THẦN KINH

1. 1
24. Chaán thöông ñaàu
CAÙC ÑÒNH NGHÓA
Chaán ñoäng naõo
(Concussion)
Giaäp naõo
(Contusion)
Söï thay ñoåi traïng thaùi tænh taùo do toån thöông kín ôû ñaàu
(Xem phaàn text ñeå bieát theâm chi tieát
Treân CT: Taêng ñaäm ñoä (Nhö chuùng ta ñaõ bieát “Söï ñuïng daäp
gaây chaûy maùu”) hoaëc giaûm ñaäm ñoä (lieân quan ñeán phuø naõo).
Nhöõng vuøng vôùi ñaäm ñoä cao treân CT thöôøng theå hieän ít taùc
ñoäng treân dieän roäng hôn kích côõ beân ngoaøi cuûa chuùng.
Thöôøng gaëp nhaát laø ôû nhöõng vuøng nôi maø söï giaûm giaûm toác
ñoä baát ngôø cuûa ñaàu laøm cho naõo taùc ñoäng ñeán nhöõng goø
xöông (ví duï nhö nhöõng cöïc thaùi döông, cöïc traùn vaø cöïc
chaåm). Ñoâi khi söï giaûm aùp phaãu thuaät coù theå ñöôïc chæ ñònh
neáu coù söï ñe doïa cuûa thoaùt vò.
Chaán ñoäng doäi
(Conirecoup
Injury)
(Tieáng Phaùp: “Ñoøn giaùng traû”) Ngoaøi veát thöông coù nguy cô
xaûy ra vôùi naõo moät caùch tröïc tieáp döôùi ñieåm taùc ñoäng, löïc taùc
ñoäng vaøo ñaàu coù theå laøm cho naõo bò xoâ maïnh vaøo soï ñoái
dieän tröïc tieáp vôùi cuù va chaïm theo cô cheá taêng toác/giaûm toác
Coù theå daãn ñeán nhöõng söï duïng daäp, ñieån hình ôû nhöõng vò trí
nhö cöïc thaùi döông, cöïc traùn, cöïc chaãm
Toån thöông sôïi
truïc lan toaû
(DAI)
Moät thöông toån nghieâm troïng cuûa chaán thöông ñaàu. ÔÛ daïng
raát nghieâm troïng cuûa noù, ñieåm trung taâm chaûy maùu xuaát
hieän ôû theå chai vôùi baèng chöùng cöïc nhoû cuûa toån thöông sôïi
truïc lan toaû.
Ñoái vôùi caùc sôïi truïc thaàn kinh (caùc hình caàu co ruùt sôïi truïc, caùc teá baøo sao tieåu
thaàn kinh ñeäm, vaø söï thoaùi hoùa cuûa nhöõng ñöôøng sôïi maøu traéng). Thöôøng ñöôïc
xem nhö laø moät nguyeân nhaân gaây ra söï maát yù thöùc cuûa nhöõng beänh nhaân bò hoân
meâ ngay sau khi bò chaán thöông ôû ñaàu vôùi söï vaéng maët cuûa choã troáng xaâm
chieám veát thöông treân CT2
(maëc duø DAI cuõng coù theå xuaát dieän vôùi nhöõng oå
maùu tuï khi gaây meâ ngoaøi maøng cöùng vaø döôùi maøng cöùng).

2. 2
ÏCHAÁN ÑOÄNG NAÕO
Nhö chuùng ta bieát chaán ñoäng naõo laø nhöõng thöông toån naõo do chaán thöông ñaàu
nheï (toån thöông naõo sau chaán thöông)
Ñònh nghóa: Söï thay ñoåi cuûa traïng thaùi tænh taùo do haäu quaû cuûa toån thöông gaây
chaán thöông nheï vôùi naõo.
Moät soá ngöôøi chæ ra nhaân toá thôøi gian cho vieäc thay ñoåi cuûa traïng thaùi naøyvaø
cho raèng ñaây laø vaán ñeà chính. Tuy nhieân khoâng coù nhaát trí raèng thôøi gian laø
nhaân toá chính. Nhìn chung, khoâng coù nhöõng söï khaùc thöôøng nhu moâ nhoû vaø lôùn.
CT mang tính bình thöôøng hoaëc ñaùng keå chæ ñoái vôùi veát taáy nheï maø ñöôïc cho laø
bieåu hieän cuûa chöùng sung huyeát.MRI seõ guùp phaùt hieän > 25% tröôøng hôïpbình
thöôøng treân CT. Cuïm töø söï ñuïng giaäp naõo neân ñöôïc söû duïng khi coù nhöõng vuøng
giaûm ñaäm ñoä treân CT (chöùng phuø lieân quan vôùi söï ñuïng giaäp) hoaëc nhöõng vuøng
taêng ñaäm ñoä (söï ñuïng giaäp gaây chaûy maùu, maø coù theå tieán trieån thaønh söï xuaát
huyeát nhu moâ). Caùc chuyeân gia thöôøng cho raèng vieäc maát yù thöùc laø khoâng quan
troïng . 5,8-10
(xem baûng 24-2 ñeå bieát roõ vieäc phaân ñoä)
Baûng 24-1 Nhöõng phaùt hieän quan saùt ñöôïc töø söï chaán ñoäng
 Nhìn lô ñaõng hoaëc hoaëc veû maët ngôù ngaån
 Phaûn öùng vaän ñoäng vaø lôøi noùi chaäm: phaûn öùng vôùi nhöõng vôùi nhöõng
caâu hoûi vaø tuaân theo caùc chæ daãn khaù chaäm
 Deã bò maát taäp trung, khoù taäp trung, khoâng coù khaû naêng thöïc hieän
nhöõng hoïat ñoäng bình thöôøng
 Ñònh höôùng sai: Ñi sai höôùng, khoâng yù thöùc ñöôïc ngaøy thaùng, thôøi
gian hoaëc vò trí
 Coù söï thay ñoåi veà ngoân töø: coù nhöõgn caâu noùi laép hoaëc rôøi raïc,
khoâng coù söï lieân keát vôùi nhau hoaëc khoù hieåu
 Khoâng phoái hôïp ñöôïc: ñi khaäp khieãng, khoâng coù khaû naêng ñi boä
baèng caû hai chaân
 Giaûm trí nhôù: Luoân laëp laïi moät caâu hoûi ñaõ ñöôïc traû lôøi tröôùc ñoù,
khoâng theå keå teân töø 3 ñoà vaät trong ba ñoà vaät coù saün sau khi nhaän
dieän 5 phuùt.
 Baát kyø thôøi ky ønaøo cuûa maát yù thöùc: söï hoân meâ, khoâng phaûn öùng vôùi
söï kích thích

3. 3
Söï roái loaïn coù theå xuaát hieän ngay sau chaán thöông, hoaëc coù theå maát nhieàu phuùt
sau môùi xuaát hieän11
. Khi coù maát yù thöùc, thì gaàn nhö xuaát hieän ngay laäp töùc
(cuõng coù theå sau moät vaøi giaây), vaøsau ñoù cuõng nhanh choùng phuïc hoài chöùc
naêng maø khoâng coù nhöõng thay ñoåi veà maët vi theå cho thaáy raèng maát yù thöùc laø do
söï roái loaïn nhaát thôøi cuûa chöùc naêng teá baøo thaàn kinh. Caùc möùc glutamate taêng
sau chaán ñoäng naõo böôùc vaøo moät traïng thaùi taêng glycolytic vaø taêng chuyeån hoùa
maø ñoâi khikeùo daøi tôùi 7 – 10 ngaøy sau chaán thöông. Trong thôøi kyø naøy, naõo
cuõng coù theå deã bò chaán thöông laàn hai (cuõng ñöôïc goïi laø hoäi chöùng taùc ñoäng laàn
hai, xem ôû döôùi) hôn möùc bình thöôøng maø, moät phaàn do söï suy yeáu cuûa söï töï
ñieàu chænh cuûa naõo, coù theå taïo ra di chöùng traàm troïng hôn (keå caû chöùng phuø
naõo aùc tính, xem trang 636) so vôùi khi naõo chæ bò moät chaán thöông ban ñaàu.
Ñoàng thôøi, xem phaàn döôùi ñaây ñeå bieát ñöôïc nhöõng chaán thöông lieân quan ñeán
theå thao.
Chaán ñoäng coù theå gaây ra hoäi chöùng haäu chaán ñoäng (xem trang 682).
SÖÏ CHAÁN ÑOÄNG LIEÂN QUAN ÑEÁN THEÅ THAO
 10% nhöõng veát toån thöông ôû ñaàu vaø xöông coät soáng laø haäu quaû cuûa nhöõng söï
kieän lieân quan ñeán theå thao. Söï chaán ñoäng, toån thöông naõo gaây chaán thöông
nheï (toån thöông naõo sau chaán thöông), raát khaùc bieät vôùi nhieàu daïng toån thöông
ôû ñaàu thöôøng ñöôïc nhaän thaáy bôûi nhöõng nhaø giaûi phaãu thaàn kinh ôû E/R hoaëc
vaên phoøng. Haàu heát nhöõng kinh nghieäm trong vieäc nghieân cöùu toaøn boä ñieàu
naøy xuaát phaùt töø theå thao, vaø söï khaùi quaùt hoùa cho nhöõng tröôøng hôïp khaùc cuûa
chaán thöông phaûi ñöôïc thöïc hieän moät caùch thaän troïng.
Phaân loaïi chaán ñoäng naõo
Baûng chia möùc ñoä hoân meâ Glasgow quaù nhaïy ñoái vôùi moät soá thöông toån naõo
nheï. Nhöõng heä thoáng chia möùc ñoä khaùc ñaõ ñöôïc ñeà nghò, vaø hai heä thoáng ñöôïc
söû duïng roäng raõi nhaát laø cuûa Cantu vaø Hoïc vieän thaàn kinh cuûa Hoa Kyø (AAN)
(döïa treân nhöõng höôùng daãn cuûa Hoäi y khoa Colorado), caû hai ñeàu ñöôïc theå
hieän trong Baûng 24-2. Moät soá döõ lieäu cho thaáy raèng maát yù thöùc coù theå khoâng
phaûi laø moät daáu hieäu quan troïng (coù nghóa laø moät söï roái loaïn tri giaùc keùo daøi >
30 phuùt coù theå teä hôn moät maát yù thöùc trong moät vaøi giaây). Haàu heát caùc heä thoáng
phaân loaïi xem moät chaán ñoäng laø nheï neáu coù moät söï thay ñoåi veà tri giaùc maø

4. 4
khoâng bò maát yù thöùc. Tuy nhieân, haàu heát caùc heä thoáng phaân loaïi ñeàu khaùc nhau
trong ñònh nghóa “roái loaïn tri giaùc”.
Hieän taïi, khoâng coù moät cô sôû khoa hoïc naøo ñeå noùi raèng heä thoáng phaân loaïi naøy
toát hôn heä thoáng kia. Do ñoù, chuùng toâi ñeà nghò raèng coù theå choïn moät heä thoáng
vaø söû duïng noù moät caùch oån ñònh. (heä thoáng AAN coù theå trôû neân ñöôïc coâng
nhaän moät caùch roäng raõi hôn). Tuy nhieân, khoâng neân quan troïng quaù möùc vieäc
phaân loïai.
Baûng 24-2 Vieäc phaân möùc ñoä chaán ñoäng naõo
Möùc ñoä Heä thoáng Cantu Heä thoáng ANN
1
(nheï)
1. PTA < 30 phuùt
2. khoâng maát yù thöùc
1. söï roái loaïn thoaùng qua
2. khoâng maát yù thöùc
3. Caùc trieäu chöùng tan
bieán trong voøng 15 phuùt
2
(trung bình)
1. Maát yù thöùc < 5 phuùt, hoaëc
2. PTA > 30 phuùt
Nhö treân, song caùc trieäu
chöùng keùo daøi hôn 15
phuùt (vaãn khoâng maát yù
thöùc) (PTA laø phoå bieán)
3
(nghieâm troïng)
1. Maát yù thöùc  5 phuùt hoaëc
2. PTA  24 giôø
Baát kyø maát yù thöùc naøo,
duø laø ngaén (moät vaøi
giaây) hoaëc keùo daøi
Hoäi chöùng taùc ñoäng phuï (SIS)
Moät ñieàu kieän hieám hoi maø ñaõ ñöôïc moâ taû moät caùch cô baûn trong nhöõng vaän
ñoäng vieân, nhöõng ngöôøi phaûi chòu ñöïng moät chaán thöông ôû ñaàu tieáp theo trong
khi vaãn coøn trieäu chöùng töø veát thöông tröôùc ñoù, vaø trong nhöõng ngöôøi chöùng
phuø naõo aùc tính tieán trieån, maø raát laø khoù chöõa vaø coù moät tæ leä töû vong töø 50-
100%. Töø tröôùc ñeán nay, vaän ñoäng vieân ñi ra khoûi saân vôùi söùc maïnh cuûa chính
mình sau khi bò chaán thöông laàn hai, chæ ñeå laøm xaáu ñi tình traïng hoân meâ trong
voøng töø 1-5 phuùt vaø sau ñoù, do söï öù maùu trong maïch maùu, tieán trieån thaønh söï
thoaùt vò.
Söï hieän dieän cuûa hoäi chöùng töông hôïp vôùi SIS laàn ñaàu tieân ñöôïc moâ taû bôûi
Scheneider16
vaøo naêm 1973, vaø sau ño, vaøo naêm 1984, ñöôïc goïi laø “hoäi chöùng

5. 5
taùc ñoäng phuï cuûa chaán thöông ñaàu naëng”. Maëc duø ngöôøi ta cho raèng SIS laø raát
hieám (neáu nhö noù toàn taïi) vaø coù theå ñöôïc chaån ñoaùn quaù möùc, söï öa chuoäng
cuûa noù vôùi thanh thieáu nieân vaø treû em vaãn ñaûm baûo moät söï phoøng ngöøa sau
chaán ñoäng naõo
Trôû laïi nhöõng chæ daãn veà vieäc chôi theå thao
Khoâng coù nhöõng höôùng daãn moät caùch heä thoáng vieäc trôû laïi thi ñaáu sau chaán
ñoäng naõo naøo ñöôïc thöû nghieäm moät caùch nghieäm ngaët vaø ñöôïc chöùng minh laø
ñuùng veà maët khoa hoïc (moät soá thöû nghieäm ñang ñöôïc thöïc hieän). Khoâng tính
ñeán heä thoáng ñöôïc söû duïng, moät ñeà nghò mang tính toaøn caàu cuûa caùc chuyeân
gia laø:
* Moät vaän ñoäng vieân coù trieäu chöùng khoâng neân trôû laïi thi ñaáu
Nhöõng tröôøng hôïp choáng chæ ñònh veà naõo cho RTP ñöôïc theå hieän trong baûng
24-319
. Khi khoâng coù tröôøng hôïp choáng chæ ñònh veà naõo naøo hieän dieän, thì
nhöõng ñeà nghò cho RTP ñöôïc trình baøy trong baûng 24 -4 döïa treân nhöõng höôùng
daãn AAN. Ñoàng thôøi xem trang 734 ñeå bieát theâm caùc höôùng daãn RTP lieân
quan ñeán xöông soáng.
Baûng 24-3: Nhöõng tröôøng hôïp choáng chæ ñònh veà naõo ñoái vôùi vieäc trôû laïi
chôi theå thao
NHÖÕNG THOÁNG SOÁ THÖÏC HAØNH 24-1 CHAÁN THÖÔNG LIEÂN QUAN
ÑEÁN THEÅ THAO
Caùc khaû naêng choïn löïa: Caùc ñeà nghò ñöôïc xem nhö nhöõng khaû naêng choïn löïa
ñeå thöïc haønh vaø ñöôïc toùm taét trong baûng 24-4
1. Nhöõng trieäu chöùng haäu chaán thöông keùo daøi
2. Nhöõng trieäu chöùng bieåu hieän daáu thaàn kinh khu truù vónh vieãn
do chaán thöông ñaàu gaây neân (ví duï nhö chöùng maát trí, lieät nöûa
ngöôøi, baùn manh)
3. Traøn dòch naõo thaát
4. Xuaát huyeát naõo töï phaùt töø baát kyø nguyeân nhaân gì
5. Nhöõng trieäu chöùng khaùc thöôøng (taïo ra hieän töôïng ñau hoaëc
lieân quan ñeán thaàn kinh) taät hôû loå chaãm (chaúng haïn nhö dò taät
Chiari)

