sự chết tế bào

1. Băng sáng I
Hiện tượng khử cực làm phóng
thích Ca++
Thành phần cấu tạo gồm siêu sợi actin và
myosin

2. Siêu sợi actin có chức năng sau:
A. Là các tơ thần kinh trong tế bào thần kinh
B. Chuyển động chân giả
C. Tham gia tạo chuyển động của tinh trùng
D. Duy trì hình dạng màng nhân
E. Tạo thành cầu liên bào giữa các tế bào biểu
mô

3. Protein kết hợp với siêu ống có chức năng
vận chuyển các túi synap từ nhân tế bào ra
ngoại biên:
A. Kinesin
B. Dynein
C. Nexin
D. Spectrin
E. Alkyrin

4. SỰ CHẾT TẾ BÀO
ThS TRẦN THỊ THANH THỦY

5. MỤC TIÊU
Tại sao phải học về sự chết tế bào?
 Phát triển và sự chết luôn tồn tại song
song nhau
 Cơ thể người có xấp xỉ 1014 tế bào
 Hơn 200 loại tế bào biệt hóa khác nhau
 Cực kỳ quan trọng trong giai đoạn phát
triển phôi và cơ thể trưởng thành
• Phân biệt 2 trạng thái chết tế bào
• Nêu được định nghĩa và vai trò của apoptosis
• Phân tích được cơ chế của quá trình apoptosis
• Trình bày được các nhân tố điều hòa apoptosis

6. 2 dạng chết tế bào
• Chết tế bào theo chương trình (apoptosis)
• Hoại tử tế bào (necrosis).

7. Apoptosis là gì????
• Apo = away from ; tosis = falling
• Chết tế bào theo chương trình – chết rụng
tế bào
• Nhấn mạnh các tế bào chết ở những vị trí
và thời điểm đã lập trình trước
• Nhiệm vụ chính: loại bỏ những cấu trúc
được xem là thừa của cơ thể

8. 1842 Walther Flemming
1885 1965
Nobel 2002 in
Physiology &
Medicine

9. Apoptosis
• Xảy ra có trật tự, được lập trình
• Hoàn toàn yên lặng, loại bỏ tế bào nhưng
không lan truyền đến các tế bào xung
quanh.

10. Apoptosis
Hình thái:
 Nhân co lại; chất nhiễm sắc ngưng tụ
 Enzyme giới hạn Endonuclease tách một
cách chính xác DNA giữa các nucleosome
 Tạo ra những mảnh vỡ tương đương với 180
cặp base
 Nhân vỡ thành từng mảnh
 Màng tế bào co lại, tạo thành các bóng chồi
 Tế bào tách thành những túi nhỏ theo các
bóng chồi (apoptotic), đại thực bào phân hủy

11. Hoại tử - necrosis
Là sự chết đột ngột của tế bào hoặc mô.
Các tế bào chết sớm hơn so với chu kỳ
sống của nó và do các tác nhân bên ngoài
tế bào gây ra.
Hoại tử gây hại cho tổ chức mô, cơ quan
trong cơ thể và có thể dẫn đến tử vong.
11

12. Hình thái: Hình ảnh hoại tử thể hiện
chủ yếu ở nhân tế bào
=> Có 3 hình ảnh hoại tử tế bào:
Nhân đông
Nhân vỡ
Nhân tan

13. 13

15. Necrosis vs. Apoptosis
• Không tổn thương
màng
• Vẫn tạo ATP
• Bào tương đậm đặc,
nhân tăng sắc
• Đại thực bào tiêu huỷ,
không phản ứng viêm
• DNA được cắt nhỏ
• Mô xung quanh không
bị ảnh hưởng
• Màng tế bào vỡ, tăng
tính thấm
• Thiếu hụt ATP
• Bào tương giảm bắt
màu kiềm
• Tế bào bị phân giải,
kích thích HT viêm
• DNA vỡ vụn
• Toàn bộ vùng mô bị
ảnh hưởng
Necrosis Apoptosis

