1. บทที่ 21
ระบบนิเวศ
เนือหาและเวลาทีใช้สอน
้ ่
21.1 ไบโอม 2 ชัวโมง
่
21.2 ความหลากหลายของระบบนิเวศ
21.2.1 การศึกษาระบบนิเวศ 4 ชัวโมง
่
21.2.2 ระบบนิเวศแบบต่าง ๆ 2 ชัวโมง
่
21.3 ความสัมพันธ์ในระบบนิเวศ
21.3.1 ความสัมพันธ์ระหว่างสิงมีชวตกับปัจจัยทางกายภาพ
่ ีิ 2 ชัวโมง
่
21.3.2 ความสัมพันธ์ระหว่างสิงมีชวตกับปัจจัยทางชีวภาพ
่ ีิ 2 ชัวโมง
่
21.4 การถ่ายทอดพลังงานและการหมุนเวียนสารในระบบนิเวศ
21.4.1 การถ่ายทอดพลังงานในสิงมีชวต
่ ีิ 2 ชัวโมง ่
21.4.2 วัฏจักรสารในระบบนิเวศ 2 ชัวโมง่
21.5 การเปลียนแปลงแทนทีของระบบนิเวศ
่ ่ 4 ชัวโมง
่
รวม 20 ชัวโมง
่
จุดประสงค์การเรียนรู้ เพือให้นกเรียนสามารถ
่ ั
1. สืบค้นข้อมูล อภิปราย และสรุปความหมายและประเภทของระบบนิเวศ
2. สำรวจและวิเคราะห์ขอมูลเกียวกับระบบนิเวศในท้องถิน
้ ่ ่
3. สืบค้นข้อมูล อภิปราย และอธิบายความสัมพันธ์ระหว่างสิงมีชวตกับปัจจัยทางกายภาพ
่ ีิ
และทางชีวภาพ
4. สืบค้นข้อมูล อภิปราย และสรุปความสำคัญของการถ่ายทอดพลังงาน การหมุนเวียน
สาร และการเปลียนแปลงแทนทีในระบบนิเวศ
่ ่
สาระสำคัญ
ในโลกของสิ่งมีชีวิตมีความหลากหลายของระบบนิเวศที่กระจายอยู่ในเขตภูมิศาสตร์ต่าง ๆ
ระบบนิเวศทีมองค์ประกอบของปัจจัยทางกายภาพ และปัจจัยทางชีวภาพทีคล้ายคลึงกันก็จะกระจาย
่ ี ่
อยูในเขตภูมศาสตร์เดียวกัน นอกจากนีในระบบนิเวศแต่ละแห่งก็มความสัมพันธ์เกิดขึนภายในระบบ
่ ิ ้ ี ้
ความสัมพันธ์นนอาจเกิดระหว่าง สิงมีชวตกับสิงมีชวต หรืออาจเกิดระหว่างสิงมีชวตกับสิงไม่มชวตก็ได้
้ั ่ ีิ ่ ีิ ่ ีิ ่ ีีิ
ระบบนิเวศจะมีความสมดุลได้ก็ต่อเมื่อมีองค์ประกอบทางกายภาพและชีวภาพที่ได้สัดส่วน
อย่างสมดุล และในระบบนิเวศนันต้องมีการถ่ายทอดพลังงานและการหมุนเวียนสารเกิดขึนในระบบด้วย
้ ้
เมือระบบนิเวศเสียสมดุลก็อาจมีผลกระทบเกิดขึนในระบบ ถ้าหากผลกระทบนันไม่รนแรงมากนัก
่ ้ ้ ุ
ระบบนิเวศก็สามารถกลับคืนสูสมดุลใหม่ได้ แต่ถาผลกระทบเกิดขึนจนส่งผลทำให้เกิดการเปลียนแปลง
่ ้ ้ ่
ในระบบทั้งทางกายภาพ และทางชีวภาพก็อาจทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงแทนที่ของสิ่งมีชีวิตใน
ระบบนิเวศได้ในทีสด ่ ุ
20
สสวท. ระบบนิเวศ

2. ผังมโนทัศน์
บทที่ 21 ระบบนิเวศ
โลกของสิงมีชวต
่ ีิ
เป็นทีรวมของ
่
ประกอบเป็น
ระบบนิเวศ ไบโอม
ประกอบด้วย ยังมี ต้องมี
ความสัมพันธ์ การถ่ายทอดพลังงาน การหมุนเวียนสาร
ระบบนิเวศบนบก ระบบนิเวศในน้ำ
ระบบนิเวศ
ในระบบนิเวศ ในสิงมีชวต
่ ีิ ในระบบนิเวศ
แบ่งเป็น
เกิดขึนระหว่าง
้
ระบบนิเวศ ระบบนิเวศ ก่อให้เกิด
สิงมีชวตกับ
่ ีิ
แหล่งน้ำจืด แหล่งน้ำเค็ม สิงมีชวต
่ ีิ สมดุลของระบบนิเวศ
มาบรรจบกันก่อให้เกิด และ ถูกทำลาย ก่อให้เกิด
ระบบนิเวศ สิงมีชวตกับ
่ ีิ
แหล่งน้ำกร่อย ผลกระทบต่อ การเปลียนแปลงแทนที่
่
สิงไม่มชวต
่ ีีิ ระบบนิเวศ ในระบบนิเวศ
21
สสวท.

