
het regime van kolonel Kadhaffi.
Abedi studeerde, twee jaar lang,
business en management aan de
universiteit van Manchester. Een
stille jongeman met, aanvankelijk,
weinig interesse in religie. Totdat
hijopzoekgingnaarzijn‘identiteit’.
Met vrienden kwam hij uit bij de ji-
had.InspanningvoorGod.Abediin-
terpreteerde dat als een opdracht
omongelovigentedoden.Meerdan
twintig stadgenoten, kinderen en
ouders die een concert van Ariana
Grande bezochten, kwamen om
toen hij zich opblies.
Wat brengt een ‘gewone jongeman
uit Manchester’ tot zo’n daad? Heel
veel jihadisten die eindigen als sha-
heed, zelfmoordterrorist, zijn ‘ge-
woon’. Ook Mohammed Emwazi
(Jihadi John), de gemaskerde IS-
beul die op video mensen het hoofd
afsneed, waseengoedopgeleidemi-
grantenzoon. Deze sportieve, hard-
werkende student legde zich op de
universiteit meer toe op zijn geloof,
ging andere moskeeën bezoeken en
kwam onder invloed van radicalen.
Khuram Butt, de leider van het trio
dat de aanslag in Londen pleegde,
werkte als receptionist bij een fit-
nesscentrum. Hij had eerder ge-
werkt voor de klantenservice van
Transport for London, een over-
heidsorganisatie. Hij had een diplo-
ma om Engels te doceren aan vol-
wassenen. Sultan Berzel uit Maas-
tricht, die een zelfmoordaanslag in
Bagdad pleegde met ruim twintig
doden,waseenrustigejongenense-
rieuze mbo-student Toerisme. Hij
wildeeen‘goedemoslim’wordenen
de Koran van buiten leren. Hij be-
zochtindeavondureneenlokaalsa-
lafistisch schooltje en raakte in de
ban van de jihad.
Als al deze mannen iets gemeen-
schappelijkhebben,danishetdatze
nietvoldoenaanstereotiepe verkla-
ringen voor radicalisering. Ze zijn
nietarm.Zezijnnietonopgeleid.Ze
worden niet ‘uitgesloten’ en zelden
ofnooitblijktdatzezijngediscrimi-
neerd. Waarom dan toch die afslag
jihad?
Dit houdt wetenschappers, onder-
zoekers en opsporingsdiensten al
jaren bezig, maar eenvoudige
verklaringen zijn er niet.
Edwin Bakker, hoogleraar
Terrorisme en Contraterro-
risme aan de Universiteit
Leiden,waarschuwdeon-
langstijdenseencollegeinDenHaag
voor eendimensionale reacties na
aanslagen. Reacties die vaak niet
zijn gebaseerd op feiten en kennis,
maar op politieke of ideologische
wenselijkheid. De meest hardnekki-
ge verklaringen voor radicalisering
onder moslimjongeren zijn uitslui-
ting (van de arbeidsmarkt), armoe-
de en racisme.
Veel wijst erop dat er andere ‘pull-
factoren’zijn:zoektochtnaaridenti-
teit, heroïek, romantiek, internatio-
nale politieke ontwikkelingen en re-
ligieuze beleving. Soms is het een
mix van al die factoren en dan ook
noginverhoudingendiekunnenver-
schillen per persoon.
Middenklasse
De Franse integratiedeskundige
amen om Middenklasse
De Franse integratiedeskundige
Malika Sorel-Sutter verbaasde zich
er daarom tijdens een bezoek aan
ons land over dat media en politiek
de oorzaken van radicalisering bij
voorkeurzoekeninsociaal-economi-
sche omstandigheden, terwijl bij-
voorbeeld de opmars van het ultra-
orthodoxe salafisme onder Europe-
se moslimjongeren buiten
beschouwing wordt gelaten. In
Frankrijkis67procentvandekandi-
daten voor de jihad afkomstig uit de
middenklasse (in Nederland is dat
een derde). Die voldoen dus niet aan
het beeld van de kansarme alloch-
toon uit de banlieue. Achterstands-
wijken kunnen een voedingsbodem
zijn, maar jihadisten blijken uit alle
sociale lagen afkomstig.
DebekendeFranseislamkennerOli-
vierRoymerktopdatalsracismeen
uitsluiting wél de voornaamste oor-
zakenzoudenzijnvanradicalisering,
dat er dan niet een paar honderd
maar tienduizenden jihadisten wa-
ren. Dan waren, bij wijze van spre-
ken, de banlieues leeg getrokken
door Islamitische Staat.
