Dit verhaal reconstrueert a.d.h.v. historische krantenberichten uit Delpher.nl de opkomst, gloriedagen en stille ondergang van de Koninklijke Arnhemsche Eau de Colognefabriek (1873-1937), hofleverancier van koningen en keizers, van Brazilie tot Java. Olaf Janssen gaf deze lezing tijdens de Dag van de Arnhemse Geschiedenis op 15-10-2016, www.dagvandearnhemsegeschiedenis.nl Het eerste deel van dit verhaal ik ook beschikbaar als artikel (PDF) : https://commons.wikimedia.org/wiki/File:De_Arnhemsche_Eau_de_Colognefabriek,_1873-1937,_Reconstructie_van_een_bedrijfsgeschiedenis_aan_de_hand_van_historische_krantenberichten._Deel_1,_de_beginjaren_1873-1876_-_Arnhems_Historisch_Tijdschrift_Dec_2016_-_O.Janssen.pdf

1. De Arnhemsche Eau de Cologne-fabriek
1873-1937
Dag van de Arnhemse Geschiedenis, 15-10-2016, Arnhem
Olaf Janssen, Koninklijke Bibliotheek
olaf.janssen@kb.nl - @ookgezellig - slideshare.net/OlafJanssenNL

2. PopcornTelefoon
Heinz ketchup Bananen

3. PopcornTelefoon
Heinz ketchup Bananen
??
??
??

4. www.delpher.nl
Zoeken
op woordniveau
(full-text)

5. Zoeken in alleen
kranten
www.delpher.nl

6. www.delpher.nl/kranten

7. Kranten 1618-1995

8. 5 Arnhems(ch)e kranten

9. Zoeken in kranten naar
“Arnhemsche eau de cologne-fabriek”

10. 244 zoekresultaten

11. Niet alleen in Arnhemse kranten!
• Arnhemsche courant (53)
• Algemeen Handelsblad (7)
• Apeldoornsche courant (1)
• Bataviaasch handelsblad (10)
• Dagelijksche beurscourant : de
Nederlandsche financier (1)
• De Gooi- en Eemlander : nieuws- en
advertentieblad (3)
• De Graafschap-bode : nieuws- en
advertentieblad voor stad- en ambt-
Doetinchem, ….. (2)
• De West-Indiër : dagblad toegewijd
aan …. (1)
• De Zuid-Willemsvaart (1)
• De grondwet (2)
• De locomotief (6)
• De locomotief : Samarangsch handels-
en advertentie-blad (43)
• De standaard (2)
• Delftsche courant (6)
• Het nieuws van den dag : kleine
courant (17)
• Java-bode : nieuws, handels- en
advertentieblad voor Nederlandsch-
Indie (24)
• Leeuwarder courant (8)
• Nederlandsche staatscourant (4)
• Opregte Haarlemsche Courant (1)
• Provinciale Drentsche en Asser
courant (9)
• Provinciale Geldersche en
Nijmeegsche courant (1)
• Provinciale Noordbrabantsche en 's
Hertogenbossche courant (3)
• Provinciale Overijsselsche en
Zwolsche courant (28)
• Rotterdamsch nieuwsblad (3)
• Soerabaijasch handelsblad (2)
• Tilburgsche courant (4)
• Tubantia (1)
• Venloosch weekblad (1)

12. Welk
verhaal
vertellen deze
krantenberichten?

13. Arnhem,
15 oktober 2016

14. Fairmount Park, Philadelpia, VS

15. Paratroops drop from Dakota aircraft over the outskirts of Arnhem during Operation 'Market Garden', 17 September 1944 - Bron: Wikimedia Commons - PD

16. Memorial Hall, 2016

17. http://www.historic-details.com/places/pa/phila/fairmount-park-houses/memorial-hall-1876/
Memorial Hall, 1995

18. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:GENERAL_VIEW,_FROM_SOUTHEAST._THE_FRONT_FACADE_FACES_SOUTH_-
_International_Exposition_of_1876,_Memorial_Hall,_Belmont_Avenue,_Philadelphia,_Philadelphia_County,_PA_HABS_PA,51-PHILA,265B-1.tif
Memorial Hall, 1930s

19. Memorial Hall, 1918
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:University_of_Pennsylvania-_its_history,_traditions,_buildings_and_memorials-_also_a_brief_guide_to_Philadelphia_(1918)_(14578362417).jpg

20. Memorial Hall, 1898
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pennsylvania_Museum,_Memorial_Hall,_Fairmount_Park,_Philadelphia,_Pa_(NYPL_b12647398-75582).tiff

21. Memorial Hall, 1876
https://libwww.freelibrary.org/digital/item/2427

22. Wereldtentoonstelling, 1876
International Exhibition of Arts, Manufactures and
Products of the Soil and Mine
https://www.loc.gov/item/96686300

23. http://pleasetouchmuseum.blogspot.nl/2011/01/view-from-top.html

24. • Philadelphia, VS
• 100 jaar onafhankelijkheid VS
• Hoogtepunt stoomtijdperk
• Victoriaanse periode
• 10 mei – 10 nov 1876
• 10 miljoen bezoekers (1/5 van de VS)

25. https://libwww.freelibrary.org/digital/item/2373
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Statue_of_Liberty_Arm,_1876,_Phildadelphis_Centennial_Exposition_BW.jpg
“eene onderlinge vergelijking te maken tusschen de
voortbrengselen van wetenschap en kunst der
verschillende volken” (Bron, Eigen Haard, No 31, 1876)

26. https://libwww.freelibrary.org/digital/item/1535
Onderwijs in Rusland

27. “A Victorian-era Disneyland” (Bron)
https://libwww.freelibrary.org/digital/item/1559

29. Bron
“Een groote bazaar van winkelwaren”

30. Dranken

31. “To give manufacturers an opportunity to showcase their
best work on an international stage” (Bron)
https://libwww.freelibrary.org/digital/item/1217

32. PopcornTelefoon
Heinz ketchup Bananen

33. De mode in 1876
https://lilyabsinthe.files.wordpress.com/2015/08/1876-fashions-161-dresses.png
http://historicaltidbits.blogspot.nl/2015/04/1874-mens-fashions.html

34. De mode in 1876
https://lilyabsinthe.files.wordpress.com/2015/08/1876-fashions-161-dresses.png
http://historicaltidbits.blogspot.nl/2015/04/1874-mens-fashions.html
Het was zéér warm
die zomer
Pagina 53, Verslag aan Zijne Excellentie den Minister van binnenlandsche zaken over de ...

35. 1844

36. Blijham, Groningen
Kaart: www.topotijdreis.nl

37. Pieter Menso Starke
Geboren 22-8-1844

38. Bron Bron
Geboorteakte

39. 18 jaar, Pieter behaalt Handelsdiploma,
Amsterdam, 1863
Nieuw Amsterdamsch handels- en effectenblad, 13-07-1863

40. 19 jaar, koopmansbediende
hoeft niet in dienst
Bron

41. Op z’n 22e begint hij
een likeurstokerij in A’dam…
Nederlandsche staatscourant, 01-01-1867; Algemeen Handelsblad, 02-01-1867

