2. У НУМАРЫ
1
4 ЗАПІСЫ ЧАСУ (за XII 2019)
Наша хроніка
– на Падляшшы, у Польшчы,
у Беларусі, у свеце
„Бязмежжа – 2019”(str. 6)
Багаты літаратурны конкурс (str. 7)
Nie tylko mniejszość przeciwna
„Łupaszce”(str. 8)
Dotacje ministra bez zmian,
a z samorządu województwa już bez
gwarantowanej puli (str. 10)
Wyklęci z Podlasia (str. 11)
14 ПРАТЭСТЫ
Супраць інтэграцыі з Расіяй
17 ДОКАЗ
Усё-ж такі беларуская школа ў Крынках!
19 ФОТАКОНКУРС
„Падляшша ў а’бектыве”– XV выпуск
23 КАЛЕНДАРЫЮМ
Гадоў таму ў студзені
25 КАЛІСЬ ПІСАЛІ
Вершы паэтаў з Гарадоччыны
26 СПАДЧЫНА
Гэта была вельмі гістарычная падзея
28 HISTORIA
Prezydent Mościcki rozpoczął łowy
31 АПОВЕД
На апошнім паверсе над вадасховішчам
32 PA PROSTU
Kachajmo mowu naszu prastuju (cz. 1)
35 PAMIAĆ
Płacz zwanoŭ
1. Stoh saradeli
36 HISTORYJI Z ŽYTIA
Słova na viêtrovi
5. Žeńčyny mužčyny
38 САТЫРА
Госця на Куццю
39 FIELJETON
Ruch napierad zrazumieła kudy
На вокладцы: Снежаньскі пратэст
у Мінску (фота Ксеніі Тарасевіч)
Беларуская школа ў Крынках (стар. 17)
З Калядамі ды Новым
2020 годам! Жадаем усяго,
што добрае і прыемнае,
шчаслівае
і радаснае, поспехаў і
моцнага здароўя.
Рэдакцыя
З Калядамі ды Новым
2020 годам! Жадаем усяго,
што добрае і прыемнае,
шчаслівае
і радаснае, поспехаў і
моцнага здароўя.
Рэдакцыя
Prezydent Mościcki rozpoczął łowy (str.28)
Гэта была вельмі
гістарычная падзея (стар. 26)
3. 3I.2020Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
С
►
Юрка Хмялеўскі
Галоўны рэдактар
нежань, студзень і люты... Так прыгожа, мякка
і чароўна як у нашай беларускай мове назвы
зімовых месяцаў не гучаць у аніякай іншай
мове на свеце. Прытым гэтыя словы адназначна зра-
зумелыя, вельмі свойскія яны, не так як у суседзяў. Бо
калі запытаць палякаў, што абазначае grudzień, styczeń,
luty – наўрад ці хто адкажа. Хіба што прафесары Ежы
Бральчык і Ян Мёдэк. Таксама у выпадку расіян, у якіх
декабрь, январь, февраль – гэта запазычаныя словы з
незразумелай цяпер латыні. Тымчасам у нас беларусаў
усё ясна – снежань ад снегу, студзень ад астуды-холаду,
люты ад лютых-вострых маразоў.
Значэнне гэтых прыгожых слоў аднак штораз менш
адпавядае рэчаіснасці. Пачатак гэтай зімы з англійскім
дажджлівым надвор’ем як і ў апошніх гадах напамінаў
зусім іншую пару года. У снежні амаль не было снегу.
Пакуль нічога не прадказвае, каб і ў студзені прыйшлі
снегапады з завейкамі, не кажучы наогул пра студзёнае
надвор’е з крашчэнскімі лютымі маразамі да... лютага
месяца менавіта.
Што ж, свет мяняецца на нашых вачах. На анамаліі
з надвор’ем і наогул у прыродзе ўплыву не маем. Гэта
з-за ацяплення клімату на нашай планеце, да чаго да-
вяла сучасная цывілізацыя, эксплуатуючы без апамя-
тання усё больш і больш вугалю, нафты і газу, з якіх
цяпло так ці інакш штораз мацней абагравае атмас-
феру планеты.
Даследчыкі кліматолагі, праўда, даказваюць, што цёп-
лыя зімы бывалі і калісь, нават у сярэднявеччы. Але і
яны занепакоены, што цяпер сярэднегадавая тэмпера-
тура паветра надта ўзрастае, прыблізна на 1,5 градуса ў
год. З гэтай прычыны растаюць ледавікі ў высокіх гарах,
таксама ў Арктыцы і на Антарктыдзе. Затым узвыша-
ецца ўзровень вады ў марах і акіянах. У снежні 2019 г.
высокая вада заліла Венецыю. Сур’ёзна пабойваюцца
гэтага нідэрландцы, паколькі іх краіна распаложаная ў
значнай частцы ніжэй мора, а дамы пабудаваны часта
на стаўбах.
Няма выхаду, гэтым трывожным з’явам свет выму-
шаны супрацьдзейнічаць. Адзіным выхадам ёсць абме-
жаванне канвенцыянальных крыніц энергіі. Таму ідзе
штораз большы націск на выкарыстанне аднаўляльных
електраносьбітаў – ад сонца, з ветру і біяпаліва. Такая
рэвалюцыя ахапіла і наш Беластоцкі край, паколькі
Польшча вымушана падпарадкавацца строгім дырэк-
тывам Еўразвязу ў гэтай галіне, на што, дарэчы, атрым-
лівае стуль немалыя грошы. Таму ў беларускіх вёсках і
мястэчках на Беласточчыне не здзіўляе ўжо від ветраге-
нератараў, якіх найбольш у гміне Орля. Ва ўсім рэгіёне
густа ўжо блішчаць на дахах будынкаў фотавольтаічныя
панелі. Ужо не толькі салярныя, каб падаграваць ваду ў
кухні і лазенцы, але і даючыя электраэнергію. І не толькі
на дахах, але штораз больш такіх інсталяцый і ў полі.
Мы прывыклі, што летам прыгожа каласяцца там нівы
з жытам ці аўсом, а вось цяпер будуць сабе красавацца
нівы бліскучых батарэяў. Так як, скажам, у Гарадку, дзе
ў мінулым годзе такі праект за грошы з Еўразвязу за-
фундаваў сабе праваслаўны прыход. Цяпер дзякуючы
атрыманай вясною і летам „моцы з неба” зімою ў Пра-
чысценскай царкве ўжо не так холадна.
Шкада толькі, што гэта тэхніка надта забруджвае
краявід, разбурае яго гармонію. За апошняе чвэрць
стагоддзя нашы вёскі і мястэчкі і так затрацілі свой
непаўторны традыцыйны выгляд. У выніку рамонтаў
і пабудовы новых будынкаў з’явілася ў нас, на жаль,
новая, чужая тут архітэктура. Магутныя жалезныя
ветракі і яркія сонечныя батарэі цяпер гэты некарыс-
ны працэс толькі паглыбляюць. На жаль, ні ўлада, ні
насельніцтва не маюць яшчэ такой свядомасці. Бо гэ-
тую тэхніку можна і трэба інсталяваць так, каб як най-
менш інгераваць у краявід. Інжынеры прыдумалі ўжо
сонечныя батарэі, якія кампануюцца з дахамі так, што
іх практычна не відаць.
З аднаўляльнымі энерганосьбітамі я ўпершыню
сутыкнуўся, калі ў нас ніхто пра іх яшчэ і не чуў. 30
гадоў таму як магістрант Беластоцкай палітэхнікі на-
пісаў я дыпломную працу, прысвечаную энергетыч-
ным аспектам у камбінаце ПГР Крынкі. У загаданай
тэме пад наглядам прафесара з Варшавы меў я пака-
заць таксама „możliwości racjonalizacji i wykorzystania
przyszłościowego niekonwencjonalnych źródeł energii”.
Якраз тады, пасля чэрвеня 1989 г. пачыналіся ў Поль-
Моц з неба
4. 4 I.2020Czasopis
n
ЗАПІСЫ ЧАСУ (XII.2019)
Наша хроніка
На Падляшшы
■W dniach 4-8 grudnia odbył się w
Białymstoku 14. Międzynarodo-
wy Festiwal Filmów Krótkome-
trażowych „ŻUBROFFKA”. Moż-
na było na nim obejrzeć ponad
dwieście filmów z całego świata,
z czego sto brało udział w konkur-
sie. W blokach tematycznych po-
ruszano m.in. kwestie przemocy,
tożsamości, białoruskości, s.f. (w
tym roku to kosmos patronował
festiwalowi). Grand Prix festiwa-
lu zdobył film „Miłość bezwarun-
kowa” Rafała Łysaka. Organizato-
rem imprezy był Białostocki Ośro-
dek Kultury.
■6 grudnia w Muzeum Ikon w Su-
praślu otwarto nową tematyczną
salę wystawienniczą, w której zna-
lazły miejsce XVI-, XVII- i XVIII-
wieczne ikony z dwóch świątyń
– zniszczonej monasterskiej cer-
kwi Zwiastowania NMP w Supra-
ślu oraz ze spalonej drewnianej cer-
kwi Zaśnięcia Bogarodzicy w Czy-
żach. Z tej pierwszej pochodzą dwie
ikony – „Archanioł Michał” i „Pro-
rok Aaron”, odnalezione niedawno
w Topilcu, drugi zespół stanowią
osiemnastowieczne wizerunki z
przedstawieniami apostołów i pro-
roków, ocalałe z pożaru, gdyż znaj-
dowały się w konserwacji. Wśród
nich pod przemalowaniami kryło
się skrzydło carskich wrót z szes-
nastowiecznego ikonostasu. Otwar-
cie nowej sali i powiązane z tym
wykłady oraz prezentacja albumu,
poświęconego freskom supraskim,
były ostatnim akcentem obchodów
siedemdziesięciolecia Muzeum
Podlaskiego.
■9 grudnia w Białymstoku oficjal-
nie oddano do użytku budynek
Muzeum Pamięci Sybiru. Otwar-
cie całej placówki z ekspozycja-
mi planowane jest na 17 września
2021 r. Muzeum, powołane 1 stycz-
nia 2017 r., działa od prawie trzech
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
►шчы рэзкія палітычныя і эканамічныя перамены. У
новай сітуацыі апынуліся і пэгеэры, якія пры „камуне”
былі вялікім сегментам сельскай гаспадаркі. Але яны
існавалі дзякуючы аграмадным дзяржаўным субсіды-
ям, з якіх ніхто ў дадатку нікога завельмі не разлічваў.
Дзяржава пампавала ў іх грошы ў выглядзе танных крэ-
дытаў, а нават беззваротных пазык. У значнай частцы
пераядалі іх аднак работнікі, бо ўвесь час былі прабле-
мы з зарплатамі. Я гэта на свае вочы пабачыў тады ў
Крынках. Не разумеў яшчэ, што вінаватыя ў гэтым не
так людзі, як сістэма. Працавала там каля 400 асоб, з
чаго больш як сто ў адміністрацыі, а мяне наіўна здзіў-
ляла, што пра прадпрыемства ніхто завельмі не клапа-
ціўся. Нават дырэктар быў толькі тыповым эканомам,
а не гаспадаром.
