Als erfgoedhouder probeer je een collectie zo goed en zo lang mogelijk te bewaren. Jammer genoeg zijn er heel wat factoren die schade kunnen berokkenen. Denk maar aan vocht, insecten, schimmels, wateroverlast of brand. Bovendien zijn sommige materialen van zichzelf onstabiel en verouderen snel. Hoe beperk je zoveel mogelijk het risico op schade aan je collectie? Hoe pas je richtlijnen over bewaring van papier, foto’s en films toe in de alledaagse praktijk, waar de centen beperkt zijn? En wat doe je als je toch problemen tegenkomt?

1. Vormingsreeks Heemkunde Vlaanderen ‘Aan de slag met archief en documentatie’, Westerlo, 25/04/2018
Anne-Cathérine Olbrechts
Jouw collectie in goede
conditie
Bewaaromgeving en risicomanagement

2. VOORSTELLINGSRONDE (15’)
 Naam?
 Welke organisatie?
 Welke collectie? (soort, materialen)
 Waar bewaard?
 Voornaamste probleem qua bewaring collectie?

3. INLEIDENDE OEFENING (10’)
Wat is volgens jullie een goede bewaaromgeving?

4. INLEIDENDE OEFENING (20’)
 Noteer op 5 Post-its 5 mogelijke gevaren voor jouw collectie
 Plak de Post-it onder de juiste categorie

5. 10 SCHADEFACTOREN*
 Fysische krachten
 Dieven en vandalen
 Brand
 Water
 Ongedierte en schimmel
 Verontreinigingen
 Licht en straling
 Verkeerde temperatuur
 Verkeerde luchtvochtigheid
 Informatieverlies
*Agents of deterioration (S. Michalski en R. Waller, Canadian Conservation Institute)
www.depotwijzer.be

6. DE 10 SCHADEFACTOREN: WAT?
• Preservation Framework : 10 Agents of Deterioration door
Canadian Conservation Institute
• Kapstok: alle vormen van schade en aftakeling om rekening
mee te houden bij instandhouding

7. FYSISCHE KRACHTEN
• Plots: breuk door val
bij hanteren, maar ook
bij verplaatsen
• Langzaam: slijtage
door verkeerd
onderhoud,
vervorming door
verkeerd opbergen

8. DIEVEN EN VANDALEN
• Alarminstallatie voor
hele gebouw
• Waardevolle objecten:
extra beveiligen
• Verantwoord
sleutelbeheer

9. BRAND
• Brandstichting!
• Evenementen
• Restauratie- of andere
werken met vuur
brandbaar materiaal

10. WATER
• Wateroverlast door
noodweer
• Defect aan leidingen
• Rondgang!
• Raadpleeg FARO, KIK
voor eerste hulp :
binnen 48 uur, anders
schimmel

11. ONGEDIERTE EN SCHIMMEL
• Gebrek aan onderhoud
belangrijkste oorzaak,
maar ook klimaat
• Onderhoud meer
gericht en frequenter
als insecten-of
schimmelplaag

12. VERONTREINIGINGEN
 Vergeling, verzuring van
papier (zuurvrij opbergen!)

13. Verontreinigingen
•Aanslag van zilver door
zwavel beschermen door
gesloten minigripzakjes

14. Verontreinigingen
•Verzuring textiel door
houten ladenkast,
beschermen met zuurvrij
materiaal, vernis kasten,
nieuwe kast

15. Licht en straling
•licht verkleurt
materialen en kan de
aftakeling ervan
versnellen
•Vooral papier,
fotografisch materiaal
en textiel gevoelig:
•Bewaren in donker
(kast, doos)

16. Verkeerde t° en verkeerde RV
Losse polychromie Blaasvorming fineerhout

17. Verkeerde relatieve vochtigheid
klimaat beheersen is
maatwerk

18. Informatieverlies
registratie: basis voor
goed beheer

19. DE 10 SCHADEFACTOREN
 Concrete vragen ?

20. PRAKTISCHE OEFENING (10’)
 Bekijk de volgende stukken
 Identificeer de schade en bijhorende schadefactor(en)

21. PAUZE

22. 10 SCHADEFACTOREN: PRIORITEITEN
Kans
Effect
Zelden Af en toe Voortdurend
Catastrofaal Type 1
Ernstig Type 2
Gradueel Type 3
Hoe groot is de kans? + Wat is het effect?

