Powerpoint van sessie 1 (1/12/2015) van de Cursusreeks 'Hoe schrijf ik een historisch verantwoorde tekst? Lokale bedrijfsgeschiedenis', lesgever: Bart Sas, organisatie: Heemkunde Vlaanderen i.s.m. Stadsarchief Turnhout

1. Hoe schrijf ik een
historisch
verantwoorde tekst
Lokale bedrijfsgeschiedenis
Bart Sas, adviseur archief,
bart.sas@turnhout.be

2. Belang van bedrijfsgeschiedenis
19e-20e eeuw
- Economisch leven
- Sociaal en politiek leven
- Verenigingsleven
- Genealogie
- Landschap
- Onroerend erfgoed (industriële archeologie)
- Voorwerpen en machines
- Zie: R. Baetens, P. Scholliers, P. Van den Eeckhout, G.
Vanthemsche

6. 1) Lees je in: literatuur
2) Baken je onderwerp af
3) Raadpleeg gedrukte bronnen
4) Raadpleeg documentatie en lokale kranten
5) Duik in de archieven:
- Bedrijfsarchieven
- Overheidsarchieven
6) Praat erover: mondelinge bronnen
7) Zoek foto’s en ander beeldmateriaal
Stappenplan

7. - Publicaties over economische sectoren
- A. TOLLET, Vlaams-Brabant drinkt. Bier- en jenevercultuur sinds 1800, 2015
- Publicaties over de economische geschiedenis (van een regio)
- R. BAETENS ed., Industriële revoluties in de provincie Antwerpen, Antwerpen, 1984.
- Publicaties uit de tijd zelf: bv. van ERA, Kamer van Koophandel, …
- Publicaties over de (economische) geschiedenis van een gemeente
- H. DE KOK en E. VAN AUTENBOER, Turnhout. Groei van een stad, Turnhout, 1983
- Publicaties over bedrijven en ondernemers (historische kritiek!)
- R. BAETENS, Brepols, drukkers en uitgevers, 1796-1996, Turnhout, 1996
- Eindwerken!
- http://www.ethesis.net/
- Bekijk referenties naar artikels en bronnenmateriaal (voetnoten, bibliografie)
- Start je onderzoek met het opstellen van een eigen bibliografie
Literatuur

9. Foto: Als Ice Can. Heemkring Arendonk

10. - Gedrukte bibliografieën
- Koninklijke Bibliotheek: http://opac.kbr.be
- Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience: http://anet.ua.ac.be/desktop/ehc
- Universiteitsbibliotheken
- Bewaarbibliotheken van “kleurarchieven” (KADOC, ADVN, Amsab, Liberaal Archief)
en stadsarchieven
- http://www.heemkundeartikels.be/
Literatuur: online catalogussen

11. - Wat wil je onderzoeken? Vraagstelling?
- Is er voldoende bronnenmateriaal?
- Mogelijke afbakening:
- Bedrijfsgeschiedenis
- Bedrijfstak (bv. verdwijnende nijverheid)
- Onroerend erfgoed en landschap
- Roerend erfgoed, productietechnieken
- Ondernemer(s) en ondernemersfamilie
- Personeel en sociale verhoudingen: lonen, vrouwen aan het werk, stakingen
- Bedrijf in relatie met omgeving: milieuhinder, arbeiderswoningen, beluiken, nijverheidsonderwijs,
toeleveringsbedrijven, vervoer en verkeer (kanalen, spoorwegen, …)
- Kan basis vormen voor diverse projecten: bv. inventarisatie van erfgoed,
tentoonstelling, demonstraties, theatervoorstelling
Baken je onderwerp af

12. - Bijlagen bij het Belgische Staatsblad: oprichtingsakten, algemene vergaderingen,
balansen en jaarrekeningen (tot 1978), … van vennootschappen
- Nijverheidstellingen van 1846 en 1880 en Handels- en nijverheidstellingen van 1910,
1937, 1947, 1961 en 1970
- Jaarverslagen van kamers van koophandel
- Jaarverslagen van gemeentebesturen en “Verslag van de bestuurlijke toestand van
de provincie” (incl. arrondissementscommissarissen)
- Lokale handelsgidsen (“almanakken”), bv. Ratinckx voor Antwerpen
- Catalogussen van handels-, industrie- en wereldtentoonstellingen
- Kaarten van de gemeente, stafkaarten
- Atlas van de buurtwegen (1840), atlas van de waterlopen (1877 en 1950): online
Gedrukte bronnen

15. - Lokale kranten
- Overzicht: http://www.krantencatalogus.be/
- Online krantenbanken:
- http://www.vlaamse-erfgoedbibliotheek.be/kranten/online
- http://www.kempensekranten.be/
- http://www.historischekranten.be/
- Krantenknipsels
- Bidprentjes
- “Grijze” literatuur: brochures, folders, catalogi, personeelsblaadjes, visitekaartjes,
briefhoofden, reclame
Documentatie en kranten

17. - Documenten ontvangen of opgemaakt door personen of instelling bij de uitoefening
van taken en activiteiten (procesgebonden informatie)
- Context is belangrijk: archiefvormer, taken en activiteiten, oorspronkelijke ordening
- Overheidsarchief versus privé-archief
- Ontsloten door inventarissen: hierarchisch: archief – deelarchief – reeks –
bestanddeel - stuk
- Verschil met publicaties, documentatie
Archieven: wat is archief?