3. 21.1 ไบโอม
จุดประสงค์การเรียนรู้ เพือให้นกเรียนสามารถ
่ ั
1. อธิบายปัจจัยทางกายภาพทีเ่ ป็นตัวกำหนดชนิดของไบโอม
2. เปรียบเทียบและอธิบายลักษณะของไบโอมชนิดต่าง ๆ
3. เปรียบเทียบสภาพทางกายภาพ และสิงมีชวตในไบโอมชนิดต่าง ๆ
่ ีิ
แนวการจัดการเรียนรู้
ครูนำเข้าสูบทเรียนโดยการนำภาพแผนทีโลก ลูกโลกจำลอง หรือภาพทีแสดงเอกลักษณ์ของ
่ ่ ่
เขตภูมศาสตร์แต่ละแห่งในโลก อาทิเช่น ภาพทะเลทราย ภาพเขตขัวโลกเหนือ ภาพแนวปะการัง
ิ ้
เป็นต้น หรือภาพที่ 21-1 ก และ ข ในหนังสือเรียน มาแสดงให้นกเรียนดู และให้นกเรียนร่วมกัน
ั ั
อภิปรายโดยครูใช้คำถามนำในการอภิปราย ดังนี้
ภาพทีนกเรียนเห็น อยูในเขตภูมศาสตร์ใดของโลก พบได้ทใดบ้าง มีลกษณะใด ทีบงบอก
่ ั ่ ิ ่ี ั ่ ่
เอกลักษณ์เฉพาะของเขตภูมศาสตร์นน
ิ ้ั
จากนันให้นกเรียนร่วมกันอภิปรายและสรุปเกียวกับไบโอมว่า มีทงไบโอมบนบกและไบโอม
้ ั ่ ้ั
ในน้ำ และให้นกเรียนอภิปรายเปรียบเทียบสภาพทางกายภาพและชีวภาพของไบโอมชนิดต่าง ๆ แล้วตอบ
ั
คำถามในหนังสือเรียน ซึงมีแนวคำตอบดังนี้
่
พืชเด่นทีพบในไบโอมบนบกแต่ละชนิดได้แก่อะไรบ้าง
่
ชนิดของไบโอม พืชเด่นทีพบ
่
ป่าดิบชืน
้ ไม้เถาจำพวกหวาย เฟิน กล้วยไม้ ฯลฯ
ป่าผลัดใบเขตอบอุน ยูคาลิปตัส เมเปิล โอ๊ค ฯลฯ
่
ป่าสน ไม้ยนต้นจำพวกสน เช่น สนสองใบ สนสามใบ สพรูซ
ื
ไพน์ เฟอ เฮมลอค เป็นต้น นอกจากนียงมีพชล้มลุก จำพวก
้ั ื
บลูเบอรี ด้วย
ทุงหญ้าเขตอบอุน พืชจำพวกไม้ลมลุกพวก ทานตะวัน หรือพืชทีมลำต้น
่ ่ ้ ่ี
อ่อน เช่น ไอริช หรือพวกดอกไม้ปาจำพวก รานันคูลส
่ ั
รวมทังพืชจำพวกหญ้า เป็นต้น
้
สะวันนา หญ้าต่าง ๆ
ทะเลทราย กระบองเพชร อินทผาลัม
ทุนดรา ไม้ลมลุกจำพวกไม้ดอก หญ้าต่าง ๆ แห้วทรงกระเทียม
้
รวมทังพืชชันต่ำพวกมอสและไลเคน
้ ้
22
สสวท. ระบบนิเวศ

4. ถ้าพิจารณาจากลักษณะของไบโอมบนบกทีได้กล่าวมาแล้ว ประเทศไทยพบไบโอมบนบก
่
ชนิดใดบ้างและอยูในภาคใดของประเทศ
่
ชนิดของไบโอมบนบก อยูในภาค
่
ในประเทศไทย
ป่าดิบชืน
้ พบในภาคตะวันออกเฉพาะทีจงหวัดตราดและจันทบุรเี ท่านัน
่ั ้
และภาคใต้ตงแต่คอคอดกระ จังหวัดระนองจนสุดชายแดน
้ั
ไทย-มาเลเซีย
ป่าดิบเขา พบในภาคเหนือ และภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่ระดับ
ความสูงเฉลียเกิน 1,200 เมตร
่
ป่าดิบแล้ง พบกระจายตังแต่ตอนบนของเทือกเขาถนนธงชัยจากจังหวัด
้
ชุมพรขึ้นไปจนกระทั่งถึงภาคเหนือ รวมทั้งบางส่วนของ
เทือกเขาตะนาวศรี ส่วนทางตะวันออกพบปกคลุมตามแนว
เทือกเขาดงพญาเย็น เทือกเขาบรรทัดต่อไปจนถึงจังหวัดระยอง
ป่าสน พบในภาคเหนือ และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
ทุงหญ้า
่ พบทุกภาค
ไบโอมแหล่งน้ำจืดและไบโอมแหล่งน้ำเค็มแตกต่างกันอย่างไร
ไบโอมแหล่งน้ำจืดและแหล่งน้ำเค็มแตกต่างกันทีคาความเค็ม โดยไบโอมแหล่งน้ำจืดมี
่่
ค่าความเค็มน้อยกว่า 0.01 ppt ส่วนไบโอมแหล่งน้ำเค็มมีคาความเค็มมากกว่า 0.34 ppt
่
นอกจากนีไบโอมแหล่งน้ำเค็มจะมีกระแสน้ำขึนและกระแสน้ำลงเป็นตัวแปรทีสำคัญ
้ ้ ่
21.2 ความหลากหลายของระบบนิเวศ
จุดประสงค์การเรียนรู้ เพือให้นกเรียนสามารถ
่ ั
1. สำรวจ ตรวจสอบ สืบค้นข้อมูล วิเคราะห์ขอมูลและสรุปเกียวกับระบบนิเวศในท้องถิน
้ ่ ่
2. อธิบายความหมายและประเภทของระบบนิเวศ
แนวการจัดการเรียนรู้
การนำเข้าสูบทเรียนในหัวข้อนีครูอาจทำได้ดงนี้
่ ้ ั
1. ทบทวนความรูเ้ รืองไบโอมโดยนำรูปภาพสถานทีตาง ๆ เช่น ป่าไม้ บึงบอระเพ็ด ทะเลน้อย
่ ่่
ป่าชายเลน ทะเลทราย ฯลฯ มาให้นกเรียนแต่ละกลุมได้ศกษา ต่อจากนันครูตงคำถามเพือให้นกเรียน
ั ่ ึ ้ ้ั ่ ั
ร่วมกันอภิปราย ดังนี้
รูปภาพที่นักเรียนได้ศึกษานั้นจัดอยู่ในไบโอมประเภทใด มีองค์ประกอบทางกายภาพ
และชีวภาพอะไรบ้าง
2. ครูฉายวีดทศน์เรืองระบบนิเวศ ให้นกเรียนดูและร่วมกันอภิปรายถึงสิงทีได้ดวาในแต่ละสถานที่
ิ ั ่ ั ่ ่ ู่
นันมีองค์ประกอบทางกายภาพและชีวภาพอะไรบ้างและจัดอยูในไบโอมประเภทใด
้ ่
23
ระบบนิเวศ สสวท.

5. 3. ให้นกเรียนร่วมกันวิเคราะห์ระบบนิเวศในท้องถินของนักเรียน โดยครูตงคำถามนำเพือไปสู่
ั ่ ้ั ่
ประเด็นอภิปรายว่า ในท้องถินของนักเรียนมีสถานทีทางธรรมชาติประเภทใดบ้าง และจัดเป็นไบโอม
่ ่
ชนิดใด
ก่อนที่ครูจะนำเข้าสู่เรื่องการศึกษาระบบนิเวศ ครูควรเชื่อมโยงเนื้อหาระหว่างไบโอมกับ