6. 6
Baûng 24-4 Nhöõng khaû naêng ñeå xöû lyù moät tình huoáng bò chaán thöông lieân
quan ñeán theå thao
Möùc ñoä
AAN
Caùc khaû naêng ñeå xöû lyù
1
Nheï
1. Ñöa ra khoûi cuoäc thi
2. Khaùm nhanh trong 5 phuùt ñeå phaùt hieän chöùng queân vaø
nhöõng trieäu chöùng haäu chaán thöông (ñaùnh giaù luùc nghæ
ngôi vaø vôùi söï raùng söùc)
3. Coù theå trôû laïi cuoäc thi neáu caùc trieäu chöùng heát trong voøng
15 phuùt
2
Trung bình
1. Ñöa ra khoûi cuoäc thi
2. Khoâng ñöôïc trôû laïi thi ñaáu cuøng ngaøy
3. Khaùm thöôøng xuyeân ñeå phaùt hieän nhöõng trieäu chöùng cuûa
beänh lyù trong soï
4. Khaùm laïi vaøo ngaøy hoâm sau
5. CT hoaëc MRI neáu ñau ñaàu taêng leân vaø nhöõng trieäu chöùng
khaùc xaáu ñi hoaëc keùo daøi hôn moät tuaàn (Vaän ñoäng vieân ñoù
phaûi nghæ chôi trong muøa thi ñaáu neáu CT/MRI cho thaáy
chöùng phuø, giaäp naõo hoaëc hoaëc moät beänh lyù caáp tính trong
soï khaùc)
6. Trôû laïi luyeän taäp sau khi khoâng coù caùc trieäu chöùng trong
moät tuaàn (ñaùnh giaù luùc nghæ ngôi vaø vôùi söï raùng söùc)
3
Naëng
1. Duøng xe caáp cöùu ñöa ra khoûi saân thi ñaáu tôùi E/R neáu vaãn
baát tænh hoaëc coù nhöõng daáu hieäu töông töï (phoøng ngöøa
xöông soáng boå trôï neáu caàn)
2. Khaùm thaàn kinh maáu loài. Chuïp naõo neáu phuø hôïp
3. Coù theå ñöa veà nhaø vôùi nhöõng chæ daãn veà chaán thöông ñaàu
(xem baûng 24-9, trang 638) neáu nhöng khoâng phaùt hieän
thaáy ñieàu gì baát thöôøng ôû laàn khaùm thaàn kinh ñaàu tieân
4. Cho vaøo vieän neáu coù baát kyø trieäu chöùng beänh naøo hoaëc
hieän töôïng thaàn kinh khoâng bình thöôøng keùo daøi
5. Haøng ngaøy ñaùnh giaù traïng thaùi thaàn kinh cho ñeán khi taát

7. 7
caû caùc trieäu chöùng ñaõ ñöôïc laøm oån ñònh hoaëc xöû lyù
6. Söï baát tænh keùo daøi, nhöõng thay ñoåi veà traïng thaùi thaàn
kinh dai daúng, nhöõng trieäu chöùng haäu chaán thöông ngaøy
caøng xaáu ñi, hoaëc nhöõng hieän töôïng khoâng bình thöôøng
sau khi kieåm tra thaàn kinh  phaûi ñaùnh giaù ngay laäp töùc
cho vieäc phaãu thuaät thaàn kinh hoaëc chuyeån ñeán trung taâm
ñieàu trò chaán thöông
7. Sau khi bò chaán thöông caáp ñoä 3 trong thôøi gian ngaén (<
1phuùt), khoâng ñöôïc trôû laïi luyeän taäp cho ñeán khi khoâng
coù trieäu chöùng beänh trong moät tuaàn (ñaùnh giaù luùc nghæ
ngôi vaø sau khi gaéng söùc)
8. Sau khi bò chaán thöông keùo daøi, (> 1 phuùt), trôû laïi luyeän
taäp sau hai tuaàn neáu khoâng coøn coù trieäu chöùng (ñaùnh giaù
luùc nghæ ngôi vaø sau khi gaéng söùc, bình thöôøng treân phim
CT).
9. CT hoaëc MR neáu H/A hoaëc nhöõng trieäu chöùng khaùc
ngaøy caøng xaáu ñi hoaëc keùo daøi > 1 tuaàn (Vaän ñoäng vieân
ñoù phaûi nghæ chôi trong muøa thi ñaáu neáu CT/MRI cho thaáy
chöùng phuø, giaäp naõo hoaëc hoaëc moät beänh lyù caáp tính trong
soï khaùc).
Cô sôû hôïp lyù cho nhöõng khoaûng thôøi gian chôø ñôïi sau nhöõng chaán thöông caáp
ñoä 2 vaø 3 döïa vaøo tính chaát bò toån thöông ngaøy caøng taêng cuûa naõo ñoái vôùi veát
thöông sau khi bò chaán thöông (xem hoäi chöùng taùc ñoäng phuï trang 633). Haàu
heát caùc vaän ñoäng vieân ñeàu coù trôû laïi saân ñeå thi ñaáu. Moät soá traän ñaáu coøn cho
pheùp vaän ñoäng vieân bò chaán thöông möùc ñoä trung bình trôû laïi saân neáu hoï khoâng
coøn trieäu chöùng sau khi nghæ ngôi vaø vôùi söï raùng söùc söû duïng caùc thöû nghieäm
kích thích.
Söï gaéng söùc: ñeå ñaùnh giaù söï raùng söùc cuûa vaän ñoäng vieân vôùi caùc thöû
nghieäm ñöôïc söû duïng thöôøng xuyeân bao goàm: chaïy 40 yard, ngoài xuoáng, ñaåy
veà phía tröôùc, vaø hoaëc quyø goái. Trong E/R, vieäc raùng söùc coù theå ñöôïc thöïc hieän
baèng caùch yeâu caàu beänh nhaân naèm xuoáng baøn khaùm vaø ñaåy nheï ñaàu ra phía
sau. Söï phaùt trieån cuûa baát kyø trieäu chöùng naøo trong quaù trình

8. 8
raùng söùc ñeàu ñöôïc xem laø khoâng bình thöôøng vaø khoâng ñöôïc ra saân tieáp tuïc thi
ñaáu.
Chaán ñoäng naõo nhieàu laàn :
Söï chaán ñoäng naõo nhieàu laàn trong moät khoaûng thôøi gian ngaén coù theå raát nguy
hieåm (xem ôû treân). Nhöõng giaûi phaùp cho vieäc bò chaán thöông nhieàu laàn trong
cuøng moät muøa ñöôïc trình baøy trong Baûng 24-5. Ñoàng thôøi, xem phaàn beänh naõo
maõn tính do chaán thöông, trang 683 bieát theâm thoâng tin veà nhöõng taùc ñoäng cuûa
vieäc bò chaán ñoäng naõo nhieàu laàn.
Chuïp naõo
Söï caàn thieát phaûi chuïp naõo (goïi laø CT scan) ôû vaän ñoäng vieân vôùi nhöõng trieäu
chöùng tieán trieån hoaëc khoâng thuyeân giaûm ñöa laïi nhöõng phaûn öùng traùi ngöôïc
nhau, vaø neân ñöôïc ñeå baùc só ñieàu trò ñieàu trò ñaùnh giaù. Sau ñaây laø daáu hieäu
mang tính gôïi yù:
1. Bò chaán ñoäng naõo naëng
2. Caùc trieäu chöùng dai daúng > hôn moät tuaàn, cho duø laø nheï
3. Tröôùc khi trôû laïi thi ñaáu sau chaán ñoäng naõo laàn 2 hoaëc laàn 3 trong cuøng
moät muøa
Baûng 24-5 Nhöõng giôùi thieäu veà caùc moân theå thao phöùc taïp
lieân quan ñeán chaán ñoäng naõo trong cuøng moät muøa giaûi:
Chaán ñoäng naõo Höôùng daãn phuø hôïp tröôùc khi trôû laïi thi ñaáu
No
Möùc ñoä
2 Nheï
Trung bình, naëng
1 Tuaàn*
1 thaùng* + CT hoaëc MRI bình thöôøng **
3 Nheï
Trung bình
Haàu heát coù yù kieán laø thöông toån laøm chaám döùt 1 muøa
giaûi. Ñeà nghò theo doõi CT hoaëc MRI**
Thöông toån chaám döùt muøa giaûi coù yù kieán cho raèng
neân ngöng toaøn boä caùc hoaït ñoäng theå thao
2 Naëng
* Khoâng coù trieäu chöùng luùc nghó ngôi cuõng nhö gaéng söùc
** Neáu coù baát kyø söï khaùc thöôøng caáp tính naøo treân CT/MRI : Keát thuùc muøa
giaûi, coù yù kieán cho raèng neân toaøn boä caùc hoaït ñoäng theå thao.

9. 9
CAÁP ÑOÄ CHAÁN THÖÔNG ÑAÀU :
Maëc duø coù raát nhieàu lôøi chæ trích, Baûng phaân loaïi chæ soá Glasgow söûa ñoåi (xem
baûng 8-1, trang 154) vaãn laø moät baûng ñöôïc söû duïng roäng raõi nhaát vaø coù theå laø
moät baûng chia möùc ñoä sao cheùp toát nhaát ñöôïc aùp duïng trong vieäc ñaùnh giaù chaán
thöông ñaàu.
Söï phaân chia möùc ñoä: Coù moät soá chieán löôïc ñeå phaân chia möùc ñoä naëng cuûa
vieäc chaán thöông ñaàu. Baát kyø moät söï phaân lôùp naøo nhö vaäy ñeàu laø tuøy tieän.
Moät heä thoáng ñôn giaûn chæ döïa treân GCS ñöôïc trình baøy nhö sau: GCS 14 -15 =
nheï, GCS 9-13 = trung bình, vaø GCS  8 = naëng, ñe doaï tính maïng
Moät heä thoáng chi tieát hôn keát hôïp caùc nhaân toá ngoaøi baûng GCS ñöôïc trình baøy
trong baûng 24-6.
Heä thoáng phaân chia möùc ñoä döïa treân CT scan ñöôïc trình baøy trong Baûng 24-7.
Baûng 24 – 6: Phaân chia möùc ñoä naëng cuûa tröôøng hôïp chaán thöông ñaàu
Möùc ñoä
Möùc toái thieåu
Möùc nheï
Möùc trung bình
Naëng
Raát naëng
Trieäu chöùng
GCS (baûng chia möùc ñoä hoân meâ) = 15
Khoâng bò baát tænh (maát yù thöùc)
Khoâng bò chöùng queân
GCS = 14 hoaëc GCS = 15 + hoaëc bò baát tænh
trong thôøi gian ngaén (< 5 phuùt) HOAËC trí nhôù
hay söï tænh taùo bò suy giaûm.
GCS = 9 -13 hoaëc bò baát tænh  5 phuùt hoaëc
thieáu huït thaàn kinh
GCS = 5-8
GCS = 3-4
Baûng 24 -7 Vieäc phaân chia möùc ñoä chaán thöông ñaàu CT
Möùc ñoä Ñònh nghóa Tæ leä töû vong
Veát thöông lan
toûa I
Khoâng nhaän thaáy hieän töôïng baát thöôøng
trong soï naõo
10%
Veát thöông lan
toûa II
Beå chöùa hieän dieän, 0-5mm hoaùn vò giöõa
vaø/hoaëc nhöõng maät ñoä thöông toån hieän
dieän
14%

10. 10
Veát thöông lan
toûa III
Caùc beå chöùa bò neùn hoaëc khoâng hieän
dieän, hoaùn vò ñöôøng giöõa, maät ñoä toån
thöông khoâng cao hoaëc troän laãn > 25 cc
34%
Veát thöông lan
toûa IV
Hoaùn vò ñöôøng giöõa > 5mm, maät ñoä toån
thöông khoâng cao hoaëc troän laãn > 25 cc
56%
TOÅNG KEÁT
56-60% beänh nhaân vôùi GCS  8 coù keøm theo 1 hoaëc hôn moät cô quan khaùc
trong cô theå bò toån thöông - 25% phaûi phaãu thuaät. Coù moät tæ leä 4-5% nhöõng
chaán thöông gaõy coät soáng lieân quan vôùi tröôøng hôïp chaán thöông ñaàu naëng (haàu
heát töø C1 ñeán C3)
Khi khoâng coù tieàn söû beänh chi tieát, nhôù raèng: vieäc maát yù thöùc coù theå ñeán tröôùc
(hoaëc gaây ra) chaán thöông. Do ñoù, caàn ñaët ra nghi ngôø beäng caõnh tuùi phình
ñoäng maïch xuaát huyeát, söï giaûm glucoza-huyeát … trong chaån ñoaùn phaân bieät
nguyeân nhaân gaây chaán thöông vaø hieän töôïng hoân meâ lieân quan.
Vieäc toån thöông naõo töø chaán thöông laø keát quaû cuûa hai quaù trình rieâng bieät:
1. Thöông toån nguyeân phaùt : bao goàm giaäp voû naõo, caùc veát raùch, vôõ
xöông, toån thöông sôïi truïc lan toûa, vaø giaäp cuoáng naõo
2. Thöông toån thöù phaùt : phaùt trieån ngay sau toån thöông chính, bao goàm
caùc toån thöông töø oå maùu tuï trong soï, chöùng phuø, söï giaûm Oxy huyeát,
chöùng thieáu maùu cuïc boä (chuû yeáu laø do aùp suaát trong soï taêng cao (ICP)
vaø/hoaëc bò soác
Chöùng haï huyeát aùp: Chöùng haï huyeát aùp (choaùng) hieám khi quy cho bò
toån thöông ôû ñaàu tröø khi:
1. Trong nhöõng giai ñoaïn cuoái (chaúng haïn nhö vôùi söï hoaït ñoäng khaùc
thöôøng cuûa tuyû soáng vaø söï suy yeáu tim maïch.
2. Trong giai ñoaïn ñaàu, khi moät löôïng maùu coù theå bò maát ñi trong soï hoaëc
vaøo khoaûng galea phuï ñuû ñeå gaây soác
3. Khi moät löôïng maùu bò maát ñi töø nhöõng veát thöông ôû soï ñuû ñeå gaây soác.
TÌNH TRAÏNG XAÁU ÑI TÖØ TÖØ
 15% beänh nhaân, nhöõng ngöôøi luùc ñaàu khoâng theå hieän caùc daáu hieäu cuûa tình
traïng thöông toån nghieâm troïng, coù theå trôû neân toài teä hôn trong moät hình thöùc

11. 11
trì hoaõn, ñoâi khi ñöôïc ñeà caäp ñeán nhö laø nhöõng beänh nhaân maø “noùi chuyeän vaø
traàm troïng hôn” hoaëc khi gaây cheát ngöôøi, nhöõng beänh nhaân “noùi chuyeän vaø
cheát”. Caùc nguyeân nhaân:
1.  75% seõ theå hieän moät khoái tuï maùu trong soï
A. Coù theå hieän dieän treân ñaùnh giaù ban ñaàu
B. Coù theå phaùt trieån theo hình thöùc töø töø
1. Khoái tuï maùu ngoaøi maøng cöùng aâm æ (maùu tuï ngoaøi maøng cöùng)
:xem trang 671
2. Khoái tuï maùu döôùi maøng cöùng aâm æ (SDH): xem trang 673
3. Söï giaäp naõo gaây chaán thöông aâm æ (xem trang 669)
2. Chöùng phuø naõo lan toûa haäu chaán thöông:xem phaàn döôùi
3. Traøn dòch naõo thaát
4. Traøn thôû naõo
5. Traøn thôû naõo
6. Roái loaïn chuyeån hoaù, keå caû:
A. giaûm natri huyeát
B. söï giaûm oxi-huyeát: caùc nguyeân nhaân bao goàm chöùng traøn thôû
ngöïc, MI, SUNG HUYEÁT ...
C. Beänh naõo do gan gaây ra.
D. Giaûm glucose huyeát
E. Thieáu kích thích toá thöôïng thaän
F. Söï cai nghieän röôïu hoaëc thuoác phieän
7. Caùc söï kieän lieân quan ñeán maïch maùu:
A. Söï ngheõn maïch xoang maøng cöùng
B. Vieäc phaãu thuaät ñoäng maïch caûnh (hoaëc hieám khi, ñoát soáng) :
xem trang 885.
C. Xuaát huyeát naõo töï phaùt : Do söï ñöùt phình maïch (ngay töùc thì
hoaëc sau chaán thöông) hoaëc roø ñoäng maïch caûnh xoang hang
(CCF) (xem trang 845)
D. Söï taéc maïch naõo : keå caû hoäi chöùng taéc maïch do chaát beùo
8. Vieâm maøng naõo
9. Tuït huyeát aùp ( soác)