18. - Archiefbank Vlaanderen (enkel hoofdbeschrijvingen): www.archiefbank.be
- ODIS (contextuele informatie): www.odis.be
- Rijksarchief: http://search.arch.be/nl/zoeken-naar-archieven/
- Meer en meer online archiefbanken (inventarissen):
- http://zoeken.felixarchief.be
- http://probat.west-vlaanderen.be/
- http://www.archiefbankkempen.be/
- http://opac.amsab.be
- …
Bedrijfsarchieven opzoeken

20. - Vaak technisch complex en onvolledig:
- Boekhouding
- Productieproces
- Niet alle sectoren even goed vertegenwoordigd
- Vaak vermengd met persoons- of familiearchief
- Onder te verdelen in
- Bestuur en organisatie
- Eigendommen
- Financiën
- Personeelsbeheer
- Productie
- Commercieel beheer
Bedrijfsarchieven als bron

22. - Kadaster (ca. 1830- ): leggers, mutatiedossiers
- Registratie- en hypotheekkantoren (1798- )
- Notariële akten
- Rechtbank van Koophandel
- Handelsregister (1924- )
- Fabrieks- en handelsmerken (1879-1971)
- Balansen en winst- en verliesrekeningen (1873- )
- Dossiers van faillissementen
- Provinciebestuur
- Gevaarlijke, ongezonde en hinderlijke inrichtingen van eerste klasse (1810- )
- Stoommachines (1824- )
- Werkrechtersraden (1806-1967)
Archief: overheidsarchieven
(buiten gemeenten)

23. • Openbaar archief!
• Bij gemeente: recht van inzage
http://openbaarheid.vlaanderen.be
• Bij Rijksarchief: http://search.arch.be/nl/zoeken-naar-
archieven
• Bij lokale heemkring
Gemeentearchief

25. • Briefwisseling
• Burgerlijke stand en bevolkingsregisters
• Hinderlijke inrichtingen
• Bouwdossiers
• Directe en gemeentelijke belastingen
• Atlas van de buurtwegen
• Werkrechtersraden
• Werkboekjes (werkmansboekjes)
• Handelstentoonstellingen en –beurzen
• Activiteitsattesten en -vergunningen
Bronnen uit het gemeentearchief

26. - Interviews met leidinggevenden, ingenieurs, …: opstart, beleid, investeringen,
productie, afzet, (informele) netwerken, …
- Interviews met werknemers (ingenieurs, ploegbazen, bedienden, arbeiders):
arbeidsorganisatie en –omstandigheden, technieken
- Interviews met leveranciers, klanten, concurrenten, …
- In groep of individueel
- Goede voorbereiding: inlezen, vragen en thema’s, contract, identificatiefiche
- Open vragen, vertrouwensband
- Foto’s en documenten
- Opname
- Bv. “Schitterend geslepen”: http://www.kempenserfgoed.be/collectie/13-bladeren-
partnercollectie/2-schitterend-geslepen
Mondelinge bronnen

27. - Beeldbanken
- provincies, erfgoedcellen, gemeenten, …
- http://www.heemkunde-vlaanderen.be/regionale-beeldbanken/
- Eigentijdse foto’s en prentbriefkaarten
- Luchtfoto’s en panorama’s van de gemeente
- Bedrijfsgebouwen
- Interieurs
- Personeel
- Productietechnieken
- Hedendaagse foto’s (bv. afbraak van een gebouw, …)
- Metadata zijn belangrijk: beschrijving, maker, datering, doel
- “Crowdsourcing”: publiek voegt (online) informatie toe
Foto’s

31. • Noteer steeds referentie van literatuur en van bronnen
• Neem ook foto van titelblad of archiefmap
• Inclusief interviews
• Inclusief websites
• Voetnoten of eindnoten
• Citaten: “[…]”
• Ibidem: zelfde referentie
• .c.: opus citatus; titel
• s.l.: sine loce; zonder plaats van uitgave
• s.d.: sine dato; zonder jaar van uitgave
Bronvermelding

32. • H. DE KOK en E. VAN AUTENBOER ed., Turnhout. Groei
van een stad, Turnhout, 1981.
• H. DE KOK en E. VAN AUTENBOER, o.c., Turnhout, 1981.
• H. DE KOK, “Onder Frankrijk en met Nederland”, in Ibidem,
p. 197-204.
• Stadsarchief Turnhout, archief van Vueghs Frères, nr. 006.
• Interview met Harry de Kok, Beerse, 1 december 2009.
• www.stadsarchiefturnhout.be (geraadpleegd op 1 december
2015)
Bronvermelding: voorbeelden

33. • Ken het algemene kader, algemene geschiedenis
• Ken de context: door wie, wanneer, waarom (doel)?
• Bedrijfsgeschiedenissen
• Beeldmateriaal
• Kranten: politieke strekking
• Mondelinge bronnen: subjectief (herinneringen),
mythevorming, “stiltes”
• Archieven:
– Meest “objectief, maar hadden oorspronkelijk een heel ander doel
– Studie van “archiefvormer” belangrijk
Historische kritiek

36. • Kies een bedrijf of bedrijfstak in je eigen gemeente
• Zoek online informatie en maakt een beknopte bibliografie:
– Literatuur
– Gedrukte bronnen
– Documentatie, lokale kranten
– Bedrijfsarchieven
– Foto’s
Opdracht