Але я ў сваёй дыпломнай працы меў задачу праана-
лізаваць не хворую структуру пэгеэру з яго ўтапічным
спосабам кіравання, толькі дзейнасць прадпрыемства
з энергетычнага пункту гледжання. Крынскі камбінат
меў каля сямі тысяч гектараў зямлі, гадаваў 4 тысячы ў
год авечак і каля 300 свіней. Паколькі землі тут благія,
плён давалі нізкі, бо толькі 23 цэнтнераў з гектара ў
сярэднім збожжа (жыта, аўса, ячменю і пшаніцы). Прад-
прыемства затое спажыткоўвала аграмадныя колькасці
электраэнергіі, нафты, бензіну, вугалю. І тут шукаў я спо-
сабаў,кабпаменшыцькоштгэтыхвыдаткаў.Карыстаючы
з нямецкай літаратуры, якую перадаў мне апякун-пра-
фесар, углыбіўся я ў магчымасці выкарыстання менаві-
та неканвенцыянальных крыніц энергіі. Я даказаў, што
цалкам рэальнае ў крынскіх варунках было б пабудаваць
ветрагенератары, біягазоўні і сонечныя міні-электроўні.
Падказваў таксама, каб з саломы вырабляць брыкет на
патрэбы кацельняў, паколькі летам яе або секлі і пры-
ворвалі, або звычайна спальвалі на полі.
Калі сваю дыпломную працу я абараніў (з выдатным
вынікам), адзін экземпляр завёз дырэктару крынскага
пэгеэру. Але яму тады ўжо не ў галаве была рацыя-
налізацыя прадпрыемства, якое хутка зліквідавалі, бо
для новай некамуністычнай улады пэгеэры лічыліся
рэліктам мінулай эпохі. Цяпер што лепшыя пэгеэраў-
скія землі ў прыватных руках, а на аблагах расце лес.
Сотні гектараў займаюць плантацыі чорнай парэчкі,
ароніі ды абляпіхі. Некалькі гадоў таму на гарызонце
з’явіўся тут і ветрагенератар, а ў мінулым годзе фірма,
якая пераняла частку пэгеэраўскай маёмасці, паставіла
і рады сонечных батарэяў.
Так што 30 гадоў таму быў я крыху піянерам на шляху
выкарыстання аднаўляльных крыніц энергіі ў нашым
рэгіёне. Толькі іх прымяненне не прымусіла – як тады я
думаў са сваім прафесарам – патрэба рацыяналізацыі і
ашчаднасці ў гэтай галіне, толькі паступовае ацяпленне
клімату. Дарэчы, прадукцыя такой электраэнергіі дара-
жэйшая чымсьці канвенцыянальнай.
З нагоды Каляд і Новага года жадаю, каб цудоўны зі-
мовы настрой, такі блізкі беларускай душы, яшчэ доў-
га, доўга радаваў нашы сэрцы, калі надыдзе снежань,
студзень і люты. Як у незабыўнай песні пад такім за-
галоўкам з „Народнага альбому”:
Прыйдзе зіма і cнежань,
Лісце заваліць снегам.
Мы адсвяткуем разам
Божае Нараджэнне... ■
5. 5I.2020Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Падвядзенне фотаконкурсу„Падляшша ў аб’ектыве”ў Гайнаўцы. На здымках дырэктар Гайнаўскага беларускага
музея Тамаш Ціханюк з членам журы Міхалам Косцем ды аглядальнікі пасляконкурснай выставы
ФотаАгнешкіЦіханюк
lat w tymczasowej siedzibie – doce-
lowo ma przenieść się do remonto-
wanych właśnie zabytkowych ma-
gazynów wojskowych przy ul. Wę-
glowej.
■11 grudnia w Urzędzie Marszał-
kowskim Województwa Podla-
skiego odbyło się spotkanie na te-
mat polsko-białoruskiej współpra-
cy w zakresie turystyki i promocji.
Wbiałoruskiej delegacji znaleźli się
przedsiębiorcy z branży turystycz-
nej oraz wiceminister sportu i tu-
rystyki Michaił Partnoj. Gospoda-
rzami byli przedstawiciele samo-
rządu województwa podlaskiego
i wiceszef resortu rozwoju Robert
Krzysztof Nowicki. Dyskutowa-
no o prowadzeniu wspólnych dzia-
łań w wyżej wymienionych obsza-
rach, w tym też m.in. o przystoso-
waniu istniejących polsko-białoru-
skich przejść granicznych do ruchu
pieszego i rowerowego oraz utwo-
rzeniu nowych. Spotkanie w urzę-
dzie marszałkowskim było jednym
z punktów czterodniowej wizyty
studyjnej przedstawicieli białoru-
skiej branży turystycznej w woje-
wództwie podlaskim.
■12 grudnia w Gminnym Centrum
Kultury w Orli otwarto wystawę
„Ręcznik ludowy gminy Orla”.
Odbyły się też występy zespołów
folklorystycznych oraz prezenta-
cja „Katalogu ręczników ludowych
gminy Orla”. Wystawa to efekt pra-
cy bielskich muzealników oraz za-
proszonych naukowców, studentów
Мастачка Іза Тарасэвіч і старшыня Фонду Віла Сакратас праф. Лявон Тара-
сэвіч (супадзенне прозвішчаў выпадковае) 19 снежня падчас адкрыцця
выстаўкі ў Галерэі„Крынкі”
ФотаЮркіХмялеўскага
►
6. 6 I.2020Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
z Instytutów Etnologii iAntropolo-
gii Kulturowej Uniwersytetu im.A.
Mickiewicza w Poznaniu oraz Uni-
wersytetu w Cieszynie. Podczas re-
alizacji projektu sporządzono doku-
mentację 436 ręczników. Najstarsze
z nich pochodzą z początku XX w.
– wyszyte w Wólce między 1900
a 1905 r.
■15 grudnia w Muzeum i Ośrodku
Kultury Białoruskiej w Hajnów-
ce odbyło się podsumowanie XV
konkursu fotograficznego „Podla-
sie w obiektywie” imienia Wikto-
ra Wołkowa. Prace nadesłało po-
nad sto osób z całej Polski. Na fo-
tografiach niezmiennie domino-
wała przyroda. Pierwszą nagrodę
otrzymał Jarosław Klej z Sokół-
ki za zdjęcie przedstawiające sta-
do żubrów pod Krynkami o zacho-
dzie słońca. Czyt. str. 19-22
■19 grudnia w Galerii Krynki w
Krynkach otwarto wystawę Izy Ta-
rasewicz „What whispers are the-
se?” (Co to za szepty?). Urodzo-
na w Białymstoku artystka – rzeź-
biarka, rysowniczka, performer-
ka, absolwentka Wydziału Rzeź-
by i Działań Przestrzennych ASP
w Poznaniu – mieszka i pracuje
w Monachium i w Kolonii Kopla-
ny na Podlasiu. Ekspozycję, któ-
ra trwała do końca grudnia, zorga-
nizowała Fundacja Villa Sokrates
z Krynek.
■20 grudnia przed konsulatem Re-
publiki Białorusi w Białymstoku
odbyła się kilkuosobowa pikieta w
proteście przeciwko postępującej
integracji Białorusi z Rosją. Podob-
ne akcje odbyły się ostatnio w War-
szawie, Krakowie i Szczecinie.
■20 grudnia dwójka cudzoziemców
– turystów z Nowej Zelandii i Nie-
miec – przekroczyła nielegalnie
granicę polsko-białoruską w Pusz-
czy Białowieskiej. Oboje przyzna-
li się do winy i zostali przez Straż
Graniczną ukarani mandatem w wy-
sokości 500 zł.
■22 grudnia na Rynku Kościuszki
w Białymstoku odbyła się dorocz-
na ekumeniczna wigilia. Pojawiły
się na niej tłumy białostoczan. W
spotkaniu wzięli udział przedsta-
wiciele magistratu, a także arcy-
biskupi – katolicki Tadeusz Woj-
da i prawosławny Jakub. Podczas
wigilii na potrzebujących czekało
około 14 tysięcy pierogów, prawie
tona śledzi, 700 kilogramów sałatki,
a także dwie tony bigosu. Miejską
wigilię organizuje Stowarzyszenie
Droga wraz z prezydentem miasta.
■Rada Miasta Białegostoku na sesji
23 grudnia zdecydowała zaskarżyć
do Wojewódzkiego Sądu Admi-
nistracyjnego decyzję wojewody
białostockiego Bohdana Paszkow-
skiego o stwierdzeniu nieważności
uchwały podjętej 28 października,
w sprawie nadania nazwy ulicy po-
łożonej na osiedlu Skorupy. Przypo-
mnijmy, iż chodzi o kontrowersyj-
ną nazwę Zygmunta Szendzielarza
„Бязмежжа – 2019”
20-22 снежня ў аграсядзібе Bora-Zdrój у Ляўкове (Нараўчанская гміна) бе-
ларускія літаратары з Беларусі і Падляшша 22-гі раз сустрэліся на літара-
турным семінары „Бязмежжа”. Удзельнікі абмяркоўвалі стан беларускай
літаратуры, падвялі яе вынікі за мінулы год.
БеларускуюлітаратурунаПадляшшыпрадстаўлялім.інш.НадзеяАртымо-
віч, Міхал Андрасюк, Міра Лукша, Ганна Кандрацюк, Юры Плютовіч, Віктар
Стахвюк, Андрэй Сцепанюк, Кацярына Сянкевіч.
На семінары пабывала багатая дэлегацыя Саюза беларускіх пісьменнікаў
з Мінска і Гродна. Прыехалі м.інш. Ціхан Чарнякевіч, Ілля Сін, Наталля Ру-
сецкая, Марына Шода, Алесь Камоцкі, Віктар Сазонаў, Андрэй Хадановіч,
Уладзімір Хільмановіч.
Падчас„Бязмежжа”прайшліаўтарскіясустрэчы,прэзентавалісяновыявы-
данні (у тым ліку пераклады на беларускую мову польскай лаўрэаткі Но-
белеўскай прэміі Вольгі Такарчук. У праграме былі таксама бардаўскія вы-
ступленні Алеся Камоцкага, Андрэя Хадановіча і Уладзіміра Хільмановіча
ды паказ дакументальнага фільма Міколы Ваўранюка„Канцэрт жыцця”.
Арганізатарамі семінара з’яўляюцца Беларускі саюз у Польшчы ды Саюз
беларускіх пісьменнікаў з Мінска.
На здымку – удзельнікі „Бязмежжа ‘2019”.
ФотаМірыЛукшы
►
7. 7I.2020Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
ps. „Łupaszko”, którą zmieniono na
Podlaską. Czyt. str. 8
■Władze miasta Białystok rozdyspo-
nowały środki przeznaczone na pro-
jekty kulturalne w 2020 r. Miejskie
wsparcie dostaną 23 przedsięwzię-
cia na łączną kwotę 1,2 mln zł. Bli-
sko połowę kwoty (540 tys. zł) zgar-
nie międzynarodowy festiwal Up
To Date. Oto lista innych, wybra-
nych projektów: Prawosławna Die-
cezja Białostocko-Gdańska – XXIV
Białostockie Dni Muzyki Cerkiew-
nej – 5 000 zł; BiałoruskieTowarzy-
stwo Społeczno-Kulturalne – Ogól-
nopolski Festiwal „Piosenka Biało-
ruska 2020” – 7 000 zł; Fundacja
„Muzyka Cerkiewna” XXXIX Mię-
dzynarodowy Festiwal Muzyki Cer-
kiewnej „Hajnówka 2020” w Bia-
łymstoku – 140000 zł; Prawosław-
na Diecezja Białostocko-Gdańska
XXXVIII Przegląd Kolęd Prawo-
sławnych – 10 000 zł.
■Prawosławny Żeński Dom Zakonny
św. Katarzyny w Zaleszanach wy-
dał przeznaczoną dla dzieci książ-
kę „Jest taka noc…”. Najmłodszym
czytelnikom, przystępnie, wyjaśnia
ona sens Świąt Bożego Narodzenia.
W przyszłości mają się ukazać ko-
lejne pozycje tego cyklu.
