Bài viết này Thuctap chia sẻ cho các bạn về Cơ sở lý luận về phân tích hoạt động kinh doanh được Thuctap trích ra từ bài Báo cáo thực tập đạt điểm 9 của một sinh viên chuyên ngành Tài chính doanh nghiệp khóa trước. Liên hệ với AD qua Zalo: 0934.536.149

1. Cơ sở lý luận về phân tích hoạt động kinh
doanh
Khái niệm phân tích hoạt động kinh doanh:
Theo Phan Đức Dũng (2007) cho rằng Phân tích hoạt động kinh doanh hiểu theo
nghĩa chung nhất là quá trình nghiên cứu tất cả các hiện tượng, các sự vật có liên
quan trực tiếp và gián tiếp đến hoạt động sản xuất kinh doanh của con người.
Quá trình phân tích được tiến hành từ bước khảo sát thự c tế đến tư duy trừu
tượng, tức là từ việc quan sát thực tế, thu thập thông tin số liệu, xử lý phân tích
các thông tin số liệu, tìm nguyên nhân, đến việc đề ra các định hướng hoạt động
và các giải pháp thực hiện các định hướng đó.
Theo Trịnh Văn Sơn (2005) thì Phân tích hoạt động kinh doanh là quá trình
nghiên cứu để đánh giá toàn bộ quá trình và kết quả của hoạt động kinh doanh;
các nguồn tiềm năng cần khai thác ở doanh nghiệp, trên cơ sở đó đề ra các
phương án và giải pháp để nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của
Doanh nghiệp.
Quá trình phân tích cũng như kết luận rút ra từ phân tích một trường hợp cụ thể
nào cũng đều thể hiện tính khoa học, tính nghệ thuật. Sự đúng đắn của nó được
xác nhận bằng chính thực tiễn . Vì nó luôn là cơ sở cho những quyết định. Nó
nghiên cứu một cách có hệ thống toàn bộ hoạt động sản xuất, kinh doanh để từ
đó đề xuất những giải pháp hợp lí và hiệu quả cho Doanh nghiệp.
Mục đích của phân tích hoạt động kinh doanh:
Phân tích hoạt động kinh doanh là nhằm đánh giá , xem xét việc thực hiện các
chỉ tiêu kinh tế như thế nào, những mục tiêu đặt ra được thực hiện đến đâu, rút
ra những tồn tại, tìm nguyên nhân khách quan, chủ quan và đề ra biện pháp khắc
phục để tận dụng một cách triệt để thế mạnh của doanh nghiệp. Điều đó cũng có
nghĩa rằng phân tích hoạt động kinh doanh không chỉ là điểm kết thúc một chu
kì kinh doanh mà điểm khởi đầu của một hoạt động kinh doanh mới. Kết quả
phân tích của thời kì kinh doanh đã qua và những dự đoán trong phân tích điều
kiện kinh doanh sắp tới là những căn cứ quan trọng để doanh nghiệp có thể
hoạch định chiến lược phát triển và phương án kinh doanh hiệu quả.
Qua đó ta thấy Phân tích hoạt động kinh doanh là nhằm đánh giá kết quả và
nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp trong một thời kỳ,
một giai đoạn. Hiệu quả trên góc độ nền kinh tế mà người ta nhận ra được năng
lực sản xuất, tiềm lực kinh tế, khả năng phát triển kinh tế của doanh nghiệp
nhanh hay chậm. Sau khi phân tích kết quả của hoạt động kinh doanh, việc gắn
liền hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp với toàn xã hội giúp nó điều chỉnh
mối quan hệ cung - cầu để có sự nhận biết và từ đó cải tạo chất lượng sản phẩm,
dịch vụ và quy mô hoạt động được tốt nhất.
