PISMP SEM 2- BIOLOGI

1. 1
Seksyen B
Tajuk :
Mengkaji morfologi fungi
Pengenalan :
Menurut Chen (1992), kulat atau fungi adalah organisma bernukleus yang
menghasilkan spora yang tidak berklorofil. Kebanyakan kulat berfilamen tetapi
kadang-kadang merupakan organisma unisel. Menurut Mader (2007), Dinding sel
kulat tidak terbentuk daripada selulosa tetapi terdiri daripada rangkaian pelbagai
polimer glukosa (dikenali sebagai glucan), gula amino dan biasanya sedikit kitin.
Kulat yang paling nyata adalah cendawan (Starr, 2007). Kulat mempunyai akar
berfilamen yang dikenali sebagai hifa (hyphae). Sekumpulan hifa akan membentuk
miselium. Kebanyakan kulat boleh membiak oleh secara aseksual dan seksual
dalam menghasilkan spora.
Amali ini bertujuan untuk memperkenalkan kepelbagaian dan cara
pengelasan fungi. Ciri-ciri morfologi fungi diperhatikan untuk pengelasannya.
Tujuan :
• Memerhati ciri-ciri morfologi fungi dan mengelaskan fungi berdasarkan ciri-
ciri morfologi tersebut.
• Menentukan penamaan fungi berdasarkan kekunci dikotomi.
Bahan Dan Radas :
10 jenis fungi yang telah dikumpulkan, kanta pembesar, pisau dan jubin putih
Prosedur :
1. 10 jenis fungi yang berbeza dikumpulkan.
2. Gambar foto tumbuhan yang dikumpul di habitat asalnya disediakan.
3. Ciri-ciri morfologi tumbuhan yang dikumpul diperhatikan dari segi akar, warna
dan bentuk.

2. 2
4. Keputusan yang diperoleh direkodkan
5. Penamaan tumbuhan yang dikumpul ditentukan berdasarkan kekunci
dikotomi fungi.
6. Struktur 4 fungi diperhatikan. Keratan rentas dihasilkan. Keratan rentas fungi
dilukis dan dilabel.
Hasil pemerhatian :
Jadual 1 : Pengklasifikasian fungi berdasarkan jenis akar, warna, bentuk dan
cara menghasilkan spora.
Fungi Akar Warna Bentuk Struktur
penghasilan
spora
Terdiri
daripada
stolon dan
rhizoid
Hijau
kehitaman
Halus seperti
zarah habuk
meliputi
permukaan
roti
Spora
Terdiri
daripada
hifa dan
miselium
Tidak
berwarna
Seperti
mangkuk
yang
berlubang
kecil di
permukaan
Ascus
Terdiri
daripada
hifa dan
miselium
Tidak
berwarna
Seperti
payung yang
sedang
terbuka
Basidia

3. 3
Terdiri
daripada
hifa dan
miselium
Tidak
berwarna
Seperti
mangkuk
yang
mempunyai
lubang kecil
di bahagian
bawah
Ascus
Terdiri
daripada
hyphae,
korteks dan
rhizin.
Hijau Seperti lumut
meliputi
permukaan
dan tumbuh
secara
membulat
Ascus
Terdiri
daripada
hifa dan
miselium
Tidak
berwarna
Seperti
payung yang
tertutup
Basidia
Terdiri
daripada
hyphae,
korteks dan
rhizin
Oren Seperti lumut
meliputi
permukaan
dan tumbuh
secara
membulat
Ascus
Terdiri
daripada
hifa dan
miselium
Tidak
berwarna
Seperti
kerang yang
mempunyai
alur segaris
Basidia

4. 4
,Perbincangan :
Menurut Mader (2010), fungi dapat diklasifikasikan kepada tiga filum utama
berdasarkan struktur penghasilan spora iaitu zigomikota, askomikota dan
basidiomikota.
Filum Basidiomikota
Rajah 1 : Struktur cendawan Basidio
Basidiomikota merupakan salah satu filum dalam alam fungi. Antara fungi
yang tergolong dalam filum ini ialah cendawan kelab (club fungi), kulat tetupai dan
bola puf. Basidiomikota merupakan kulat berfilamen yang terdiri daripada hypha
Terdiri
daripada
hifa dan
miselium
Tidak
berwarna
Seperti
payung yang
terbuka
Basidia
Terdiri
daripada
hifa dan
miselium
Kuning Seperti
kerang
Basidia