■Koło Gospodyń Wiejskich w Ma-
linnikach (gm. Orla) zwyciężyło w
tegorocznej edycji wojewódzkiego
konkursu „Tradycyjny stół wigilij-
Багаты літаратурны конкурс
Чарговы, ХХІІ выпуск Конкурсу беларускай паэзіі і
прозы «Дэбют» абвешчаны быў яшчэ з вясны ў «Ніве».
На працягу конкурсу (пачаўся ў 1996 годзе) прыняла ў
ім удзел амаль тысяча асоб. У рэдакцыі «Нівы», арга-
нізатара конкурсу, засакрэчаныя тэксты аўтараў чака-
юць да апошняга дня кастрычніка. Як штогод на пад-
вядзенне конкурсу ў Беластоку (22 снежня) з’ехаліся
не толькі самі аўтары, але таксама іхнія бацькі, дзеці,
мужы ці жонкі, настаўнікі, сябры і нават суседзі. Часам
прыязджае цэлы фан-клуб – як пераможцы конкурсу ў
дарослай катэгорыі Дар’юша Жукоўскага з падвар-
шаўскага Велішэва, лесніка па адукацыі, аматара жыва-
пісу, якога можна назваць чалавекам рэнесансу. Творы з
«Дэбюту», неабавязкова ўзнагароджаныя ў каторымсь
выпуску конкурсу, становяцца народным песнямі, як
вершы Мікалая Варанецкага з Альхоўкі (ІІІ месца) –
спяваюць іх між іншым «Цаглінкі» і «Нараўчанкі» ці
пушчанскай Валянціны Мядзведзь, цяпер з Беластока
(гурт Лаіланд»). З сярод удзельнікаў конкурсу „Дэбют”
на працягу гадоў выйшлі аўтары, у якіх ёсць ужо свае
кнігі, як, напрыклад, Юрка Буйнюк (Маліннікі), Каця-
рына Сянкевіч (Нарва), Багдан Дудко (Цісоўка), Вера
Русіновіч (Нарва), Вера Радзіванюк (Міхнаўка), Кастусь
Целушэцкі (Новае Ляўкова). Некаторыя ўдзельнікі ста-
лі журналістамі, філолагамі.
Пераможцамі сёлетняга выпуску «Дэбюту» з’яўляюц-
ца – у першай групе – сёстры-блізнючкі Марта (І месца)
і Магдаліна (ІІІ) Драздоўскія з Міхалоўскай школы,
Наталля Кіндзюк з Лешукоў з Нараўчанскай школы (ІІ
месца), вылучаны творы Алівіі Козёл з Міхалова, на-
роджанай у Лондане. У «дарослай» групе перамагла ў
прозе студэнтка права з Васількова Юлія Маргарыта
Бяганская (выпускніца Гайнаўскага белліцэя), на дру-
гім апынулася Ірэна Лукша (таксама выпускніца Гай-
наўскага белліцэя, якая працуе «салёвай» у гайнаўскай
бальніцы), на трэцім – настаўнік-пенсіянер ды спявак з
Альхоўкі ў Нараўчаснкай гміне – Мікалай Варанецкі.
Сярод паэтаў перамог Дар’юш Жукоўскі з Велішэва,
другая з творамі на падляшскай гаворцы вёскі Катлоў-
кі была Вера Русновіч з Нарвы, а на трэцім апынуліся
вершы даўгагадовай удзельніцы «Дэбюту» (яшчэ ад
пачатковай школы ў Нараўцы) вучаніцы Гайнаўскага
белліцэя Уршулі Марчук.
На зваяршэнне конкурсу, у клубе «Цэхова» ў Бела-
стоку, апрача твораў пераможцаў, прагучаў канцэрт
бардаў і пісьменнікаў з Беларусі Андрэя Хадановіча і
Алеся Камоцкага, якія пабывалі сёлета на Міжнарод-
ным літаратурным семінары «Бязмежжа» ў Ляўкове ў
багатай дэлегацыі ад СБП, прывезшы ўдзельнікам кон-
курсу «Дэбют» мноства падарункаў-кніжак ад Саюза
беларускіх пісьменнікаў і выдавецтва «Кнігазбор».
У арганізацыі чарговага выпуску конкурсу «Дэбют»
«Ніву» падтрымалі Міністр Унутраных Спраў і Адміні-
страцыі Польшчы, Машалкоўская Управа Падляшскага
ваяводства, Саюз беларускіх пісьменнікаў і Нараўчан-
ская гміна. (лук)
Лаўрэаты ХХІІ Конкурсу беларускай паэзіі і прозы
«Дэбют»
ФотаМірыЛукшы
►
8. 8 I.2020Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
ny”. W konkursie, organizowanym
przez Departament Rolnictwa i Ob-
szarów Rybackich urzędu marszał-
kowskiego, wzięły udział 32 koła
gospodyń, reprezentujące wszyst-
kie powiaty województwa.
■Świąteczny jarmark w Białymsto-
ku zwyciężył w internetowym ple-
biscycie na najlepszą tego typu im-
prezę bożonarodzeniową w Polsce.
W jarmarku brali udział wystawcy
nie tylko z Polski, ale także z Bia-
łorusi, Litwy i Ukrainy.
У Польшчы
■26 listopada w Centrum Kultury
Prawosławnej im. Świętych Cy-
ryla i Metodego w Warszawie za-
inaugurowano 26. edycję akcji Wi-
gilijne Dzieło Pomocy Dzieciom.
Co roku charytatywne świece są
rozprowadzane w parafiach w ca-
łej Polsce. Od blisko dwudziestu
lat akcja ma charakter ekumenicz-
ny. Obecnie jest prowadzona przez
Caritas wspólnie z Diakonią Ko-
ścioła Ewangelicko-Augsburskie-
go, Diakonią Kościoła Ewange-
licko-Reformowanego oraz Pra-
wosławnym Ośrodkiem Miłosier-
dzia Eleos.
■30 listopada w Zamku Biskupim
w Janowie Podlaskim odbyła się
uroczysta gala szóstej edycji kon-
kursu o tytuł Ambasadora Wscho-
du, przyznawanego przez magazyn
„Kraina Bugu”. Nagrodę specjalną
otrzymał Doroteusz Fionik z Mu-
zeum Małej Ojczyzny w Studziwo-
dach. Został uhonorowany za „pro-
pagowanie etosu pogranicza i bu-
dowanie mostów pomiędzy ludź-
mi różnych narodowości, wyznań
i kultur”. Віншуем!
■16 grudnia w Domu pod Króla-
mi w Warszawie wręczono dy-
plomy osobom, przyjętym w po-
czet Członków Honorowych Sto-
warzyszenia Autorów ZAiKS. W
tym roku byli to Olga Tokarczuk,
Agnieszka Holland, Leon Tarase-
wicz, Krystyna Janda, Urszula Du-
dziak, Wojciech Karolak, Janusz
Kapusta, Zbigniew Rybczyński i
Zbigniew Hołdys.
■17 grudnia w Pałacu Prezydenckim
w Warszawie odbyła się uroczy-
stość wręczenia wysokich odzna-
czeń państwowych za zasługi na
rzecz przemian demokratycznych
w Polsce. Wśród kilkudziesięciu
odznaczonych znalazł się Sergiusz
Niczyporuk, urodzony we wsi Zale-
Nie tylko mniejszość przeciwna„Łupaszce”
Po grudniowej sesji Rady Miasta Białystok emocje
wokół zmiany kontrowersyjnej nazwy ulicy „Łupasz-
ki” nieco ucichły. Przynajmniej na jakiś czas. Radnym
koalicyjnej większości udało się przegłosować uchwałę
zaskarżającą do sądu administracyjnego rozstrzygnięcie
nadzorcze wojewody o unieważnieniu uchwały z końca
października, mocą której skasowano poprzedniego pa-
trona ulicy i nadano jej neutralną nazwę Podlaska. Ale
podobnie jak poprzednio w głosowaniu zdecydował tyl-
ko jeden głos, choć te rozłożyły się inaczej. Nerwowo
było do samego końca.
Na przyjęciu uchwały szczególnie zależało czwórce
prawosławnych radnych, reprezentujących Forum Mniej-
szości Podlasia. Był to dla nich punkt honoru, jako że
chodzi wciąż o spełnienie danej jesienią 2018 r. obiet-
nicy wyborczej.
Sesja rady miasta, na którą skierowano stosowny pro-
jekt uchwały, została zwołana w piątek 20 grudnia. Kie- ►
ФотаВечаславаХаружага
9. 9I.2020Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
dy przyszła kolej na ten punkt, przewodniczący rady, ko-
rzystając ze swych uprawnień, przerwał obrady do po-
niedziałku, były bowiem poważne obawy, iż nie uda się
w tej sprawie uzyskać wymaganej większości głosów,
ponieważ część radnych wciąż sie wahała. Potrzebny
był czas na dodatkowe rozmowy.
Okazały sie one skuteczne. W poniedziałek, kiedy
wznowiono obrady, za podjęciem uwały głosowało 12
radnych (11 z koalicji i jeden niezależny). Przeciw było
11 radnych PiS. Dwójka radnych z koalicji wstrzymała
się od głosu, a dwóch nie przybyło na sesję (w tym były
piłkarz Jagiellonii, który w poprzednim głosowaniu był
po stronie zwolenników „Łupaszki). Nie stawił się na ob-
rady jeszcze jeden radny PiS, Piotr Jankowski. I to jego
nieobecny głos zdecydował, iż uchwała przeszła. Rad-
ny Jankowski na co dzień pracuje na stanowisku preze-
sa Radia Racja. Na antenie stacji sprawa kontrowersyj-
nego patrona ulicy jest relacjonowana na bieżąco, przed-
stawiany jest on w sposób jednoznacznie negatywny. W
sprawie ulicy „Łupaszki” Jankowski jednak dotąd głoso-
wał tak jak jego koledzy partyjni w radzie. Pytany przez
dziennikarzy, dlaczego teraz nie wziął udziału w głoso-
waniu, odpowiedział, że nie mógł przybyć na sesję, po-
nieważ w tym czasie był na urlopie za granicą.
Wnosząc skargę do sądu radni powołali sie jedynie na
suchy przepis, dający taką możliwość, gdy naruszone zo-
staną „uprawnienia i kompetencje organów gminy”. Ich
zdaniem wojewoda, uchylając uchwałę, tego się dopu-
ścił. Takie uzasadnienie w sądzie trzeba będzie jednak
rozwinąć, także najpewniej w kontekście historycznym.
A ten zdecydowanie jest niejednoznaczny. Mieszkań-
cy Białegostoku, a to w ich imieniu decyzje podejmuje
rada miasta, co do oceny mjr. Zygmunta Szyndzielarza
„Łupaszki” są podzieleni. Dla jednych należy do boha-
terskiego panteonu żołnierzy wyklętych, dla innych cią-
ży na nim czarna legenda zbrodni polskiego podziemia
zbrojnego, w tym na bezbronnych cywilnych mieszkań-
cach prawosławnych wsi na Białostocczyźnie. Jak po-
kazują głosowania w radzie miasta, mieszkańcy Białe-
gostoku – co jest bardzo istotne i wymowne – nie po-
dzielili się w tej sprawie według kryterium narodowo-
ściowo-wyznaniowego. Wśród 28 radnych tylko czte-
rech jest prawosławnych, zatem sami nigdy by nie do-
konali zmiany ulicy.