ระบบนิเวศก่อน โดยระบบนิเวศนันจัดเป็นระบบหนึง ๆ ทีอยูในไบโอมซึงมีทงระบบนิเวศบนบกและ
้ ่ ่ ่ ่ ้ั
ระบบนิเวศในน้ำ ระบบนิเวศประกอบด้วยองค์ประกอบทางกายภาพและชีวภาพ และมีความสัมพันธ์
ระหว่างสิงมีชวตกับสิงแวดล้อมในระบบนัน ๆ ด้วย จากนันให้นกเรียนตอบคำถามในหนังสือเรียน
่ ีิ ่ ้ ้ ั
แนวในการตอบคำถามมีดงนี้ ั
การถ่ายทอดพลังงานในสิ่งมีชีวิต และการหมุนเวียนสารในระบบนิเวศก่อให้เกิด
สภาวะสมดุลทางธรรมชาติได้อย่างไร
การถ่ายทอดพลังงานในสิ่งมีชีวิตเป็นการถ่ายทอดพลังงานเคมีจากสิ่งมีชีวิตชนิดหนึ่ง
ไปยังสิงมีชวตอีกชนิดหนึง โดยพลังงานไม่ได้สญหายไปไหน เพียงแต่มการเปลียนรูป
่ ีิ ่ ู ี ่
ซึงเป็นไปตามกฎการอนุรกษ์พลังงาน ดังแผนภาพ
่ ั
พลังงานแสงอาทิตย์ พลังงานความร้อน
พลังงานเคมีในพืช พลังงานเคมีในสัตว์
ส่วนการหมุนเวียนสารในระบบนิเวศ เป็นกระบวนการทีเ่ ปลียนรูปสารอินทรียใน
่ ์
สิงมีชวตกลับคืนสูระบบนิเวศในรูปของสารอนินทรีย์ เช่น แร่ธาตุตาง ๆ ทีได้จากการ
่ ีิ ่ ่ ่
ย่อยสลายซากพืชและซากสัตว์ หรือของเสียที่ได้จากการขับถ่ายของสิ่งมีชีวิตต่าง ๆ
เป็นต้น
21.2.1 การศึกษาระบบนิเวศ
ครูนำเข้าสูหวข้อการศึกษาระบบนิเวศโดยใช้คำถามนำในการอภิปรายเกียวกับระบบนิเวศ
่ ั ่
ที่พบในท้องถิ่นว่ามีแบบใดบ้าง จากนั้นให้นักเรียนบอกถึงความเหมือนและความแตกต่างของ
ระบบนิเวศบนบกและในน้ำ แล้วให้นกเรียนทำกิจกรรมที่ 21.1
ั
กิจกรรมที่ 21.1 ระบบนิเวศในท้องถิน ่
จุดประสงค์ของกิจกรรม เพือให้นกเรียนสามารถ
่ ั
1. อธิบายสภาพแวดล้อมทัวไปรอบ ๆ บริเวณทีสำรวจ พร้อมทังระบุสภาพของระบบนิเวศนัน ๆ
่ ่ ้ ้
2. สังเกต และบันทึกลักษณะทางกายภาพของดินและน้ำ
3. สังเกต บันทึก ชนิด จำนวน ลักษณะ และการกระจายของสิงมีชวตในบริเวณทีสำรวจ
่ ีิ ่
ในการทำกิจกรรมที่ 21.1 นี้ ระบบนิเวศทีนกเรียนเลือกทีจะสำรวจนัน ครูควรพิจารณาถึง
่ ั ่ ้
ระยะทาง ระยะเวลาและความปลอดภัย คือ ไม่ไกลเกินไป ใช้เวลาเหมาะสม และมีความปลอดภัยและ
ทีสำคัญคือควรเลือกสถานทีทสามารถศึกษาได้ทงระบบนิเวศบนบกและในน้ำ ครูควรแนะนำวิธใช้
่ ่ ่ี ้ั ี
24
สสวท. ระบบนิเวศ

6. อุปกรณ์ตาง ๆ ให้ชดเจน สำหรับการศึกษาระบบนิเวศในน้ำ ครูอาจให้นกเรียนออกแบบศึกษาทีระดับ
่ ั ั ่
ความลึกมากกว่า 20 เซนติเมตรได้ ซึ่งควรคำนึงถึงความปลอดภัยของสถานที่ที่ไปศึกษาด้วย ใน
การใช้ถุงลากแพลงก์ตอนนั้นให้นักเรียนลากที่ระดับผิวน้ำ และที่ระดับความลึกที่ 20 เซนติเมตร
หรือระดับที่ลึกกว่า 20 เซนติเมตร ตามที่ออกแบบไว้ด้วย และในการศึกษาระบบนิเวศบนบก
การใช้ชุดสำรวจสิ่งมีชีวิตในดิน นักเรียนอาจทำขึ้นมาเองก็ได้ โดยใช้ตะแกรงที่ทำจากตาข่าย
ซึงมีขนาดช่องตาถีอย่างน้อย 0.5 x 0.5 เซนติเมตร โดยศึกษาทังระดับผิวดินและทีระดับความลึก
่ ่ ้ ่
ของดินอย่างน้อย 20 เซนติเมตร นอกจากนี้ครูอธิบายเพิ่มเติมแก่นักเรียนว่ายังมีสัตว์ที่มีขนาดเล็ก
ที่ไม่สามารถมองด้วยตาเปล่านั้นอีกจำนวนมากที่อาศัยอยู่ในดินซึ่งต้องศึกษาด้วยกล้องจุลทรรศน์
แต่ในทีนจะดูสงมีชวตทีมองเห็นด้วยตาเปล่าเท่านัน
่ ้ี ่ิ ี ิ ่ ้
สำหรับแบบบันทึกข้อมูลทีได้จากการสำรวจ ครูและนักเรียนอาจออกแบบร่วมกัน ตามความ
่
เหมาะสมและแบบบันทึกทีให้ไว้นเ้ี ป็นเพียงตัวอย่างแบบหนึงเท่านัน
่ ่ ้
1. แผนผังแสดงทิศทางและตำแหน่งของแหล่งสำรวจ
N
2. ตารางบันทึกผลการสำรวจสภาพทางกายภาพของแหล่งน้ำ
กลุมที.่ .......................วัน/เดือน/ปีทสำรวจ....................................................
่ ่ี
บริเวณทีสำรวจ..................................................................................................
่
รายการทีสำรวจ
่ ผลการสำรวจ
1. สีของน้ำ
2. กลิน่
3. สิงปนเปือน
่ ้
4. ความขุนใส
่
5. ค่าการส่องผ่านของแสง
6. อุณหภูมระดับผิวน้ำ (oC)
ิ
7. อุณหภูมระดับความลึก 20 cm (oC)
ิ
8. ความเป็นกรด-เบสระดับผิวน้ำ
9. ความเป็นกรด-เบสระดับความลึก 20 cm
25
ระบบนิเวศ สสวท.

7. 3. ตารางบันทึกผลการสำรวจสิงมีชวตในแหล่งน้ำ
่ ีิ
ผลการสำรวจ
รายการทีสำรวจ
่
ชือสิงมีชวต
่ ่ ีิ จำนวน ลักษณะและการกระจาย
1. สิงมีชวตระดับผิวน้ำ
่ ีิ
และทีอาศัยกับพืชลอยน้ำ
่
2. สิงมีชวต
่ ีิ
ระดับความลึก 20 cm
3. แพลงก์ตอนทีศกษาจาก
่ึ