12. 12
PHUØ NAÕO SAU CHAÁN THÖÔNG
Thuaät ngöõ naøy bao goàm hai quaù trình khaùc nhau:
1. Dung löôïng maùu trong naõo taêng : coù theå laø do vieäc maát ñi söï töï ñieàu hoøa
maïch maùu naõo (xem trang 648). Chöùng sung huyeát naøy coù theå thænh
thoaûng xuaát hieän cöïc kyø nhanh, maø trong tröôøng hôïp ñoù noù ñöôïc noùi ñeán
nhö söï lan toûa hay “chöùng phuø naõo aùc tính” maø ñöa ñeán gaàn 100% tæ leä
töû vong vaø coù theå coøn phoå bieán hôn vôùi treû em. Vieäc xöû lyù bao goàm vieäc
xöû lyù xaâm chieám ñeå duy trìaùp löïc trong soï < 20mm Hg vaø CPP > 60 mm
Hg
2. Chöùng phuø naõo thöïc söï: tröôùc ñaây khi moå khaùm töû thi, nhöõng boä naõo naøy
“dung dòch loûng”. Caû chöùng phuø naõo ñoäc teá baøo vaø vaso-genic (xem
trang 85) coù theå xuaát hieän trong moät vaøi giôø chaán thöông.
24.1 Vieäc chuyeån beänh nhaân bò chaán thöông
Ñoâi khi moät baùc só phaãu thuaät thaàn kinh caàn phaûi tieáp nhaän moät beänh nhaân
chuyeån töø moät cô sôû khaùc maø khoâng ñöôïc trang bò ñeå xöû lyù nhöõng veát thöông ôû
ñaàu nguy hieåm, hoaëc ñeå chuyeån beänh nhaân tôùi nhöõng cô sôû khaùc vì nhieàu lyù do
khaùc nhau. Baûng 24-8 lieät keâ nhöõng nhaân toá maø neân ñöôïc ñaùnh giaù vaø laøm oån
ñònh (neáu coù theå) tröôùc khi chuyeån. Nhöõng muïc sau cuõng neân ñöôïc ñaùnh giaù
ñoái vôùi nhöõng beänh nhaân bò chaán thöông ôû ñaàu maø vôùi hoï moät baùc só phaãu thuaät
thaàn kinh ñöôïc tö vaán theo E/R cuûa chính mình cuõng nhö trong nhöõng beänh
nhaân coù nhöõng trieäu chöùng baát thöôøng CNS khaùc ngoaøi vieäc bò chaán thöông.
Baûng 24-8 Nhöõng yeáu toá ñeå ñaùnh giaù nhöõng beänh nhaân chaán thöông ñaàu
Laâm saøng Theo doõi Phöông thöùc ñieàu trò
Söï giaûm Oxy
huyeát hay chöùng
thôû quaù chaäm
Khí maùu ñoäng maïch
Nhòp thôû
Luoàn oáng vaøo thôû quaûn cuûa beänh
nhaân bò taêng CO2 huyeát, giaûm oâ
xi huyeát, hoaëc khoâng ñònh vò
Chöùng giaûm huyeát
aùp hoaëc taêng huyeát
aùp
Ño huyetá aùp,
Hgb/Hct
Nhöõng beänh nhaân truyeàn maùu
vaø bò maát khaù nhieàu maùu
Beänh thieáu maùu Hgb/Hct Nhöõng beänh nhaân truyeàn maùu

13. 13
vôùi beänh thieáu maùu traàm troïng
Ñoäng kinh Caùc chaát ñieän phaân,
Thuoác choáng ñoäng kinh
Giaûm natri huyeát hay giaûm glucoza
huyeát moät caùch chính xaùc, cung
caáp THUOÁC CHOÁNG ÑOÄNG
KINHs khi phuø hôïp*
Söï nhieãm truøng
hoaëc chöùng thaân
nhieät cao
Coâng thöùc baïch caàu,
Theo doõi nhieät ñoä
LP neáu coù theå bò vieâm maøng naõo
vaø khoâng caám duøng thuoác (xem
trang 615)
Ñoä oån ñònh cuûa
coät soáng
Chuïp X quang coät
soáng.
Coá ñònh coät soáng (taám baûng coät
soáng, coå ...); nhöõng beänh nhaân
vôùi caùc maét nhoû bò choát neân
ñöôïc giaûm neáu coù theå tröôùc khi
di chuyeån.
24.2. XÖÛ LYÙ TRONG E/R
24.2.1. Khaùm ñeå phaãu thuaät thaàn kinh trong chaán thöông
Phaàn sau ñaây moâ taû nhöõng ñaëc ñieåm maø neân ñöôïc ñaùnh giaù trong moät soá tình
huoáng nhaát ñònh vôùi vieäc hieåu raèng ñieàu naøy phaûi ñöôïc caù nhaân hoùa. Ñieàu naøy
chæ ñeà caäp ñeán nhöõng veát thöông soï vaø xöông soáng.
Ñieàu kieän theå chaát noùi chung (höôùng veà vieäc ñaùnh giaù thaàn kinh)
1. Vieäc kieåm tra soï baèng maét
A. Baèng chöùng cuûa vieäc nöùt soï cô baûn (xem nhöõng hieän töôïng nöùt soï cô
baûn, trang 665)
1. Daáu hieäu maét gaáu truùc: veát baàm maùu quanh oå maét
2. Daáu hieäu Battle: nhöõng veát baàm sau tai (quanh xoang chuõm)
3. Chaûy dòch naõo tuyû ra muõi hoaëc tai : xem trang 174
4. Chaûy maùu tai giöõa hoaëc veát raùch ôû beân ngoaøi oáng tai
B. Kieåm tra ñeå phaùt hieän caùc veát gaõy xöông maët
1. Caùc veát raïn xöông Lefort (xem trang 667): baét maïch ñeå kieåm tra
tính khoâng oån ñònh cuûa xöông maët, keå caû xöông goø maù.
2. Raïn hoác maét : baét ñaàu caûm nhaän ñöôïc
C. Chöùng phuø quanh oå maét, loài (maét)
2. Nghe
A. Nghe tieáng thoåi ñoäng maïch caûnh: Tieáng thoåi coù theå lieân quan ñeán giaûi
phaãu ñoäng maïch caûnh.

14. 14
B. Nghe vuøng quanh maét: tieáng thoåi coù theå cho thaáy loã roø ñoäng maïch
caûnh xoang hang (Xem loã roø hang ñoäng maïch caûnh, trang 845)
3. Nhöõng bieåu hieän laâm saøng cuûa chaán thöông coät soáng.
4. Ñoäng kinh : Cuïc boä, toaøn theå, ñoäng kinh lieân tuïc.
Kieåm tra thaàn kinh
1. Kieåm tra thaàn kinh soï
A. Chöùc naêng thaàn kinh thò giaùc
1. Neáu coøn tænh taùo: ñònh löôïng thò giaùc haøng loaït trong moãi maét laø voâ cuøng
quan troïng (xem trang 645). Moät theû ño thò löïc gaàn Rosenbaum laø lyù töôûng
(xem maët sau beân trong), neáu khoâng haõy söû duïng baát kyø vaät lieäu in naøo.
Neáu nhö beänh nhaân khoâng theå nhìn thaáy ñöôïc nhöõng gì theå hieän treân giaáy,
haõy kieåm tra xem hoï coù ñeám ñöôïc caùc ngoùn tay khoâng. Neáu hoï khoâng laøm
ñöôïc, kieåm tra khaû naêng nhìn söï chuyeån ñoäng cuûa tay vaø cuoái cuøng laø söï
nhaän thöùc aùnh saùng. Treû em coù theå ôû trong tình traïng muø voû naõo nhaát thôøi
trong voøng 1-2 ngaøy, thoâng thöôøng laø sau moät ñoøn ñaùnh vaøo phía sau ñaàu.
1. Neáu baát tænh: Kieåm tra ñeå xaùc ñònh nhöõng thieáu xoùt veà ñoàng töû höôùng
taâm (xem trang 582), ñöôïc theå hieän toát nhaát baèng thöû nghieäm ñeøn flaùt
nhaùy (xem trang 582). Chæ ra thöông toån thaàn kinh thò giaùc coù theå xaûy ra.
B. Ñoàng töû : kích côõ trong aùnh saùng moâi tröôøng; vaø phaûn öùng vôùi aùnh saùng
moâi tröôøng.
C. VII: kieåm tra xem chöùng lieät VII ngoaïi bieân (tính khoâng ñoái xöùng maët
cuûa caùc cô maët treân vaø döôùi): xem phaàn lieät maët sau chaán thöông, trang
666
D. Lieät daây thaàn kinh VI ra ngoaøi: coù theå xuaát hieän do haäu quaû cuûa aùp löïc
trong soï (xem trang 586) hoaëc vôùi nhöõng veát gaõy xöông (xem trang 665)
E. Soi ñaùy maét : Soi ñeå phaùt hieän phuø gai thò, söï xuaát huyeát tröôùc voõng
maïc, bong voõng maïc, vaø nhöõng hieän töôïng khoâng bình thöôøng cuûa voõng
maïc maét, laø daáu hieäu cuûa vieäc thöông toån thaàn kinh thò giaùc phía tröôùc.
Neáu nhö caàn phaûi kieåm tra chi tieát, nong döôïc lyù vôùi atics coù theå ñöôïc
aùp duïng. vaø neân ñöôïc thöïc hieän moät caùch thaän troïng (xem trang 583).
2. Möùc ñoä tænh taùo/traïng thaùi trí oùc

15. 15
A. Heä thoáng chia möùc ñoä hoân meâ Glasgow (Glasgow coma scale) ñeå xaùc
ñònh möùc ñoä tænh taùo ñoái vôùi nhöõng beänh nhaân phaûn öùng yeáu ôùt (Xem baûng
8-1, trang 154).
B. Kieåm tra söï ñònh höôùng trong nhöõng beänh nhaân coù theå giao tieáp
3. Khaùm vaän ñoäng (Kieåm tra heä thoáng thaàn kinh vaän ñoäng töø voû naõo ñeán tuyû
soáng)
A. Neáu beänh nhaân hôïp taùc: khaùm söùc cô trong töù chi.
B. Neáu beänh nhaân khoâng hôïp taùc: khaùm söï vaän ñoäng cuûa taát caû caùc chi coù
theå söû duïng ñeán caùc taùc nhaân kích thích . Ñieàu naøy cuõng cho pheùp ñaùnh
giaù caûm giaùc ôû nhöõng beänh nhaân khoâng coù phaûn öùng.
C. Neáu nhö coù baát kyø nghi ngôø gì veà tình traïng nguyeân veïn cuûa khoái daây
thaàn kinh naèm trong tuûy soáng : kieåm tra nhòp “nghæ” cuûa cô voøng haäu
moân khi kieåm tra tröïc traøng, ñaùnh giaù söï co cô voøng töï phaùt neáu nhö
beänh nhaân coù theå hôïp taùc, vaø ñaùnh giaù phaûn xaï haønh hang (xem Söï ñaùnh
giaù heä thaàn kinh, xem trang 710 ñeå bieát chi tieát).
4. Khaùm caûm giaùc
A. Beänh nhaân hôïp taùc:
1. Khaùm baèng caùch chaâm kim treân cô theå vaø ôû taát caû caùc chi, chaïm vaøo
nhöõng khuùc bì chính (C4, C6, C7, C8, T4, T10, L2, L5, S1, xöông cuøng-cuït)
2. Khaùm chöùc naêng truï phía sau: caûm giaùc vò trí khôùp noái cuûa Les.
B. Beänh nhaân khoâng hôïp taùc: khaùm ñeå bieát ñöôïc phaûn öùng cuûa beänh nhaân
vôùi taùc nhaân kích thích (ví duï nhö bieåu hieän nhaên nhoù, phaùt aâm...)
5. Caùc phaûn xaï
A. Söï caêng cô (“daây chaèng”) phaûn söï neáu beänh nhaân khoâng giaãy: ví duï nhö
moät phaûn xaï ñònh hình cho thaáy raèng chi meàm laø do veát thöông CNS vaø
khoâng phaûi veát thöông thaàn kinh (vaø ngöôïc laïi).
B. Khaùm phaûn xaï baøn chaân ñoái vôùi nhöõng ngoùn chaân (daáu Babinski)
C. Nghi ngôø thöông toån tuyû soáng phaûn xaï haäu moân vaø phaûn xaï haønh hang
qua thaêm khaùm tröïc traøng (xem ôû treân).

16. 16
VIEÄC PHAÂN LOAÏI LAÂM SAØNG CUÛA NGUY CÔ THÖÔNG TOÅN
TRONG SOÏ
Moät baûng ña nguyeân taéc saép tôùi theo doõi 7.035 beänh nhaân bò chaán
thöông ôû ñaàu ñeå xaùc ñònh khaû naêng coù theå xaûy ra cuûa moät veát thöông trong soï
(ICI) (vaø ñeå ñaùnh giaù tính höõu duïng cuûa x-quang soï (SXR) trong chaán thöông ôû
ñaàu, chæ ñöôïc chuû yeáu baøn luaän moät caùch vaén taét ôû ñaây, xem trang 641 ñeå bieát
theâm chi tieát). Baûng naøy phaân taàng beänh nhaân thaønh moät trong 03 nhoùm döïa
treân khaû naêng coù theå xaûy ra cuûa toån thöông trong soï nhö ñöôïc vaïch ra trong
nhöõng muïc sau. Söï phaân tích khaù gioáng vôùi moät heä thoáng 4 lôùp döïa treân moät
phaân tích 10.000 beänh nhaân ôû YÙ30
.
1. NGUY CÔ THAÁP CHO TOÅN THÖÔNG TRONG SOÏ
Trong nhoùm naøy, coù moät khaû naêng xaûy ra cöïc kyø thaáp cuûa toån thöông trong soï
(ICI), thaäm chí moät veát raïn soï hieän dieän treân SXR (tæ leä bò toån thöông trong soï :
 8.5 trong 10.000 tröôøng hôïp voùi 95% ñoä tin caäy). NB: söï phaân loaïi naøy loaïi
tröø nhöõng beänh nhaân coù tieàn söû bò maát yù thöùc. Caùc keát quaû ñöôïc trình baøy trong
Baûng 24-10.
Baûng 24-9: nhöõng höôùng daãn ñeå xöû lyù caùc chaán thöông ôû ñaàu
Gaëp baùc só ñeå chaêm soùc neáu coù baát kyø daáu hieän naøo trong nhöõng daáu hieäu
sau:
 Söï thay ñoåi trong möùc ñoä cuûa traïng thaùi tænh taùo (keå caû khoù khaên
trong vieäc nhaän thöùc
 Coù haønh vi khoâng bình thöôøng
 Ñau ñaàu ngaøy caøng naëng
 Noùi laép
 Caûm nhaän yeáu hoaëc khoâng coù caûm nhaän ôû tay vaø chaân
 Noân lieân tuïc
 Giaõn moät hoaëc caû hai ñoàng töû (phaàn ñen hình troøn ôû giöõa maét) maø
khoâng co laïi khi chieáu ñeøn saùng vaøo noù).
 Bò leân côn tai bieán (co giaät hoaëc ngaát xæu)
 Choã bò thöông ngaøy caøng söng to
Khoâng ñöôïc duøng thuoác giaûm ñau an thaàn maïnh hôn Tylenol trong voøng
24 giôø. Khoâng ñöôïc duøng thuoác Aspirin giaûm ñau hoaëc thuoác khaùng vieâm
khaùc