Sąd administracyjny, do którego trafiła teraz ta spra-
wa, nie jest od dokonywania ocen moralnych dokonań
postaci historycznych ani odczuć, jakie wobec nich mają
mieszkańcy. Jego zadaniem jest zbadanie prawidłowo-
ści podjęcia uchwały i jej zgodności z prawem. Wydaje
się, iż pod względem merytorycznym i proceduralnym
nie powinno być podstaw do jej podważenia. Jednak ja-
kikolwiek werdykt nie zapadnie, sporu historycznego on
nie zakończy. Jest to wciąż zadanie dla historyków i to w
szerszym kontekście. W archiwum IPN znajdują się do-
kumenty, pozwalające oddzielić heroizm polskiego po-
wojennego podziemia od przestępstw i zbrodni na cywi-
lach, które w jego szeregach bezsprzecznie miały miej-
sce. Na razie jednak takimi badaniami zajmują się tam
historycy w sposób wybiórczy i subiektywny.
Jerzy Chmielewski
►
szany, gdzie część jego rodziny zo-
stała zamordowana w 1946 r. przez
oddział „Burego”. Został uhonoro-
wany Krzyżem Komandorskim Or-
deru Odrodzenia Polski za działal-
ność w Solidarności Rolników In-
dywidualnych w gminie Dubicze
Cerkiewne.
■17 grudnia wWarszawie polska sek-
cja IBBY, międzynarodowej organi-
zacji non-profit, zajmującej się pro-
mocją literatury dziecięcej i mło-
dzieżowej, ogłosiła laureatów kon-
kursu Książka Roku 2019. Jedno
z wyróżnień przypadło Małgorza-
cie Dmitruk za ilustracje do książ-
ki „Wojtek” Wojciecha Mikołuszki,
która ukazała się nakłademWydaw-
nictwaAgora. Małgorzata Dmitruk
pochodzi z Bielska Podlaskiego, ma
białoruskie korzenie. Artystka zaj-
muje się grafiką, malarstwem, tka-
niną. Jest autorką licznych wystaw
i laureatką wielu nagród. Wykłada
na Warszawskiej Akademii Sztuk
Pięknych.
■Znana w branży budowlanej pol-
Okładka książki i jedna z wyszywanych ilustracji Małgorzaty Dmitruk, wyróż-
nionej w konkursie Książka Roku 2019. Віншуем!
WydawnictwoAgora
►
10. 10 I.2020Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
ska firma Unibep poinformowała,
że podpisała umowę na zaprojekto-
wanie i wykonanie obiektu sporto-
wo-rekreacyjnego „FOK Luchiny”
w Mińsku w Białorusi. Wartość re-
alizacji wynosi ok. 7,4 mln euro net-
to (ok. 31,8 mln zł). Inwestorem za-
mawiającym jest przedsiębiorstwo
komunalne „Akwa Mińsk”. Inwe-
stycja w 80 proc. będzie finansowa-
na z kredytu udzielonego zamawia-
jącemu przez polski bank.
■Ponad 20 ton zabawek (ponad 160
tys. sztuk) z Chin, podróbek zna-
nych marek, zatrzymali na granicy
polsko-białoruskiej funkcjonariu-
sze Krajowej Administracji Skar-
bowej z Małaszewicz. Przemyca-
ne zabawki mogły zagrażać zdro-
wiu i bezpieczeństwu dzieci. Prze-
mytnikom grozi kara do dwóch lat
pozbawienia wolności.
■W nowym rozkładzie jazdy PKP
Intercity pojawiło się więcej po-
łączeń międzynarodowych mię-
dzy Polską a Białorusią. Z 1 do
3 par dziennie zwiększy się licz-
ba pociągów z Warszawy do Brze-
ścia. IC Batory z Pragi i Budapesz-
tu poprowadzi grupę wagonów do
Moskwy, zaś IC Mickiewicz rela-
cjiWarszawa-Brześć-Warszawa bę-
dzie skomunikowany z pociągiem
do Mińska.
У Беларусі
■30 listopada aktywiści Ruchu Soli-
darności „Razam” odwiedzili mia-
steczka Hrozów i Siemieżewo,
gdzie pod koniec 1920 roku trwa-
ły walki o niepodległość Białoru-
si oraz złożyli kwiaty pod pomni-
kami powstańców słuckich. Słucki
czyn zbrojny wybuchł 27 listopa-
da 1920 roku w centralnej Białoru-
si. Celem powstańców była obrona
Ziemi Słuckiej przed bolszewika-
mi. Wcześniej z terenów tych wy-
cofało się Wojsko Polskie.
■Ponad tysiąc osób uczestniczyło 7
grudnia w Mińsku w proteście prze-
ciwko porozumieniom o pogłębie-
niu integracji z Białorusi z Rosją.
Na Placu Październikowym zgro-
madzili się liderzy partii opozycyj-
nych, m.in. Białoruskiej Chrześci-
jańskiej Demokracji, Zjednoczonej
Partii Obywatelskiej, Ruchu o Wol-
ność, Ruchu Solidarności Razem,
Solidarności Białorusi. Jeszcze wię-
cej – bo ponad 1,5 tysiąca demon-
strantów – zgromadziło się w cen-
trum białoruskiej stolicy 20 grud-
nia. To jedne z najliczniejszych w
ostatnich latach manifestacji, zor-
ganizowanych przez opozycję.Ak-
cje wsparcia dla białoruskiej nieza-
leżności zorganizowano też m.in. w
Petersburgu i Kijowie.
Dotacje ministra bez zmian, a z samorządu województwa
już bez gwarantowanej puli
14 grudnia Minister Spraw Wewnętrznych i Admini-
stracji rozdzielił środki na realizację w 2020 r. zadań
mających na celu ochronę, zachowanie i rozwój tożsa-
mości kulturowej mniejszości narodowych i etnicznych
oraz zachowanie i rozwój języka regionalnego. Dla na-
szej mniejszości tak jak i pozostałych są one podstawą
działalności stowarzyszeń, organizujących festiwale i
imprezy kulturalne, wydających tytuły prasowe i książ-
ki. Wysokość ministerialnego wsparcia pozostanie na
ubiegłorocznym poziomie, niezmiennym od wielu lat.
Nikt nie słucha przedstawicieli mniejszości, aby ten bu-
dżet uwzględniał obiektywne czynniki ekonomiczne,
jak poziom inflacji czy wzrost płacy minimalnej. Tym-
czasem jesienią organizacje mniejszościowe otrzyma-
ły informacje, iż te środki zostaną nawet zmniejszone.
Spotkało się to z ostrym sprzeciwem przedstawicieli
mniejszości na październikowym posiedzeniu Komisji
Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicz-
nych. Po tej interwencji resort utrzymał dofinansowa-
nie na dotychczasowym poziomie.
Lista dotowanych z MSWiA przedsięwzięć białoru-
skich jest podobna jak w latach ubiegłych. To prze-
ważnie imprezy cykliczne oraz wydawanie periodyków.
Na liście beneficjentów nie ma już Białoruskiego Zrze-
szenia Studentów, które poprzednio otrzymywało dofi-
nansowanie przede wszystkim na sztandarową imprezę
– Basowiszcza. Przed ostatnią edycją podjęto decyzję
o zakończeniu organizowania tego znanego festiwalu z
uwagi na niewystarczające siły i środki. Nikt inny nie
zgłosił się z wnioskiem o dotację w celu jego kontynu-
owania. Pieniądze te (w roku ubiegłym było to 90 tys.
zł) przypadły innym zadaniom, w tym cyklicznemu fe-
stiwalowi „Bardauskaja vosień”, który ostatnio przeży-
wał kryzys. Związek Szczyty, który go organizuje, po-
zyskiwał jeszcze na ten cel dodatkowe środki z budże-
tu Województwa Podlaskiego, w ramach corocznego
otwartego konkursu ofert, podobnie jak inne organi-
zacje na swoje działania. Jednak w ogłoszeniu o takim
konkursie, dotyczącym roku 2020, nie ma już, jak po-
przednio, wydzielonego punktu o dotacjach w „sferze
działalności na rzecz mniejszości narodowych i etnicz-
nych oraz języka regionalnego”. Organizacje mniejszo-
ściowe mogą ubiegać się o dotacje (do 20 stycznia) już
w ramach zadań ogólnych. Wydzielona też została spe-
cjalna pula środków – 180 tys. zł – przeznaczonych na
„małe granty”. W poprzednich latach w budżecie wo-
jewództwa mniejszości na swoje przedsięwzięcia mia-
ły zagwarantowaną kwotę rzędu 100 tys. zł.
►
11. 11I.2020Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Wyklęci z Podlasia
Niedawno nakładem wydawnictwa Fundacji Oratio
Recta Tygodnika Przegląd ukazała się książka „Wyklę-
ci na Podlasiu”. Publikacja zawiera zbiór artykułów,
przedruków i materiałów archiwalnych, dokumentują-
cych represje tzw. żołnierzy wyklętych na mieszkań-
cach naszego regionu. Autorami książki są Jakub Wo-
roncow, Bartosz Konieczka, Nina Kraśo i inni. W opi-
sie książki na stronie wydawnictwa czytamy, że „rze-
czowo, w oparciu o dokumenty pokazują zbrodnie „Bu-
rego”, Łupaszki” czy „Huzara”, których ofiarami byli
w pierwszym rzędzie niewinni mieszkańcy podlaskich
wiosek, w większości prawosławni oraz Żydzi. Pamięć
o tych dramatycznych wydarzeniach żyje wśród miesz-
kańców, w szczególności potomków ofiar, bywa też cy-
nicznie wykorzystywana przez nacjonalistyczną prawi-
cę i rządową propagandę. Z prezentowanych w książ-
ce materiałów wynika jasno, że nie było żadnych racji
politycznych ani moralnych, które mogłyby usprawie-
dliwić te akty terroru”.
W książce znalazł się również spis zbrodni na miesz-
kańcach Podlasia popełnionych w latach powojennych
przez tzw. wyklętych, sporządzony przez Bazylego Pie-
truczuka, zmarłego rok temu współpracownika Czaso-
pisu. Jest tam też oficjalny dokument IPN z 2005 r.,
określający pacyfikację przez „Burego” na przełomie
stycznia i lutego 1946 r. wsi białoruskich jako zbrod-
nię o znamionach ludobójstwa.
Książkę można kupić w sklepie internetowym tygo-
dnika Przegląd (także w formie e-booku lub PDF) oraz
w salonach sieci Empik.
■W dniach 5-6 grudnia w Kamieniu-
kach po białoruskiej stronie Pusz-
czy Białowieskiej odbyło się se-
minarium nt. renaturalizacji rzek
przepływających przez puszczę, w
tym przywrócenia pierwotnego bie-
gu Narewki. Zarówno stronę pol-
ską, jak i białoruską reprezentowa-
li przedstawiciele władz parków na-
rodowych, lasów państwowych i or-
ganizacji ekologicznych. Spotkanie
odbyło się w ramach białoruskiego
Programu Wsparcia Ochrony Pusz-
czy Białowieskiej.
■Genarał major Ihar Siarhiejenka, do-
tychczasowy zastępca szefa KGB,
stanął na czeleAdministracji Prezy-
denta Białorusi. Zastąpił na tym sta-
nowisku Natallę Kaczanawą, którą
Łukaszenka umieścił w białoruskim
senacie – Radzie Republiki. Zastęp-
cą Siarhiejenki została profesor pra-
wa Wolha Czuprys.
■11 grudnia w Mińsku odbyło się 11.