42. …met goedkeuring
van zijn vader
Nederlandsche staatscourant, 06-12-1866

43. Bron: Bron: Bijzondere Collecties NEHA - Documentatie en afbeeldingen industrie
‘De Dorstige Pleiaden’

44. Java-bode, 11-03-1868
Leidsch Dagblad, 02-04-1867

45. Bron
23 jaar, trouwt met
Albertina Goldbach
De Tijd : godsdienstig-staatkundig dagblad, 18-02-1868

46. Bron
…met toestemming
van Pieters ouders

47. De maand daarna wordt
zijn bedrijf ontbonden
Algemeen Handelsblad, 09-04-1868

48. 1873
Amsterdam
Arnhem
Kaart: www.topotijdreis.nl

49. Jansstraat 95
Bron kaart
1873

50. 1873
Adresboek van Arnhem en omstreken, 1874

51. Arnhemsche courant, 20-03-1875
1 oktober 1873: Oprichting
Arnhemsche Eau de Cologne-fabriek…

52. Arnhemsche courant, 10-12-1873
… aan de Bergstraat 211

53. Arnhemsche courant, 01-01-1874
Het nieuws verspreidt zich snel

54. Ze beginnen lokaal..
Arnhemsche courant, 05-01-1874
De vroegst bekende advertentie
5 jan. 1874

55. Arnhemsche courant, 12-01-1874
… en vervolgens regionaal

56. Fabrieksmerk gedeponeerd in 1876
Arnhemsche courant, 01-03-1876

57. Tilburgsche courant, 09-01-1876
Zuiver en fijn!.....

58. … en minstens even goed als het Keulsche!
Tilburgsche courant, 09-01-1876

59. Nieuwe Goessche Courant, 15 februari 1876
De grondwet, 21-07-1881

60. Nieuwe Goessche Courant, 28 maart 1876
Maart 1876:
Koninklijke onderscheiding, eerste van NL!

61. Dat zie je in de advertenties
Overveluwsch Weekblad, 26 augustus 1876
Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant, 24-06-1876

62. Aanblik gevolgen Watersnood 1876 in Brakel, Poederoyen, Vuren, Dalem en Gorkum
In maart 1876 wordt Gelderland
getroffen door watersnood

63. Aanblik gevolgen Watersnood 1876 in Brakel, Poederoyen, Vuren, Dalem en Gorkum
De fabriek doneert 10 gulden
Arnhemsche courant, 27-03-1876

64. Verkoopplaatsen in advertenties

65. Arnhem
Zutphen
Deventer
Goes
Bussum
Amsterdam
Delft
Utrecht
Zwolle
Kampen
Tilburg
Leiden
Middelburg
Nieuwdiep
Medemblik
Enschede
Leeuwarden
Joure
Dokkum
Assen
Den Bosch
Oudenbosch
Oisterwijk
Eindhoven
Helmond
Apeldoorn
Vollenhove
Doetinchem
Ziekikzee
Gouda
Roosendaal
Veldhoven
Zevenbergen
Etc…
Lokaal  Regionaal  Landelijk

66. Febr. 1876
Rotterdam
Arnhem
Kaart: www.topotijdreis.nl

67. https://nl.wikipedia.org/wiki/W.A._Scholten_(schip,_1874)
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:W.A._Scholten_(schip,_1874-1878).jpg
W.A. Scholten
(1874)

68. NASM
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Reclame_Nederlandsch_Amerikaansche_Stoomvaart_Mij_Stoomschip,_1874.jpg
Wikipedia - Nederlandsch Amerikaansche Stoomvaart Maatschappij (NASM)

69. 19 feb. 1876
Rotterdam
Vlissingen
Kaart: www.topotijdreis.nl

70. Inscheping Nederlandse inzending voor
Philadelphia-tentoonstelling in 1876
Nederlandsche staatscourant, 15-02-1876

71. Vertrek
22 febr. 1876
uit Vlissingen
Algemeen Handelsblad, 23-02-1876

72. Aankomst
8 mrt. 1876
in New York
De Tijd : godsdienstig-staatkundig dagblad, 11-03-1876

73. Philadelphia
912 pakketten,
1.200 ton
NYCThe New York herald. (New York [N.Y.]), 11 March 1876

74. Frank Leslie's illustrated historical register of the Centennial Exposition, 1876
Uitladen van de trein

75. Frank Leslie's illustrated historical register of the Centennial Exposition, 1876
Inrichten Main Exhibition Building

76. De Nederlandsche Afdeeling op de tentoonstelling te Philadelphia, door C. Muysken, Eigen Haard, No 31, 1876
Nederlandsche afdeeling
“Nederland nu beslaat in dit gebouw eene rechthoekige
ruimte van 27 Meter breedte, bij eene lengte van
ongeveer 70 Meter.”