Vai trò của phân tích hoạt động kinh doanh:
Phân tích hoạt động kinh doanh gắn liền với quá trình hoạt động của doanh
nghiệp và có tác dụng giúp doanh nghiệp chỉ đạo mọi hoạt động sản xuất kinh

2. doanh. Thông qua phân tích từng mặt hoạt động của doanh nghiệp giúp doanh
nghiệp điều hành từng mặt hoạt động cụ thể với sự tham gia cụ thể của từng
phòng ban chức năng, từng bộ phận đơn vị trực thuộc của doanh nghiệp. nó
cũng là công cụ quan trọng để liên kết hoạt động của các bộ phận này làm cho
hoạt động chung của doanh nghiệp được ăn khớp nhịp nhàng và đạt hiệu quả
cao. ( Phan Đức Dũng, 2007)
Bất kì hoạt động kinh doanh nào trong những điều kiện khác nhau thì cũng còn
tiềm ẩn những khả năng còn chưa được phát huy. Vì vậy chỉ có thể thông qua
việc phân tích hoạt động kinh doanh doanh nghiệp mới có thể phát hiện được và
khai thác để mang lại hiệu quả cao hơn. Thông qua đó doanh nghiệp thấy rõ
nguyên nhân cũng như nguồn gốc của vấn đề phát sinh và có giải pháp cụ thể để
cải tiến quản lý.( Phạm Văn Dược,2010)
Phân tích hoạt động kinh doanh là biện pháp qua trọng trong việc phòng ngừa
rủi ro kinh doanh. Nó không chỉ được tiến hành sau mỗi kỳ kinh doanh mà còn
phân tích trước khi tiến hành kinh doanh như phân tích các dự án và tính khả thi
của nó, các kế hoạch và các bản thuyết minh của nó, phân tích dự đoán, phân
tích các luận chứng kinh tế kĩ thuật…giúp cho các nhà đầu tư quyết định hướng
đầu tư và các dự án đầu tư.
Trong điều kiện mở của hiện nay của ở nước ta, để phát triển kinh tế, Nhà nước
chủ trương kêu gọi vốn nước ngoài và cả vốn trong nước đầu tư vào cơ sở hạ
tầng, khai thác dầu khí, công nghiệp chế biến, phát triển thương mại dịch vụ…
Cũng trong điều kiện đó, nhiều doanh nghiệp sát nhập vào nhau, nhiều đơn vị
liên doanh, công ty cổ phần ra đời. Chính vì vậy, Phân tích hoạt động kinh
doanh không chỉ là sự cần thiết cho các nhà quản lí trong doanh nghiệp đó mà
nó còn là sự cần thiết của các đối tác bên ngoài. Khi họ có mối quan hệ về
nguồn lợi của doanh nghiệp, thông qua việc phân tích này họ mới có thể quyết
định đúng đắn trong việc hợp tác, đầu tư với doanh nghiệp đó.
Bên cạnh đó Các nhà đầu tư quan tâm trước tiên đến thực trạng của công ty, đặc
biệt là lĩnh vực tài chính, quan tâm đến điều kiện môi trường và những đặc điểm
cơ hội đầu tư. Các đặc điểm đầu tư có tính đến các yếu tố rủi ro, khả năng thu
hồi vốn , khả năng sinh lời, sự tăng trưởng và các yếu tố khác . Các nhà đầu tư
cũng quan tâm đến việc điều hành hoạt động và tính hiệu quả của công tác quản
lý, đến khả năng thực hiện bổn phận trong việc vay mượn, nợ nần và các trách
nhiệm khác. Công tác phân tích sẽ đáp ứng những đòi hỏi này của các nhà đầu
tư.
Phương pháp phân tích hoạt động kinh doanh
Phương pháp luận
Phương pháp luận của phân tích hoạt động kinh doanh là cách nhận thức đối với
việc nghiên cứu quá trình hoạt động kinh doanh trong mối quan hệ biện chứng
với các sự kiện, các hiện tượng kinh tế bao quanh. Cơ sở phương pháp luận của
phân tích là phép duy vật biện chứng của C. Mác và F. Ăng ghen. Ngoài ra cơ sở
lý luận của phân tích hoạt động kinh doanh còn là các môn học về kinh tế vi mô,
kinh tế vĩ mô, kinh tế học chuyên ngành. Khi nghiên cứu một hiện tượng, một
quá trình kinh tế nào đó cần nắm được những đặc trưng kinh tế chung nhất, đồng

3. thời phải nắm được đặc điểm của ngành của nơi mà đối tượng đó được hình
thành và phát triển. (Phan Đức Dũng, 2007)
Ta dựa vào đó để phân tích các nhân tố khách quan và nhân tố chủ quan để thấy
được những yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh.
- Nhân tố khách quan: những phát sinh và tác động đến kết quả kinh doanh như
là yếu tố tất yếu, ngoài sự chi phối của chính doanh nghiệp như giá cả thị
trường, thuế suất…
- Nhân tố chủ quan: những phát sinh và tác động đến kết quả kinh doanh là do
có sự chi phối của chính Doanh nghiệp như việc giảm chi phí sản xuất, hạn giá,
tăng lao động…
Phương pháp tính toán kỹ thuật.
Phương pháp chi tiết.