กล้องจุลทรรศน์ทระดับผิวน้ำ
่ี
4. แพลงก์ตอนทีศกษาจาก
่ึ
กล้องจุลทรรศน์ทระดับ
่ี
ความลึก 20 cm
4. ตารางบันทึกผลการสำรวจสภาพทางกายภาพของระบบนิเวศบนบก
รายการทีสำรวจ
่ ผลการสำรวจ
1. สีของดิน
2. กลิน่
3. ความชืน
้
4. ลักษณะเนือดิน ้
5. สิงปนเปือน
่ ้
6. อุณหภูมระดับผิวดิน (oC)
ิ
7. อุณหภูมระดับความลึก 20 cm (oC)
ิ
8. ความเป็นกรด-เบสระดับผิวดิน
9. ความเป็นกรด-เบสระดับความลึก 20 cm
26
สสวท. ระบบนิเวศ

8. 5. ตารางบันทึกผลการสำรวจสิงมีชวตของระบบนิเวศบนบก
่ ีิ
ผลการสำรวจ
รายการทีสำรวจ
่
ชือสิงมีชวต
่ ่ ีิ จำนวน ลักษณะและการกระจาย
1. สิงมีชวตบนดิน
่ ีิ
2. สิงมีชวตใต้ดน
่ ีิ ิ
3. สิงมีชวตใต้ขอนไม้
่ ีิ
4. สิงมีชวตบริเวณก้อนหิน
่ ีิ
5. ความหนาแน่นของ
สิงมีชวตบนบก
่ ีิ
หมายเหตุ : จำนวนสิงมีชวตถ้านับได้ให้ใส่จำนวนทีนบ ถ้านับไม่ได้ให้ใส่มาก ปานกลาง หรือน้อย
่ ีิ ่ ั
เมือนักเรียนสำรวจระบบนิเวศตามกิจกรรมที่ 21.1 เสร็จแล้ว ให้แต่ละกลุมร่วมกันสรุปผลทีได้จาก
่ ่ ่
การสำรวจ จากนันครูอาจเลือกสุมเฉพาะบางกลุม เช่น ระบบนิเวศบนบก 2 กลุม และระบบนิเวศในน้ำ
้ ่ ่ ่
2 กลุม มาเขียนสรุปบนกระดาน โดยครูให้นกเรียนกลุมอืน ๆ ช่วยเพิมเติมข้อมูลทีบางกลุมอาจจะ
่ ั ่ ่ ่ ่ ่
สำรวจไม่พบ แล้วให้นกเรียนบันทึกลงในแบบบันทึกข้อมูลใบกิจกรรม จากนันอภิปรายผลการสำรวจ
ั ้
โดยใช้คำถามท้ายกิจกรรม ซึงมีแนวคำตอบดังนี้
่
องค์ประกอบทางกายภาพของระบบนิเวศบนบก และระบบนิเวศในน้ำมีความเหมือน
หรือแตกต่างกันอย่างไร
องค์ ป ระกอบทางกายภาพของระบบนิ เ วศบนบก และระบบนิ เ วศในน้ ำ มี ค วาม
แตกต่างกันดังนีคอ ้ื
1. ความชืน ในแหล่งน้ำจะมีมากกว่าบนบก สิงมีชวตทีอาศัยบนบกประสบกับปัญหา
้ ่ ีิ ่
เรืองความชืนมาก
่ ้
2. อุณหภูมิ การเปลียนแปลงอุณหภูมบนบกเกิดขึนได้มากกว่าในน้ำ เพราะน้ำมี
่ ิ ้
สมบัตทเ่ี ก็บความร้อนไว้ได้ดี จึงไม่ทำให้อณหภูมของน้ำเปลียนแปลงมาก
ิ ุ ิ ่
3. แก๊สที่จำเป็นต่อสิ่งมีชีวิต บนบกมีแก๊สออกซิเจน และคาร์บอนไดออกไซด์
มากกว่าแหล่งน้ำ เนืองจากแก๊สออกซิเจนทีละลายในน้ำยังมีความแปรผันกับอุณหภูมดวย
่ ่ ิ้
ถ้าหากในแหล่งน้ำมีอณหภูมสงปริมาณแก๊สออกซิเจนทีละลายในน้ำก็จะลดลง
ุ ิ ู ่
4. แร่ธาตุ บนบกในแต่ละพืนทีมแร่ธาตุชนิดต่าง ๆ ทีแตกต่างกันขึนอยูกบวัตถุ
้ ่ ี ่ ้ ่ั
ที่เป็นต้นกำเนิดดินบริเวณนั้น สำหรับในแหล่งน้ำแร่ธาตุที่ละลายในน้ำได้มาจาก
27
ระบบนิเวศ สสวท.

9. การย่อยสลายซากสิงมีชวต หรือได้จากการพัดพาตะกอนหรือการชะล้างพังทลายของดิน
่ ีิ
ลงสูแหล่งน้ำ หรือมีการปล่อยน้ำทิงจากอาคารบ้านเรือนทีมองค์ประกอบของฟอสเฟต
่ ้ ่ ี
ในผงซักฟอกลงในแหล่งน้ำ เป็นต้น ซึงมีผลต่อการเจริญเติบโตของพืช ่
5. แสง บนบกจะได้รบปริมาณแสงมากกว่าในน้ำ และมีผลต่อพืชทำให้มชนิด
ั ี
ของพื ช ที ่ ห ลากหลาย เช่ น ชนิ ด ของพื ช ที ่ ช อบแสงมาก ชอบแสงปานกลาง
และชอบแสงรำไร
องค์ประกอบทางชีวภาพของระบบนิเวศบนบก และระบบนิเวศในน้ำแบ่งออกได้เป็น
กีประเภทอะไรบ้าง
่
แบ่งได้ 3 ประเภท คือ
1. ผูผลิต หมายถึงสิงมีชวตทีสามารถสร้างอาหารได้เองโดยกระบวนการสังเคราะห์
้ ่ ีิ ่
ด้วยแสง ซึงส่วนมากจะเป็นพืชทีมคลอโรฟิลล์ หรือสิงมีชวตทีสามารถสร้างอาหารได้
่ ่ ี ่ ีิ ่
โดยการสังเคราะห์ทางเคมี (chemosynthesis) เช่น พืชบกทังชนิดทีเ่ ป็นไม้ยนต้น ไม้พม ้ ื ุ่
ไม้ลมลุก หรือพืชน้ำจำพวกสาหร่ายและแพลงก์ตอนพืช เป็นต้น
้
2. ผูบริโภค หมายถึงสิงมีชวตทีไม่สามารถสร้างอาหารเองได้ ส่วนมากคือสัตว์
้ ่ ีิ ่
ทีกนสิงมีชวตอืนเป็นอาหาร แบ่งได้เป็น 3 ประเภทคือ
่ิ ่ ีิ ่
สัตว์กนพืช (herbivore) เช่น ช้าง ม้า วัว ควาย กระต่าย รวมทังสัตว์นำ
ิ ้ ้
จำพวกปลาบางชนิด เช่น ปลาตะเพียน ปลานิล ฯลฯ
สัตว์กนสัตว์ (carnivore) เช่น เสือ สิงโต สุนขจิงจอก รวมทังสัตว์นำ
ิ ั ้ ้ ้
จำพวกกุง ปู ปลาบางชนิด ฯลฯ
้
สัตว์ทกนทังพืชและสัตว์ (omnivore) เช่น คน ไก่ เป็ด ฯลฯ
่ี ิ ้
3. ผูสลายสารอินทรีย์ หมายถึงสิงมีชวตขนาดเล็กทีสร้างอาหารเองไม่ได้ ได้รบ
้ ่ ีิ ่ ั
อาหารจากการปล่อยเอนไซม์ออกมาย่อยสลายซากสิงมีชวตต่าง ๆ แล้วดูดซึมเข้าสูรางกาย ่ ีิ ่่
เช่น แบคทีเรีย เห็ดรา
จากการศึกษาสิงมีชวตในกิจกรรมที่ 21.1 นัน ผูผลิตได้แก่อะไรบ้าง ผูบริโภคทีพบสามารถ