77. https://libwww.freelibrary.org/digital/item/c011072
Bron: The illustrated history of the Centennial exhibition, .... McCabe, James, pag. 498

78. Buren met Brazilië
https://archive.org/stream/gri_33125014935387#page/n90/mode/1up - https://libwww.freelibrary.org/digital/item/946

79. Wat bracht Nederland mee?
Afdeeling Nederland der Internationale Tentoonstelling: van voortbrengselen ...

80. https://libwww.freelibrary.org/digital/item/1051

81. https://libwww.freelibrary.org/digital/item/1829

82. Machinaal
geperste turf
Tapijten
Schoolbanken
Tarwebloem
Bomen
Scheepsmodellen
Tijdmeters
Sigaren

83. En ook….

84. De Arnhemsche Eau de Cologne-fabriek!

85. En ze brachten
hun geheime wapen
mee…

86. https://nl.wikipedia.org/wiki/Paleis_voor_Volksvlijt
Nieuwe Goessche Courant,
7 januari 1876
Een
reukwater-
fontein !!
In het Paleis
voor Volksvlijt

87. Gemaakt van zink,
in Arnhem
Arnhemsche courant, 09-11-1875
Ontworpen door
de Pierre Cuypers
Het nieuws van den dag : kleine courant, 05-01-1876

88. De Katholieke Illustratie 1875/1876, no. 41 p. 328.
Bron1 - Bron 2
De Arnhemsche
Eau de Cologne-fontein

89. PopcornTelefoon
Heinz ketchup Bananen
??
??
??

90. PopcornTelefoon
Heinz ketchup Bananen
Arnhemsche
Eau de Cologne-fontein

91. Arnhemsche courant, 09-11-1875

92. https://libwww.freelibrary.org/digital/item/c062283
Het Nederlands paviljoen

93. https://libwww.freelibrary.org/digital/item/c062283
Stereogram

95. De fontein valt in de
smaak bij de dames!
Het nieuws van den dag : kleine courant, 25-07-1876

96. Het nieuws van den dag : kleine courant, 25-07-1876

97. Jazeker!
De Pieter Menso Starke!!
Het nieuws van den dag : kleine courant, 25-07-1876

98. Robert P. Swierenga - Dutch emigrants to the United States, South Africa, South America, and Southeast Asia, 1835-1880 : an alphabetical listing by household
heads and independent persons
Hij reist in 1876
inderdaad naar de VS

99. STARKE P M
• Reis: 1876
• Man, 33 jaar
• Noord-Holland, Amsterdam
• Destination: Unknown
Pagina 236

100. Source: Wikimedia Commons
Het nieuws van den dag : kleine courant, 25-07-1876
Bron
Starke biedt
keizerin van Brazilië
parfum-etui aan

101. Source: Wikimedia Commons
Bron
Het nieuws van den dag : kleine courant, 25-07-1876
Nieuwe Goessche Courant , 28 juli 1876
Goed voor de handel
in Nederland!

102. Nederlandsche staatscourant, 12-10-1876
De Arnhemsche fabriek wint een medaille
Bron afbeelding

103. De standaard, 13-10-1876
(niet de enige overigens...)

104. De locomotief : Samarangsch handels- en advertentie-blad, 26-01-1877
De medaille in advertenties
Leidsch Dagblad, 16 oktober 1877
De standaard, 30-10-1876

105. https://lilyabsinthe.files.wordpress.com/2015/08/1876-fashions-161-dresses.png http://historicaltidbits.blogspot.nl/2015/04/1874-mens-fashions.html
Het was zéér warm
in de zomer van 1876
Pagina 53, Verslag aan Zijne Excellentie den Minister van binnenlandsche zaken over de ...