Đây là phương pháp sử dụng rộng rãi trong phân tích hoạt động kinh doanh. Mọi
kết quả kinh doanh đều cần thiết và có thể chi tiết theo các hướng khác nhau.
- Chi tiết theo các bộ phận cấu thành chỉ tiêu: các chỉ tiêu biểu hiện kết quả hoạt
động kinh doanh bao gồm nhiều bộ phận cấu thành. Từng bộ phận biểu hiện chi
tiết về một khía cạnh nhất định của kết quả kinh doanh. Phân tích chi tiết các chỉ
tiêu cho phép đánh giá một cách chính xác, cụ thể kết quả kinh doanh đạt được.
Đây là phương pháp được sử dụng rộng rãi trong phân tích mọi mặt kết quả hoạt
động kinh doanh. (Phan Đức Dũng, 2007)
- Chi tiết theo thời gian: các kết quả kinh doanh bao giờ cũng là kết quả của một
quá trình trong từng khoản thời gian nhất định. Mỗi khoản thời gian khác nhau
có những nguyên nhân tác động không giống nhau. Việc phân tích chi tiết này
giúp ta đánh giá chính xác và đúng đắn kết quả kinh doanh, từ đó có các giải
pháp hiệu lực trong từng khoản thời gian. ( Phạm Văn Dược,2010) Phân tích chi
tiết theo thời gian cũng giúp ta nghiên cứu đồng thời nhịp điệu của các chỉ tiêu
có liên quan với nhau từ đó phát hiện những yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến tiến
độ thực hiện các chỉ tiêu kinh doanh.
- Chi tiết theo địa điểm: kết quả kinh doanh phải được thực hiện bởi các phân
xưởng tổ đội sản xuất…hay các cửa hàng, trạm, trại, xí nghiệp trực thuộc doanh
nghiệp. Phân tích chi tiết theo địa điểm giúp ta đánh giá kết quả thực hiện hạch
toán kinh tế nội bộ. Thông qua các chỉ tiêu khoán khác như: khoán doanh thu,
khoán chi phí, khoán gọn…cho các bộ phận mà đánh giá mức khoán đã hợp lí
chưa và thực hiện các mức khoán như thế nào. Cũng thông qua việc thực hiện
các mức khoán mà phát hiện các bộ phận tiên tiến hay lạc hậu trong việc thực
hiện các mục tiêu kinh doanh, khai thác các khả năng tiềm tàng về sử dụng vật
tư, lao động, tiền vốn…trong kinh doanh. Chi tiết theo địa điểm còn được hiểu
theo từng vị trí khác nhau trong tiêu thụ sản phẩm như: theo từng vùng , theo
từng địa phương, theo từng loại thị trường. Toàn bộ kết quả kinh doanh của
doanh nghiệp được tổng hợp từ các địa điểm trên. ( Phan Đức Dũng, 2007)
Phương pháp so sánh
Phương pháp so sánh là phương pháp đơn giản nhất, xem xét một chỉ tiêu phân
tích bằng cách dựa trên việc so sánh với một chỉ tiêu gốc. Nó cho phép chúng ta
tổng hợp những nét chung, tách ra được những nét riêng của các hiện tượng
được so sánh, trên cơ sở đó đánh giá được các mặt phát triển hay kém phát triển

4. , hiệu quả hay kém hiệu quả để tìm ra các giải pháp quản lý tối ưu trong mỗi
trường hợp cụ thể. Vì vậy để tiến hành so sánh bắt buộc phải giải quyết những
vấn để cơ bản như xác định số gốc để so sánh, xác định điều kiện so sánh, mục
tiêu so sánh. Về tiêu chuẩn so sánh, các chỉ tiêu so sánh dược phải phù hợp về
yếu tố không gian, thời gian, cùng nội dung kinh tế, đơn vị đo lường, phương
pháp tính toán, quy mô điều kiện kinh doanh. (Nguyễn Tấn Bình, 2000)
- So sánh các số liệu thực hiện với các số liệu định mức, kế hoạch, số trong
phương án giúp ta đánh giá mức độ biến động so với mục tiêu đề ra.
- So sánh số liệu kì này với số liệu kì trước giúp ta nghiên cứu biến nhịp độ biến
động, tốc độ tăng trưởng của hiện tượng.
- So sánh số liệu của thời gian này với số liệu cùng kì của thời gian trước giúp ta
nghiên cứu nhịp điệu thực hiện kinh doanh trong từng khoảng thời gian.
