1. AS ORIXES
DO GALEGO
Substrato, estrato e
superestrato.

2. A orixe das linguas da Península
Ibérica
Agás o euskara,
as linguas
peninsulares son
linguas
románicas,
romances ou
neolatinas, é
dicir, teñen a súa
orixe no latín
vulgar dos
conquistadores
romanos, ao que
hai que sumar o
contributo
doutros pobos.

3. Orixe e formación do galego
O léxico galego non está
constituído unicamente por
palabras herdadas do latín,
senón que se foi
enriquecendo ao longo da
súa historia con palabras
doutras linguas que tiveron
e teñen contacto coa nosa.
Estas voces poden
clasificarse nos seguintes
grupos: linguas de
substrado, estrato latino,
linguas de superestrato e
aportacións posteriores.

4. Orixe e formación do galego

5. Orixe e formación do galego
Carr-
CCAARRRRAPUCHO
CCAARRRRASCO
CCAARRRRQUEIXA
CCAARRRROUCHO
ZONA: de Galiza
ao Norte de
Africa e aos
Alpes.
(Protoibéricos)
ÉPOCA:
IIDDAADDEE DDEE PPEEDDRRAA
(fins do
Paleolítico
Superior: 18.000
a 8.000 a.C.)
COSCO
MATA
QUEIROGA
(QUIROGA)

6. Orixe e formación do galego
Mor-
MMOORRANGO
MMOORRODO
AMMOORROTE
MMOORROGO
ZONA: desde o
Atlántico até o
Cáucaso
(protovascos)
Dolmen de Axeitos
ÉPOCA:
MMEEGGAALLIITTIISSMMOO
(fins do Neolítico:
8000 a 2000 a.C.)
COTO
SOBACO

7. Orixe e formación do galego
PPAARRRRAA CCOODDEESSOO
CCÁÁDDAAVVOO
TTOOUUZZAA
MOREA
CCAAMMAA
ZONA: as ribeiras
do Mediterráneo.
(etrusco e
tartésico)
Petróglifo en Teo
ÉPOCA:
PPEETTRROOGGLLIIFFIISSMMOO
(IDADE DE
BRONCE: 2000 a
1300 a.C.)
LASTRA
BALSA
VVEEIIGGAA
SSAARRNNAA
PPEETTOOUUTTOO

8. Orixe e formación do galego
De todos estes pobos e culturas só chegou até nós un
nome, quizais o noso primeiro xentilicio:
OOEESSTTRRYYMMNNIIOOSS, que aparece na OOrraa MMaarrííttiimmaa (s.VI
a.C.) que RRuuffoo FF.. AAvviieennoo puxo en verso (s. IV a.C.). Os
gregos situaron en Galiza a Fin do Mundo Antigo. Así
o poeta Homero, os xeógrafos gregos e os latinos
comezaron a escribir sobre a FINIS TERRAE.

9. Orixe e formación do galego
ZONA: Centro e
Oeste da
Península.
Tesouro de Caldas
ÉPOCA: de 1.200
a 800 a.C.
(ligures, ambro-ilirios
;
pprroottoocceellttaass: celtas
arcaicos,
anteriores á
dialectalización do
céltico.
CCAABBAANNAA
CCAABBAAZZOO
PPÁÁRRAAMMOO
-- aasscc / -- uusscc
LLeedduussccoo ((CC)),,
BBeeaassqquuee,,
VViiaassccóónn ((PP)),,
TTaarraassccóónn ((OOuu))..