17. 17
Baûng 24-10 Nhöõng keát quaû veà nguy cô thaáp cuûa thöông toån trong soï
Höôùng daãn
Quan saùt taïi nhaø vôùi nhöõng höôùng daãn xöû lyù veát thöông ôû ñaàu , chaúng haïn nhö
phaàn trình baøy trong baûng 24-9.
Vieäc chuïp CT khoâng thöôøng ñöôïc chæ ñònh. Chuïp X quang ñôn giaûn cuõng
khoâng ñöôïc khuyeán nghò: 99.6% X quang trong nhoùm naøy laø bình thöôøng.
Khaùc veát raïn ôû soï theo ñöôøng thaúng trong nhoùm naøy khoâng caàn ñieàu trò, maëc
duø vieäc theo doõi ôû beänh vieän (ít nhaát laø qua ñeâm) coù theå caàn xem xeùt.
2. NGUY CÔ ÔÛ MÖÙC ÑOÄ TRUNG BÌNH ÑOÁI VÔÙI THÖÔNG TOÅN TRONG SOÏ
Caùc keát quaû ñöôïc theå hieän trong baûng 24-11
 khoâng coù trieäu chöùng beänh
 H/A
 Choùng maët
 Khoái tuï maùu ôû da daàu, veát raùch ôû da ñaàu, veát giaäp, hoaëc traày da.
 Khoâng coù nhöõng tieâu chí nguy cô cao hoaëc trung bình (xem baûng
24-11 vaø Baûng 24-13) (khoâng bò maát yù thöùc) ….
 Coù tieàn söû bò thay ñoåi hoaëc maát yù thöùc khi bò thöông hoaëc sau khi bò
thöông
 Ñau ñaàu tieán trieån
 Ngoä ñoäc röôïu hoaëc truùng ñoäc ma tuùy
 Ñoäng kinh sau chaán thöông
 Coù tieàn söû khoâng tin caäy ñöôïc hoaëc khoâng ñuû
 Nhoû hôn 2 tuoåi (tröø veát thöông vaët)
 OÙi
 Coù daáu hieäu bò raïn saøng soï
 Chaán thöông nhieàu laàn
 Bò thöông nghieâm troïng ôû maët
 Veát thöông soï naõo hoaëc raïn luùn soï
 Laïm duïng treû em ñaùng ngôø
 Veát söng ñaùng keå ôû maët ngoaøi haøm

18. 18
Höôùng daãn:
1. CT scan naõo (khoâng taêng cöôøng) : chæ döïa vaøo nhöõng trieäu chöùng laâm
saøng coù theå boû soùt nhöõng thöông toån ñaùng keå trong nhoùm naøy. 8-46%
beänh nhaân vôùi veát thöông nhoû ôû ñaàu (MHI) bò thöông ôû soï (Keát quaû
ñöôïc tìm thaáy nhieàu nhaát laø bò giaäp naõo chaûy maùu).
2. X quang: khoâng ñöôïc khuyeán khích (xem trang 461) tröø khi khoâng thöïc
hieän ñöôïc CT scan. Voâ ích neáu bình thöôøng. Moät SXR chæ coù ích neáu
döông tính (moät veát raïn neùn soï khoâng bò nghi ngôø veà maët laâm saøng coù
theå laø 1 phaùt hieän quan troïng).
3. Theo doõi
A. ÔÛ nhaø, neáu nhö beänh nhaân coù ñaùp öùng ñöôïc caùc tieâu chí neâu trong
baûng 24-12. Cung caáp cho ngöôøi chaêm soùc nhöõng höôùng daãn ghi
treân giaáy veà vieäc söû lyù veát thöông ôû ñaàu (ñoâi khi ñöôïc goïi laø söï
phoøng ngöøa döôùi maøng cöùng) nhö ñöôïc trình baøy trong baûng 24-9
B. Vieäc theo doõi ôû beänh vieän ñeå loaïi tröø söï xaáu ñi veà thaàn kinh neáu
beänh nhaân khoâng ñaùp öùng ñöôïc caùc tieâu chí neáu trong Baûng 24-12
(keå caû nhöõng tröôøng hôïp khi CT scan khoâng ñöôïc thöïc hieän).
Vieäc quaûn lyù beänh nhaân vôùi vieäc theo doõi ôû beänh vieän vaø CT scan
chæ trong caùc tröôøng hôïp xaáu ñi (ñieåm GCS  13) cuõng nhaïy nhö CT
trong vieäc phaùt hieän caùc khoái tuï maùu songnhöõng chi phí theo doõi ôû
beänh vieän ñoái vôùi nhöõng tröôøng hôïp naøy seõ khoâng hieäu quaû baèng
vieäc thöïc hieän ñeàu ñaën vieäc CT scan sôùm vaø söû lyù nhöõng beänh nhaân
maø coù CT bình thöôøng vaø khoâng coù daáu hieäu nhaäp vieän naøo khaùc.
Baûng 24-12 Nhöõng tieâu chí cho vieäc theo doõi ôû nhaø
1. CT soï bình thöôøng
2. GCS luùc ñaàu  14
3. Khoâng coù tieâu chí nguy cô cao (xem Baûng 24-13)
4. Khoâng coù tieâu chí nguy cô trung bình (xem Baûng 24-11) tröø khi bò
maát yù thöùc
5. Beänh nhaân hieän ñang khoâng bò aûnh höôûng veà maët thaàn kinh
6. Coù moät ngöôøi lôùn tænh taùo vaø coù traùch nhieäm maø coù theå theo doõi
beänh nhaân
7. Beänh nhaân coù lyù do chính ñaùng ñeå trôû laïi beänh vieän E/R neáu caàn
thieát.
8. Khoâng coù nhöõng tình huoáng phöùc taïp (chaúng haïn nhö khoâng coù
nghi ngôø veà baïo löïc trong gia ñình, keå caû laïm duïng treû em.

19. 19
3. NGUY CÔ CAO CHO TOÅN THÖÔNG TRONG SOÏ
Caùc keát quaû ñöôïc trình baøy trong Baûng 24-13
Baûng 24 – 13 Nhöõng keát quaû vôùi nguy cô cao veà toån thöông trong soï
Höôùng daãn
Coù theå CT scan. Neáu coù nhöõng phaùt hieän troïng yeáu, thoâng baùo cho phoøng phaãu
thuaät ñeå döï phoøng cho tröôøng hôïp khaån caáp. Ñoái vôùi tình traïng xaáu ñi nhanh
choùng, xem xeùt nhöõng loã khoan khaån caáp (xem phaàn nhöõng loã khoan thaêm doø,
trang 645). Xaùc ñònh lieäu vieäc theo doõi soï coù ñöôïc chæ ñònh hay khoâng (xem
trang 649).
X quang : moät veát raïn khoâng gaây ngaïc nhieân, vaø moät X quang laø ñuû ñeå ñaùnh
giaù cho moät veát thöông trong soï. Moät X quang coù theå laø höõu ích cho vieäc
khoanh vuøng cô theå coù dò vaät (löôõi dao, ñaïn, …) ñoái vôùi PHOØNG MOÅ (boû soùt
neáu trì hoaõn hoaëc boû qua tính chaát gôïi yù)
NHÖÕNG YEÁU TOÁ NGUY CÔ KHAÙC
Nhöõng veát raïn ôû chaåm so vôùi traùn
Nhöõng beänh nhaân bò veát raïn ôû chaåm coù theå coù nguy cô bò toån thöông soï nguy
hieåm cao hôn (ICI). Coù theå lieân töôûng ñeán moät thöïc teá laø ôû veát thöông ôû ñaèng
tröôùc, moät ngöôøi coù theå baûo veä mình vôùi nhöõng caùnh tay ñöa ra choáng ñôõ. Hôn
nöõa, xöông maët vaø xoan ñem laïi hieäu quaû höùng chòu taùc ñoäng beân ngoaøi.
24.2.2 Ñaùnh giaù phöông phaùp quang tuyeán X
Scan CT trong chaán thöông
Haàu heát vaø khoâng coù tröôøng hôïp ngoaïi leä, moät CT scan khoâng taêng quang
(chaúng haïn nhö khoâng töông phaûn) cuûa naõo ñuû ñeå xaùc ñònh roõ raøng tình traïng
cuûa caùc beänh nhaân sau chaán thöông, hoaëc vôùi vieäc thieáu huït thaàn kinh môùi. CT
hoaëc MRI taêng cöôøng coù theå phuø hôïp sau CT khoâng taêng cöôøng, nhöng luoân
 Möùc yù thöùc giaûm khoâng roõ do ngoä ñoäc röôïu, thuoác phieän roái loaïn
chuyeån hoaù
 Nhöõng thay ñoåi veà heä thaàn kinh trung taâm
 Möùc ñoä tænh taùo giaûm daàn
 Veát thöông soï xaâm chieám hoaëc veát raïn neùn.

20. 20
ñöôïc yeâu caàu moät caùch khaån caáp (caùc tröôøng hôïp ngoaïi leä bao goàm : Chöùng
phuø naõo ñaùng keå do khoái u bò nghi ngôø, khoái u treân CT khoâng töông phaûn maø
khoâng ñöôïc chöùng minh maø khoâng coù söï töông phaûn, MRI coät soáng ñoái vôùi
nhöõng beänh nhaân coù thöông toån trong oáng soáng cheøn eùp tuyû soáng chaúng haïn
nhö töø khoái u.)
Caùc ñieàu kieän khaån caáp chính ñeå loaïi tröø (vaø nhöõng moâ taû cô baûn):
1. Maùu (Söï xuaát huyeát hoaëc oå maùu tuï)
A. Maùu ngoaøi truïc : nhöõng thöông toån caàn phaãu thuaät thöôøng coù ñoä daøy
toái ña > 1cm
1. Maùu tuï ngoaøi maøng cöùng (maùu tuï ngoaøi maøng cöùng) (xem trang
669): thoâng thöôøng hai maët loài treân CT thöôøng do chaûy maùu ñoäng
maïch.
2. Maùu tuï döôùi maøng cöùng (SDH) (xem trang 672): thoâng thöôøng laø coù
hình löôõi lieàm, vaø do chaûy maùu tónh maïch. Coù theå bao phuû moät dieän
tích beà maët lôùn hôn maùu tuï ngoaøi maøng cöùng. Saép xeáp theo möùc ñoä
cuûa SDH: Caáp tính =ñaäm ñoä cao, baùn caáp = ñoàng ñaäm ñoä maõn tính
= ñaäm ñoä thaáp.
B. Xuaát huyeát döôùi maøng nheän (SAH): ñaäm ñoä cao daøn traûi moûng treân
maët loài vaø phuû ñaày caùc khe vaø beå . Chaán thöông laø nguyeân nhaân phoå
bieán nhaát cuûa SAH. Tuy nhieân, khi tieàn söû cuûa chaán thöông laø khoâng roõ
raøng, moät maïch naõo ñoà coù theå ñöôïc chæ ñònh cho R/O moät chöùng phình
maïch bò vôõ (coù theå phaûi xöû lyù gaáp toån thöông)
C. Chaûy maùu trong naõo (chaûy maùu trong naõo): maät ñoä taêng daàn trong
nhu moâ naõo
D. Giaäp naõo chaûy maùu (trang 669): thöôøng xuaát hieän nhöõng vuøng ñaäm
ñoä khoâng ñoàng nhaát trong nhu moâ naõo gaàn choã xöông loài leân (caùc ñænh
xöông traùn vaø chaåm, caùnh xöông böôùm). Khoâng ñöôïc xaùc ñònh toát baèng
chaûy maùu trong naõo.
E. Söï chaûy maùu trong tónh maïch: hieän dieän trong  10% nhöõng toån
thöông naëng ôû ñaàu. Tuy nhieân, lieân quan ñeán keát quaû keùm coù theå laø daáu
hieäu cuûa veát thöông naëng chöù khoâng phaûi laø nguyeân nhaân cuûa keát quaû
keùm. Vieäc söû duïng thuoác choáng ñoâng trong naõo thaát ñaõ ñöôïc ghi nhaän
cho vieäc ñieàu trò (xem trang 860).

21. 21
2. Traøn dòch naõo thaát
3. Söï phuø naõo:xoaù nhöõng beå chöùa (xem trang 681) ñeø eùp naõo thaát vaø caùc raõnh
4. Baèng chöùng veà sö thieáu Oxy huyeát naõo : vieäc maát maët xaùm-traéng, caùc daáu
hieäu cuûa tình traïng bò söng phuø.
5. Caùc veát raïn soï:
A. Caùc veát naïn ôû saøn soï (keå caû raïn xöông thaùi döông)
B. Raïn oå maét (CT coù theå boû qua moät soá veát raïn soï coá ñònh daïng ñöôøng
thaúng)
C. Veát raïn voøm soï (CT coù theå boû qua moät soá veát raïn soï coá ñònh daïng
ñöôøng thaúng).
1. Ñöôøng thaúng so vôùi hình sao
2. Môû so vôùi ñoùng
3. Diastatic (taùch bieät nhöõng ñöôøng khaâu)
4. Bò neùn so vôùi khoâng bò neùn : CT coù theå hoã trôï cho vieäc ñaùnh
giaù nhu caàu phaãu thuaät.
6. Chöùng nhoài maùu cuïc boä: caùc keát quaû laø toái thieåu hoaëc khoù thaáy neáu <24 giôø
töø CVA
7 Khí soï: coù theå cho thaáy veát raïn soï (ñoä loài ñaùy hoaëc ñoä loài môû)
8. Söï thay ñoåi caùc caáu truùc ñöôøng ôû giöõa (do caùc khoái tuï maùu trong hoaëc ngoaøi
truïc chöùng phuø naõo khoâng ñoái xöùng, cheøn eùp ñaåy leäch ñöôøng giöõa): heä quaû coù
theà gaây ra nhöõng bieán ñoåi yù thöùc (xem trang 155).
Nhöõng daáu hieäu cho CT ban ñaàu.
1. Söï hieän dieän cuûa baát kyø tieâu chí nguy cô cao hoaëc trung bình naøo (xem
Baûng 24-11 vaø baûng 24-13) bao goàm: GCS  14, khoâng phaûn öùng, thieáu
troïng taâm, chöùng queân sau chaán thöông, traïng thaùi thaàn kinh khoâng oån
ñònh (keå caû nhöõng ai nghieän röôïu naëng), traïng thaùi thaàn kinh ngaøy caøng
xaáu ñi, nhöõng daáu hieäu raïn soï ñaùy hoaëc voøm xöông soï.
2. Söï ñaùnh giaù tröôùc khi gaây meâ cho nhöõng quy trình khaùc (maø trong ñoù
vieäc khaùm thaàn kinh khoâng theå ñöôïc thöïc hieän sau ñoù ñeå phaùt hieän ra
tình traïng xaáu ñi mang tính aâm æ).