106. https://lilyabsinthe.files.wordpress.com/2015/08/1876-fashions-161-dresses.png http://historicaltidbits.blogspot.nl/2015/04/1874-mens-fashions.html
Té warm voor
de Heer Starke…
Pagina 68, Verslag aan Zijne Excellentie den Minister van binnenlandsche zaken over de ...

107. Bron afbeelding
Het nieuws van den dag : kleine courant, 22-09-1876 “De heer Starke was een jongmensch, dien
het hart op de rechte plaats scheen te zitten,
trouw op zijn post, onvermoeid in het doen
van zijn plicht, en daaraan en tengevolge der
verschrikkelijke hitte is het voorzeker toe te
schrijven, dat hij bezweek voordat zijn taak
afgeloopen was.”

108. Overlijdensadvertentie
Algemeen Handelsblad, 06-12-1876

109. Het nieuws van den dag : kleine courant, 25-07-1876
Nalatenschap Starke:
Naast koninklijk, nu ook keizerlijk!
Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant, 15-12-1877
Java-bode : nieuws, handels- en advertentieblad voor Nederlandsch-Indie, 09-08-1878

110. Wat gebeurde er na
Philadelphia 1876?

111. De fontein werd deugdelijk vervaardigd…
https://archive.org/stream/verslagaanzijne00baumgoog#page/n35/mode/2up

112. Nutsgebouw, Weerdjesstraat 159, Arnhem, ca. 1970
Arnhemsche courant, 04-02-1878
… want hij zou 2 jaar later ook in Parijs
gebruikt worden

113. Wikimedia CommonsWikimedia Commons
Exposition Universelle, Parijs, 1878

114. Verslag over de Nederlandsche afdeeling op de Internationale Tentoonstelling gehouden te Parijs in 1878
Nederland maakt slechte beurt
Abominable!Smakeloos!
Schandelijk!

115. Wikimedia CommonsWikimedia Commons
‘Slechts’ een eervolle vermelding…
Rotterdamsch nieuwsblad, 27-09-1878
Nederlandsche staatscourant, 13-12-1878

116. Bron afbeelding
…en de fontein moest het ook ontgelden
Rotterdamsch nieuwsblad, 31-07-1878

117. Bron afbeelding
Tentoonstelling
Arnhem 1879

118. Bron afbeelding
Catalogus der Nationale Tentoonstelling van Nederlandsche en Koloniale Nijverheid te Arnhem 1879

119. Bron afbeelding
Ze hadden speciale ansichtkaarten laten maken….
Bron afbeelding

120. Bron afbeelding
Rotterdamsch nieuwsblad, 25-08-1879
.. en de fontein was er wederom bij!

121. Leeuwarder courant, 08-10-1879
Dit keer wel de hoogste bekrooning

122. Bron afbeelding
Internationale Koloniale en Uitvoerhandel
Tentoonstelling, Amsterdam 1883

123. Museumplein, Amsterdam, 2016

124. Bron
De Tijd : godsdienstig-staatkundig dagblad, 20-09-1883
Bronzen medaille

125. Even samenvatten…
http://www.freeworldmaps.net/outline/maps/contour-world-map.gif

126. Even samenvatten…
http://www.freeworldmaps.net/outline/maps/contour-world-map.gif
Nederland

127. Even samenvatten…
Philadelphia / VS
Nederland
http://www.freeworldmaps.net/outline/maps/contour-world-map.gif

128. Even samenvatten…
Philadelphia / VS
Brazilië
Nederland
http://www.freeworldmaps.net/outline/maps/contour-world-map.gif

129. Even samenvatten…
Philadelphia / VS
Brazilië
Nederland
http://www.freeworldmaps.net/outline/maps/contour-world-map.gif
Parijs