5. 5
(rujuk Rajah 1). Kebanyakan spesies dalam kumpulan ini membiak secara seksual
dengan menggunakan struktur penghasilan spora yang berbentuk kelab (basidium)
yang biasanya menghasilkan empat spora seksual iaitu basidiospora. Sama seperti
askus, pertaupan nukleus dan meiosis berlaku dalam basidium. Namun, basidium
membentuk spora di luar, manakala askus menghasilkan spora di dalam kantung.
Basidia ditampung pada badan berbuah iaitu basidiokarpa yang besar dan mudah
dilihat (rujuk Rajah 2). Selain itu, basidiomikota memiliki hifa berseptum dan
miselium.
Rajah 2 : Struktur Basidiokarpa
Maka, berdasarkan ciri-ciri tersebut, didapati bahawa terdapat lima jenis fungi
yang telah dikumpulkan tergolong dalam filum ini berdasarkan pemerhatian yang
telah dijalankan. Kebanyakkan cendawan dalam filum ini tidak berwarna.
Filum Zigomikota
Rajah 3 : Struktur Rhizopos stolonifera
Berdasarkan pemerhatian yang dijalankan keatas roti yang telah rosak,
didapati bahawa terdapat kulat yang berwarna hijau kehitaman pada roti tersebut

6. 6
(rujuk Jadual 1). Kulat tersebut dikenali sebagai Rhizopus stolonifera. Kulat ini
biasanya tumbuh pada roti, keju dan pelbagai buah-buahan serta sayur-sayuran.
Rhizopus membiak dengan cara memanjangkan filamennya iaitu hyphae di
sepanjang permukaan substrat dan menembusi substrat dengan struktur akar yang
dikenali sebagai rhizoid (rujuk Rajah 3).
Menurut Cambell dan Reece (2007), zigomikota mempunyai hifa tidak
berseptum dan membiak dengan cara menghasilkan spora iaitu zigospora. Rhizopus
stolonifera boleh membiak secara seksual atau aseksual. Pembiakan seksual
bermula apabila dua hyphae (filamen daripada baka yang berbeza) berkembang ke
arah satu sama lain dan bergabung (fuse). Pada bahagian hyphae yang
bersentuhan, gametangia akan terbentuk. Kemudian, hujung gametangia akan
membentuk zigosporangium. Nuclei di dalam zigosporangium akan bergabung
(fuse) untuk menghasilkan zigospora diploid. Akhirnya, nukleus zigot akan menjalani
meiosis untuk menghasilkan spora haploid. Spora haploid yang dihasilkan akan
membiak dan berkembang menghasilkan struktur cendawan yang lengkap. Dari
struktur ini, spora haploid akan dibebaskan untuk menghasilkan miselia yang
baharu.
Berdasarkan pemerhatian terhadap fungi yang telah dikumpulkan, didapati
bahawa terdapat satu sahaja fungi yang tergolong dalam filum ini iaitu kulat yang
tumbuh pada roti. Hal ini kerana ciri-ciri yang dilihat pada kulat tersebut sama seperti
ciri-ciri fungi zigomikota.
Filum Askomikota
Rajah 4 : Askus
Sekumpulan besar kulat yang tergolong dalam filum ini adalah berfilamen
tetapi ada yang unisel. Kumpulan ini termasuklah kulat cawan berwarna cerah yang

7. 7
biasanya terdapat pada tumbuhan berkayu balak yang lembap, ibu roti dan
Penicillium. Menurut Chen (1992), organisma dalam filum ini mempunyai satu ciri
morfologi yang utama bagi membezakan ia daripada kulat yang lain iaitu dapat
menghasilkan empat hingga lapan spora seksual yang dipanggil askus yang
kelihatan seperti kantung (rujuk Rajah 4). Oleh itu, mereka kadang-kala dikenali
sebagai "kulat kantung”. Di samping itu, pertaupan nukleus dan meiosis berlaku
dalam struktur ini dan ia bertindak sebagai bekas menampung spora iaitu
askokarpa. Askomikota juga mempunyai hifa berseptum.
Askomikota juga mampu menghasilkan sejumlah besar spora aseksual yang
dipanggil konidia yang membolehkan mereka tersebar tanpa perlu menjalani
penggabungan seksual. Konidia biasanya dihasilkan pada hujung hyphae yang
diubah suai dalam rantaian mudah atau kluster. Sebelum pembiakan seksual
berlaku, dua hujung hyphae haploid (+ dan -) yang serasi akan bergabung
membentuk hifa dikariotik. Pada peringkat akhir proses ini, askokarpa dan
askospora seksual terhasil (Mader, 2005).
Berdasarkan pemerhatian terhadap fungi yang telah dikumpul, terdapat
empat jenis fungi merupakan askomikota. Fungi yang diperhatikan mempunyai
struktur seperti mangkuk yang mempunyai lubang atau liang kecil di bahagian
bawah atau atas badannya. Organisma dalam kumpulan ini juga menghasilkan
spora melalui askus. Menurut Mader & Windelspecht (2015), lichen juga merupakan
organisma yang tergolong bawah filum ini.
Lichen
Lichen mempunyai struktur utama iaitu thalus, yang terdiri daripada hyphae,
korteks dan medula. Bahagian korteks mengandungi sel-sel fotosintesis manakala
medula membenarkan pertukaran gas dan membentuk sebahagian besar thalus
lichen. Menurut Mader (2010), terdapat tiga jenis lichen yang utama iaitu krustosa,
foliosa, dan frutikosa. Berdasarkan hasil pemerhatian yang dijalankan keatas fungi,
didapati bahawa lichen yang dijumpai merupakan Xanthoparmelia dan ia merupakan
lichen foliosa (rujuk Rajah 5).