Forum Inwestorów Polskich. Pod-
czas spotkań i wystąpień omawia-
no zagadnienia dotyczące działania
mechanizmów rynkowych białoru-
skiej gospodarki, w tym m.in. cer-
tyfikację towarów, mechanizmy
wsparcia biznesu, rynek finansowy,
ulgi i zwolnienia podatkowe, dzia-
łalność Wolnych Stref Ekonomicz-
nych. Ważną częścią forum były
spotkania i rozmowy z praktykami
biznesu z Polski, którzy od wielu
Дэманстрацыя супраць паглыбленай інтэграцыі з Расіяй на Кастрычніц-
кай плошчы ў Мінску
ФотаксенііТарасевіч
►
12. 12 I.2020Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
► lat inwestują w Białorusi. Główny-
mi organizatorami wydarzenia były
Zrzeszenie Polskiego Biznesu w RB
i Ambasada RP w Mińsku.
■12 grudnia prezydent Tatarstanu
Rustam Minichanow spotkał się w
Mińsku zAleksandrem Łukaszenką.
Białoruskiprzywódcazaproponował
gościowi wydobywanie ropy w rzą-
dzonej przez niego republice Fede-
racji Rosyjskiej. Obecnie w ramach
współpracy gospodarczej Białorusi
z Tatarstanem w tym regionie Ro-
sji produkowane są ciągniki MTZ i
windy zakładów z Mohylewa.
■16 grudnia prezydent Łukaszenka
podpisał ustawę, która przewiduje
m.in. przedłużenie z 5 do 10 dni ter-
minu, w ciągu którego cudzoziem-
cy, którzy przyjechali do Białoru-
si, są zobowiązani do zameldowa-
nia się zgodnie z miejscem czaso-
wego pobytu. Podróżni zyskali też
prawo do uzyskania informacji, czy
figurują na „czarnej liście” osób z
zakazem wjazdu na terytorium Bia-
łorusi i Rosji. Do tej pory o sank-
cjach dowiadywali się dopiero na
granicy. Nowe prawo wejdzie w ży-
cie od połowy stycznia.
■Strzały na białorusko-polskiej gra-
nicy. 19 grudnia pogranicznicy z
Grodna otworzyli ogień do dwóch
obywateli Rosji, którzy usiłowali
nielegalnie przedostać się do Unii
Europejskiej. Podejrzani nie za-
trzymali się na wezwanie funkcjo-
nariuszy, którzy w tych okoliczno-
ściach użyli broni. Do incydentu
doszło w okolicach Świsłoczy na
Grodzieńszczyźnie. Przy zatrzy-
manych znaleziono smartfony z
wytyczonymi na mapach trasami
do Polski, kompas, dwa noże my-
śliwskie, latarkę, pieniądze i rosyj-
skie paszporty. Ich ostatecznym ce-
lem była Francja. 22 grudnia biało-
ruskie służby zatrzymały kolejne-
go Rosjanina z podobnym wyposa-
żeniem, który usiłował nielegalnie
przekroczyć granicę na Grodzieńsz-
czyźnie. Wszystkim zatrzymanym
grozi deportacja do Rosji i pięcio-
letni zakaz wjazdu do Białorusi.
■Pół miliarda dolarów chińskiego
kredytu wpłynęło na konto biało-
ruskiego ministerstwa finansów 20
grudnia. Pieniądze te pozyskano w
trybie pilnym po tym, jak Rosja od-
mówiła Białorusi kredytu w wyso-
kości 600 mln dolarów, uzależnia-
jąc jego przyznanie od postępów
w rokowaniach między Moskwą a
Mińskiem, dotyczących procesów
integracyjnych.
■W 2019 r. Polska zrealizowała w
Białorusi 20 projektów o warto-
ści 2,2 mln euro – takie dane poda-
ła ambasada RP w Mińsku. Projek-
ty te mają na celu wsparcie rozwo-
ju regionalnego, prywatnej przed-
siębiorczości, integracji społecznej
osób z ograniczonymi możliwościa-
mi, a także dzieci, które są pozba-
wione opieki rodzicielskiej. W la-
tach 2016-2019 Polska przeznaczy-
ła na współpracę dwustronną w ra-
mach programu współpracy rozwo-
jowej 10 mln euro.
■Książki napisane po białorusku
okazały się bestsellerami w Biało-
rusi w latach 2018-18. Taką infor-
mację podała największa sieć pań-
stwowych księgarni Biełkniha. Na
pierwszym miejscu uplasowało się
„Dzikaje palawannie karala Sta-
cha”, autorstwa klasyka białoru-
skiej literatury Uładzimira Karat-
kiewicza (1930-1984), wydane po
raz pierwszy w 1964 r. Wśród naj-
19 снежня лаўрэаты конкурсу„Пазнай Беларусь”, які праводзіць Культур-
ны цэнтр Беларусі ў Варшаве разам з БГКТ, ва ўзнагароду паехалі на экс-
курсію ў„Краіну Дзеда Мароза”ў Белавежскай пушчы
iSokolka.eu
13. 13I.2020Czasopis
n
częściej sprzedawanych książek
znalazł się też białoruskojęzycz-
ny „Dziciaczy atłas Biełarusi” i al-
bum fotograficzny „Biełaruś zam-
kawaja”, wydrukowany po rosyjsku
i angielsku. Warto przypomnieć, że
w języku białoruskim mówi na co
dzień tylko co czwarty Białorusin,
a jedynie 17 proc. książek na ryn-
ku wydawniczym drukowanych jest
po białorusku.
■Brześć i obwód brzeski stabilnie roz-
wija się w sferze turystyki, a wskaź-
niki tempa wzrostu eksportu usług
turystycznych są jednymi z najlep-
szych w kraju – poinformowały
miejscowe władze. Szacuje się, że
w 2019 r. graniczący z Polską ob-
wód brzeski odwiedziło milion tury-
stów. Duży wpływ na ten stan rzeczy
mogło mieć utworzenie strefy bez-
wizowej, obejmującej wspomniane
wyżej obszary Białorusi.
■Na przedmieściach Mińska, w są-
siedztwie Kuropat – miejscu zbioro-
wych mogił ofiar NKWD – zostanie
wybudowane Narodowe Centrum
Wystawiennicze. Kompleks bu-
dynków przypomina z lotu ptaka
chaber – symbol Białorusi. Otwar-
te place pomiędzy nimi zostaną wy-
brukowane w biało-czerwone orna-
menty z pasów słuckich. Inwestycja
ma zostać zrealizowana do 2021 r.
Jego budowę zlecił prezydent Alek-
sander Łukaszenka.
■W Grodnie zburzono ponadstulet-
ni drewniany Dom Kapyłowa. Ten
unikatowy budynek, przykład ro-
syjskiego modernizmu drewniane-
go, nigdy nie został wpisany na li-
stę zabytków. Grodno posiada nie-
mało tego typu obiektów, które na-
dają mu niepowtarzalny charakter,
a nie są przez władze uznawane za
godne ocalenia. Dom Kapyłowa
zburzono ze względu na zły stan
techniczny.
■Największą w historii niepodległej
Białorusi ilość narkotyków – 550 kg
czystej heroiny – skonfiskowały w
Mińsku białoruskie służby. Zatrzy-
mano czterech obywateli – jak to
określono – jednego z państw śród-
ziemnomorskich. Białoruś okazała
się być punktem przerzutowym na
szlaku narkotykowym z Afganista-
nu do Europy Zachodniej.
■Wykonano kolejny wyrok śmierci.
Rozstrzelano 36-letniego Alaksan-
draAsipowicza z Bobrujska, które-
mu karę śmierci wymierzył sąd ob-
wodowy w Mohylewie. Oskarżony
odwołał się od wyroku do Sądu Naj-
wyższego, ten nie przychylił się jed-
nak do apelacji. Z prawa łaski nie
skorzystał też prezydent. Asipo-
wicz w bestialski sposób zamordo-
wał dwie młode kobiety. To trzecia
wykonana w tym roku kara śmierci
w Białorusi. Przez ostatnie 20 lat w
majestacie prawa rozstrzelano tam
ponad 400 osób.
У свеце
■W dniach 2-3 grudnia z wizytą w
Serbii gościł białoruski prezydent
Aleksander Łukaszenka. Spotkał się
w Belgradzie z serbskim przywódcą
Aleksandrem Vučiciem, wziął tak-
że udział w białorusko-serbskim
forum biznesowym, podczas któ-
rego podpisano dwustronne umo-
wy handlowe.
■W sprawie pogłębienia integracji
Rosji i Białorusi spotykali się dwu-
krotnie prezydenci Władimir Putin
iAleksander Łukaszenka. Negocja-
cje prowadzono 8 grudnia w Soczi
i 20 grudnia w Moskwie. Do pod-
pisania ostatecznych wersji doku-
mentów nie doszło. Rosja domaga
się głębszej integracji w zamian za
obniżkę cen na surowce energetycz-
ne, zaś białoruski prezydent obawia
się utraty niezależnoŐci swego pań-
stwa. „Po wypłatę na Kreml jeździć
nie będę” – powiedział na konferen-
cji prasowej Łukaszenka. Tymcza-
sem 23 grudnia premier Rosji Dmi-
trij Miedwiediew w swojej wypo-
wiedzi zaznaczył, iż ewentualna
integracja przewiduje stworzenie
wspólnych organów państwowych,
centrum emisji pieniądza i wprowa-
dzenie wspólnej waluty.
■Pojawiły się nowe informacje do-
tyczące zaginionych białoruskich
opozycjonistów. W wywiadzie
udzielonym „Deutsche Welle” Ju-
rij Garawski, określający się jako
były funkcjonariusz białoruskie-
go Specjalnego Oddziału Szybkie-
go Reagowania (SOSR), opowie-
dział o porwanych i zabitych pod
koniec ubiegłego stulecia przeciw-
nikach Aleksandra Łukaszenki.
Przypomnijmy, że „zniknęli”: były
szef MSW Jurij Zacharenko, były
szef Centralnej Komisji Wyborczej
Wiktor Gonczar, wspierający opo-
zycję biznesmen Anatolij Krasow-
ski, dziennikarz Dźmitry Zawadz-
ki, osobisty operator prezydenta Łu-
kaszenki. Skruszony oficer specna-
zu twierdzi, że wszyscy zostali po-
rwani i zabici przez współpracow-
ników SOSR na rozkaz dowód-
cy jednostki Dmitrija Pawłyczen-
ki. Garawski jest gotów złożyć ze-
znania pod przysięgą, a dziennika-
rzom DW przedstawił dokumen-
ty potwierdzające jego tożsamość
i opowieść.
■12 grudnia radni Kijowa zdecydo-
wali o nazwaniu jednego ze skwe-
rów w centrum miasta imieniem
Pawła Szeremieta. Białoruskiego
dziennikarza, pracującego w gaze-
cie „Ukraińska Prawda”, zabito w
stolicy Ukrainy w zamachu bombo-
wym w 2016 r. Do dziś trwa śledz-
two w tej sprawie.
■Rosja atakuje Polskę i Unię Euro-
pejską na froncie walki o pamięć
historyczną. Prezydent Władimir
Putin, jak i jego administracja, za-
rzucają wypaczanie historii II woj-
ny światowej i stawianie ZSRR i III
Rzeszy w jednym szeregu. W ro-
syjskich wypowiedziach dominują
głosy zrzucania odpowiedzialności
za wojnę na Niemcy i państwa za-
chodnie, zaś paktowi Ribbentrop-
Mołotow przeciwstawia się układ
w Monachium. Polska znalazła się
w tej narracji w roli sojusznika na-
zistów w „rozwiązaniu kwestii ży-
dowskiej”, o czym nie omieszkał
osobiście powiedzieć sam prezy-
dent Putin. Zarówno oficjalne wła-
dze polskie, jak i środowiska pol-
skich i zachodnich historyków, za-
protestowały przeciwko tej wypa-
czonej rosyjskiej wizji przeszło-
ści.protestowały przeciwko tej wy-
paczonej rosyjskiej wizji przeszło-
ści. ■
14. 14 I.2020Czasopis
n
Пратэсты
Супраць інтэграцыі
з Расіяй
Больш за шэсць месяцаў у Беларусі бяс-
конца паўтараюць слова «інтэграцыя».