17. Thể apoptotic
• Có quầng sáng
tròn hoặc oval
bao quanh
• Bào tương bắt
màu acid
• Nhân vỡ ra từng
mảnh vón, đậm
màu

19. Tại sao cần có apoptosis
• Để cơ thể phát triển đúng hướng
 Loại bỏ màng giữa các ngón tay, ngón chân
của thai nhi
 Bong tróc nội mạc tử cung
 Hình thành các kết nối thần kinh hợp lý
• Để phá huỷ tế bào có thể gây hại
 TB nhiễm virus
 TB có DNA bị tổn thương
 TB của hệ miễn dịch không còn chức năng
 TB ung thư

20. Trong giai đoạn phôi thai
Chọn lựa những tế bào đúng chức năng

21. Trong giai đoạn phôi thai
Bỏ đi những tế bào nguy hiểm
Tế bào nhận diện kháng nguyên
Loại bỏ những tế bào thừa

22. Trong giai đoạn trưởng thành
Trở về trạng thái ban đầu
(không mang thai, không cho con bú)
Điều chỉnh các mô
Số lượng tuyến vú phụ nữ Giai đoạn cho con bú
Apoptosis
Lymphocytes + kháng nguyên Không còn kháng nguyên nữa
Apoptosis

23. Tế bào bị mất đi bởi quá trình apoptosis sẽ
được thay thế bằng tế bào lân cận nhờ quá
trình phân chia
Apoptosis
+ cell division
X
Trong giai đoạn trưởng thành
Duy trì kích cỡ và chức năng của các cơ quan

25. Apoptosis
CED-3
CED-4
CED-9
EGL-1
Caspase
Apaf-1
Bcl2

27. Kích hoạt
Chuyển đổi
Tạo thác caspase
Tế bào chết
27

28. Caspase là gì???
Enzyme protease – Cysteine + Acid
aspartic
• Caspase có vai trò tối quan trọng đối với
việc chết rụng tế bào, gọi là "kẻ hành
quyết" các tế bào.
• Tham gia vào hoạt động của hệ miễn
dịch trong quá trình trưởng thành
của lympho bào.
28

29. Caspase 3
(Cystein aspatic
protease)
IAP
(Inhibitor of apoptosis)

30. Phân loại Caspase
Caspase được tổng hợp trong tế bào dưới
dạng chưa hoạt động gọi là procaspase
Khi có tín hiệu các procaspase này tiến
hành 1 loạt các hoạt động cắt, ghép để tạo
thành các caspase dạng hoạt động
Có 3 loại caspase chính
Chức năng Tên
Caspase khơi mào CASP2, 8, 9 và 10
Caspase hành quyết CASP3, 6 và 7
Caspase dùng trong phản ứng
sưng viêm
CASP1 (ICE), 4 và 5

31. Quá trình apoptosis chỉ xảy ra khi
tạo thành công thác caspase

32.  Đứt gãy ADN ?
Trong giai đoạn phân rã nhân tế bào,
enzyme endonuclease được hoạt hóa và
ADN bị cắt thành những đoạn ngắn được
xếp đều đặn theo kích thước.

33. • Enzyme tách
liên kết
photphodieste
trong chuỗi
polynucleotide
• Mang tính đặc
hiệu với RNA,
DNA mạch đơn
hoặc kép

34. Cell stress
kích hoạt Proapoptotic protein
(Bax)
Tạo thành kênh trên màng ti
thể
Cytochrome c IAP inhibitors
Protein TBC (Apaf-1)
Apoptosome
Caspase 9
Kích hoạt
Khởi
động
Caspase 3
IAP
Ức chế