- So sánh số liệu thực hiện với các thông số kinh tế kỹ thuật trung bình hoặc tiên
tiến giúp ta đánh giá được mức độ phấn đấu của doanh nghiệp.
- So sánh số liệu của doanh nghiệp mình với doanh nghiệp tương đương, điển
hình hoặc doanh nghiệp thuộc đối thủ cạnh tranh giúp ta đánh giá được mặt
mạnh yếu của doanh nghiệp.
- So sánh số liệu thực tế với mức hợp đồng đã kí , tổng nhu cầu… giúp ta biết
được khả năng đáp ứng nhu cầu thị trường.
- So sánh các thông số kinh tế kỹ thuật của các phương án kinh tế khác nhau
giúp ta lựa chọn được phương án tối ưu. ( Phan Đức Dũng, 2007)
Phương pháp liên hoàn ( phương pháp số chênh lệch)
Một chỉ tiêu kinh tế chịu tác động của nhiều nhân tố. Cho nên thông qua phương
pháp thay thế liên hoàn cho phép các nhà phân tích nghiên cứu mức độ ảnh
hưởng của từng nhân tố lên chỉ tiêu cần phân tích.
Là phương pháp xác định mức độ ảnh hưởng của các nhân tố lên chỉ tiêu phân
tích bằng cách thay thế lần lượt và liên tiếp các nhân tố từ giá trị gốc sang kỳ
phân tích để xác định trị số của chỉ tiêu khi nhân tố đó thay đổi. Sau đó , so sánh
trị số của các chỉ tiêu vừa tính được với trị số của chỉ tiêu khi chưa có biến đổi
của nhân tố cần xác định sẽ tính được mức độ ảnh hưởng của nhân tố đó. ( Phan
Đức Dũng, 2007)
Nguyên tắc sử dụng phương pháp thay thế liên hoàn:
- Xác định đầy đủ các nhân tố ảnh hưởng lên chỉ tiêu kinh tế phân tích và thể
hiện mối quan hệ các nhân tố ảnh hưởng đến chỉ tiêu phân tích bằng một công
thức nhất định.
- Sắp xếp các nhân tố ảnh hưởng trong công thức theo trình tự nhất định và chú
ý:
+ Nhân tố lượng thay thế trước, nhân tố chất lượng thay thế sau.
+ Nhân tố khối lượng thay thế trước, nhân tố trọng lượng thay thế sau.
+ Nhân tố ban đầu thay thế trước, nhân tố thứ phát thay thế sau.
- Xác định ảnh hưởng của các nhân tố nào thì lấy kết quả tính toán của bước
trước để tính mức độ ảnh hưởng và cố định các nhân tố còn lại.
Chúng ta có thể khái quát mô hình chung của phép thay thế liên hoàn như sau:
Nếu có Q = abcd thì Q1 = a1b1c1d1 và Q0 = a0b0c0d0

5. Phương trình: △Q = Q1 – Q0
△Qa = a1b0c0d0 - a0b0c0d0
△Qb = a1b1c0d0 – a1b0c0d0
△Qc = a1b1c1d0 – a1b1c0d0
△Qd = a1b1c1d1 – a1b1c1d0
Tổng hợp : △Q = △Qa + △Qb + △Qc + △Qd
 Phương pháp số chênh lệch
Đây là phương pháp biến dạng của phương pháp thay thế liên hoàn. Nhưng cách
tính đơn giản hơn va cho phép tính ngay được kết quả cuối cùng bằng cách xác
định mức độ ảnh hưởng của nhân tố nào thì trực tiếp dùng số chênh lệch về giá
trị kỳ phân tích so với kỳ kế hoạch của nhân tố đó.
Dạng tổng quát của số chênh lệch:
Phương trình: △Q = Q1 – Q0
△Qa = (a1 - a0) b0c0d0
△Qb = (b1 - b0) a1c0d0
△Qc = (c1 - c0) a1b1d0
△Qd = (d1 - d0) a1b1c1
Tổng hợp : △Q = △Qa + △Qb + △Qc + △Qd
 Các phương pháp khác
Trong hoạt động kinh doanh có những hiện tượng kinh tế mà giữa chúng tồn tại
mối quan hệ cân bằng về lượng. Cho nên để phân tích tỉ mỉ tình trạng hoạt động
của công ty người ta áp dụng phương pháp liên hệ cân đối.
Ngoài những phương pháp phân tích trên , trong thực tế còn sử dụng các phương
pháp như phương pháp đồ thị, phương pháp toán kinh tế , phương pháp phân tổ.
( Phan Đức Dũng, 2007)