Калі яна мусіць адбыцца і на якім узроў-
ні, трымаецца ў тайне. Адзінае, што было
вядома, дык дата 8 снежня. Тады Пуцін і
Лукашэнка мелі падпісаць чарговыя «да-
рожныя карты» па інтэграцыі. Гэта выклі-
каламасавыяабурэннібеларусаў–навы-
ходных 7-8 снежня на вуліцы Мінска вый-
шла каля тысячы чалавек.
Мы абараняем незалежнасць!
Калі з’явіліся першыя згадкі пра інтэграцыю з Расіяй,
стала вельмі страшна. Добра памятаю яшчэ Крым 2014
года і вельмі не хочацца такога сцэнару для Беларусі.
Таму калі актывісты пачалі заклікаць выходзіць на ву-
ліцу ў першыя снежаньскія выходныя, стала зразумела
– трэба ісці. Каб паказаць, што ёсць беларусы, якія не
хочуць станавіцца бліжэй да Расіі хоць на крок.
Першы пратэст адбываўся ў прахалодную суботу 7
снежня. Актывісты кампаніі «Свежы вецер», якая на-
магаецца адстаяць незалежнасць Беларусі, заклікалі
менчукоў сабрацца ў самым цэнтры сталіцы ўздоўж
праспекту ды ўзяцца за рукі. Акцыя атрымала назву
«Жывы ланцуг» – як той ланцужок, які 30 гадоў таму
ўтварылі жыхары Літвы, Латвіі і Эстоніі каб абараніць
сваю незалежнасць ад СССР.
Калі прыйшла на адну з заяўленых арганізатарамі
кропак, было шмат перажыванняў і сумневаў – ці збя-
руцца людзі? Ці здолеем мы пакрыць увесь заяўлены
маршрут? Ці не будзем мы за гэта пасля пакараныя? Пы-
танні пастаянна круціліся ў галаве, але калі мы ўзяліся
за рукі, усе сумневы нібыта растварыліся ў паветры.
Круціш галаву налева, направа – і бачыш людзей! Яны
ёсць і трымаюцца за рукі. Напэўна, занялі два кіламет-
ры, як і планавалася. Па чарзе ўздымаем рукі, пускаем
«хвалю», нібыта футбольныя заўзятары. Міліцыянты і
«людзі ў цывільным» праходзяць побач. Кажуць, што
акцыя несанкцыянаваныя і просяць разысціся. Мы кры-
чым у адказ: «Ганьба!» і «Міліцыя з народам». Нам
сігналяць машыны, мінакі крычаць «Жыве Беларусь!».
Але ніхто не далучаецца.
Праз 15 хвілін жывы ланцужок распадаецца і крочыць
да наступнай кропкі. Потым, ужо з навінаў, я даведаюся,
што было каля 200 чалавек. І сярод іх – шмат моладзі.
Палітычны актывіст і былы палітвязень Павал Се-
«Жывы ланцуг» – як той ланцужок, які 30 гадоў таму
ўтварылі жыхары Літвы, Латвіі і Эстоніі, у беларускай
сталіцы меў даўжыню каля двух кіламетраў
Лозунгі пратэстуючых спасылаліся на класікаў бела-
рускай літаратуры
15. 15I.2020Czasopis
n
вярынец заклікае а 12 гадзіне прыходзіць на Кастрыч-
ніцкую плошчу. Мы з сябрамі вырашаем паглядзець,
што там будзе адбывацца. Напачатку людзей няшмат,
каля сотні. Частка стаіць у ланцужку праз дарогу ад
плошчы. Міліцыя ўсё так жа крычыць, што мітынг не-
санкцыянаваны. І ўсё так жа ў адказ чуюць «Ганьба!»
і «Незалежнасць!».
Пасля невялікай сутычкі з людзьмі ў цывільным, бела-
рускія апазіцыянеры пачынаюць прамаўляць. Яны шмат
кажуць пра Каліноўскага, пра важнасць незалежнасці,
пра гатоўнасць абараняць Беларусь. Людзей становіцца
ўсё болей і болей. Падаецца, што на плошчы сабралася
каля тысячы чалавек. Шмат хто прынёс з сабой плакаты,
бчб-сцягі, шалікі з «Пагоняй». Міліцыя проста назірае,
здымаюць людзей на камеры, але нікога не чапаюць. Не
бачна нават аўтазакаў, адвечных спадарожнікаў бела-
рускіх пратэстаў.
Пратэст у суботу цягнуўся каля пяці гадзінаў. Пратэ-
стоўцыкрочыліпацэнтрыМенску,прайшлісяпарозных
цэнтральных кропках горада. І толькі адно затрыманне.
І тое, п’янага правакатара, які крычаў «Расея!».
І тым прыемней было апынуцца на такім жа мітынгу
ўжо на наступны дзень. Людзей стала дакладна не ме-
ней. Яны ўпэўнена крочаць у бок расейскай амбасады.
Там іх чакае шмат аўтазакаў і амапаўцаў. Але яны па-
водзяць сябе даволі прыстойна, не кранаюць і нават не
Пратэстоўцы крочаць па цэнтры Мінска
Міліцыя назірала, людзей здымалі на камеры Сярод пратэстуючых – шмат моладзі
16. 16 I.2020Czasopis
n
Чаго чакаеце ад Новага 2020 года?
Такое пытанне напярэда-
дні Новага года наш карэс-
пандэнт задаў беларускім
палітыкамПаўлуСевярын-
цу, Міколу Статкевічу, Ула-
дзіміру Някляеву і Віталю
Рымашэўскаму. Вось што
адказалі палітыкі „Сzaso-
pisu”.
Павел Севярынец:
– Найперш чакаю, што ў 2020
годзе Беларусь застанецца неза-
лежнай. Што для гэтага трэба зра-
біць? Беларусам застаўся толькі
адзін шлях – шлях малітвы і вы-
хаду на Плошчу. Спадзяюся, народ
прачнецца і не дасць прадаць кра-
іну па частках ды „дарожных ма-
пах”. А паколькі кіраўнік рэжыму,
Алясандр Лукашэнка, сам прывёў
Беларусь у гэтую пастку – хацела-
ся б, каб і ён у 2020 годзе сышоў, і
ў Беларусі быў бы новы прэзідэнт.
Чакаю, што і падчас амерыканскіх
прэзідэнцкіх выбараў левыя пра-
камуністычныя сілы не захопяць
крэпасць вольнага свету. Для сябе
– чакаю выхаду трох кнігаў – „Бе-
ларусалім. Сэрца святла”, „Ісус
Хрыстос гаворыць па-беларуску”
і „Алесь Чаркашын”. І малюся за
дабраславенне для сваёй сям’і.
Віталь Рымашэўскі:
– Новага прэзідэнта Беларусі.
А таксама адзінства апазіцыі, гра-
мадзянскай супольнасці і ўсіх не-
абыякавых беларусаў у змаганні
за лепшую долю для сябе і сваёй
краіны. Будзе адзінства – будзе і
новы прэзідэнт!
Мікола Статкевіч:
– Чакаю ад новага 2020 года вы-
звалення Беларусі ад дыктатуры і
захавання незалежнасці нашай кра-
іны – Рэспублікі Беларусь.
Уладзімір Някляеў:
– Чакаю канца лукашызму.
Апытваў
Сяргей Чыгрын ■
АПЫТАННЕ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
палохаюць пратэстоўцаў. Пасля перадачы рэзалюцыі
Павал Севярынец абяцае правесці натоўп па прыгожых
мясцінах Менска. І выконвае свае абяцанні – мы крочым
у бок Старога горада. Некаторыя мінакі крычаць «Жыве
Беларусь!», некаторыя называюць нас «бандэраўцамі».
Міліцыя ізноў нікога не чапае, хутчэй ахоўвае. Хіба што
так выглядае сапраўды мірны пратэст.
Крыху разважанняў пасля
8 снежня Лукашэнка і Пуцін анічога не падпісалі.
Наўрад ці на кіраўнікоў краін так паўплывалі не самыя
шматлікія пратэсты беларусаў. Напэўна, хтосьці ўсё-ткі
вельмі не хоча дзяліцца хоць бы і дробным кавалачкам
сваёй улады.
А адсутнасць затрыманняў аніяк не сведчыць пра
«збліжэнне з захадам» ці «пачатак лібералізацыі».
Было бы дзіўна арыштоўваць грамадзянаў, якія ад-
стойваюць незалежнасць сваёй краіны. Тым больш,
што міліцыя была, і людзі ў цывільным былі, і нават
АМАП паказаўся.
Калі маеш магчымасць мірна ісці па вуліцах горада і
мірна выказваць сваё меркаванне, пачынаеш разумець,
наколькі гэта натуральна. І ўсё меней становіцца ясным,
чаму гэта права ў цябе з’ўляецца толькі калі самое іс-
наванне тваёй краіны пад пагрозай.
Ксенія Тарасевіч
Фота Ксеніі Тарасевіч і Пятра Маркелая ■
Пратэсты
17. 17I.2020Czasopis
n
Доказ
школа ў Крынках!
(памяці Сьцяпана Пекуна ў 65-ыя ўгодкі сьмерці Лукі Дзекуця-Малея)
Усё-ж такі беларуская
Пасьля Лукі Дзекуця-Ма-
лея, які памёр 20 студзеня
1955 г. у Гданьску, захава-
лася багатая калекцыя
здымкаў. На жаль, не тут,
але ў Брэсьце. Калі ноччу
20чэрвеня1941г.арышта-
валі там Луку Дзекуця-Ма-
лея, а яго жонку з дзецьмі
вывезьлі ў Сібір, цудам
удалося зберагчы здым-
кі. Пішу: «цудам», бо зараз
няма каго запытаць, як
яны ў канцы 1990-ых апы-
нуліся ў руках Сьцяпана
Пекуна з Брэста, бо ён сам
адышоўнечаканаўлепшы
сьвет 9 ліпеня 2018 г.
Калі я 4 красавіка 1999 г. знайшла
магілу Лукі Дзекуця-Малея на Гар-
нізонных могілках у Гданьску і праз
пару дзён пазнаёмілася з яго сынам
Данілам, не ведала што праз пару
месяцаў будзе мне дадзена нагода
пабачыць багатую калекцыю здым-
каў у неверагодных абставінах. Не
памятаю ўжо дэталёва, але я тады
апантана шукала звестак пра Луку
Дзекуця-Малея дзе толькі можна,
каб напісаць пра яго артыкул у
«Ніву». 24 верасьня 1999 г. ехала
на цягніку праз Брэст у Пінск на
канферэнцыю «Палесьсе – скрыжа-
ваньне культур і часу», дзе прад-
стаўляла дзейнасьць Лукі Дзеку-
ця-Малея на Палесьсі ў міжваенны
перыяд. Ведаючы, што ў Брэсьце
прыйдзецца чакаць дзьве гадзіны
на вакзале на цягнік у Пінск, да-
мовілася на пероне са Сьцяпанам
Пекунам, да якога тэлефон даў мне
Даніла Дзекуць-Малей. Відаць ён
ведаў пра гэтыя здымкі, а магчыма
іх і бачыў, бо спадары сустрэліся ў
Варшаве 5 чэрвеня 1999 г.