10. Orixe e formación do galego
ZONA:
Desprazados de
Centroeuropa
polos xermanos.
Casco de Leiro, Rianxo
ÉPOCA:
IIDDAADDEE DDEE FFEERRRROO
(de 950 a 650
a.C.) Dúas grandes
vagas: c.
goidélicos (s.VIII
aC) e c. britónicos
(s.V aC)
BBEERRCCEE
BBIILLLLAA
LLAAXXEE
RROODDAABBAALLLLOO
CCEENNTTOOLLAA
BBEEIIZZOO
SSEEAARRAA
CCÁÁNNTTIIGGAA
LLAAMMAA
BBUUGGAALLLLOO
TTOONNAA
CCRROOIIOO
BBRRAAÑÑAA
BBIICCOO
BBUURRAACCOO
TTOOUUCCIIÑÑOO
XXOOUUBBAA
CCoorruuññaa,, BBrraaggaa,, SSeerraanntteess,, TTeebbrraa,, CCooiimmbbrraa,, BBaarraalllloobbrree,,
CCaalllloobbrree,, LLeessttrroobbee,, IIlllloobbrree,, SSaarr,, SSaarreellaa,, DDeevvaa,, TTáámmeeggaa,,
LLiimmiiaa……

11. Orixe e formación do galego
ZONA: Noroeste da
Península Ibérica (até o
Navia e até o Douro). A
súa fundamental
característica son os
poboados: ccaassttrrooss.
ÉPOCA: Idade de Ferro,
desde finais da Idade de
Bronce, s.IX –VIII aC, até
o s.I dC (compoñente
precastrexa celta).
Continuou en forma de
Cultura galaico-romana
até os s.III – IV dC.
Cividade de Terroso, Povoa de Varzim

12. Orixe e formación do galego
O llaattíínn estendeuse por boa parte de Europa, Asia Menor
e o norte de África, a medida que o poder de Roma se
impuxo neses territorios.A esse proceso chamámolo
rroommaanniizzaacciióónn. Por iso é o tronco común de todas as
linguas románicas, romances ou neolatinas; polo tanto é o
elemento básico na formación do galego.
A latinización iniciouse coa chegada dos exércitos de
Décimo Xunio Bruto (O Galaico) no século II aC. O
primeiro pobo co que loita son os Gallaici, polo que
chamaron a esta terra Gallaecia. Tamén Xulio César, no
61 aC, fixo unha expedición militar por vía marítima até
Brigantium.
E o Emperador Octavio Augusto fixo operacións militares
contra as tribos galaicas, astures e cántabras que
supuxeron a súa submisión a Roma, no século I aC.

13. Orixe e formación do galego
CCOOVVAA
CCAANNSSAARR
FFAALLAARR
PPAAXXAARROO
MMEEDDOO
MMAAÑÑÁÁ
LLEECCTTUU:: lleeiittoo,,
NNOOCCTTEE:: nnooiittee
LLUUPPUU:: lloobboo,,
MMEETTUU:: mmeeddoo,,
CCAAEECCUU:: cceeggoo
NNUUDDUU:: nnuu
LLUUNNAA:: llúúaa,,
TTEENNEERREE:: tteerr
Miliarios de Lobios

14. Orixe e formación do galego
Iria Flavia
Pontus
Veteris
Lucus
Augusta
Brácara
Augusta
Astúrica
Augusta
Ribeira
Sacra

15. Orixe e formación do galego
Son xermanos occidentais que
chegan a Galiza no 409, onde
fundan o 1º reino occidental
independente (con capital en
Braga) tras a caída do Imperio
Romano. RREEIINNOO SSUUEEVVOO,, 441111

16. Orixe e formación do galego
FFEELLTTRROO
DDiittoonnggaacciióónn ddee
ee // oo bbrreevveess
ttóónniiccooss..
RROOUUBBAARR
TTRREEGGUUAA
EELLMMOO
BBAANNDDOO
XXAABBÓÓNN
GGAARRDDAARR
DDAARRDDOO
BBRRAANNCCOO
EESSCCUUMMAA
GGAAÑÑAARR
MMOONNDDAARRIIZZ
AALLLLAARRIIZZ
GGUUIITTIIRRIIZZ
SSAAMMIILL
CCAASSTTRROOMMIILL
VVAAAAMMOONNDDEE
SSIISSMMOONNDDEE
GGOOMMEESSEENNDDEE
BBAALLTTAARR
GGOONNDDOOMMAARR
TTOOSSAARR
AARRUUFFEE
RRAANNDDUULLFFEE
FFAAXXIILLDDEE
TTAANNXXIILL
SSUUEEVVOOSS
GGOODDOOSS
AA GGUUDDIIÑÑAA
AALLDDEEGGOODDEE
VVIILLAAGGUUDDEE