่ ีิ ้ ้ ้ ่
จำแนกออกเป็นกีประเภท อะไรบ้าง ่
สำหรับแนวการตอบข้อนี้ สิงมีชวตทีพบ นักเรียนอาจตอบแตกต่างกันได้ตามท้องถิน
่ ีิ ่ ่
ของนักเรียน แต่มแนวทางการตอบดังนี้ ี
ผูผลิตทีพบ ได้แก่
้ ่
ในแหล่งน้ำ : จอก แหน ผักตบชวา บัว กก สาหร่าย ฯลฯ
บนบก : ไม้ยนต้น เช่น จามจุรี หูกวาง มะม่วง มะพร้าว ฯลฯ
ื
ไม้พม เช่น เข็ม แก้ว ฯลฯ
ุ่
ไม้ลมลุก เช่น กล้วย ผักชนิดต่าง ๆ ทานตะวัน หญ้าชนิดต่าง ๆ ฯลฯ
้
ผูบริโภคทีพบ ได้แก่
้ ่
ในแหล่งน้ำ : ผูบริโภคพืช เช่น แพลงก์ตอนสัตว์ ไส้เดือนน้ำ (polycheate) และ
้
ตัวอ่อนแมลง เป็นต้น
ผูบริโภคสัตว์ เช่น ปู กุง ปลา ได้แก่ ปลาชะโด ปลาช่อน ปลาดุก ฯลฯ
้ ้
28
สสวท. ระบบนิเวศ

10. บนบก : ผูบริโภคพืช เช่น วัว ควาย ช้าง ม้า ฯลฯ
้
ผูบริโภคสัตว์ เช่น งู อึงอ่าง กบ แมลงปอ เหยียว ฯลฯ
้ ่ ่
ผูสลายสารอินทรียในระบบนิเวศ ได้แก่ สิงมีชวตประเภทใดบ้าง
้ ์ ่ ีิ
ผูสลายสารอินทรีย์ ได้แก่ แบคทีเรีย เห็ดรา และจุลนทรียชนิดต่าง ๆ เป็นต้น
้ ิ ์
21.2.2 ระบบนิเวศแบบต่าง ๆ
ระบบนิเวศในน้ำ
ครูนำเข้าสูหวข้อนีโดยใช้คำถามนำในการอภิปราย เพือเชือมโยงกับกิจกรรมทีนกเรียนได้
่ ั ้ ่ ่ ่ ั
ทำมาแล้ว ดังนี้
จากกิจกรรมที่นักเรียนได้ทำไปแล้วโดยการไปสำรวจระบบนิเวศแหล่งน้ำ นักเรียน
บอกได้หรือไม่วา ระบบนิเวศแหล่งน้ำทีได้ไปสำรวจนันเป็นแหล่งน้ำจืดหรือน้ำเค็ม
่ ่ ้
หรือครูอาจจะพานักเรียนไปศึกษาระบบนิเวศแหล่งน้ำในท้องถินของนักเรียนทีไม่ไกล
่ ่
เกินไป และไม่เป็นอันตรายต่อนักเรียน เพือศึกษาตามสภาพจริง จากนันครูให้นกเรียนร่วมกันอภิปราย
่ ้ ั
เกียวกับระบบนิเวศแหล่งน้ำ ซึงมี 3 ประเภทคือ แหล่งน้ำจืด แหล่งน้ำเค็ม และแหล่งน้ำกร่อย
่ ่
แล้วตอบคำถามใน หนังสือเรียนซึงมีแนวการตอบคำถามดังนี้
่
ในแต่ละบริเวณของแหล่งน้ำจืดในภาพที่ 21-11 ข จะพบสิงมีชวตทีเ่ ป็นผูผลิตและผูบริโภค
่ ีิ ้ ้
ชนิดใดบ้าง
จากแผนภาพตัดขวางแสดงบริเวณต่าง ๆ ของแหล่งน้ำนิง พบว่า ่
บริเวณชายฝัง จะพบสิงมีชวตทีเ่ ป็นผูผลิตได้แก่ หญ้า บัว กก ผักบุง ธูปฤาษี ผักแว่น
่ ่ ีิ ้ ้
ผูบริโภค ได้แก่ หอยขม หอยโข่ง แพลงก์ตอนสัตว์ หอยกาบ ไส้เดือนดิน เต่า งู กบ อึงอ่าง
้ ่
บริเวณผิวน้ำ ผูผลิต ได้แก่ ไข่นำ จอก แหน สาหร่าย แพลงก์ตอนพืช ผูบริโภค เช่น
้ ้ ้
มวน แมงป่องน้ำ จิงโจ้นำ ลูกปลา ลูกกบ แพลงก์ตอนสัตว์
้
บริเวณน้ำชันล่าง อาจไม่พบผูผลิตเลย เนืองจากปริมาณแสงส่องลงไปไม่ถง ไม่มกระบวน
้ ้ ่ ึ ี
การสังเคราะห์ดวยแสงเกิดขึน ส่วนผูบริโภคทีพบ เช่น หอยโข่ง ปู ปลา เช่น ปลาไหล
้ ้ ้ ่
ปลานิล ฯลฯ
ระบบนิเวศแหล่งน้ำจืดในท้องถินของนักเรียนเป็นระบบนิเวศแบบใด และมีความสำคัญ
่
ต่อชุมชนในท้องถินนันอย่างไร
่ ้
แนวคำตอบในข้อนี้ตอบตามลักษณะของท้องถิ่นของนักเรียน เช่น เป็นระบบนิเวศ
แหล่งน้ำนิ่งหรือแหล่งน้ำไหล และมีความสำคัญต่อชุมชนในแง่ของการใช้เป็นแหล่ง
สำหรับการอุปโภคบริโภค ใช้ในโรงงานอุตสาหกรรม ใช้เพือผลิตกระแสไฟฟ้า ใช้ใน
่
การชลประทาน ใช้ในการคมนาคม ใช้ในการประมงเป็นแหล่งอาหารของมนุษย์ และ
เพือการพักผ่อนหย่อนใจ
่
29
ระบบนิเวศ สสวท.

11. นักเรียนคิดว่ามีปจจัยใดบ้าง ทีสงผลต่อการดำรงชีวตของสิงมีชวตในระบบนิเวศแหล่งน้ำจืด
ั ่ ่ ิ ่ ีิ
และส่งผลกระทบต่อคนทีใช้ประโยชน์จากระบบนิเวศนันอย่างไร และมีวธการแก้ไขได้
่ ้ ิี
อย่างไร
ปัจจัยทีมผลต่อการดำรงชีวตของสิงมีชวตในแหล่งน้ำจืด ได้แก่
่ี ิ ่ ีิ
1. ปริมาณแก๊สออกซิเจนทีละลายในน้ำ (DO) น้ำทีมคา DO สูงจะมีคณภาพดีกว่าน้ำทีมคา
่ ่ี่ ุ ่ี่
DO ต่ำ น้ำทีอณหภูมิ 20 o C ความดันปกติมคา DO เท่ากับ 10 มิลลิกรัม/ลิตร
ุ่ ี่
ถือว่าเป็นน้ำทีมคณภาพดี ถ้าค่า DO น้อยกว่า 4 มิลลิกรัม/ลิตร ถือว่าน้ำนันเน่าเสีย
่ ีุ ้
สัตว์นำและพืชน้ำไม่สามารถดำรงชีวตอยูได้
้ ิ ่
2. ปริมาณแก๊สออกซิเจนทีจลนทรียใช้ยอยสลายสารอินทรียในน้ำ (BOD) น้ำทีมคา BOD
ุ่ิ ์ ่ ์ ่ี่
สูง แสดงว่ามีปริมาณสารอินทรียมากกว่าน้ำทีมคา BOD ต่ำ องค์การอนามัยโลกกำหนด
์ ่ี่
มาตรฐาน แหล่งน้ำธรรมชาติทมคณภาพดีควรมีคา BOD ไม่เกิน 4 มิลลิกรัม/ลิตร
่ี ี ุ ่
3. ความเป็นกรด-เบสพบว่า โดยปกติแหล่งน้ำจืดควรมีค่า pH ประมาณ 5.0-9.0
ถ้าน้อยหรือมากกว่านีสงมีชวตในน้ำจะได้รบอันตราย
้ ่ิ ี ิ ั