22. 22
CT tieáp theo ñoù
CT ñeàu ñaën sau ñoù (khi khoâng coù daáu hieäu cho CT khaån caáp tieáp theo, xem
phaàn döôùi):
1. Ñoái vôùi beänh nhaân bò thöông naëng:
A. Ñoái vôùi nhöõng beänh nhaân oån ñònh, CT tieáp theo ñoù ñöôïc ñaït ñöôïc trong
voøng ngaøy thöù ba tôùi ngaøy thöù 5 (moät soá cuõng ñeà nghò ôû 24h) vaø tieáp tuïc
giöõa ngaøy thöù 10 vaø ngaøy thöù 14.
B. Moät soá ñeà nghò CT tieáp theo ñeàu ñaën nhieàu giôø sau CT “thôøi ñieåm 0” (ví
duï nhö CT ban ñaàu ñöôïc thöïc hieän trong voøng nhieàu giôø chaán thöông)
ñeå loaïi tröø maùu tuï ngoaøi maøng cöùng aâm æ (xem trang 671), Maùu tuï döôùi
maøng cöùng (xem trang 673), hoaëc veát giaäp naõo (xem trang 669).
2. Ñoái vôùi nhöõng beänh nhaân bò thöông ôû ñaàu ôû möùc nheï hoaëc trung bình:
A. Vôùi moät CT ban ñaàu khoâng bình thöôøng, scan CT ñöôïc laëp laïi tröôùc khi
xöû lyù.
B. Nhöõng beänh nhaân oån ñònh bò thöông ôû ñaàu ôû möùc nheï vaø CT ban ñaàu
bình thöôøng khoâng caàn CT tieáp theo.
CT khaån caáp tieáp theo: ñöôïc thöïc hieän ñoái vôùi tình traïng ngaøy caøng xaáu ñi cuûa
thaàn kinh (maát 2 hoaëc hôn hai ñieåm treân GSC, söï tieán trieån cuûa tình traïng baùn
lieät hoaëc tính khoâng ñoái xöùng ñoàng töû môùi), oùi keùo daøi, ñai ñaàu ngaøy caøng naëng
theâm, co giaät hoaëc söï taêng khoâng lyù giaûi ñöôïc veà aùp suaát trong soï (ICP).
CAÙC PHIM COÄT SOÁNG
1.Coät soáng coå : phaûi ñöôïc chuïp roõ veà maët x-quang töø choã noái soï coå xuoáng döôùi
vaø keå caû choã noái C7-T1. Nhöõng söï phoøng ngöøa chaán thöông coät soáng (coå …)
ñöôïc tieáp tuïc cho ñeán khi caùc ñoát soáng coå ñöôïc laøm roõ. Caùc böôùc trong vieäc ñaït
ñöôïc nhöõng baûn phim ñaày ñuû ñöôïc vaïch ra trong phaàn nhöõng chaán thöông ôû coät
soáng, vieäc ñaùnh giaù x-quang vaø coá ñònh coät soáng coå ban ñaàu ôû trang 705.
2. Nhöõng baûn phim coät soáng ôû ngöïc vaø ôû thaét löng neân ñöôïc chuïp döïa treân
nhöõng phaùt hieän veà cô theå vaø treân cô cheá cuûa chaán thöông (xem phaàn nhöõng
chaán thöông ôû coät soáng, vieäc ñaùnh giaù x-quang vaø coá ñònh coät soáng coå ban ñaàu
ôû trang 705)

23. 23
CHUÏP X-QUANG SOÏ
Moät veát raïn soï laøm taêng khaû naêng phaåu thuaät cuûa moät chaán thöông trong soï
(ICI) (trong moät beänh nhaân hoân meâ, noù taêng khaû naêng naøy leân gaáp 20 laàn vaø
trong moät beänh nhaân coøn tænh taùo, taêng khaû naêng naøy leân gaáp 400 laàn). Tuy
nhieân, ICI ñaùng keå coù theå xuaát hieän vôùi moät SXR bình thöôøng (SXR bình
thöôøng trong 75% nhöõng beänh nhaân bò chaán thöông nheï ôû ñaàu, ñöôïc nhaän thaáy
laø coù thöông toån trong soï treân CT, laøm minh chöùng cho tính khoâng nhaïy cuûa
SXR). Trong haàu heát caùc baùo caùo SXR taùc ñoäng cuûa vieäc quaûn lyù chæ 0.4-2%
beänh nhaân.
Moät SXR coù theå coù ích trong nhöõng tröôøng hôïp sau:
1. Vôùi nhöõng beänh nhaân coù ruûi ro ôû möùc trung bình ñoái vôùi chaán thöông trong
soï (Xem baûng 24-11), trang 639) baèng caùch phaùt hieän ra moät veát raïn xöông soï
neùn khoâng bò nghi ngôø (tuy nhieân, haàu heát nhöõng beänh nhaân naøy seõ ñöôïc CT
scan, maø loïai boû söï caàn thieát ñoái vôùi SXR).
2. Neáu moät CT scan khoâng ñaït ñöôïc, moät SXR coù theå tìm ra nhöõng phaùt hieän
quan troïng, chaúng haïn nhö söï thay ñoåi veà tuyeán tuøng, khí soï, caùc möùc ñoä chaát
löu trong xoang, raïn xöông soï (neùn hoaëc daïng ñöôøng thaúng)… (tuy nhieân, ñoä
nhaïy trong vieäc phaùt hieän ICI laø raát thaáp).
3. Trong nhöõng beänh nhaân vôùi nhöõng veát thöông coù dò vaät xuyeân thaáu
MRI SCAN TRONG CHAÁN THÖÔNG
Thoâng thöôøng khoâng phuø hôïp cho nhöõng toån thöông caáp tính ôû ñaàu. Trong khi
MRI nhaïy hôn so vôùi CT, khoâng coù thöông toån phaãu thuaät naøo ñöôïc chöùng
minh treân MRI maø khoâng laø baèng chöùng treân CT.
MIR coù theå coù ích sau naøy sau khi beänh nhaân ñaõ oån ñònh, ví duï nhö ñeå ñaùnh giaù
caùc veát thöông ôû cuoáng naõo, nhöõng thay ñoåi nhoû ôû chaát traéng (ví duï nhö söï
xuaát huyeát coù ñoám trong theå callosum ñöôïc nhaän thaáy trong toån thöông sôïi truïc
thaàn kinh lan toûa, xem trang 632)…
MAÏCH NAÕO ÑOÀ TRONG CHAÁN THÖÔNG
Maïch naõo ñoà: coù ích vôùi chaán thöông khoâng xuyeân thaáu (xem trang 687). Cuõng
coù ích trong nhöõng baøn tay coù kinh nghieäm neáu CT khoâng coù cho vieäc chaån
ñoaùn maùu tuï ngoaøi maøng cöùng …

24. 24
24.2.3 Nhöõng chi tieát veà quaûn lyù E/R.
THOÂNG SOÁ THÖÏC HAØNH 24-2 SÖÏ LAØM CHO ROÕ NEÙT LAÏI BAN ÑAÀU VAØ QUAÛN LYÙ HUYEÁT AÙP
Höôùng daãn: tuït huyeát aùp (huyeát aùp taâm thu < 90mm Hg) hoaëc söï laøm giaûm
oxy huyeát (söï ngöøng thôû, chöùng xanh tím, hoaëc ñoä baõo hoøa O2 < 90% trong daûi,
hoaëc PaO2 < 60mm Hg) phaûi ñöôïc theo doõi vaø khaéc phuïc caøng sôùm caøng toát.
CHAÁP THUAÄN YEÂU CAÀU CHO VEÁT THÖÔNG ÔÛ ÑAÀU ÔÛ MÖÙC TRUNG BÌNH HOAËC NHEÏ
Veát thöông nhoû (GCS  14A
)B
1. Hoaït ñoäng: quay giöôøng ñeå ñaàu giöôøng cao 30-45o
.
2. Kieåm tra thaàn kinh moãi 2 giôø (Moãi 1 giôø neáu baän taâm nhieàu hôn; caân nhaéc
ICU cho nhöõng beänh nhaân naøy).
3. NOP cho ñeán khi tænh, sau ñoù huùt dòch daï daøy.
4. Dung dòch tieâm truyeàn ñaúng tröông (ví duï nhö dung dòch muoái ñaúng tröông
+ 20 mEq KCl/Construct Long Dinh – Long Cang Industrial Park) nhoû gioït
tónh maïch duy trì :  100ml/giôø ñoái vôùi ngöôøi lôùn côõ trung bình (peds:
2000ml/m2
/d)C
.
5. Thuoác laøm giaûm ñau nheï: Acetaminophen (Uoáng hoaëc nheùt haäu moân neáu
khoâng uoáng ñöôïc), Codein neáu thaáy caàn thieát.
6. Thuoác choáng noân: Söû duïng ít thöôøng xuyeân ñeå traùnh söï laøm giaûm ñau quaù
möùc, caùc thuoác choáng noân Phenothiazine (maø laøm giaûm ngöôõng kích thích)
ví duï nhö Trimethobenzamide (Tigan 200mg IM moãi 8 giôø khi caàn cho
ngöôøi lôùn).
Veát thöông möùc trung bình ôû ñaàu (GCS 9-13)
1. Nhöõng yeâu caàu cho veát thöông nhoû ôû ñaàu (xem ôû treân) tröø beänh nhaân khoâng
uoáng ñöôïc trong tröôøng hôïp söï can thieäp cuûa phaãu thuaät laø caàn thieát (keå caû
theo doõi aùp löïc trong soï).
2. Vôùi GCS = 9-12 chaát thuaän vôùi ICU. Vôùi GCS = 13, chaáp thuaän vôùi ICU
neáu CT cho thaáy baát kyø hieän töôïng khoâng bình thöôøng naøo (veát giaäp chaûy
maùu tröø khi raát nhoû, döôùi meùp maøng cöùng…)
3. Nhöõng beänh nhaân vôùi caùc CT bình thöôøng vaø gaàn bình thöôøng neân caûi thieän
trong voøng nhieàu giôø. Baát kyø beänh nhaân naøo maø khoâng ñaït moät GCS 14-15
trong voøng 12 giôø neân coù CT laëp laïi vaøo luùc ñoù.

25. 25
VIEÄC SÖÛ DUÏNG SÔÙM THUOÁC GAÂY MEÂ VAØ GIAÛM ÑAU (TRÖÔÙC KHI THEO DOÕI
AÙP LÖÏC TRONG SOÏ)
THOÂNG SOÁ THÖÏC HAØNH 24-3 GIAÛM ÑAU VAØ GAÂY MEÂ SÔÙM
Nhöõng söï löïa choïn: söï laøm giaûm ñau vaø öùc cheá thaàn kinh cô (NMB) coù theå coù
ích cho vieäc vaän chuyeån beänh nhaân bò thöông ôû ñaàu, song chuùng aûnh höôûng
ñeán vieäc khaùm thaàn kinh.
Nhöõng söï löïa choïn: NMB neân ñöôïc söû duïng khi thuoác giaûm ñau laø khoâng ñuû.
Vieäc söû duïng ñeàu ñaën thuoác laøm giaûm ñau vaø gaây meâ cho nhöõng beänh nhaân bò
chaán thöông ôû ñaàu coù theå daãn ñeán moät tyû leä maéc beänh vieâm phoåi cao, söï löu laïi
ICU laâu hôn vaø söï nhieãm truøng coù theå xaûy ra. Nhöõng taùc nhaân naøy cuõng laøm
aûnh höôûng ñeán söï ñaùnh giaù thaàn kinh. Do ñoù vieäc söû duïng neân ñöôïc daønh cho
nhöõng tröôøng hôïp coù baèng chöùng laâm saøng veà taêng aùp löïc trong soï (xem baûng
24-14), hoaëc khi vieäc söû duïng laø caàn thieát cho vieäc di chuyeån hoaëc ñeå taïo ñieàu
kieän cho vieäc ñaùnh giaù beänh nhaân.
Baûng 24-14 nhöõng daáu hieäu laâm saøng cuûa aùp löïc trong soï (*)
A. Söï giaõn ñoàng töû moät beân hoaëc hai beân.
B. Phaûn xaï ñoàng töû khoâng ñoái xöùng vôùi aùnh saùng.
C. Trieäu chöùng bieåu hieän maát naõo hoaëc maát voõ naõo (thoâng thöôøng laø ñoái
beân vôùi beân giaõn ñoàng töû).
D. Söï xaáu ñi taêng daàn cuûa vieäc khaùm thaàn kinh khoâng do nhöõng nhaân toá
ngoaøi soï
(*) Caùc muïc A-C theå hieän nhöõng daáu hieäu cuûa söï thoaùt vò. Baèng chöùng
laâm saøng thuyeát phuïc nhaát cuûa aùp löïc trong soïlaø söï tieán trieån cuûa moät
1. söï giaõn nôû ñoàng töû moät beân hoaëc caû hai beân
2. phaûn öùng ñoàng töû khoâng ñoái xöùng vôùi aùnh saùng
3. laøm cho naõo khoâng hoaït ñoäng hoaëc boùc voû (thoâng thöôøng laø
ñoái beân vôùi con ngöôi giaõn)
4. Söï xaáu ñi taêng daàn cuûa vieäc khaùm thaàn kinh khoâng do nhöõng
nhaân toá ngoaøi soï

26. 26
hoaëc hôn moät cuûa nhöõng daáu hieäu naøy. aùp löïc trong soïcoù theå taïo ra moät
thoùp phoàng leân ôû treû sô sinh
“ ñoàng töû giaõn: ñoàng töû giaõn nôû vaø coá ñònh
ÑAËT OÁNG NOÄI thôû QUAÛN VAØ CHO THÔÛ QUAÙ NHANH
THOÂNG SOÁ THÖÏC HAØNH CHO VIEÄC ÑAËT OÁNG NOÄI THÔÛ QUAÛN
Nhöõng khaû naêng choïn löïa : ñaûm baûo ñöôøng thôû (thöôøng bôûi söï ñaët oáng trong
thôû quaûn) ôû nhöõng beänh nhaân vôùi GCS  8, nhöõng ngöôøi khoâng theå duy trì
ñöôøng thôû cuûa hoï hoaëc nhöõng ngöôøi vaãn bò giaûm oâxi moâ maëc duø coù ñuû O2.
Nhöõng chæ daãn cho vieäc ñaët oáng trong chaán thöông:
1. Möùc sa suùt cuûa yù thöùc (beänh nhaân khoâng theå baûo veä ñöôøng thôû): thöôøng
laø GCS  7.
2. Caàn chöùng thôû saâu nhanh (HPV): xem ôû döôùi
3. Chaán thöông haøm maët naëng : Toån thöông ñöôøng thôû.
4. Caàn gaây meâ baèng thuoác ñeå ñaùnh giaù hoaëc quaûn lyù
Nhöõng söï thaän troïng lieân quan ñeán vieäc ñaët oáng:
1. Neáu nhö coù khaû naêng cuûa vieäc raïn nöùt saøng soï, traùnh ñaët oáng muõi – thôû
quaûn (ñeå traùnh vieäc vaøo soï cuûa oáng qua baûn daïng raây).
2. Ngaên chaën söï ñaùnh giaù khaû naêng phaùt aâm cuûa beänh nhaân, ví duï nhö cho
vieäc xaùc ñònh ñieåm cuûa Thang chia möùc ñoä hoân meâ Glassgow
(Glassgow Coma Scale score).
Chöùng thôû saâu nhanh (HPV)
THOÂNG SOÁ THÖÏC HAØNH 24-5 CHÖÙNG THÔÛ SAÂU NHANH SÔÙM
Nhöõng choïn löïa: Chöùng thôû saâu nhanh sôùm tröôùc khi theo doõi aùp löïc trong soï
ñöôïc thieát laäp neân daønh cho nhöõng beänh nhaân coù trieäu chöùng thoaùt vò (xem
baûng 24-14) hoaëc tình traïng thaàn kinh ngaøy caøng xaáu khoâng do nhöõng nguyeân
nhaân ngoaøi soï.
1. Do söï laøm traàm troïng theâm cuûa chöùng thieáu maùu cuïc boä naõo, HPV
khoâng neân ñöôïc söû duïng moät caùch phoøng ngöøa. (xem trang 659).

27. 27
2. Tröôùc khi ñaët maùy theo doõi aùp löïc trong soï, HPV chæ neân ñöôïc söû duïng
moät caùch cô baûn khi CT hoaëc caùc daáu hieäu laâm saøng cuûa aùp löïc trong
soïhieän dieän (xem baûng 24-14 ñeå tìm hieåu veà caùc daáu hieäu laâm saøng).
A. Khi nhöõng daáu hieäu phuø hôïp ñöôïc ñaùp öùng: HPV tôùi pCO2 = 30 -35
mm Hg
B. HPV khoâng neân ñöôïc söû duïng tôùi ñieåm maø pCO2 < 30mm Hg (ñieàu
naøy laøm giaûm theâm löu löôïng töôùi maùu naõo song khoâng nhaát thieát
giaûm aùp löïc trong soï)
3. Hieän töôïng kieàm hoùa maùu caáp tính laøm taêng lieân keát Protein cuûa Canxi
(taêng Ca++
ñöôïc ion hoùa). Nhöõng beänh nhaân ñöôïc thôû saâu nhanh coù theå
haï Canxi maùu ñöôïc ion hoùa vôùi côn Tetany (baát keå toång [Ca] bình
thöôøng).
MANITOL TRONG E/R
THOÂNG SOÁ THÖÏC HAØNH 24-6 VIEÄC SÖÛ DUÏNG SÔÙM MANITOLOL
Nhöõng khaû naêng choïn löïa: Vieäc söû duïng manitol tröôùc khi theo doõi aùp löïc
trong soï ñöôïc thieát laäp neân ñöôïc daønh rieâng cho nhöõng beänh nhaân coù nhöõng
daáu chöùng thích ñaùng chæ ra tình traïng thoaùt vò (xem baûng 24-14) hoaëc tình
traïng thaàn kinh ngaøy caøng xaáu ñi khoâng do nhöõng nguyeân nhaân ngoaøi soï.
Nhöõng daáu hieäu trong E/R (ñoàng thôøi xem trang 660 ñeå bieát theâm chi tieát);
1. Taêng aùp löïc trong soï (Xem baûng 24-14).
2. Baèng chöùng veà hieäu öùng choaùn choã (Söï thieáu huït thaàn kinh, ví duï nhö
lieät nöûa ngöôøi)
3. Söï sa suùt ñoät ngoät tröôùc CT (Keå caû söï giaõn ñoàng töû)
4. Sau CT, neáu nhö moät thöông toån maø lieân quan ñeán aùp löïc trong soïtaêng
leân ñöôïc nhaän dieän
5. Sau CT, neáu ñi tôùi phoøng moå
5. Ñeå ñaùnh giaù “khaû naêng cöùu chöõa”: Trong nhöõng beänh nhaân khoâng coù
baèng chöùng veà chöùc naêng cuoáng naõo, tìm kieám söï trôû laïi cuûa caùc phaûn
xaï cuoáng naõo.