23. KANS X EFFECT = RISICO
 Welke oorzaak treedt het vaakst op?
 Welke oorzaak heeft de grootste gevolgen?
bv. Schadefactor: Fysische krachten
Type 1: aardbeving
Type 2: voorwerpen laten vallen tijdens transport
Type 3: slechte ondersteuning van een fragiel voorwerp,
constante trillingen

24. RISICO= KANS X EFFECT

25. RISICO= KANS X EFFECT

26.  Zoveel mogelijk risico op schade aan collectie vermijden
= de kans de een bepaalde schadefactor zich voordoet en/of
het effect hiervan zoveel mogelijk beperken (mitigeren)
= preventieve conservering
COLLECTIERISICOMANAGEMENT (CRM)
Het geheel van handelingen en maatregelen dat er op
gericht is een zo optimaal mogelijke omgeving te scheppen
voor het bewaren van collecties.
Doel: de bestaande toestand van de collectie waarborgen
Hoe: door zoveel mogelijk schade te vermijden

27.  ICOM-CC definitie:
 Preventieve conservering: ingrepen niet op object/groep
objecten maar op omgeving: klimaat, licht,…
 Actieve conservering: remediërende conservering en
restauratie: rechtstreeks op object
remediërende conservering: behandeling tegen insecten,
schimmels, losse verflaag, ontzuring, consolidering
restauratie: doel de waardering, de betekenis en de functie te
verhogen, acties enkel uitgevoerd wanneer het voorwerp een
deel van haar betekenis of functie heeft verloren door
alteratie of aftakeling in het verleden.
CONSERVERING???

28. PREVENTIEVE CONSERVERING

29. ACTIEVE CONSERVERING/RESTAURATIE

30. MAATREGELEN: 5 STAPPEN
1. Voorkomen
2. Blokkeren
3. Detecteren
4. Reageren
5. Remediëren
Preventief Curatief

31. MAATREGELEN: 6 NIVEAUS
 Omgeving (locatie & site)
 Gebouw
 Bewaarruimte (inrichting)
 Opslagvolume (kast/rek/vitrine)
 Collectie (verpakking, ondersteuning)
 Organisatie (beleid, procedure)

32. BEWAAROMGEVING?
Omgeving
Omgeving
Collectie
Bewaarruimte
Gebouw
Opslagvolume
Organisatie
Organisatie
Organisatie
Organisatie

33. OMGEVING
• Risico-/schadefactoren?
• Mogelijke ingrepen/maatregelen?

34. GEBOUW
• Risico-/schadefactoren?
• Mogelijke ingrepen/maatregelen?

35. BEWAARRUIMTE
• Risico-/schadefactoren?
• Mogelijke ingrepen/maatregelen?

36. OPSLAGVOLUME
• Risico-/schadefactoren?
• Mogelijke ingrepen/maatregelen?

37. COLLECTIE
• Risico-/schadefactoren?
• Mogelijke ingrepen/maatregelen?

38. WERKING
• Risico-/schadefactoren?
• Mogelijke ingrepen/maatregelen?

39. PRAKTISCHE OEFENING (50’)
 Kies een bepaalde schadefactor (10) + type (1, 2 of 3)
 Denk na over maatregelen om risico’s te beperken en plaats
ze in schema
Schadefactor………………………
Type: …………………………………
Omgeving Gebouw Bewaarruimte Opslagvolume Collectie Organisatie
Voorkomen
Blokkeren
Detecteren
Reageren
Remediëren

40. DEPOTWIJZER
www.depotwijzer.be

41. VERZEKERDE BEWARING
https://faro.be/verzekerde-bewaring