4. อุณหภูมิ ในแหล่งน้ำจืดควรมีอณหภูมประมาณ 20-35 o C ถ้าต่ำกว่าหรือสูงกว่านี้
ุ ิ
สิงมีชวตในน้ำจะได้รบอันตราย
่ ีิ ั
5. สิงปนเปือนทางเคมี เช่น กรด เบส เกลือ ยาฆ่าแมลง ผงซักฟอก โลหะหนัก
่ ้
คราบน้ำมัน ฯลฯ
6. สิงปนเปือนทางชีววิทยา เช่น แบคทีเรีย ไวรัส เชือโรคต่าง ๆ และพวกไดโนแฟลเจลเลต
่ ้ ้
7. สิงปนเปือนทางกายภาพ เช่น สี กลิน สารแขวนลอย กรวด ทราย
่ ้ ่
8. สีและกลิน มีสคล้ำ มีกลินเหม็นทีเ่ กิดจากแก๊สไฮโดรเจนซัลไฟด์
่ ี ่
9. การเพิมจำนวนอย่างรวดเร็วของสาหร่าย (algae bloom) และพืชน้ำ
่
ก่อให้เกิดผลกระทบคือ
1. ทำให้ชนิดและปริมาณสัตว์นำต่าง ๆ ลดจำนวนลง เนืองจากสัตว์นำบางชนิดก็เป็น
้ ่ ้
อาหารสำหรับมนุษย์
2. เกิดโรคระบาดหลายชนิด เช่น อหิวาต์ ไข้ไทฟอยด์ บิด ซึงเชือโรคเหล่านีจะปนเปือน ่ ้ ้ ้
ในแหล่งน้ำ เมือมนุษย์บริโภคเข้าไปก็อาจทำให้เกิดโรคได้
่
3. ขาดแคลนน้ำสำหรับการอุปโภคและบริโภค
4. ทำให้การคมนาคมทางน้ำไม่สะดวก เนืองจากมีกลินเหม็น หรือมีขยะในแหล่งน้ำ ่ ่
กีดขวางการสัญจรทางน้ำ ตลอดจนการตืนเขินของแหล่งน้ำด้วย ้
5. ผลเสียต่อทัศนาการ
การแก้ไข
1. กำหนดมาตรฐานน้ำทิง ้
2. จัดให้มระบบบำบัดน้ำเสียชุมชน
ี
3. มีการประชาสัมพันธ์และรณรงค์ในการดูแลรักษาระบบนิเวศแหล่งน้ำ
4. ลดการใช้สารเคมีและสารพิษทางการเกษตร
5. ส่งเสริมให้มการใช้นำหมุนเวียนี ้
ฯลฯ
30
สสวท. ระบบนิเวศ

12. ระบบนิเวศแหล่งน้ำกร่อย
ครูให้นักเรียนร่วมกันอภิปรายถึงความสำคัญของระบบนิเวศน้ำกร่อย โดยใช้แนวคำถาม
ในหนังสือเรียน ซึงมีแนวการตอบคำถามดังนี้
่
เพราะเหตุใดในระบบนิเวศแหล่งน้ำกร่อย จึงมีความอุดมสมบูรณ์ของธาตุอาหารสูง และมี
สิงมีชวตหลากหลายชนิด
่ ีิ
แหล่งน้ำกร่อยเป็นบริเวณรอยต่อระหว่างทะเลและแม่น้ำ และมีความอุดมสมบูรณ์
ของธาตุอาหารสูง เนืองจากแม่นำพัดพาเอาธาตุเหล็ก ซิลกา ฟอสเฟต และสารอินทรีย์
่ ้ ิ
มายังปากแม่นำ และบริเวณทะเลจะมีกระแสคลืนทีรนแรงและมีอทธิพลของกระแสน้ำขึน
้ ่ ุ่ ิ ้
และลงเข้ามาเกียวข้อง เมือน้ำทัง 2 บริเวณมาบรรจบกันทำให้เกิดการพัดพาของธาตุอาหาร
่ ่ ้
ขึ้นมาสู่บริเวณผิวน้ำ และหมุนเวียนตลอดเวลา จึงทำให้พืชและสัตว์ที่อาศัยอยู่ในน้ำ
สามารถนำธาตุอาหารนีไปใช้เพือการเจริญเติบโตได้
้ ่
ระบบนิเวศแหล่งน้ำเค็ม
ครูให้นกเรียนร่วมกันอภิปรายแผนภาพในหนังสือเรียนภาพที่ 21-14 โดยใช้แนวคำถามใน
ั
หนังสือเรียน ซึงมีแนวการตอบคำถามดังนี้
่
จากภาพที่ 21-14 ปัจจัยใดบ้างทีมผลต่อการกระจายของสิงมีชวตในระบบนิเวศแหล่งน้ำเค็ม
่ี ่ ีิ
1. แสง แสงทีสองลงไปในทะเลจะถูกดูดซับ และสะท้อนออกมาต่างกัน และเป็นสาเหตุ
่ ่
ให้สของน้ำทะเลต่างกันด้วย ความสำคัญของแสงต่อสิงมีชวตในทะเลคือให้พลังงาน
ี ่ ีิ
แก่ผผลิตในทะเล เพือใช้ในกระบวนการสังเคราะห์ดวยแสง ซึงพบว่าเขตทีมแสงส่อง
ู้ ่ ้ ่ ่ ี
ถึงจะมีสงมีชวตแพร่กระจาย อยูคอนข้างมาก เนืองจากมีอาหารอุดมสมบูรณ์
่ิ ี ิ ่่ ่
2. การขึนลงของกระแสน้ำ ในบริเวณชายฝังช่วงน้ำลง สัตว์นำทีอาศัยอยูในบริเวณนี้
้ ่ ้ ่ ่
ต้องมีการปรับตัวให้สามารถทนอยู่ได้ในสภาวะที่ขาดน้ำ และเมื่อน้ำลงมักจะพบ
สัตว์น้ำบริเวณชายหาดเป็นจำนวนมาก รวมทั้งนกทะเลและนกชายฝั่งจำนวนมาก
มาหากินในช่วงน้ำลงด้วย
ระบบนิเวศแหล่งน้ำเค็มมีความสำคัญต่อมนุษย์อย่างไร
ระบบนิเวศแหล่งน้ำเค็ม เป็นแหล่งทรัพยากรธรรมชาติอันมีค่าทางเศรษฐกิจของโลก
เป็นแหล่งอาหารของมนุษย์ เป็นแหล่งพลังงาน เป็นแหล่งท่องเทียวทางธรรมชาติทสำคัญ
่ ่ี
เป็นเส้นทางคมนาคมและขนส่งสินค้าทีสำคัญติดต่อระหว่างประเทศต่าง ๆ ในโลก เป็นต้น
่
จากภาพที่ 21-15 ผลผลิตประมงในรอบ 10 ปี (พ.ศ. 2535-2544) มีแนวโน้มเป็นอย่างไร
เพราะเหตุใดจึงเป็นเช่นนัน ้
จากกราฟแสดงปริมาณผลผลิตประมง ปี พ.ศ. 2535-2544 พบว่าสัตว์นำเค็มและสัตว์นำจืด ้ ้
จากธรรมชาติมีแนวโน้มที่จะลดลง เนื่องจากแหล่งน้ำเค็มและแหล่งน้ำจืดในปัจจุบัน
มีแนวโน้มทีจะมีมลพิษมากขึน สัตว์นำถูกมนุษย์จบไปเป็นอาหารมากขึน นอกจากนี้
่ ้ ้ ั ้
การจับสัตว์น้ำในฤดูวางไข่ก็มีผลทำให้สัตว์น้ำลดลงด้วย และพบว่าการเพาะเลี้ยง
สัตว์ชายฝั่งและการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำจืดมีแนวโน้มเพิ่มขึ้น เนื่องจากปริมาณอาหาร
ไม่เพียงพอต่อการบริโภคของมนุษย์
31
ระบบนิเวศ สสวท.