35. Khoang
gian màng
Màng
trong
Chất
nền
E1 E2
E3
Oxi hóa

36. Lộ trình nội sinh qua trung gian ti thể

37. • Apoptosis film

38. Lộ trình ngoại sinh thông qua thụ thể chết trên màng tế bào

39. Apoptosis

40. Caspase 9 Caspase 8
Caspase 3,6 hay 7
Apoptosis
Kích hoạt Kích hoạt
Kích hoạt Kích hoạt

43. Group 1
Group 2
Group 3
Họ protein Bcl-2

44. Có 3 loại protein Bcl2
1
2
3

45. Vai trò của protein Bcl2 hỗ trợ apoptosis
(Nhóm 2-Bax, Bak và Bok)

46. Vai trò của protein Bcl2 kháng apoptosis
(Nhóm 1 - Bcl2 và Bcl-XL)

47. Vai trò của protein Bcl2 hỗ trợ apoptosis
(Nhóm 3- Bad, Bim, Bid, Puma, Noxa..)

52. Apoptosis và bệnh lý
• Giảm kích cỡ và số lượng
mô
• Các bệnh thoái hoá thần
kinh; da bị mỏng….
Quá nhiều
• Hiện tượng tăng sản mô
• Ung thư, xơ vữa động
mạch…
Quá ít

53. 53
Nguồn: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3384434/table/T1/?report=objectonly

54. Apoptosis và bệnh lý
Tế bào thần kinh là những tế
bào không phân chia (không thể
thay thế được)
Khi các neuron mất các liên kết với
nhau
Mất những nhân tố phát triển
riêng của neuron như NGF
PARKINSON‘S
ALZHEIMER‘S
HUNTINGTON‘S

55. Apoptosis và bệnh lý
Xảy ra quá trình không đáp ứng
với apoptosis (mất thăng bằng
trong điều hoà)
Apoptosis giúp loại bỏ những tế bào
bị tổn thương
Gen ức chế khối u p53 hỗ trợ cho
quá trình này
UNG THƯ

56. Apoptosis và bệnh lý
Quá ít lại gây ra chất đống những tế bào hư hỏng
dẫn đến quá trình tăng sản
Quá nhiều hoặc quá ít Apoptosis cũng dẫn đến lão hoá
Quá nhiều sẽ dẫn đến ứ đọng các cơ chất gây thoái
hoá mô

57. DNA damage
Virus infection
Loss of growth
factors
Bắt đầu
kích hoạt
lại chu kỳ
TB
p53
Apoptosis:
Death and
elimination of
damaged cells
Sửa chữa DNA
thất bại
Sửa chữa DNA
thành công
Ngừng chu
kỳ tế bào
MDM2
Extrinsic pathway
Instrinsic pathway
Tumor suppressor gene

58. Tổn thương ở DNA, p53 làm ngừng chu trình tế bào
cho đến khi DNA bị tổn thương được sửa chữa
P53  protein p53 - protein quan trọng nằm trong
điều hòa chu kỳ tế bào - gọi là gene áp chế khối u
Làm cho tế bào chết theo lập trình nếu không còn
khả năng sửa chữa DNA.

59. Các nguyên nhân sau làm tăng quá trình apoptosis
trong tế bào, TRỪ MỘT:
1.Tổn thương DNA
2.Nhiễm virus
3.Thoát cytochrome c ra khỏi ti thể
4.Xuất hiện nhân tố IAP
5. Hình thành proapoptotic protein

60. 1. Chết tế bào theo chương trình có đặc điểm sau, TRỪ MỘT:
A.Các tế bào chết ở những vị trí và thời điểm đã lập trình trước
B.Loại bỏ tế bào nhưng không lan truyền đến các tế bào xung
quanh
C.Gây hại cho tổ chức mô, cơ quan trong cơ thể và có thể dẫn
đến tử vong
D.Tạo ra những mảnh vỡ tương đương với 180 cặp base
E.Tất cả đều sai

61. 2. Caspase có đặc điểm sau, TRỪ MỘT:
A.Caspase được tổng hợp trong tế bào dưới dạng chưa
hoạt động gọi là procaspase
B.Tham gia vào hoạt động của hệ miễn dịch trong quá trình
trưởng thành của lympho bào
C.Caspase chỉ ở dạng hoạt động khi có tín hiệu apoptosis
từ tế bào
D.Có 2 loại caspase chính: caspase khơi mào và caspase
hành quyết
E.Thác caspase là 1 hiện tượng nhiều caspase cùng hoạt
động