28. 28
Choáng chæ ñònh:
1. Vieäc thöïc hieän thuoác phoøng beänh khoâng ñöôïc khuyeán khích do taùc
duïng laøm maát nöôùc raát nhieàu cuûa noù. Chæ söû duïng cho nhöõng chæ ñònh
phuø hôïp (xem ôû treân).
2. Tuït huyeát aùp hoaëc giaûm dung löôïng maùu: Tuït huyeát aùp coù theå aûnh
höôûng moät caùch tieâu cöïc ñeán keát quaû. Do ñoù, coù taêng aùp löïc trong soï
(IC-HTN) hieän dieän, tröôùc tieân haõy söû duïng thuoác giaûm ñau vaø / hoaëc
thuoác gaây meâ vaø ruùt dòch naõo tuûy. Neáu vaãn caàn theâm bieän phaùp, laøm
tænh laïi ngöôøi beänh baèng chaát loûng tröôùc khi thöïc hieän manitol. Söû
duïng phöông phaùp thôû saâu nhanh vôùi beänh nhaân bò giaûm dung löôïng
maùu tröôùc khi coù theå cho manitol.
3. Vieäc caám duøng thuoác lieân quan: Manitol coù theå caûn trôû nheï quaù trình
ñoâng maùu.
4. Sung huyeát: tröôùc khi gaây tieåu, Manitol laøm taêng löôïng trong maïch.
Thaän troïng khi söû duïng trong sung huyeát, coù theå caàn phaûi xöû lyù tröôùc
vôùi Furosemide (Lasix).
Rx: Truyeàn nhanh vôùi 0.25 - 1 gm/kg trong voøng 20 phuùt (cho ngöôøi lôùn trung
bình :  350 ml cuûa dung dòch 20%). Hieäu quaû cao nhaát xuaát hieän trong  20
phuùt (xem trang 660 cho lieàu duøng tieáp theo).
THUOÁC CHOÁNG ÑOÄNG KINH (AEDs)
THOÂNG SOÁ THÖÏC HAØNH 24-7 THUOÁC CHOÁNG CO GIAÄT SAU TOÅN THÖÔNG NAÕO
SAU CHAÁN THÖÔNG
Nhöõng tieâu chuaån: Phenytoin choáng co giaät, Carbamazepine, Phenobarbital
hoaëc Valproate khoâng ñöôïc khuyeán khích duøng ñeå ngaên ngöøa nhöõng côn co
giaät muoän.
Nhöõng khaû naêng choïn löïa: thuoác choáng ñoäng kinh coù theå ñöôïc söû duïng nhö laø
moät khaû naêng choïn löïa chöõa trò ñeå ngaên ngöøa nhöõng côn co giaät ôû nhöõng beänh
nhaân coù nguy cô bò co giaät cao sau toån thöông naõo sau chaán thöông (xem baûng
24-15). Tuy nhieân, khoâng coù baèng chöùng raèng ñieàu naøy seõ caûi thieän keát quaû.
Phenytoin vaø Carbamazepine coù hieäu quaû trong vieäc ngaên ngöøa nhöõng côn co
giaät sôùm.

29. 29
1. OÅ tuï huyeát caáp tính döôùi maøng cöùng, ngoaøi maøng cöùng vaø trong soï
2. Veát raïn soï luùn-hôû vôùi veát thöông nhu moâ
3. co giaät trong voøng 24 giôø ñaàu sau khi bò thöông
4. Ñieåm treân thang möùc ñoä hoân meâ Glasgow < 10
5. Veát thöông soï naõo
6. Coù tieàn söû uoáng nhieàu röôïu
7.  giaäp naõo (xuaát huyeát) treân CT
Vieäc söû duïng ñeàu ñaën thuoác choáng co giaät vôùi chaán thöông ôû naõo (toån thöông
naõo sau chaán thöông) khoâng ngaên ñöôïc söï phaùt trieån muoän cuûa nhöõng côn co
giaät sau chaán thöông (nhöõng côn co giaät), ví duï nhö chöùng ñoäng kinh, vaø ñöôïc
chöùng minh laø khoâng höõu ích ngoaïi tröø trong moät soá tröôøng hôïp.
Xem trang 261 ñeå bieát chi tieát veà vieäc söû duïng vaø döøng duøng thuoác. thuoác
choáng ñoäng kinh sau toån thöông naõo sau chaán thöông (baûng 24-15 neâu laïi
nhöõng daáu hieäu cho nhöõng beänh nhaân coù möùc ruûi ro taêng daàn cuûa nhöõng côn co
giaät sôùm).
Baûng 24-15 Nhöõng ñieàu kieän coù ruûi ro bò co giaät haäu chaán thöông ngaøy
caøng taêng cao
XUAÁT HUYEÁT DÖÔÙI MAØNG NHEÄN
Chaán thöông laø nguyeân nhaân phoå bieán nhaát cuûa SAH. Coù moät baèng chöùng
raèng Nimodipine (Nimotop coù theå caûi thieän keát quaû ôû nhöõng beänh nhaân bò
thöông ôû ñaàu vôis maùu döôùi maøng nheän ñöôïc phaùt hieän treân CT. Rx: 60 mg
uoáng moãi 4 tieáng (xem trang 799).
NHÖÕNG BEÄNH NHAÂN BÒ THÖÔNG TOAØN THAÂN NAËNG
Tuït huyeát aùp (ñöôïc xaùc ñònh döïa vaøo trò soá huyeát aùp taâm thu < 90 mm Hg)
laøm taêng gaáp ñoâi tæ leä töû vong, söï giaûm Oxy huyeát (söï ngöøng thôû hay chöùng
xanh tím, hay PaO2 < 60 mm Hg treân ABG) cuõng laøm taêng tæ leä töû vong, vaø söï
keát hôïp cuûa caû hai yeáu toá laøm taêng gaáp ba tæ leä töû vong vaø taêng nguy cô ñeå laïi
bieán chöùng xaáu.
ÔÛ khu vöïc trung taâm nôi maø phöông phaùp trò lieäu baèng caùch röûa maøng
buïng chaån ñoaùn (DPL) ñöôïc söû duïng ñeå ñaùnh giaù oå maùu tuï trong buïng, neáu
dòch ban ñaàu khoâng nhieàu maùu vaø beänh nhaân oån ñònh, beänh nhaân neân ñöôïc CT
soï trong khi phaàn coøn laïi cuûa dòch ñöôïc thu thaäp ñeå phaân tích veà löôïng.

30. 30
Beänh nhaân vôùi DPL döông tính vaø/hoaëc khoâng oån ñònh coù theå caàn ñöôïc ñöa
ngay tôùi phoøng moå ñeå ñöôïc phaåu thuaät oå buïng ngay laäp töùc bôûi baùc só maø
khoâng caàn lôïi ích cuûa CT naõo. Nhöõng höôùng daãn sau ñaây ñöôïc ñöa ra:
THAÄN TROÏNG: nhieàu beänh nhaân bò chaán thöông naëng coù theå trong ñoâng
maùu noäi maïch lan toûa (hoaëc do nhöõng veát thöông toaøn thaân, hoaëc lieân quan
tröïc tieáp ñeán veát thöông naëng ôû ñaàu, coù theå laø vi maïch naõo coù raát nhieàu plaxtin
huyeát khoái). Vieäc phaãu thuaät caùc beänh nhaân trong ñoâng maùu noäi maïch lan toûa
thöôøng laø tai haïi. Ít nhaát, haõy kieåm tra thôøi gian Prothrombin vaø thôøi gian
Tromboplastin töøng phaàn.
1. Neáu vieäc khaùm thaàn kinh laø töông ñoái toát (ví duï nhö GCS > 8, maø cho
thaáy raèng toån thöông chí ít laø khu truù)
A. Söï can thieäp cuûa vieäc phaãu thuaät thaàn kinh coù theå khoâng ñöôïc yeâu caàu
B. Söû duïng nhöõng kyõ thuaät gaây meâ thaàn kinh toát (naâng cao ñaàu
giöôøng, söû lyù saùng suoát dung dòch IV, traùnh vieäc thôû saâu nhanh ñeå
phoøng ngöøa…)
C. Ñaït ñöôïc scan CT ñaàu ngay laäp töùc sau phaãu thuaät
2. Neáu beänh nhaân bò thieát huït thaàn kinh, moät loã khoan thöû nghieäm neân
ñöôïc ñaët trong phoøng moå ñoàng thôøi vôùi söï chöõa trò nhöõng veát thöông
khaùc. Vieäc ñaët loã khoan ñöôïc höôùng daãn bôûi söï thieáu huït thaàn kinh
tröôùc phaãu thuaät. (xem nhöõng loã khoan thaêm doø, trang 645).
3. Neáu nhö coù moät veát chaán thöông ñaàu nghieâm troïng (GCS  8) maø
khoâng coù nhöõng daáu hieäu thaàn kinh khu truù, hoaëc neáu loã khoan ñaàu tieân
laø aâm tính, hoaëc neáu khoâng coù vieäc khaùm thaàn kinh tröôùc phaãu thuaät, thì
A. Ño aùp löïc trong soï: Cho moät oáng thoâng vaøo trong naõo thaát vaø ño (neáu nhö
naõo thaát beân khoâng theå tieáp caän sau ba laàn thoâng, moät maùy theo doõi sôïi
quang trong nhu moâ hoaëc moät choát döôùi maøng nheän neân ñöôïc söû duïng).
1. Aùp löïc trong soï bình thöôøng: döôøng nhö moät veát thöông phaûi phaãu thuaät
khoâng hieän dieän. Quaûn lyù aùp löïc trong soï taïi khoa noäi vaø, neáu moät oáng
thoâng naõo thaát ñöôïc cho vaøo, vôùi vieäc ruùt dòch naõo tuûy.
2. Aùp löïc trong soï taêng cao ( 20 mm Hg): tieâm 3-4 cc khoâng khí vaøo naõo
thaát qua oáng thoâng naõo thaát, sau khi X-quang soï tröôùc sau ñang hoaït

31. 31
ñoäng (ñieän naõo ñoà thôû neùn trong phaãu thuaät) ñeå xaùc ñònh lieäu coù moät söï
thay ñoåi ôû ñöôøng giöõa naøo khoâng.
a. Hieäu öùng choaùn choã xuaát hieän khi ñöôøng giöõa leäch  5mm caùc loã
khoan seõ ñöôïc khoan ñoái beân ñöôøng giöõa leäch.
b. Neáu khoâng coù hieäu öùng choaùn choã, chöùng taêng aùp löïc trong soï coù
theå ñöôïc xöû lyù vôùi söï ruùt dòch naõo tuûy.
B. Vieäc söû duïng thöôøng xuyeân caùc loã khoan thaêm doø cho treû em vôùi GCS = 3
ñaõ ñöôïc chöùng minh laø khoâng roõ raøng.
VEÁT THÖÔNG THAÀN KINH THÒ GIAÙC GIAÙN TIEÁP
 5% nhöõng beänh nhaân bò chaán thöông ôû ñaàu bieåu loä moät thöông toån lieân
quan ñeán moät phaàn cuûa heä thoáng thò giaùc. Khoaûn 0.5 – 1.5% nhöõng beänh nhaân
bò chaán thöông ôû ñaàu seõ phaûi chòu chaán thöông giaùn tieáp (ngöôïc laïi vôùi beân löïc
chaán thöông taùc ñoäng) ñoái vôùi thaàn kinh thò giaùc, haàu heát laø töø moät cuù ñaäp ôû
cuøng moät phía vaøo ñaàu (thöôøng laø ñaèng tröôùc, ñoâi khi ôû thaùi döông vaø hieám khi
ôû chaåm). Thaàn kinh thò giaùc coù theå chia thaønh 4 khu vöïc: trong maét, (daøi 1mm),
trong oå maét (25-30 mm), trong raõnh nhoû (10mm) vaø trong soï (10mm). Khu vöïc
trong raõnh nhoû laø khu vöïc bò toån haïi nhieàu nhaát vôùi nhöõng veát thöông kín ôû
ñaàu. Nhöõng hieän töôïng khoâng bình thöôøng ôû ñaùy maét coù theå nhìn thaáy khi
khaùm ban ñaàu cho thaáy nhöõng veát thöông ôû phía tröôùc (veát thöông ñoái vôùi khu
vöïc trong maét (ñóa thò giaùc) hoaëc 10-15mm cuûa khu vöïc trong oå maét ngay sau
caàu maét nôi maø ñoäng maïch voõng maïc trung taâm ñöôïc bao haøm trong thaàn kinh
thò giaùc), trong khi ñoù nhöõng veát thöông ôû phía sau (xuaát hieän ôû ñaèng sau ñóa
thò giaùc song laïi laø ôû ñaèng tröôùc cuûa giao thoa thò giaùc) maát 4-8 tuaàn ñeå theå
hieän nhöõng daáu hieäu cuûa veû xanh xao cuûa ñóa thò giaùc vaø söï maát ñi lôùp sôïi thaàn
kinh voõng maïc.
Ñieàu trò. Khoâng coù nghieân cöùu naøo cho töông lai ñaõ ñöôïc thöïc hieän. Söï
giaûi eùp cuûa thaàn kinh thò giaùc ñaõ vaø ñang ñöôïc uûng hoä ñoái vôùi veát thöông thaàn
kinh thò giaùc giaùn tieáp. Tuy nhieân caùc keát quaû khoâng hoaøn toaøn laø toát hôn vieäc
quaûn lyù vaø theo doõi vôùi ngoaïi leä laø vieäc maát khaû naêng thính giaùc tieàm aån döôøng
nhö laø moät daáu hieäu tin caäy ñeå phaãu thuaät. Phaåu thuaät giaûi eùp qua xöông saøng
ñöôïc chaáp thuaän, vaø thöôøng ñöôïc thöïc hieän trong voøng 1-3 tuaàn töø khi bò chaán

32. 32
thöông. Vieäc söû duïng Steroit lieàu cao coù theå phuø hôïp nhö laø moät bieän phaùp boå
sung ñoái vôùi vieäc chaån ñoaùn vaø chöõa trò.
CHÖÙNG GIAÛM NAÊNG TUYEÁN YEÂN HAÄU CHAÁN THÖÔNG
Chaán thöông laø nguyeân nhaân hieám hoi cuûa chöùng giaûm naêng tuyeán yeân. Noù coù
theå theo sau chaán thöông kín ôû ñaàu (coù hoaëc khoâng coù veát saïn soï ôû ñaùy) hoaëc
chaán thöông xaâm nhaäp. Trong 20 tröôøng hôïp ñöôïc ghi laïi, taát caû ñeàu coù hooùc
moân phaùt trieån kích toá sinh duïc bò thieáu, 95% bò thieáu chaát kích thích thöôïng
thaän, 85% bò giaûm TSH, 63% coù PRL taêng cao. Chæ coù 40% coù DI taïm thôøi
hoaëc vónh vieãn.
24.2.4 nhöõng muõi khoan thaêm doø
ÔÛ beänh nhaân bò chaán thöông, moät tam chöùng laâm saøng xuaát hieän. Ñoù laø
traïng thaùi thaàn kinh bieán ñoåi, söï giaõn ñoàng töû moät beân vôùi vieäc maát phaûn xaï vôùi
aùnh saùng, vaø lieät nöûa ngöôøi ñoái beân thöôøng laø do söï ñeø eùp cuoáng naõo treân bôûi
moät thoaùt vò qua chaåm maø, trong haàu heát caùc tröôøng hôïp chaán thöông, laø do oå
maùu tuï naõo ngoaøi truïc. Hôn nöõa, söï chaån ñoaùn tình traïng thoaùt vò ôû nhöõng beänh
nhaân chaán thöông ñaàu quaù chaäm chaïp. Keát quaû coù theå ñöôïc caûi thieän phaàn naøo
baèng vieäc nhanh choùng giaûi eùp cho beänh nhaân. Tuy nhieân khaû naêng cöùu soáng
beänh nhaân chæ coù theå laø khoaûng  20%.
Nhöõng loã khoan chuû yeáu ñöôïc duøng nhö moät coâng cuï chaån ñoaùn, vì vieäc
chaûy maùu khoâng theå kieåm soaùt ñöôïc vaø haàu heát caùc oå maùu tuï caáp tính quaù ñoâng
ñaëc ñeå coù theå laáy ra qua moät loã khoan. Tuy nhieân, neáu nhö loã khoan laø neân laøm
thì coù theå laø moät söï giaûm aùp vöøa phaûi coù theå ñöôïc thöïc hieän, vaø sau ñoù thì moät
thuû thuaät môû lôùp hoäp soï coù theå ñuôïc thöïc hieän keát hôïp vôùi loã khoan
Vôùi tính öu vieät vaø tieáp caän nhanh choùng cuûa Scan CT, caùc loã khoan thaêm doø ít
khi ñöôïc chæ ñònh.
CHÆ ÑÒNH :
1. Nhöõng tieâu chí veà laâm saøng: döïa treân vieäc khaùm thaàn kinh ñang ngaøy caøng
xaáu ñi. Nhöõng daáu hieäu trong E/R (raát hieám) : beänh nhaân cheát vì thoaùt vò qua
chaåm nhanh choùng (xem ôû döôùi) hoaëc söï eùp cuoáng naõo maø khoâng caûi thieän
hoaëc laøm oån ñònh vôùi Manitol vaø söï thôû saâu nhanh
* Nhöõng daáu hieäu cuûa thoaùt vò qua chaåm/eùp cuoáng naõo:

33. 33
1. Söï giaûm baát ngôø veà ñieåm treân thang hoân meâ Glasgow (GCS).
2. Moät ñoàng töû coá ñònh vaø giaõn.
3. Söï maát caûm giaùc hoaëc lieät vaän ñoäng (thoâng thöôøng laø ñoái beân vôùi
ñoàng töû bò giaõn).
* Nhöõng tình huoáng ñeà nghò khi caùc tieâu chí neân ñöôïc aùp duïng:
1. Beänh nhaân oån ñònh veà maët thaàn kinh traûi qua moät tình hình ngaøy caøng
xaáu ñi nhö ñöôïc moâ taû ôû treân.
2. Beänh nhaân tænh taùo traûi qua cuøng moät quaù trình trong vieäc di chuyeån
vaø nhöõng thay ñoåi ñöôïc ghi laïi bôûi moät baùc só hoaëc y taù.
2. Nhöõng tieâu chí khaùc
A. Moät soá beänh nhaân caàn phaãu thuaät khaån caáp ñoái vôùi nhöõng veát thöông
toaøn thaân (chaúng haïn nhö röûa maøng buïng + tính khoâng oån ñònh veà
hemodynamic) , khi khoâng coù thôøi gian cho moät CT naõo (xem phaàn
nhöõng beänh nhaân vôùi nhöõng veát thöông toaøn thaân lieân quan, trang 644)
VIEÄC QUAÛN LYÙ
1. Neáu beänh nhaân phuø hôïp vôùi nhöõng tieâu chí neâu treân (vieäc phaãu thuaät khaån
caáp cho nhöõng veát thöông toaøn thaàn hoaëc tình hình ngaøy caøng xaáu ñi maø khoâng
tieán trieån ñöôïc vôùi manitol vaø thôû saâu nhanh) vaø scan CT khoâng theå ñöôïc thöïc
hieän ngay laäp töùc, thì vieäc chöõa trò khoâng neân ñôïi CT scan.
A. Nhìn chung, neáu phoøng moå coù theå coù ngay laäp töùc, nhöõng loã khoan
neân ñöôïc thöïc hieän ôû ñoù (ñöôïc trang bò ñeå thöïc hieän thuû thuaät môû hoäp
soï, aùnh saùng vaø vieäc voâ truøng toát hôn, y taù taän taâm ..) ñaëc bieät laø ñoái vôùi
nhöõng beänh nhaân nhieàu tuoåi (>30 tuoåi) khoâng tham gia vaøo MVA (xem
taøi lieäu döôùi ñaây). Ñieàu naøy coù theå chaån ñoaùn nhanh hôn hôn vaø xöû lyù
nhöõng oå maùu tuï ngoaøi truïc vôùi nhöõng beänh nhaân thoaùt vò, maëc duø khoâng
coù söï khaùc bieät naøo veà keát quaû ñaõ ñöôïc chöùng minh.
B. Neáu vieäc trì hoaõn trong vieäc baét ñaàu phoøng moå laø ñöôïc thaáy tröôùc, thì
nhöõng loã khoan khaån caáp trong E/Regulations neân ñöôïc thöïc hieän.
2. Söï ñònh vò nhöõng loã khoan ñöôïc neâu trong phaàn kyõ thuaät döôùi ñaây).
Phöông phaùp :

34. 34
Vò trí :
Beänh nhaân naèm ngöõa, ñaàu nghieâng sang beân khoan thaêm doø. Ba ñinh vít
coá ñònh hoäp soï ñöôïc duøng neáu nghi ngôø chaán thöông coù lieân quan vôùi
phình maïch hoaëc dò daïng ñoäng-tónh maïch. Hoaëc neáu nghi ngôø coù moät
toån thöông khaùc seõ naëng theâm leân khi tieán haønh khoan ( nhö nghi ngôø coù
toån thöông ñoát soáng coå)
Caùch khaùc: coù theà moät ngöôøi naém giöõ ñaàu vöøa ñuû chaët, kòp thôøi vaø cho
pheùp tieáp caän nhanh choùng vôùi beân ñaàu coøn laïi (neáu khoâng keøm theo
chaán thöông coät soáng coå)
Söï choïn löïa phía cho loã khoan ñaàu tieân
Baét ñaàu vôùi moät loã khoan taïm thôøi (xem hình beân) ôû beân caïnh:
1. Cuøng moät phía vôùi ñoàng töû bò giaõn. Noù seõ naèm treân phía chính xaùc trong >
85% cuûa söï gaây meâ ngoøai maøng cöùng vaø nhöõng toån thöông lôùn ngoaøi truïc.
2. Neáu caû hai ñoàng töû ñeàu giaõn, söû duïng phía cuûa ñoàng töû giaõn ñaàu tieân (neáu
ñöôïc bieát)
3. Neáu caû hai con ngöôøi ñeàu nhö nhau vaø khoâng bieát ñoàng töû naøo giaõn tröôùc,
ñaët leân phía cuûa chaán thöông ngoaøi.
4. Neáu nhö khoâng coù daáu hieäu khoanh vuøng, ñaët loã vaøo phía traùi (ñeå ñaùnh giaù
vaø giaûm aùp baùn caàu naõo öu theá. (xem hình 24-1)
Hinh 24-1

35. 35
Phöông phaùp
Nhöõng loã khoan ñöôïc ñaët treân moät raõnh ñeå coù theå noái ñeå taïo ra moät “vaït
gheùp chaán thöông” neáu nhö moät thuû thuaät môû hoäp soï trôû neân caàn thieát (xem
hình 24-1). Coù meân “Vaït gheùp chaán thöông” vì noù ñem laïi moät söï tieáp caän
dieän roäng vôùi haàu heát nhöõng ñoä loài naõo, cho pheùp moät söï thuït röûa toaøn dieän cuïc
maùu caáp tính vaø kieåm soaùt vieäc chaûy maùu.
Tröôùc tieân chæ ra ‘vaït gheùp chaán thöông” vôùi chæ daáu veà da
1. Baét ñaàu vôùi cung goø maù < 1cm tröôùc gôø loa tai (chöøa nhaùnh cuûa thaàn kinh
maët tôùi cô traùn vaø nhaùnh tröôùc cuûa ñoäng maïch thaùi döông beà maët).
2. Tieáp tuïc giaûi ôû vò trí treân vaø sau ñoù uoán cong phía sau ôû möùc ñoä treân cuøng
cuûa hoa tai
3. 4-6cm sau loa tai, ñöôïc thöïc hieän ôû vò trí treân.
4. 1-2cm cuøng moät phía ñöôøng giöõa (xoang ñoái xöùng doïc) uoán cong veà phía
tröôùc ñeå keát thuùc phía sau ñöôøng toùc
Caùc vò trí muõi khoan
1. Loã khoan ñaàu tieân (thaùi döông) : treân hoá soï giöõa (#1 ôû Hình 24-1) ngay
treân cung goø maù. Ñem laïi khaû naêng tieáp caän vôùi hoá soï giöõa (vò trí phoå
bieán nhaát caû khoái maùu tuï ngoøai maøng cöùng) vaø thöôøng cho pheùp vieäc tieáp
caän vôùi haàu heát caùc khoái maùu tuï döôùi maøng cöùng) cuõng nhö tieáp caän gaàn
vôùi ñoäng maïch maøng naõo giöõa ôû khu vöïc cuûa môû Pterion.
2. Neáu khoâng coù khoái maùu tuï ngoaøi maøng cöùng, maøng cöùng ñöôïc môû neáu
nhö noù coù söï ñoåi maøu hôi xanh (cho thaáy khoái maùu tuï ngoaøi maøng cöùng)
hoaëc neáu nhö coù söï nghi ngôø cuûa toån thöông haøng loaït treân phía ñoù.
3. Neáu hoaøn toaøn aâm tính, thöôøng thöïc hieän loã khoan treân phía ñoái beân
4. Neáu aâm tính, khoan theâm loã neáu khoâng theå thöïc hieän CT.
5. Tieáp tuïc loã khoan tröôùc vuøng traùn
6. Nhöõng loã khoan lieân tieáp seõ ñöôïc ñaët ôû khu vöïc ñænh (#3 ôû hình 24-1) vaø
cuoái cuøng laø ôû hoá sau.

36. 36
TAØI LIEÄU
Trong 100 beänh nhaân bò chaán thöông bò thoaùt vò qua loã chaåm hoaëc eùp
cuoáng naõo, nhöõng loã khoan thaêm doø (thaùi döông hai beân, ñaèng tröôùc vaø ñænh
ñöôïc thöïc hieän ôû phoøng moå) laø döông tính trong 56%. Nhöõng tyû leä thaáp hôn
naèm ôû nhöõng beänh nhaân treû hôn (<30 tuoåi) vaø nhöõng ngöôøi maéc phình ñoäng
tónh maïch (chöù khoâng phaûi laø ngaõ hay bò haønh hung). Maùu tuï döôùi maøng cöùng
laø thöông toån haøng loaït ngoaøi truïc phoå bieâán nhaát (moät mình vaø moät beân trong
70%, hai beân trong 11%, vaø keát hôïp vôùi maùu tuï ngoaøi maøng cöùng hoaëc chaûy
maùu trong naõo trong > 9%).
Chieám tyû leä 86% neáu ñöôïc ñaët khoan theo nhöõng vò trí ñaõ ñöôïc gôïi yù ôû
treân. Saùu beänh nhaân coù khoái maùu tuï ngoaøi truïc khoâng ñöôïc khoan thaêm doø (haàu
heát laø do vieäc khoan khoâng hoaøn chænh). Chæ 3 beänh nhaân coù nhöõng keát quaû
thaàn kinh neâu treân nhö laø keát quaû cuûa nhöõng khoái maùu tuï trong nhu moâ.
Keát quaû
Coù nghóa laø vieäc tieáp theo: 11 mos (phaïm vi : 1-37). 70 trong soá 100 beänh
nhaân ñaõ cheát. Khoâng coù söï hoaønh haønh cuûa beänh taät hay töû vong tröïc tieáp laø
cho nhöõng loã khoan. Boán beänh nhaân vôùi keát quaû toát vaø boán bò taøn taät ôû möùc
trung bình coù nhöõng loã khoan döông tính.
24.3 Aùp suaát trong soï
24.3.1 Nhöõng thoâng tin chung veà aùp löïc trong soï
AÙP LÖÏC TÖÔÙI MAÙU NAÕO (CPP) VAØ SÖÏ TÖÏ ÑIEÀU CHÆNH NAÕO
Toån thöông naõo thöù phaùt (ví duï nhö nhöõng chòu chöùng xuaát hieän sau chaán
thöông ñaàu tieân) laø bò quy moät phaàn do chöùng thieáu maùu cuïc boä naõo (xem toån
thöông thöù phaùt, trang 635). Thoâng soá quyeát ñònh cho chöùc naêng naõo vaø söï
soáng soùt thöïc söï khoâng phaûi laø aùp löïc trong soï, maø noù laø löu löôïng töôùi maùu
naõo ñaày ñuû (CBF) ñeå ñaùp öùng ñöôïc nhöõng yeâu caàu möùc ñoä tieâu thuï Oxy (ñeå
bieát ñöôïc vieäc baøn luaän veà löu löôïng töôùi maùu naõo vaø möùc ñoä tieâu thuï Oxy,
xem trang 763). löu löôïng töôùi maùu naõo raát khoù ñeå ñònh löôïng, vaø chæ coù theå ño
moät caùch lieân tuïc ôû caïnh giöôøng vôùi thieát bò chuyeân duøng. Tuy nhieân löu löôïng
töôùi maùu naõo phuï thuoäc vaøo aùp löïc töôùi maùu naõo (CPP), coøn lieân quan ñeán aùp

37. 37
löïc trong soï (maø ñöôïc ño moät caùch deã daøng hôn) nhö ñöôïc trình baøy trong Eq
24-1.
Aùp löïc töôùi maùu naõo = Aùp suaát ñoäng maïch trung bình – Aùp löïc trong soï
Hoaëc CPP = MAP*
- ICP
* Ghi chuù: Aùp suaát thöïc söï laø aùp suaát ñoäng maïch caûnh trung bình (MPC)
maø coù theå gaàn gioáng vôùi MAP vôùi boä chuyeån ñoåi ñieåm khoâng  möùc cuûa caùc loã
Monro.
CPP ngöôøi lôùn bình thöôøng laø > 50 mm Hg. Söï töï ñieàu chænh naõo laø moät
cô cheá maø nhôø ñoù treân moät daõy phaïm vi roäng, nhöõng thay ñoåi lôùn trong huyeát
aùp toaøn thaân chæ taïo ra nhöõng thay ñoåi nhoû trong löu löôïng töôùi maùu naõo. Do söï
töï ñieàu chænh naõo, CPP seõ giaûm xuoáng döôùi 40 trong moät naõo bình thöôøng tröôùc
khi löu löôïng töôùi maùu naõo coù theå giaûm.
Vôùi beänh nhaân bò thöông ôû ñaàu, baèng chöùng gaàn ñaây cho thaáy raèngaùp löïc trong
soïtaêng cao ( 20 mm Hg) coù theå gaây baát lôïi nhieàu hôn nhöõng thay ñoåi trong
CPP (chöøng naøo CPP > 60 mm Hg) (caùc möùc cao hôn cuûa CPP khoâng giuùp ñoái
khaùng vôùi nhöõng möùc taêng cao aùp löïc trong soï ñaùng keå).
AÙP SUAÁT TRONG SOÏ
Sau ñaây laø nhöõng pheùp tính xaáp xæ ñeå ñôn giaûn hoùa vieäc hieåuaùp löïc trong
soï(ñaây chæ laø nhöõng moâ hình, vaø khoâng hoaøn toaøn chính xaùc).
1. Giaû thuyeát Monro-Kellie söûa ñoåi cho raèng toång soá dung löôïng maùu trong
soï (CBV), nhu moâ naõo, dòch naõo tuûy, vaø nhöõng thaønh phaàn khaùc (ví duï
nhö khoái u, khoái maùu tuï ) laø baát bieán, vaø raèng moät söï taêng trong baát kyø
nhöõng thaønh phaàn naøy phaûi ñöôïc buø tröø bôûi moät söï giaûm töông öùng trong
moät boä phaän khaùc, neáu khoâng aùp suaát trong hoäp soï seõ taêng.
2. Nhöõng dung löôïng naøy ñöôïc chöùa trong moät soï kín hoaøn toaøn vaø khoâng
ñaøn hoài.
3. Aùp suaát ñöôïc phaân phoái moät caùch ñoàng ñeàu trong toaøn boä khoang naõo.
ICP BÌNH THÖÔØNG
Aùp löïc trong soï bình thöôøng thay ñoåi theo tuoåi. Caùc giaù trò cho treû em
khoâng ñöôïc thieát laäp toát. Caùc höôùng daãn ñöôïc theå hieän trong baûng 24-16.