13. เพราะเหตุใดสัตว์นำทีจบจากธรรมชาติในแหล่งน้ำเค็มกับทีจบจากน้ำจืดจึงแตกต่างกัน
้ ่ั ่ั
ปริมาณสัตว์นำทีจบจากธรรมชาติในแหล่งน้ำเค็มจะจับได้มากกว่าแหล่งน้ำจืด เนืองจาก
้ ่ั ่
1. แหล่งน้ำเค็มมีพนทีมากกว่าแหล่งน้ำจืด เพราะพืนที่ 3 ใน 4 ส่วนของโลกเป็นทะเล
้ื ่ ้
และมหาสมุทร
2. แหล่งน้ำเค็ม เช่น บริเวณทะเลมีกระแสน้ำขึนและน้ำลง ตลอดจนมีคลืนแรงจึงสามารถ
้ ่
พัดพาเอาแร่ธาตุและธาตุอาหารกลับขึ้นมาสู่ผิวน้ำได้ตลอดเวลา พืชน้ำก็สามารถ
สังเคราะห์ดวยแสงได้มาก สัตว์ทบริโภคพืชก็มากตามด้วย
้ ่ี
3. มนุษย์ใช้ประโยชน์จากแหล่งน้ำจืดในชีวตประจำวันค่อนข้างมากกว่า เช่น ใช้ในการ
ิ
บริโภคและอุปโภค ดังนั้นแหล่งน้ำจืดจึงมีโอกาสปนเปื้อนสารมลพิษได้มากกว่า
นอกจากนีลกษณะพฤติกรรมของมนุษย์ในการทิงสิงของสกปรกต่าง ๆ ลงในแหล่งน้ำ
้ั ้ ่
โดยเฉพาะแม่นำลำคลองก็ทำให้นำเกิดการเน่าเสียได้งาย
้ ้ ่
ฯลฯ
จากภาพที่ 21-17 สิงมีชวตทีอาศัยอยูบริเวณหาดทรายมีการปรับตัวเพือการอยูรอดอย่างไร
่ ีิ ่ ่ ่ ่
สิ่งมีชีวิตที่อาศัยอยู่บริเวณหาดทรายมีการปรับตัวดังนี้ มีผิวเรียบ ลำตัวแบน เพื่อ
สะดวกในการแทรกตัวลงไปในทราย เช่น หอยเสียบ หอยทับทิม เหรียญทะเลหรือ
อีแปะทะเล (sand dollar) บางชนิดลดขนาดของร่างกายเพื่อลดความเสียดทาน ที่ถูก
คลื่นซัดเป็นประจำ เช่น จั๊กจั่นทะเล ปูลมจะมีเหงือกใหญ่อยู่ในกระดองที่ช่วย
กักเก็บน้ำให้เหงือกชุมชืนอยูเ่ สมอ นอกจากนีปลมยังเคลือนทีได้รวดเร็วเพือหลบหลีก
่ ้ ้ ู ่ ่ ่
ศัตรู บางชนิดสร้างปลอกหุมลำตัว เช่น หนอนหลอด ไส้เดือนทะเล
้
สิ่งมีชีวิตที่อาศัยอยู่บริเวณหาดหินสามารถทนทานต่อการเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิ และ
ความชืนโดยการปรับตัวอย่างไร
้
สิ่งมีชีวิตที่อาศัยอยู่บริเวณหาดหินมีการปรับตัวดังนี้คือ มีสารพวกคิวทินเคลือบช่วย
รักษาความชื้นและป้องกันการระเหยของน้ำ และบางชนิดมีการปรับตัวเพื่อเก็บน้ำ
ไว้ภายในร่างกาย เมือน้ำลง เช่น พวกทีเ่ คลือนทีได้จะไปหลบในซอกหิน เช่น ปู ปลิงทะเล
่ ่ ่
ส่วนพวกที่เคลื่อนที่ไม่ได้จะมีเปลือกหุ้มสามารถเก็บน้ำไว้ภายใน เช่น เพรียงหิน
หอยนางรม
สาเหตุทปะการังถูกทำลายโดยการกระทำของมนุษย์ได้แก่อะไรบ้าง
่ี
สาเหตุทปะการังถูกทำลายโดยการกระทำของมนุษย์ เช่น
่ี
1. การทำให้ทะเลเกิดมลพิษ โดยการทิงขยะมูลฝอย ปล่อยน้ำเสีย ลงสูทะเล หรือการ
้ ่
ใช้พาหนะสัญจรในทะเลทีมการรัวไหลของน้ำมันลงสูทะเล ซึงเป็นการปิดกันออกซิเจน
่ี ่ ่ ่ ้
จากอากาศทีละลายลงในน้ำ ทำให้ปะการังไม่สามารถดำรงชีวตอยูได้
่ ิ ่
2. การทำการประมงไม่ถกวิธี เช่น การใช้ระเบิดในการจับปลา หรือการใช้อวนลาก
ู
ทำให้เกิดการทำลายปะการังเป็นบริเวณกว้าง
3. การทำเหมืองแร่ใกล้ชายทะเล ทำให้เกิดตะกอนดินพัดพาลงสูทะเลทับถมแนวปะการัง ่
4. การเก็บปะการังมาขายเป็นสินค้า หรือนำมาทำเป็นเครืองประดับต่าง ๆ ่
5. การทอดสมอเรือในทะเล ทำให้แนวปะการังแตกหัก พังทลาย
32
สสวท. ระบบนิเวศ

14. 6. การดำน้ำชมปะการัง โดยขาดความรู้ หยิบจับเด็ด หรือหัก หรือเหยียบย่ำลงบนแนวปะการัง
ฯลฯ
นอกจากนีครูอาจให้ความรูแก่นกเรียนเพิมเติมเกียวกับปะการัง ดังนี้
้ ้ ั ่ ่
ตัวปะการังมีลักษณะคล้ายดอกไม้ทะเลหรือซีแอนีโมนีดอกเล็ก ๆ ปะการังแต่ละตัวสร้าง
โครงร่างหินปูน มาห่อหุมร่างกาย เมือตัวเก่าตายไปตัวใหม่กสร้างขึนอีกบนซากของตัวเดิม แนวปะการังจึง
้ ่ ็ ้
ขยายขนาดขึ้นเรื่อย ๆ ปะการังสืบพันธุ์โดยการแตกหน่อจากตัวเดิม หน่อเติบโตขึ้นเป็นปะการัง
ตัวใหม่ และสร้างโครงร่างขึนมาห่อหุมร่างกาย ปะการังต่างสปีชสกนมีโครงร่างหินปูนต่างกัน ทำให้
้ ้ ี ์ั
แต่ละสปีชีส์มีรูปร่างเฉพาะแตกต่างกันออกไป นอกจากนี้ปะการังยังมีการสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศ
มีการสร้างตัวอ่อนเรียกว่า พลานูลา (planula)
ระบบนิเวศบนบก
ระบบนิเวศป่าไม้
ในการสอนเรื่องระบบนิเวศป่าไม้ ครูอาจฉายวิดิทัศน์ เรื่องระบบนิเวศป่าประเภทต่าง ๆ