130. Nederlands-Indië
Philadelphia / VS
Brazilië
Nederland
Leeuwarder courant, 08-10-1879
Parijs

132. De locomotief : Samarangsch handels- en advertentie-blad, 04-04-1878
De locomotief : Samarangsch handels- en advertentie-blad, 26-08-1876
Ze verkochten ook in de oost…

133. De locomotief : Samarangsch handels- en advertentie-blad, 14-02-1879
.. incl. wervende
teksten voor dames
De locomotief : Samarangsch handels- en advertentie-blad, 10-07-1878

134. Hoe verging het de fabriek
thuis in Arnhem na 1876?

135. Eind 1880: Ontbinding vennootschap
Van den Bergh & Verwaaijen…
Arnhemsche courant, 07-12-1880
Bron afbeelding

136. …Van den Bergh zet fabriek alleen voort
Arnhemsche Eau de Cologne-fabriek
Arnhemsche courant, 07-12-1880

137. Rotterdamsch nieuwsblad, 06-06-1887Leeuwarder courant, 10-01-1887
Naam N. van den Bergh
nu manifest in advertenties

138. De grote namen…
4711, Boldoot, J.M. Farina

139. En N. van den Bergh!
Arnhemschecourant,28-05-1889

140. Het nieuws van den dag : kleine courant, 06-12-1881
Begin 1882: Verkoop fabrieksgebouw

141. Arnhemsche courant, 30-12-1897
Eind 1897: E.S. Breijer neemt fabriek over,
Van den Bergh & Cie

142. Koningstraat 1900-1905
… aan de Koningstraat 30 / Menthenstraat

143. Leids Dagblad, 1 feb 1898
Arnhem, Menthenstraat 1898
Fabriek brandt begin 1898 af…

144. Het nieuws van den dag : kleine courant, 02-02-1898
Het nieuws van den dag : kleine courant, 26-04-1898
Fabriek moet dicht, wordt herbouwd

145. Bron: Geheugen van NederlandArnhemsche courant, 10-07-1899
Deelname
tentoonstelling 1899

146. Advertenties rond de eeuwwisseling
Arnhemsche courant, 09-10-1899
Arnhemsche courant, 27-07-1899

147. 3030… nog steeds befaamd
Arnhemsche courant, 12-07-1902

148. Arnhemsche courant, 28-03-1905
Zomer 1905: De
fabriek wordt
geveild….

149. … maar dat gaat niet door, want…
Arnhemsche courant, 21-06-1905

150. Arnhemsche courant, 21-06-1905
… N.C. Oudshoorn neemt de fabriek over
Eau de Cologne- en Parfumeriefabriek - Wed. F. Rutgers Firma Van den Bergh & Cie.

151. Arnhemsche courant, 30-07-1907
In 1907 overlijdt de oprichter

152. 1921: Verhuizing naar Velperweg 83
Handelsregisters, Gelders Archief
(Ver-)bouwtekeningen en hinderwetvergunningen Gemeente Arnhem, Gelders Archief
.. en wijziging naam
Eau de Cologne- en Parfumfabriek, firma van den Bergh & Cie
Handelsregister
Bouwvergunning

153. Handelsregisters, Gelders Archief
Arnhemsche courant, 10-01-1933
1933: Oudshoorn stopt ermee…
Handelsregister

154. Arnhemsche courant, 22-04-1933
Handelsregisters, Gelders Archief
… en C.J.H. Verhoeven neemt fabriek over
Eau de Cologne- en Parfumeriefabriek v.h. firma van den Bergh & Cie
Handelsregister

155. Fabriek verhuist in 1934 naar Oosterbeek…
Arnhemsche courant, 20-10-1934
Bron afbeelding

156. Arnhemsche courant, 17-10-1936
.. en in 1936 weer terug naar Arnhem

157. 1 mei 1937: Het doek valt definitief
Handelsregisters, Gelders Archief
Arnhemsche courant, 01-05-1937
Handelsregister

158. Dank u!