Het probleem is dat er heel veel tijd
engeldwordtgestokeninderadicali-
sering - sommigen spreken zelfs van
een ‘industrie’ - maar de vraag is of
die inspanningen wel effectief zijn
als alleen met een sociaal-economi-
sche bril wordt gekeken. Bij aanpak
– zowel preventief als repressief – is
juist maatwerk noodzakelijk en
moetveelmeerrekeningwordenge-
houdenmetdedirecteomgevingvan
een jongen of meisje dat ontspoort,
zegt Bakker.
Begin dit jaar promoveerde Bart
Schuurman met een proefschrift
overdeHofstadgroepdiehijvierjaar
bestudeerde. Ook hij verbaasde zich
over ongefundeerde aannames die
in het debat over radicale islam de
ronde doen. Uit zijn studie blijkt dat
amen om
deledenvandeHofstadgroep1.niet
gekwaren,2.nietkansarmwaren,3.
zich niet het slachtoffer van discri-
minatie voelden, 4. wel degelijk ge-
inspireerd werden door een (ge-
welddadige) stroming binnen de is-
lam. Uit een data-analyse van
Nederlandse jihadgangers van on-
derzoeker Reinier Bergema blijkt
ookdatdesocialeomgevingeenna-
drukkelijke rol speelt. Een substan-
tieeldeelvandeNederlandseuitrei-
zigers vertrok naar Syrië of Irak,
omdat vrienden of familieleden hen
waren voorgegaan.
In vergelijkende studies van onder
anderenRoyzijndelevensverhalen
van een groot aantal Europese jiha-
disten op een rij gezet. Overeen-
komsten:tweedegeneratie,redelijk
goed geïntegreerd, weinig kennis
vandeislam,vaakcrimineleachter-
grond en in de gevangenis radicaal
geworden.Ookzijnhetvaak‘weder-
keerlingen’.Naseculierelevensmet
‘zondige’ gewoonten (drank, roken,
drugs, hiphop, wild uitgaan etc.)
herontdekken ze het geloof waar ze
in geboren zijn. Ze ‘reinigen’ zich-
zelf door de meest extreme vorm
van gelovigheid te omarmen. Als ji-
hadist hebben ze ook nog voordeel
van een crimineel verleden: ze we-
ten hoe ze aan wapens kunnen ko-
men, hoe ze onder de radar moeten
blijvenenzehebbenvaakeenlagere
drempelalshetgaatomhetgebruik
van geweld.
Geld dat ze bezitten of verwerven
via misdaad is ook ‘rein’ als het
wordtgebruiktvoordeheiligestrijd
tegen koeffar (ongelovigen). De gro-
te omschakeling in denken over ji-
hadisme en terreur is dat vroom-
heid en criminele activiteiten el-
kaar niet uitsluiten. Sterker nog:
vaak gaan ze een huwelijk aan.
Het beeld wordt nog diffuser als de
toenemende populariteit van het
salafisme onder de Europese mos-
limjeugd mee wordt genomen in de
analyse. Aladin El-Mafaalani (Uni-
versiteitMünster)spreektovereen
‘terug naar de middeleeuwen’-sub-
cultuurmet,netalspunks,provoce-
rende kleding en haardracht. Hij
ziet het salafisme als een vorm van
rebellie tegen de eerste generatie
migranten met hun - in orthodoxe
ogen - verwaterde islam en laffe on-
derwerping aan Europese mores.
Zij, de salafisten met hun strikt ge-
reguleerde seksualiteit en anticon-
sumentisme, zijn de uitverkorenen.
Zij zijn de nieuwe asceten, de echte
moslims. Zij leven niet in het nu,
maar in een geïdealiseerd verleden
van1400jaar geleden, dedagenvan
deProfeet.Zestaan,metvolleover-
gave, met de rug naar de westerse
maatschappij die ze zien als een de-
cadente en zielloze vrijetijdsarena.
Voorvrouwenvoeltdestapnaarhet
salafisme als een soort bevrijding.
Indevaaktraditioneel-conservatie-
ve milieus waar ze uit voortkomen,
mogen de jongens alles en de meis-
jes niks.
In de nieuwe omgeving mogen de
meisjesweliswaarnogsteedsniets,
maar de jongens ook niet. Dat voelt
alseenvormvangelijkberechtiging.