ซึงจัดทำโดย สสวท. ได้แก่ ป่าเบญจพรรณ ป่าเต็งรัง ป่าดิบเขา ป่าชายเลน ป่าพรุ เป็นต้น ให้นกเรียนดู
่ ั
หรือครูอาจนำภาพป่าไม้ประเภทต่าง ๆ มาให้นกเรียนดู แล้วครูนำเข้าสูการอภิปรายเรืองระบบนิเวศป่าไม้
ั ่ ่
จากนันครูใช้แนวคำถามในหนังสือเรียน ซึงแนวในการตอบคำถามมีดงนี้
้ ่ ั
จากวิดีทัศน์ป่าไม้ที่นักเรียนได้ดูไปแล้วนี้ ให้นักเรียนบอกลักษณะเด่นของป่าประเภทนี้
ในด้านขององค์ประกอบทางกายภาพและชีวภาพ
ป่าพรุ : ลักษณะเด่นของป่าประเภทนี้ ได้แก่ เป็นป่าทีเ่ กิดขึนในบริเวณทีมนำท่วมขัง
้ ่ ี ้
และเกิดการทับถมของซากอินทรีย์โดยเฉพาะใบไม้ ทำให้ดินและน้ำมีสภาพเป็นกรด
มีสนำตาลอ่อน
ี ้
องค์ประกอบทางกายภาพ มีอุณหภูมิค่อนข้างสูง เนื่องจากมีการย่อยสลาย
ของจุลนทรียในน้ำอยูตลอดเวลา
ิ ์ ่
องค์ประกอบทางชีวภาพ พืชทีพบในป่าพรุมทงไม้ยนต้นขนาดใหญ่และขนาดเล็ก
่ ี ้ั ื
และพวกไม้ ห นามทั ้ ง หลาย เช่ น หมากแดง หลุ ม พี หวาย สั ต ว์ ท ี ่ พ บส่ ว นใหญ่
ได้แก่สตว์เลือยคลาน และสัตว์เลียงลูกด้วยน้ำนมขนาดเล็ก เป็นต้น
ั ้ ้
ป่าชายเลน : ลักษณะเด่นของป่าประเภทนี้คือ เป็นป่าที่ขึ้นอยู่ตามปากแม่น้ำ ปากอ่าว
เป็นแหล่งอนุบาลตัวอ่อนของสัตว์นำ ้
องค์ประกอบทางกายภาพ ดินเป็นดินเลน น้ำเป็นน้ำกร่อย และมีความแปรผัน
ของค่าความเค็มตามกระแสน้ำขึนและลง ้
องค์ประกอบทางชีวภาพ พบสิ่งมีชีวิตหลากหลายชนิด พืชที่พบ เช่น พวก
โกงกาง แสม ลำพู ตะบูน เป็นต้น และสัตว์ที่พบได้แก่สัตว์น้ำที่มีค่าทางเศรษฐกิจ
จำพวกกุง หอย ปู ปลา ฯลฯ เป็นต้น
้
33
ระบบนิเวศ สสวท.

15. คำถามในหนังสือเรียน และแนวการตอบคำถามมีดงนี้ั
ในท้องถินทีนกเรียนอาศัยอยูมปาไม้ประเภทใดบ้าง และยังคงความอุดมสมบูรณ์อยูหรือไม่
่ ่ ั ่ี ่ ่
อย่างไร
แนวในการตอบคำถามข้อนี้แล้วแต่ท้องถิ่นที่นักเรียนอาศัยอยู่ ครูควรให้นักเรียน
แต่ละกลุ่มอภิปรายร่วมกัน ให้ตัวแทนนักเรียนนำเสนอผลการอภิปรายหน้าชั้นเรียน
และเปิดโอกาสให้นกเรียนทังห้องเรียนร่วมกันอภิปราย เพือนำไปสูการสรุปข้อมูลทังหมด
ั ้ ่ ่ ้
อีกครั้งหนึ่ง ครูอาจแนะนำให้ไปสืบค้นข้อมูลเพิ่มเติมเรื่องของระบบนิเวศป่าไม้จาก
ห้องสมุด วีดทศน์ เวบไซต์ตาง ๆ เป็นต้น
ิ ั ่
กิจกรรมเสนอแนะ ศึกษาความหลากหลายของระบบนิเวศในท้องถิน ่
จุดประสงค์ของกิจกรรม เพือให้นกเรียนสามารถ
่ ั
1. สำรวจและบันทึกข้อมูลเกียวกับปัจจัยทางกายภาพและชีวภาพในระบบนิเวศบนบก และในน้ำ
่
2. อธิบายความสัมพันธ์ของสิงมีชวตกับสภาพแวดล้อมในระบบนิเวศ
่ ีิ
ในกิจกรรมนีครูอาจจัดกิจกรรมในลักษณะของการทัศนศึกษา ค่ายวิทยาศาสตร์ การท่องเทียว
้ ่
เชิงนิเวศ โดยเลือกสถานทีในบริเวณท้องถินและไม่ไกลมากนัก และค่อนข้างปลอดภัยตามความเหมาะสม
่ ่
และความพร้อมของโรงเรียน โดยกิจกรรมนี้อาจดำเนินการควบคู่ไปกับการทำกิจกรรมที่ 21.1
เรืองสำรวจระบบนิเวศในท้องถินก็ได้
่ ่
21.3 ความสัมพันธ์ในระบบนิเวศ
จุดประสงค์การเรียนรู้ เพือให้นกเรียนสามารถ
่ ั
1. อธิบายปัจจัยทางกายภาพต่าง ๆ ทีมอทธิพลต่อชนิด ปริมาณ การกระจาย และพฤติกรรม
่ ีิ
ของสิงมีชวต พร้อมทังยกตัวอย่างได้
่ ีิ ้
2. สรุปได้วาปัจจัยทางกายภาพและปัจจัยทางชีวภาพในระบบนิเวศมีความสัมพันธ์กน
่ ั
3. สืบค้นข้อมูล วิเคราะห์และอธิบายความสัมพันธ์ของสิงมีชวตทีอาศัยอยูรวมกันแบบต่างๆ ได้
่ ีิ ่ ่่
4. สรุปรูปแบบความสัมพันธ์ของสิงมีชวตและใช้สญลักษณ์ได้ถกต้อง
่ ีิ ั ู
แนวการจัดการเรียนรู้
ครูอาจใช้คำถามนำในหนังสือเรียนนำเข้าสูบทเรียน
่
สิ่งมีชีวิตที่อาศัยในไบโอมต่าง ๆ มีรูปร่างลักษณะและการดำรงชีวิตแตกต่างกัน อะไร
เป็นสาเหตุ ให้เป็นเช่นนัน้
แนวคำตอบเพือนำเข้าสูประเด็นการอภิปรายคือในไบโอมต่าง ๆ ลักษณะทางภูมประเทศ
่ ่ ิ
จะเป็นตัวกำหนดลักษณะของปัจจัยทางกายภาพ และปัจจัยทางชีวภาพของระบบนิเวศในไบโอมนัน ้
จากนั้นครูอาจทบทวนข้อมูลที่ได้จากการทำกิจกรรมที่ 21-1 ซึ่งชี้ให้เห็นว่าปัจจัยทางกายภาพ
มีความสัมพันธ์ต่อสิ่งมีชีวิตในระบบบนิเวศ ให้นักเรียนช่วยกันวิเคราะห์ว่าอุณหภูมิ แสง ความชื้น
34
สสวท. ระบบนิเวศ