Dokumen tersebut memberikan informasi mengenai sistem pemerintahan tradisional di Nusantara pada zaman dahulu yang bersifat hierarki. Terdapat beberapa peringkat pemerintahan mulai dari sultan, pembesar negeri, daerah dan kampung. Dokumen juga menjelaskan tentang adat istiadat dan undang-undang yang berlaku pada setiap daerah.

1. Cikgu Sharifah Afidah binti Syed hamid
SMSains Sultan Mahmud, Kuala Terengganu
SHARIFAHAFIDAHSESMA 1

2. SHARIFAHAFIDAHSESMA 2

3. PERINGKAT NEGERI
*Sultan
Diketuai oleh raja atau sultan.Baginda dibantu oleh kerabat diraja atau pembesar
Sultan lambang kedaulatan dan dapat dilihat melalui:
~ kebolehan dalam mentadbir,keunggulan peribadi,kepahlawanan menentang
musuh dan melaksanakan undang-undang dengan adil.
Kedaulatan diperkukuhkan dengan:
oAlat kebesaran seperti cop mohor, , warna kuning dan payung putih diraja dan
lain-lain alat-alat kebesaran diraja.
oNobat , alat muzik yang dimainkan semasa upacara pertabalan ,kemangkatan raja
atau kerabatnya dan semasa keberangkatan raja ke balairongseri
oPenggunaan bahasa dalam atau bahasa istana seperti bersiram, bersantap,
berangkat, beta atau mangkat.
oKonsep tulah iaitu bencana yang akan menimpa sekiranya rakyat menderhaka
*Pembesar peringkat negeri
Membantu pentadbiran dan melaksanakan pemerintahan Sultan
Mentadbir dan mengutip cukai.
SHARIFAHAFIDAHSESMA 3

4. ERINGKAT DAERAH ATAU
JAJAHAN
Ditadbir pembesar yang dilantik terus
oleh Sultan
Tugas utama ialah menjaga dan
mengekalkan keamanan,
mempertahankan kedaulatan
negeri,menyerahkan sebahagian kecil
SHARIFAHAFIDAHSESMA 4
hasil dan cukai kepada kerajaan dan

5. PERINGKAT KAMPUNG
Diketuai ketua kampung yang dikenali sebagai penggawa
atau penghulu.
Tugas mereka ialah memungut cukai, membekalkan tenaga
tentera,mengekalkan taat setia masyarakat kampung dan
menjadi perantaraan antara pembesar dengan rakyat.
Golongan agama menjadi penasihat Sultan seperti kadi, mufti
atau pembesar negeri, pendakwah yang mengendalikan
pengajian agama dan menghasilkan karya agama. Di kampung,
terdapat imam,khatib, bilal dan juru nikah.
Ahli magis seperti bomoh dan pawing berkebolehan dalam
mengubat dan menyembuhkan penyakit , mempunyai
pengetahuan tentang khasiat akar kayu dan herba dalam
perubatan. Mereka juga dilantik menjadi pemimpin di kampung.
SHARIFAHAFIDAHSESMA 5

6. NEGERI SEMBILAN
Yamtuan Besar
UNDANG
LEMBAGA
BUAPAK
SHARIFAHAFIDAHSESMA 6

7. Cara Pemilihan Pemimpin dalam Adat Perpatih
Anak Buapak Lembaga Undang Yamtuan
buah Besar
lantik pilih pilih lantik
SHARIFAHAFIDAHSESMA 7

8. Adat Temenggung Aspek Adat Pepatih
Pemerintahan Menekankan unsur demokrasi dan
Bercorak autokratik.Kuasa tertinggi di
permuafakatan. Setiap suku ada wakil dalam
tangan raja/sultanyang menjadi ketua
pemerintahan. Keputusan dibuat bersama.
pentadbir, ketua agama dan menjadi
Yamtuan Besar sentiasa berunding dengan
simbol kedaulatanserta perpaduan
Jurai keturunan Undang dalam buat keputusan.
rakyat.
Setiap ahli suku adalah bersaudara. Dari segi
Sistem keluargaan mengikut sebelah ibu dan
jurai keturunan, keluarga sebelah ibu
ayah. Lelaki diberi keutamaan kerana
diutamakan kerana jurai ini melahirkan suku.
mereka jadi ketua keluarga dan nasab
keturunan diikut dari sebelah bapa.
Adat Perkahwinan Perkahwinan sesama suku dilarang kerana
Perkahwinan dilakukan mengikut hukum
suku yang sama dianggap bersaudara.
syarak
Secara turun-temurun drpd kepunyaan suku.
Pewarisan harta diberatkan sebelah ibu kerana
Anak lelaki diutamakan kerana lelaki
Pewarsan harta pusaka anak perempuan asas kewujudan suku
mempunyai tanggungjawab lebih besar drpd
wanita.
perundangan
Hukuman sbg pengajaran kpd orang
lain.Sultan laksana hukuman tapi boleh Hukuman bertujuan utk pemulihan
dilakukan oleh pembesar SHARIFAHAFIDAHSESMA 8