De strikte regelgeving biedt daar-
naast houvast het leven op de juiste
wijze te leven. Denken hoeft niet
meer.
De Franse islamoloog Gilles Kepel
gelooftdatdemeestesalafistenniet
uit zijn op geweld, maar wel op een
culturelebreukmethetWesten.En
indiebreukkunnengefrustreerden
zich nestelen. Hier kan het idee van
de jihad wortel schieten en woeke-
ren.Roygelooftinwathijde‘islami-
sering’ van het radicalisme noemt.
Er is een generatie die zelfdestruc-
tieve trekken heeft, die de geweld-
dadige, theatrale esthetiek van vi-
deogames en films als Scarface om-
armt, eindtijdfantasieën koestert
en de mantel van de radicale islam
omslaatomhundoodvaneennobel
karakter te voorzien.
Deze jihadist vertoont overeen-
komsten met high school killers zo-
als de tieners Eric Harris en Dylan
Klebold (Columbine schietpartij)
maar voegt aan nihilisme Korani-
sche teksten toe.
Edwin Bakker is niet vrolijk ge-
stemd over de toekomst. Hij ziet
een nieuwe salafistische scene in
Nederland die vele malen groter is
dan vóór de Hofstadgroep. Die we-
tenookbeterhoezebinnendegren-
zen van de rechtsstaat moeten blij-
ven. Op de korte termijn zullen die
zich koest houden. Ze liggen onder
eenvergrootglas.Nuiser veelaan-
dacht en geld voor inlichtingen-
werk, preventie en deradicalise-
ring. Maar wat over vijf jaar? Of als
er weer een internationale brand-
haard ontstaat en de roep om jihad
weer toeneemt? Dat kan, zegt Bak-
ker, tot grote ellende leiden.
Roer omgooien
Terug naar de vraag of terreur on-Terug naar de vraag of terreur on-
vermijdelijk is. En dat ‘een gek met
een mes en een auto nooit te stop-
penis’.Dat‘nooit’behoeftenigenu-
ancering. Wie kijkt naar de levens
van jihadistendieaanslagenplegen
zietdatze,vrijwelzonderuitzonde-
ring, op een bepaald moment het
roer omgooien. Ze breken studies
af en verbreken oude vriendschap-
pen. Plots zijn ze zeer religieus en
beginnenanderegelovigendemaat
te nemen. Ze bezoeken en citeren
radicalepredikers.Ditveranderen-
de gedrag valt op. Bij familieleden,
maarookbijvriendenenbekenden.
Of collega’s. Slaan die alarm? In het
geval van de Britse jihadisten van
Manchester en Londen hebben
menseninderdaaddepolitiegebeld
om hun zorgen te delen. Of de poli-
tieende geheimedienstenjuistzijn
omgesprongen met die signalen is
nu onderwerp van onderzoek door
MI5. Er is, kortom, een groot ver-
schil tussen een aanslag niet kun-
nen voorkomen omdat je niet weet
dat die beraamd wordt of een aan-
slag niet voorkomen omdat je een
beoordelingsfout maakt of niet be-
schiktovervoldoendemiddelenom
de strijd tegen terroristen te kun-
nen voeren. Als dat zo is, valt daar
winst te behalen en kunnen levens
wordengered.Nietalle,maarmeer
dan nu.
Bronnen: Who are the new jihadis? -
Oliver Roy (The Guardian). Criminal Pasts,
Terrorist Futures: European Jihadists
and the New Crime-Terror Nexus. (ICSR).
Never mind the punks, here’s the Salafis
- Aladin El-Mafaalani (Medianet).
Het Grote Jihad College - Edwin Bakker
(Nieuwspoort, april 2017).
Reageren?
johan.vandebeek@delimburger.nl
claire.vandyck@delimburger.nl
Hetfaillietvande
integratieheeft
geensociaal-
economische,
maarculturele
oorzaken.
Malika Soorel-Sutter,
integratiedeskundige
oestert
Degestoorden,
dekwetsbarenen
de‘rebelswithout
acause’zweren
trouwaanIS,
zodathun
zelfmoordacties
deelgaan
uitmakenvaneen
wereldwijd
verhaal.
Oliver Roy,
islamkenner
Voorbeelden van ‘inspirerende’
posters gericht op Britse moslims.
Opvallend zijn de beloften van een
beter leven in het hiernamaals en
het ‘reinigende effect’ van toe-
treding tot het geloof. FOTO'S HAYAT
MEDIA CENTER/RAYAT AL TAWHEED