Сьцяпан Пекун, народжаны 20
мая 1944 г. у Рагозно Брэскага ра-
ёна – інжынер будаўнік па адука-
цыі, працаваў на працягу 27 гадоў
на Транссусьветным Радыё ў Бела-
русі (18 гадоў узначальваў яго бела-
рускую рэдакцыю). Гэты абаяльны
чалавек на сустрэчу прынёс з сабой
жмут здымкаў. Мы іх пераглядалі,
седзячы на лаўцы на пероне. Былі
яны настолькі цікавыя, што я адва-
рочвала іх на другі бок, паглядзець,
ці яны падпісаныя. Тады мяне ўра-
зіў адзін здымак, на адвароце яко-
га быў подпіс на беларускай мове:
«Крынкі 1918». Я вельмі прасіла
зрабіць мне з яго копію і даслаць.
Сьцяпан Пекун зрабіў ксэракопію
такую, якая ў тыя часы была маг-
чымая. Ганарылася вельмі ёю і па-
дарыла нават копію з копіі Сакра-
ту Яновічу, які сказаў, што мабыць
там сярод дзяцей і ягоны бацька.
На жаль, копія адлежала ў яго ар-
хіве так і не дачакаўшыся ні ідэн-
Гістарычны здымак з 1918 г. з візітацыі беларускай школы ў Крынках камі-
сара Беларускай Народнай Рэспублікі на акругу Крынкі-Лунна Луку Дзе-
куця-Малея (сядзіць першы з левай з кнігай). Побач магчыма настаўнік
Аляксандр Парук і Уладзімір Шалешка. А вучні гэта дзеці Анісімовічаў,
Кішкелёў, Міклашэвічаў, Шыгаловічаў, Пратасэвічаў, Чабаноў, Скроўбаў,
Яновічаў, Валошынаў, Грыбоўк, Шамрухевічаў, Ціткоў...
►
18. 18 I.2020Czasopis
n
тыфікацыі асобаў, ні публікацыі. З
часам тэхніка пайшла наперад і я
атрымала з Брэста дыск з якасны-
мі копіямі здымкаў. Не спадзявала-
ся аднак, што здымак беларускай
школы з Крынак стане жыць іншым
жыцьцём.
Першы раз я звярнула ўвагу на
публікацыю гэтага здымка ў кнізе
– зборніку матэрыялаў, артыкулаў
і дакумантаў «Лукаш Дзекуць-Ма-
лей і беларускія пераклады Бібліі»
(Брэст 2011) пад рэдакцыяй Анд-
руся Унучака, Юрася Бачышчы,
Антонія Бокуна і Юрася Гецэвіча.
Там здымак з Крынак падпісаны:
«Лукаш Дзекуць-Малей і выха-
ванцы нядзельнай школы, 1920-я
– 1930-я гг.». Падчас сьвяткавань-
ня 130 угодкаў ад нараджэньнья
Лукі Дзекуця-Малея у мінулым
годзе ў Брэсьце я звярнула ўвагу
на тое, што ў кнізе неадэкватна
падпісаны здымак, на што сустрэ-
лася з вострай рэакцыяй Уладзіміра
Ляхоўскага з Менска, які даказваў,
што Л. Дзекуць-Малей не выглядаў
так у 1918 г., як на гэтым здымку.
Паспорыла я з ім, але-ж арыгіналу
я не мела, каб даказаць, што маю
рацыю. Асталося, што я сабе пры-
думала школу ў Крынках, і рацыя
не мая. На руках не было арыгіналу,
а Сьцяпан Пекун, які меў козыр у
руках, ужо паглядаў на нас з неба.
У выніку ў фундаментальнай кні-
зе «Евангельскія хрысціяне ў Бе-
ларусі: пяць стагоддзяў гісторыі
1517 – 2017» (Менск 2019) пад
рэдакцыяй Уладзіміра Навіцкага,
дзе таксама знайшлося месца для
«крынкаўскага» здымка, падпісалі
яго больш «дакладна»: «Нядзель-
ная школа Брэсцкай царквы Еванге-
лічных Хрысціян Баптыстаў 1920-
ыя г.». Гартаючы кнігу 7 сьнежня
на канферэнцыі ў Менску, дума-
ла: «хлусьня, паўтораная некалькі
разоў, стаецца праўдай...», вось бы
мець арыгінал, каб даказаць, што на
самай справе усё гэта не мая выдум-
ка. І раптам здымак з таго сьвету ў
гэты ж дзень падкінуў сам Сьцяпан
Пекун!АказваеццаАндрусьУнучак
меў пры сабе, атрыманыя ад сям’і
нябошчыка, арыгінальныя здымкі
для перадачы ў архіў. Чакаючы вя-
чэру, я іх спакойна пераглядала, ро-
бячы новыя адкрыцьці, напрыклад
на агульнавядомым (найбольш
прадстаўнічым) здымку маладога
Л. Дзекуця-Малея з 1920 г. ёсьць
яго ўласнаручны дарчы надпіс Ма-
ланьні Алюшыкавай (Алюшычан-
цы), якая была настаўніцай у Гара-
дзенскай беларускай прытулковай
школе. На адным са здымкаў з Брэ-
ста побач Л. Дзекуця-Малея сядзіць
Максім Бурсевіч, дзеяч Беларускай
Сялянска-работніцкай Грамады, які
быў на 2 гады малодшы ад яго, па-
ходзіў са Слонімшчыны і быў вер-
нікам метадысцкай царквы.
Вяртаючыся да здымка бела-
рускай школы ў Крынках з 1918 г.,
пакуль невядома хто на ім ёсьць,
апрача Л. Дзекуця-Малея, які ся-
дзіць першы з левай (з кнігай).
Пасярэдзіне магчыма што сядзіць
настаўнік Крынскай школы Аляк-
сандр Парук, а побач з ім Уладзі-
мір Шалешка. Гэта аднак мае до-
мыслы.
Пры нагодзе варта згадаць, што
беларуская школа ў Крынках існа-
вала з чэрвеня 1916 г. У 1993 г. у
«Czasopisie» (No 6) Вячаслаў Ха-
ружы апублікаваў копію пратакола
сходу жыхараў Крынак, якія 14 ве-
расьня 1919 г. звярталіся да Бела-
рускай Школьнай Рады ў Горадні,
каб забяспечыць ім далейшае існа-
ваньне беларускай школы. Сярод
падпісантаў вядомыя крынкаўскія
прозвішчы: Анісімовіч, Кішкель,
Міклашэвіч, Шыгаловіч, Пратасэ-
віч, Чабан, Скроўба, Яновіч, Вало-
шын, Грыбок, Шамрухевіч, Цітко.
Відаць гэта таксама іхнія дзеці на
здымку, якія ў сваёй школе гасьці-
лі камісара Беларускай Народнай
Рэспублікі на акругу Крынкі-Лун-
на Луку Дзекуця-Малея (таксама
старшыню Беларускай Школьнай
Рады ў Гародні) і Уладзіміра Ша-
лешку, які стаў сакратаром Бела-
рускай Школьнай Рады.
Варта задаць пытаньне, ці не за-
слугай Л. Дзекуця-Малея былі бе-
ларускія школы на Беласточчыне і
Гарадзеншчыне падчас нямецкай
улады 1915-1919 г.г., якіх было
больш за 40? Так мала вядома пра
яго дзейнасьць падчас І сусьветнай
вайны – як і калі апынуўся ў Гарод-
ні? У 1918 г., калі ўспыхнула Бела-
руская Народная Рэспубліка, не-
выпадкова ж стаў тут акруговым
камісарам...
Здымак Крынскай школы быў
выкананы вядомым беластоцкім
фатографам Барысам (Берэлем)
Лазьніцкім, пра што сьведчыць
штамп на адвароце.
Лена Глагоўская ■
Доказ
Сцяпан Пекун, Даніла Дзекуць-Малей і Аляксандр Пашко (з Канады). Вар-
шава, 5.06.1999
►
19. 19 I.2020Czasopis
n
Фотаконкурс
„Падляшша ў а’бектыве”
15 снежня ў Музеі і асяродку беларускай
культуры ў Гайнаўцы адкрылася фота-
выстава, якая з’яўляецца вынікам 15-га
Агульнапольскага фотаконкурсу „Пад-
ляшша ў аб’ектыве”імя Віктара Волкава.
У гэтым годзе да конкурсу прыступіла
рэкордная колькасць удзельнікаў – 102,
якія даслалі 300 прац. На фотаздымках
архітэктура, прырода і людзі з нашага
рэгіёну. Першую ўзнагароду атрымала
фота «Вечар з зубрамі» Яраслава Клея з
Саколкі.
Арганізатарам фотаконкурсу з’яўляецца
Беларускі музей у Гайнаўцы. Фінансава
падтрымалі яго Міністр Унутраных спраў
і адміністрацыі Польшчы са сродкаў для
беларускай меншасці (у рамках праекта
„Памежны этнічны альянс”) ды Управа
горада Гайнаўка.
– XV выпуск
І-ая ўзнагарода.„Вечар з зубрамі”(пад Крынкамі). Фота Яраслава Клея з Саколкі
23. 23I.2020Czasopis
n
Гадоў таму
ў студзені
■980 – 1040 г. паход кіеўскага князя Яраслава Мудра-
га на Літву. Першае ўпамінаньне Літвы ў славянскіх
летапісах.
■955 – 1065 г. першая летапісная зьвестка пра горад
Браслаў, заснаваны полацкім князем Брачыславам
Ізяславічам.
■900 – 1120-я гады, стварэньне „Аповесьці мінулых
гадоў” – аднаго зь першых летапісаў, выдатнага пом-
ніка культуры ўсходніх славян.
■770 – 1250 г. забойства язычнікамі ігумена Лаўрышаў-
скага манастыра прападобнага Елісія, кананізаванага
царквой як сьвятога Беларусі.
■715 – 1305 г. напад крыжакоў на Гарадзенскую зямлю
і аблога імі Гарадзенскага замка.
■300 – 29.01.1720 г. нар. на Віцебшчыне Францішак
Багамолец, драматург, публіцыст і выдавец. Памёр
24.04.1784 г. у Варшаве.
■235 – 1785 г. нар. Каспар Бароўскі (пам. У 1854 г.),
жывапісец, вучань Францішка Смуглевіча, з 1813 г.
жыў і працаваў у Беластоку.
■215 – 16.01.1805 г. у Полацку памёр Нікадэм Мусьніц-
кі (нар. 16.02.1765 г.), паэт, драматург, гісторык, вы-
кладаў у езуіцкіх калегіюмах у беларускай правінцыі,
аўтар тамоў вершаў („Zabawki poetyckie” (1803), „Dr-
obnieysze Zabawki poetyckie” (1804), паэмы „Pułtawa”
(1803) і камэдыяў для школьнага тэатру.
■165 – 3.01.1855 г. у Вільні памёр Антон Марціноўскі
(нар. 10.07.1781 г. у Радашкавічах), віленскі выда-
вец і публіцыст („Wiadomości brukowe” (1816-1822),
„Kurier Litewski” (1817 –1839), („Dziennik Wileński”
(1819-1830), у 1817 г. заснаваў у Вільні друкарню,
дзе выдаў каля 400 кніг. Пахаваны на могілках Росы
ў Вільні.