9. Hukum Kanun Melaka
Dokumen undang-undang yg mempunyai 44 fasal.
Antara kandungannya:
•Hak dan keistimewaan raja dan kaum kerabat
•Peranan dan tanggungjawab raja dan pembesar
•Unsur islam yang berkaitan dengan jenayah, muamalah,
keluarga, keterangan dan acara.
SHARIFAHAFIDAHSESMA 9

10. Undang-undang Pahang
Digubal pada 1596 semasa pemerintahan Sultan Abdul al-
Ghaffar Mahaiyuddin Shah. Antara kandungannya:
• Adat lembaga negeri, keistimewaan raja dan
pembesar
• Undang-undang jenayah, penderhaka, penzina dan
undang-undang awam
SHARIFAHAFIDAHSESMA 10

11. ndang-undang Perak
Berasal dari Parsi dan diguna di Perak pada abad ke-18. Terdapat 99
kesalahan dan hukuman. Antara kandungannya:
Syarat pegang jawatan kerajaan spt sultan, penghulu, khatib dan kadi.
Peraturan adat istiadat mengadap dan melantik raja
Hukuman jenayah, undang-undang dan pertanian.
ndang-undang kekeluargaan seperti perkahwinan, perceraian dan zina
SHARIFAHAFIDAHSESMA 11

12. SHARIFAHAFIDAHSESMA 12

13. Jenis tanaman yang ditanam ialah padisawah, padi huma,
.
sayur-sayuran, buah-buahan dan ubi sebagai sumber
makanan.
. Kawasan pertanian adalah tertumpu di kawasan
berhampiran sungai kerana tanahnya subur dan mudah
mendapat sumber air. Contohnya, kawasan Delta
Sg.Kelantan dan Kedah.
. Peralatan yang digunakan adalah tajak, cangkul, bajak,
tenggala, penyisir dan kuku kambing. Tenaga binatang
seperti kerbau digunakan untuk membantu kerja-kerja
membajak
SHARIFAHAFIDAHSESMA 13
. Petani membina empangan untuk menakung air dan

14. SHARIFAHAFIDAHSESMA 14

15. 1. 1. Kegiatan menangkap ikan dilakukan dengan
menggunakan peralatan tradisional seperti
serkap, tangguk, bubu dan tangkul.
2. Hasil tangkapan diperdagang
3. Lebihan hasil dibuat ikan kering, belacan, budu
dan keropok.
SHARIFAHAFIDAHSESMA 15

16. SHARIFAHAFIDAHSESMA 16

17. .Mampu menghasilkan barangan kraftangan yang
indah dan menarik,menggunakan sumber-sumber
semulajadi seperti daun mengkuang, dan pandan dan
nipah, untuk menghasilkan tikar, bakul dan tudung saji.
. Mereka juga pandai menenun songket, membuat
senjata seperti keris dan menghasilkan perhiasan
daripada emas dan perak
SHARIFAHAFIDAHSESMA 17

18. SHARIFAHAFIDAHSESMA 18

19. 1. Melombong bijih timah dan emas.
2. Kawasan utama bijih timah ialah:
• Di Lembah Kinta, Larut, Dinding dan Beruas di Perak
• Sungai Linggi dan Sungai Ujong di Negeri Sembilan
• Sungai Bernam, Sungai Selangor dan Sungai Klang di
Selangor.
3. Menggunakan kaedah mendulang atau melampan dan
lombong siam.
4. Bijih timah dijadikan bahan dagangan, matawang dan
perkakas rumah.
5. Emas dilombong di Kelantan, Pahang dan Terengganu.
6. Emas dan perak gigunakan untuk membuat barang
perhiasan.
SHARIFAHAFIDAHSESMA 19

20. SHARIFAHAFIDAHSESMA 20

21. 1. Cukai ialah bayaran yang dikenakan ke atas hasil pertanian,
perlombongan, perdagangan dan hasil hutan.
2. Cukai merupakan sumber pendapatan pemerintah dan
lambang kekuasaan seseorang pembesar di kawasannya.
3. Cukai labuh batu adalah cukai yang dipungut di tempat-
tempat tertentu di sepanjang sungai.
4. Cukai bebas kuala adalah cukai yang dipungut di kuala
sungai.
5. Cukai-cukai lain seperti cukai kepala dan cukai tanaman.
6. Barang dagangan yang dibawa masuk melalui pelabuhan
juga dikenakan cukai.
SHARIFAHAFIDAHSESMA 21

22. SHARIFAHAFIDAHSESMA 22

23. Sistem serah merupakan pemberian sebahagian
1.
daripada hasil tanaman yang diusahakan oleh rakyat
kepada pemerintah sebagai balasan kepada
pembesar yang menyediakan tanah untuk rakyat .
Kadar dan nilai serahan bergantung kepada hasil
yang diperolehi dalan tahun tersebut.
Kerah merupakan sesuatu pekerjaan yang dibuat
tanpa diberi upah, seperti membina istana, kubu,
jalan dan saliran.
Menunjukkan adanya sikap taat setia, sedia
berkorban dan berganding bahu rakyat untuk
membantu pemerintah.
SHARIFAHAFIDAHSESMA 23