38. 38
Baûng 24-16 : ICP bình thöôøng
Ñoä tuoåi AÙp löïc trong soï bình thöôøng
(mm Hg)
Ngöôøi lôùn vaø thanh nieân < 10 -15
Thieáu nieân 3 - 7
Treû döôùi 7 tuoåi 1.5-6
TAÊNG AÙP LÖÏC TRONG SOÏ (IC-HTN)
IC – HTN chaán thöông coù theå do moät trong nhöõng nguyeân nhaân sau (coù
theå laø moät nguyeân nhaân hay söï keát hôïp cuûa nhöõng nguyeân nhaân khaùc nhau):
1. chöùng phuø naõo
2. Chöùng sung huyeát : phaûn öùng bình thöôøng vôùi veát thöông ôû ñaàu. Coù theå laø
do söï maát caûm giaùc vaän maïch (maát söï töï ñieàu chænh naõo). Coù theå quan
troïng hôn chöùng phuø trong vieäc taêng aùp löïc trong soï (xem trang 655).
3. Nhöõng khoái gaây ra do chaán thöông
A. Khoái maùu tuï ngoaøi maøng cöùng
B. Khoái maùu tuï döôùi maøng cöùng
C. Söï xuaát huyeát trong nhu moâ (söï giaäp naõo gaây xuaát huyeát)
D. Nhöõng nhaân toá beân ngoaøi (ñaïn …)
E. Veát raïn soï luùn
4. Traøn dòch naõo thaát do taéc ngheõn haáp thuï hoaëc taéc ngheõn tuaàn hoaøn dòch
naõo tuûy.
5. Chöùng thôû saâu nhanh (gaây ra Hypercarbia  giaõn maïch)
6. Cao huyeát aùp (HTN)
7. Chöùng huyeát khoái tónh maïch
8. Tröông löïc cô vaø vaän ñoäng Valsalva taêng do taâm traïng boái roái hoaëc ñieäu boä
9. Nhöõng côn co giaät haäu chaán thöông lieân tuïc (traïng thaùi ñoäng kinh)

39. 39
Moät tình traïng taêng aùp löïc trong soï thöù phaùt ñoâi khi ñöôïc phaùt hieän trong
voøng 3-10 ngaøy sau chaán thöông, vaø coù theå lieân quan ñeán tieân löôïng beänh ngaøy
caøng traàm troïng. Nhöõng nguyeân nhaân coù theå bao goàm:
1. Söï hình thaønh aâm æ khoái maùu tuï
A. khoái maùu tuï aâm æ ngoaøi maøng cöùng: xem trang 671
B. Khoái maùu tuï döôùi maøng cöùng caáp tính : xem trang 673.
C. Söï xuaát huyeát aâm æ trong soï do chaán thöông (hoaëc söï giaäp naõo gaây xuaát
huyeát) vôùi chöùng phuø thöông toån nguy hieåm : thöôøng ôû beänh nhaân
nhieàu tuoåi, coù theå gaây ra tình hình toài teä baát ngôø. Coù theå ñuû nguy hieåm
ñeå ñoøi hoûi moät phaåu thuaät daãn löu (xem trang 669).
2. Söï co maïch naõo
3. Hoäi chöùng ñöùt hôi ngöôøi lôùn (ARDS) vôùi chöùng thôû quaù chaäm
4. Söï hình thaønh chöùng phuø aâm æ : phoå bieán hôn trong nhöõng beänh nhaân nhi
khoa.
5. Giaûm Natri-huyeát
Chæ daãn cho vieäc ñieàu trò taêng aùp löïc trong soï (IC-HTN)
Nhöõng giaù trò ngöôõng khaùc nhau ñöôïc söû duïng ôû nhöõng trung taâm khaùc
nhau maø treân ñoù nhöõng phöông phaùp ñieàu trò cho chöùng leân maùu trong soï (IC-
HTN) ñöôïc baét ñaàu. Maëc duø caùc chæ soá 15, 20 vaø 25 ñaõ vaø ñang ñöôïc neâu ra,
haàu heát caùc trung taâm ñeàu söû duïng aùp löïc trong soï 20 – 25 mm Hg nhö laø möùc
giôùi haïn treân. Coù moät tæ leä töû voïng cao vaø keát quaû toài teä hôn vôùi nhöõng beänh
nhaân vôùiaùp löïc trong soï dai daúng > 20mm Hg so vôùi tyû leä töû vong  20% trong
nhöõng beänh nhaân maø aùp löïc trong soï ñöôïc giöõ ôû möùc < 20mm Hg. Vieäc kieåm
soaùt toát hôn coù theå thöïc hieän baèng caùch xöû lyù sôùm nhöõng nguyeân nhaân hôn laø
chôø ñôïi vaø coá gaéng ñeå kieåm soaùt aùp löïc trong soï trôû veà aùp löïc trung bình.
ICP “laøm cheát ngöôøi” (ôû ngöôøi lôùn), coù nghóa laø coù theå gaây cheát ngöôøi
neáu nhö khoâng ñöôïc kieåm soaùt : ICP lieân tuïc > 25 – 30 mm Hg.

40. 40
Tam chöùng Cushing
Tam chöùng Cushing ñöôïc trình baøy trong Baûng 24-17, vaø coù theå ñöôïc nhaän
thaáy vôùi aùp löïc trong soïbaát keå nguyeân nhaân. Tuy nhieân, tam chöùng ñaàu ñuû chæ
ñöôïc nhaän thaáy trong  33% cuûa caùc tröôøng hôïp IC-HTN.
Baûng 24-17 tam chöùng Cushing
CT Scan vaø aùp löïc trong soï taêng cao
Trong khi nhöõng keát quaû CT coù theå töông quan vôùi nguy cô cuûa IC-HTN,
khoâng coù söï keát hôïp naøo cuûa nhöõng keát quaû CT ñöôïc chöùng mình laø cho pheùp
nhöõng öôùc tính chính xaùc cuûa aùp löïc trong soï thöïc söï. 60% beänh nhaân bò thöông
kín ôû ñaàu vaø CTA
baát thöôøng seõ coù IC-HTN.
Chæ 13% soá beänh nhaân vôùi CT scan bình thöôøng coù IC – HTN. Tuy nhieân,
nhöõng beänh nhaân vôùi moät CT bình thöôøng vaø 2 hoaëc hôn hai yeáu toá nguy cô
ñöôïc nhaän dieän trong Baûng 24-18 seõ coù  60% nguy cô cuûa IC-HTN. Neáu chæ
coù moät hoaëc khoâng coù yeáu toá nguy cô, aùp löïc trong soï seõ chæ taêng trong 4%.
Baûng 24-18:Nhöõng yeáu toá nguy cô gaây IC-HTN vôùi CT bình thöôøng
 Tuoåi > 40
 SBP < 90mm Hg
 Khaùm vaän ñoäng : Goàng cöùng maát voû hoaëc duoãi cöùng maát naõo (coù theå
nhaän thaáy ngay treân laâm saøng hoaëc khi kích thích ñau).
24.3.2 Theo doõi aùp löïc trong soï
Chæ daãn cho vieäc theo doõi aùp löïc trong soï
THOÂNG SOÁ THÖÏC HAØNH 24-8 NHÖÕNG CHÆ DAÃN CHO VIEÄC THEO DOÕI aùp löïc
trong soï
Höôùng daãn: caùc beänh nhaân vôùi moät GCS  8 vaø hoaëc moät CTA
naõo nhaän
vaøo baát thöôøng hoaëc  2 cuûa nhöõng nhaân toá nguy cô trong baûng 24-18.
A. Taêng huyeát aùp
B. Nhòp tim chaäm
C. Thôû khoâng ñeàu

41. 41
1. Nhöõng tieâu chí veà heä thaàn kinh: veát thöông naëng ôû ñaàu (GCS  8 sau
khi hoài phuïc laïi tim phoåi) vaø hoaëc:
A. moät CTA
ôû ñaàu nhaän vaøo baát thöôøng
Hoaëc
B. moät CT bình thöôøng, song vôùi  2 cuûa caùc yeáu toá nguy cô trong Baûng
24-18.
* Moät soá trung taâm theo doõi beänh nhaân, nhöõng ngöôøi khoâng tuaân theo caùc
yeâu caàu. Lyù do caên baûn: nhöõng beänh nhaân tuaân theo yeâu caàu (GCS  9) coù
nguy cô thaáp ñoái vôùi IC-HTN, vaø ngöôøi ta coù theå theo doõi nhöõng laàn khaùm thaàn
kinh cho nhöõng beänh nhaân naøy vaø thieát laäp moät söï ñaùnh giaù hoaëc chöõa trò saâu
hôn döïa treân tình traïng cuûa thaàn kinh.
* Moät soá theo doõi beänh nhaân, nhöõng ngöôøi khoâng khoanh vuøng, vaø theo
doõi vieäc khaùm thaàn kinh vôùi ngöôøi khaùc.
2. Beänh nhaân ña chaán thöông vôùi caùc möùc tænh taùo thay ñoåi (ñaëc bieät laø khi
ñieàu trò cho nhöõng veát thöông khaùc coù theå coù taùc ñoäng coù haïi cho aùp löïc
trong soï, chaúng haïn nhö caùc möùc cao cuûa PEEP hoaëc nhu caàu lôùn cho
nhöõng dung löôïng dung dòch truyeàn tónh maïch lôùn hoaëc caàn thieát phaûi söû
duïng thuoác giaûm ñau maïnh).
3. Vôùi khoái trong soï bò thöông ö
A. moät baùc só coù theå choïn ñeå theo doõi aùp löïc trong soï cho moät vaøi trong soá
nhöõng beänh nhaân naøy.
B. Haäu phaãu thuaät, theo sau phaåu thuaät
Choáng chæ ñònh (töông ñoái)
1. Beänh nhaân coøn tænh taùo: thoâng thöôøng vieäc söû duïng Monitor laø khoâng caàn
thieát, coù theå tuaân thuû vieäc thaêm khaùm thaàn kinh thuaàn xuyeân.
2. Söï ñoâng maùu (keå caû ñoâng maùu noäi maïch lan toûa): thöôøng thaáy trong caùc
toån thöông ñaàu nghieâm troïng. Neáu moät maùy theo doõi aùp löïc trong soï laø
caàn thieát, thì haõy thöïc hieän caùc böôùc ñeå ñieàu chænh möùc ñoâng maùu (FFP,
caùc tieåu huyeát caàu,…) vaø xem xeùt choát döôùi maøng nheän hoaëc maùy theo doõi
ngoaøi maøng cöùng (moät oáng thoâng naõo thaát hoaëc maùy theo doõi trong nhu

42. 42
moâ bò choáng chæ ñònh) (ñoái vôùi daõy phaïm vi ñöôïc ñeà nghò cuûa PT hoaëc
INR, xem trang 22).
THÔØI GIAN THEO DOÕI
Maùy theo doõi D/C khi aùp löïc trong soï bình thöôøng X48 – 72 giôø sau khi
boû lieäu phaùp aùp löïc trong soï. Thaän troïng: aùp löïc trong soïcoù theå chaäm luùc baét
ñaàu (thöôøng baét ñaàu vaøo ngaøy 2-3, vaø ngaøy 9-11 laø cao ñieåm thöù hai phoå bieán
trong caùc ped). Xem phaàn Tình traïng ngaøy caøng xaáu ñi vaø aâm æ, trang 636.
Traùnh caûm giaùc baûo khoâng ñuùng ñöôïc theå hieän bôûi aùp löïc trong soï sôùm bình
thöôøng.
NHÖÕNG BIEÁN CHÖÙNG CUÛA CAÙC MAÙY THEO DOÕI AÙP LÖÏC TRONG SOÏ
Xem baûng 24-19 ñeå bieát phaàn toùm taét veà nhöõng tæ leä bieán chöùng ñoái vôùi
nhöõng loaïi maùy theo doõi khaùc nhau.
1. söï nhieãm truøng: xem ôû döôùi
2. söï xuaát huyeát: tæ leä maéc phaûi toaøn boä laø 1.4% ñoái vôùi taát caû caùc thieát bò (xem
baûng 24-19 ñeå bieát veà baûn phaân tích baèng thoáng keâ). Nguy cô cuûa oå maùu tuï ñoøi
hoûi moät söï thuït röûa phaãu thuaät laø  0.5%.
3. Söï laøm vieäc sai chöùc naêng hoaëc söï taéc ngheõn: vôùi caùc thieát bò caëp loûng,
nhöõng tæ leä cao hôn cuûa söï taéc ngheõn xuaát hieän ôûaùp löïc trong soï> 50 mm Hg.
4. Vò trí baát thöôøng: 3% OÁNG THOÂNG NAÕO THAÁT caàn söï ñònh vò laïi.
SÖÏ NHIEÃM TRUØNG VÔÙI CAÙC MAÙY THEO DOÕI aùp löïc trong soï
Khoâng coù söï ñoàng thuaän naøo lieân quan ñeán vieäc söû duïng khaùng sinh phoøng
beänh (PAB) vôùi caùc maùy theo doõi, vaø nhöõng thöû nghieäm ñöôïc laáy ngaãu nhieân
vaø kieåm soaùt ñaày ñuû vaãn chöa ñöôïc thöïc hieän (72% ngöôøi traû lôøi cho baûn khaûo
saùt ñaõ söû duïng PAB). Vieäc söû duïng thieát bò naøy phoå bieán hôn nhieàu so vôùi vieäc
tieâm coù yù nghóa veà maët laâm saøng (vieâm naõo thaát hoaëc vieâm maøng naõo). Xem
baûng 24-19 ñeå bieát ñöôïc ti leä söû duïng. Beänh soát, beänh baïch caàu vaø chöùng taêng
lyphoâ baøo dòch naõo tuûy dòch naõo tuûy coù giaù trò döï ñoaùn thaáp (caùc moâi tröôøng
dòch naõo tuûy höõu ích hôn).
Thôøi gian: Moät nghieân cöùu ñaõ phaùt hieän ra khaùng sinh (Cefuroxime 1.5
gm IV moãi 8 giôø cho  3 lieàu) maø hieäu quaû nhö vieäc tieáp tuïc khaùng sinh trong
toaøn boä thôøi gian EVD, vaø reû hôn.

43. 43
Nhöõng yeáu toá nguy cô ñöôïc nhaän dieän:
1. OÅ maùu tuï naõo vôùi söï lan roäng trong taâm thaát
2. Aùp löïc trong soï> 20 mm Hg
3. Quaù trình theo doõi: moät nghieân cöùu ñaõ nhaän ra moät nguy cô taêng daàn vôùi
quaù trình theo doõi ñöôïc thöïc hieän ñeå thay ñoåi oáng thoâng cöù 5 ngaøy moät
laàn. Moät phaân tích gaàn ñaây ñaõ nhaän thaáy moät söï taêng nguy cô phi tuyeán
tính trong 10-12 ngaøy ñaàu tieân maø sau ñoù tæ leä giaûm nhanh choùng, khoâng
coù söï giaûm ñaùng keå trong tæ leä nhieãm truøng ôû nhöõng beänh nhaân traûi qua
söï thay ñoåi phöông phaùp phoøng beänh cuûa caùc maùy theo doõi  5 ngaøy.
4. Phaãu thuaät thaàn kinh: keå caû vieäc phaãu thuaät cho veát raïn soï luùn.
5. Söï röûa heä thoáng
6. Nhöõng beänh vieâm nhieãm khaùc: söï nhieãm truøng maùu, vieâm phoåi.
Nhöõng nhaân toá khoâng lieân quan ñeán tæ leä nhieãm truøng taêng cao:
1. Vieäc cho oáng thoâng naõo thaát vaøo ñôn vò chaêm soùc thaàn kinh chuyeân saâu
(thay vì phoøng moå)
2. OÁng thoâng naõo thaát tröôùc ñaây
3. Daãn löu dòch naõo tuûy
4. Söû duïng Steroid.
Vieäc ñieàu trò nhieãm truøng:
Thaùo boû thieát bò neáu coù theå (neáu vieäc tieáp tuïc theo doõi aùp löïc trong soï
ñöôïc yeâu caàu, coù theå xem xeùt vieäc cho moät maùy theo doõi vaøo moät vò trí khaùc)
vaø thuoác khaùng sinh phuø hôïp.
CAÙC LOAÏI MAÙY THEO DOÕI
1. oáng thoâng trong naõo thaát (IVC): daãn löu naõo thaát ngoaøi (EVD), ñöôïc
noái vôùi moät maùy bieán naêng aùp suaát ngoaøi qua moät oáng ñaày dung dòch. Tieâu
chuaån maø qua ñoù nhöõng ñieàu khaùc ñöôïc ñaùnh giaù (xem phaàn oáng thoâng trong
naõo thaát (oáng thoâng naõo thaát) döôùi ñaây)
A. nhöõng ñieåm maïnh:
1. Chi phí khaù thaáp