■140 – 2.01.1880 г. у Мэнтоне ў Францыі памёр Бра-
ніслаў Залескі «Літвін» (нар. 9.06.1820 г. у Рачкаві-
чах на Случчыне), мастак і пісьменнік. Вучыўся ў
Дэрпцкім унівэрсытэце. У 1846 г. быў арыштаваны і
ў 1847 г. сасланы ў Арэнбург. У ссылцы пасябраваў
з Тарасам Шаўчэнкам. У 1856 г. вярнуўся ў Рачкаві-
чы, дзе ствараў пэйзажы. У пачатку 1860-ых гадоў
падаўся ў эміграцыю. Жыў у Парыжы, дзе працаваў
у Польскай бібліятэцы і займаўся выдавецкай дзей-
насьцю, выдаў м. інш. «Z życia Litwinki» (Познань
1876). Пасьля сьмерці сябры прывезьлі яго ў Парыж
і пахавалі на могілках у Монтморэнцы. У родных
Рачкавічах да канца І сусьветнай вайны стаяў пры-
сьвечаны яму помнік.
■135 – 15.01.1885 г. у Варшаве памёр Антон Эдвард
Адынец (нар. 25.01.1804 г. у Гейстунах Ашмянскага
пав.), паэт-рамантык, сябра Адама Міцкевіча. Паха-
ваны на Паванзкоўскіх могілках у Варшаве.
■130 – 1890 г. у в. Кухцінцы Дзісенскага пав. нар.
Пётр Мятла, настаўнік, культурна-асьветніцкі дзе-
яч, палітык, публіцыст, пісьменьнік, пасол поль-
скага Сойму, адзін са стваральнікаў Беларускай
Сялянска-Работніцкай Грамады. Закатаваны НКВД
28.08.1936 г.
■130 – у 1890 г. нар. у в. Меляшкі каля Гарадка на Бе-
ласточчыне Іван Дарашкевіч (літаратурны псэўданім
Янук Дарашкевіч, Д. Янук, Д-іч Янук), паэт, асьветны
дзеяч. Выпускнік царкоўна-настаўніцкага вучылішча
ў Ялоўцы. Працаваў настаўнікам у Сямёнаўцы, Кулях
ды іншых вясковых школах Беласточчыны ды Гара-
дзеншчыны. Супрацоўнічаў з „Нашай Нівай”. Загінуў
на фронце 24.02.1943 г.
■130 – 10.01.1890 г. у Дзедзінцы Друйскай воласьці Ві-
ленскай губ. нар. Ільдэфонс Бобіч, каталіцкі ксёндз,
дзеяч беларускага хрысьціянскага руху і прыхільнік
беларусізацыі каталіцкага касьцёла на беларускіх зем-
лях, м. інш. навучаў рэлігіі ў Віленскай Беларускай
Гімназіі (1921-1923), быў пробашчам у Германавічах,
у Іўі (1930-1944). Памёр 18.04.1944 г., пахаваны побач
касьцёла Пятра і Паўла ў Іўі.
■120 – 18.01.1900 г. у Менску нар. Віктар Баркоўскі,
мовазнавец, дасьледчык дзейнасьці Яўхіма Карскага
(ажаніўся з яго дачкой Натальляй). Памёр у Маскве
26.01.1982 г., пахаваны на Галавінскіх могілках.
■115 – 3.01.1905 г. у Цітве Ігуменскага пав. нар Ула-
дзімір Хадыка, паэт, настаўнік. Арыштаваны у лі-
стападзе 1936 г., у 1937 г. асуджаны на 10 гадоў па-
збаўленьня волі. Пакараньне адбываў у Іванаўскім і
Марыінскім лагерах. Загінуў 12.05.1940 г. на будоўлі
чыгункі каля Улан-Удэ Бурацкай ССР.
■115 – 20.01.1905 г. у Слуцку нар. Ян Пятроўскі, пра-
тэстанцкі прапаведнік, беларускі пісьменнік і пера-
кладчык. З 1935 г. выдаваў і рэдагаваў на беларускай
мове часопіс «Сьветач Хрыстусовае навукі». З 1944
г. у эміграцыі – спярша ў Аўстрыі, з 1953 г. – у ЗША.
Календарыюм
►
24. 24 I.2020Czasopis
n
Пераклаў на беларускую мову і выдаў 7 тамоў твораў
Платона, падрыхтаваў і выдаў класічны «Грэцка-бе-
ларускі слоўнік» і „Мэмуары”. Памёр 19.01.2001 г. у
Гейнсвіль на Фларыдзе (ЗША).
■110 – 2.01.1910 г. у Малой Альшанцы на Гарадзен-
шчыне нар. Вацлаў Папуцэвіч (Пануцэвіч), дзеяч бе-
ларускага руху ў Вільні і на эміграцыі. З 1935 г. сту-
дыяваў права ў Віленскім унівэрсытэце. Рэдагаваў і
выдаваў часопіс «25 сакавіка». Належаў да групоўкі
кс. Вінцэнта Гадлеўскага і ўдзельнічаў у рэдагавань-
ні газэты «Беларускі фронт» (1936-1938). З 1944 г. у
эміграццыі – спярша ў Нямеччыне, пасьля ў ЗША.
Рэдагаваў і выдаваў там часопісы «Беларуская цар-
ква» і „Litva”. Памёр 25.08.1991 г. у Чыкага.
■105 – 1.01.1915 г. новавысьвячаны ксёндз Адам Стан-
кевіч адправіў першую імшу ў Крэўскім касьцёле.
Кс. Адам Станкевіч, родам з недалёкіх ад Крэва Ар-
лянят, упісаўся ў гісторыю Беларусі як выдатны рэ-
лігійна-грамадзка-палітычны дзеяч беларускага руху.
На памятку першай сьвятой імшы ксяндза былі вы-
дадзеныя абразкі з кароценькім тэкстам на бела-
рускай мове. Адна з такіх памятак, раздаваных тады
праўдападобна вернікам, захавалася ў сям’і Вікторыі
Шутовіч у Квідзыню (на Памор’і), якая нарадзілася ў
вёсцы Шутовічы каля Смаргоняў. Дзякуючы ёй атры-
малася вельмі цікавая памятка, якая мае значэньне
дакуманта адноснага да біяграфіі кс. Адама Станке-
віча і да гісторыі беларускай мовы ў рымакаталіцкім
касьцёле.
■95 – 4-10.01.1925 г. у Менску адбыўся І Усебеларускі
зьезд настаўнікаў.
■95 – 7.01.1925 г. памёр у Варшаве Марыян Станіслаў
Абрамовіч (нар. 25.03.1871 г. у г. Цьверы), рэвалюцы-
янер-народнік, дзеяч культуры Беларусі і Польшчы.
Падчас навукі ў гімназіі ў Маскве сутыкнуўся з са-
цыялістычным рухам. У 1888 г. паступіў на матэма-
тычны факультэт Маскоўскага ўнівэрсытэта. У 1890 г.
за ўдзел у студэнцкіх хваляваньнях быў арыштаваны
з Напалеонам Чарноцкім і Ядвігіным Ш. Седзячы ў
турме быў адным з заснавальнікаў беларускага гуртка
моладзі ў Маскве, мэтай якога было стварыць бела-
рускае друкаванае слова і пашыраньне беларускай
нацыянальнай сьядомасьці. У 1892 г. выдаў у Тыль-
зыце прапагандовую брашуру на беларускай мове
«Дзядзька Антон». Пасьля І сусьветнай вайны пра-
цаваў у варшаўскіх архівах. Меў вялікую бібліятэку,
у якой былі рэдкія беларускія выданьні.
■85 – 31.01.1930 г.у Львове памёр Бэнэдыкт Дыбоўскі
(нар. 29.04.1833 г. у Адамарыне Вілейскага пав.), пры-
родазнавец, заолаг, лекар. Пахаваны н Лычакоўскіх
могілках у Львове.
■75 – 6.01.1945 г. у Фрыбургу, у кляштары сясцёр дамі-
ніканак памерла Магдалена Радзівіл (нар. 8.01.1861 г.
у Варшаве), беларуская мэцэнатка і культурная дзеяч-
ка; фінансавала выданьне беларускай каталіцкай газэ-
ты „Biełarus” (1913-1915), зборніка „Вянок” Максіма
Багдановіча, засноўвала беларускія школы, м. інш. у
сваім маёнтку Кухцічы і ў ваколіцы.
■65 – 20.01.1955 г. пам. у Гданьску Лукаш Дзекуць-
Малей (нар. 1.10.1888 г. у Шастаках пад Слонімам),
беларускі і баптысцкі рэлігійна-грамадзкі дзеяч.
25.03.2004 г. яго імем названа адна з вуліц у цэнтры
Гданьска.
■45 – 4.01.1975 г. пам. у Саўт-Рывэры Юрка Віць-
біч (сапраўднае прозьвішча Георгій Шчарбакоў),
пісьменьнік, грамадзкі дзеяч. Нар. 15.06.1905 г. у
г. Веліж, Віцебскай губэрні. Закончыў гімназію.
Друкаваўся з 1929 г. У час нямецкай акупацыі пра-
яўляў вялікую пісьменьніцкую актыўнасьць, яго-
ныя творы былі друкаваны ў многіх часопісах. Вы-
даў у той час два зборнікі публіцыстыкі „Вяліскія
паўстанцы” ды „Нацыянальныя Сьвятыні”. У Ня-
меччыне ў 1946 г. разам з Н. Арсеньневай стварыў
літаратурнае аб’яднаньне „Шыпшына”, якога стаў
старшынёй. Пасьля жыў у ЗША. Актыўнасьць пра-
яўляў таксама ў галіне журналістыкі. Многа ягоных
твораў было надрукаваных у „Беларусе”, „Новым
рускім слове”.
■30 – 26.01.1990 г. беларуская мова была абвешчаная
ў Беларусі адзінай дзяржаўнай.
■25 – 7.01.1995 г. у Нью-Ёрку ў ЗША памёр Мікола
Панькоў, дзеяч беларускай эміграцыі, журналіст, вы-
давец, бібліёграф (псэўд. Мікола Вольны, У. Сакол,
М. Кніжнік). Нар. 12.06.1911 у Дзьвінску. З 1944
г. на эміграцыі. Жыў у лягерах для перамешчаных
асобаў, выдаваў рукапісныя часопісы. Браў удзел у
зьезьдзе беларускай эміграцыі ў 1947 г., быў сябрам
БНР, ачольваў Саюз Беларускіх Журналістаў. Засна-
ваў Беларускае Інфармацыйнае Бюро і быў ягоным
кіраўніком. У 1956 г. выйшаў з Рады БНР і разам з
Яўхімам Кіпелем, Віктарам Чабатарэвічам, Міколам
Шчорсам, Лявонам Савёнкам заснаваў Камітэт Неза-
лежнай Беларусі, у 1984 г. разам з Васілём Шчэцькам
аднавіў выданьне «Летапісу Беларускай Эміграцыі».
Склаў падрабязную «Хроніку беларускага жыцьця на
чужыне (1945-1984)» (Менск 2001).
■15 – 6.01.2005 г. у ЗША памёр Янка Юхнавец (нар.
03.11.1921 г. у в. Забродак каля Докшыц), беларускі
эміграцыйны паэт. З прыходам на Беларусь немцаў
быў арыштаваны СД, летам 1944 г. вывезены ў Герма-
нію. Вывучаў заходнеэўрапейскае права ў Вольным
універсітэце ў Мюнхене. З 1949 г. жыў у ЗША. Вер-
шы і прозу пачаў пісаць у эміграцыі (першыя творы
надрукаваны ў эмігранцкіх часопісах «Шыпшына» і
«Сакавік», 1948). Аўтар зборнікаў паэзіі «Шорах моў-
кнасці» (Нью-Ёрк, 1955), «Новая Элэгія» (Баварыя,
1964), «Калюмбы» (Нью-Ёрк, 1967), кнігі выбранай
паэзіі «Творы» (Нью-Ёрк, 1989-1990).
Апрацавалі
Вячаслаў Харужы і Лена Глагоўская ■
Календарыюм
►