17. Orixe e formación do galego
No ano 715 Abd al-Aziz ibn
Musa toma por esposa á viúva
do rei visigodo, Rodrigo.
Transfírese así a dinastía
visigoda ao gobernador
musulmán. A partir dese intre
comeza unha nova concepción
xeográfica, pois España vai ser
o nome co que se designe ao
territorio musulmán, e GGaalliicciiaa ao
territorio cristián. Así o
historiador Al-Maqqari deixa
claro a extensión do dominio
musulmán ao referirse a
conquista de comezos do s. VIII:
NNoonn qquueeddoouu lluuggaarr sseenn ddoommiinnaarr eenn

18. Orixe e formación do galego
aarrggoollaa
aallbbaarrddaa
aallffoorrxxaa
aacceeaa
aacceeiittee
llaarraannxxaa
qquuiinnttaall
aallbbeeiittee
MMooiittooss
aarraabbiissmmooss
cchheeggaarroonn aa
ttrraavvééss ddoo
ccaasstteelláánn
AA MMeezzqquuiittaa
RRáábbaaddee
SSaaddaa
AAllmmuuzzaarraa
AAllmmuuiiññaa
AAll--ffoozz
AAllddeeaa
BBeennaavviiddeess
MMaammeeddee

19. Orixe e formación do galego

20. Que hai de errado na seguinte gráfica?

21. Orixe e formación do galego
rroommaaxxee
––aaxxee: fuselaxe,
forraxe, paxe
rriimmaa
ffrraaiillee mmoonnxxee
bbaaccaallllaauu ppiirriixxeell
xxooggrraarr
ffuunniill
ddaammaa
ffrraauuttaa
ffaammaa
pprraanncchhaa
ddeeáánn
ddeessmmaaiiaarr
ffoorraasstteeiirroo pprraaiiaa
ggaallllaarrddoo cciipprrééss

22. Orixe e formación do galego

23. Orixe e formación do galego
Do italiano: sobre todo durante o Renacemento
entraron palabras relacionadas coa arte, a música e
a literatura (folletín, tenor, fusa, terceto, piano,
cantata, romanza, arle-quín) e tamén coa
navegación e a vida militar: fragata, capitán,
sentinela, piloto, escopeta, etc.
Do inglés: club, filme, folclore, líder, test…
Do castelán: guerrilla, bocadillo, boquilla…
Do portugués: serve para recuperar o léxico no
galego..
Do catalán: bou, boliche, faena, fideo…
Do éuscaro: gabarra, ganzúa, boina…
Do alemán: feldespato, potasa, cinc…
Do ruso: tsar, bolchevique…
Do gaélico: crómlech

24. Orixe e formación do galego
Do bretón: menhir
Do caribe: tiburón, canoa, caníbal…
Do azteca: cacao, chocolate…
Do tupí: caucho…
Do maia: cigarro…
Do quechua: pampa, cóndor, alpaca…
Do aimará: coco…
Do algonquí: tobogán…
Do taíno: cacique, furacán, xíbaro, caimán…
Das linguas africanas: banana, cachimba, cola
Do xaponés: gueixa, quimono, samurai…
Do malaio: bambú…
Do hebreo: cábala…
Do sánscrito: catre, brahmana…
Do holandés: colza, foque…
Do noruegués: fiordo

25. FONTES
•Palabras no tempo
•Estrelecida vía
•Galipedia
•Presentación de Román Landín

26. IMAXES