8. 8
Rajah 5 : Lichen Xanthoparmelia
Lichen Foliosa merupakan organisma kompleks hasil daripada hubungan
simbiosis antara kulat dan organisma fotosintesis, kebiasannya alga. Ciri-ciri lichen
foliosa ialah mempunyai thalus berdaun, korteks atas dan korteks bawah (rujuk
Rajah 6). Kebanyakannya mempunyai lapisan yang banyak dan berstrata.
Rajah 6 : Struktur lichen
Lichen foliosa melekat pada permukaan seperti batang pokok dengan
bantuan hyphae di korteks bawah. Rhizin merupakan akar yang lebih kecil seperti
filamen yang memerangkap organisma fotosintesis seperti sianobakteria atau sel
alga untuk menghasilkan nutrien untuk pembiakan fungi.
Melalui pemerhatian terhadap fungi yang mempunyai ciri-ciri seperti lichen
diatas, didapati bahawa ia juga merupakan lichen tetapi tergolong dalam spesies
yang berlainan. Lichen yang kelihatan berwarna oren kekuningan tersebut
merupakan Xanthoria (rujuk Rajah 7). Ia merupakan lichen jenis krustosa.

9. 9
Rajah 7 : Xanthoria
Maka, terdapat dua jenis fungi yang dikumpul dikenalpasti sebagai lichen
berdasarkan pemerhatian yang dijalankan terhadap morfologi masing-masing.
Kesimpulan :
Fungi dapat dibezakan mengikut jenis akar, warna, bentuk dan cara ia menghasilkan
spora. Fungi juga dapat diklasifikasikan kepada tiga filum utama berdasarkan
struktur penghasilan spora iaitu zigosporangium, askus dan basidia.
Soalan Perbincangan:
1. Huraikan tentang kepelbagaian fungi. (1 markah)
Menurut Mader (2007), fungi merupakan organisma multiselular eukariot.
Kebanyakan kulat terdiri daripada miselium yang merupakan sekumpulan filamen
yang berfungsi untuk menyerap nutrien. Filamen tersebut dikenali sebagai hyphae
yang terdiri daripada sekumpulan sel dan dinding sel chitin. Hampir semua kulat
boleh menghasilkan spora secara aseksual dan seksual. Pembiakan seksual
memerlukan pembentukan spora melalui badan berbuah (spore-bearing structure)
yang direka untuk penyebaran spora iaitu askus, basidia dan zigosporangium.
Melalui struktur ini, alam fungi boleh dibahagiakan kepada 3 filum utama iaitu
Basidiomikota, Zigomikota dan Askomikota. Kebanyakan kulat mendapatkan nutrien
melalui penguraian bahan organik, tetapi ada yang menjadi pemangsa dan parasit
dalam tumbuhan dan haiwan. Terdapat juga spesies kulat menjalankan hubungan
simbiosis dengan alga atau sianobakteria menghasilkan lichen.

10. 10
2. Berdasarkan ciri-ciri morfologi yang diperhatikan, bina kekunci dikotomi untuk
mengelaskan tumbuhan yang dikumpul. (2 markah)

11. 11
3. Terangkan kitar hidup fungi berbantukan rajah. (2 markah)
Miselium
menghasilkan hifa
yang tumbuh
menegak ke udara
Dinding sel
terbentuk
mengelilingi
nukleusterkumpul
di sporangium
membentukspora
Dinding
sporangium
pecah dan spora
dibebaskan
Hifa terbentuk dan
bercambah
menghasilkan
miselium yang baru
Hujung hifa
membengkak
membentuk
sporangium
Pembiakan
aseksual

12. 12
Strain positif
Strain negatif
Dinding tersebut
akan melarut
menyebabkan
protoplasma
bercampur
(plasmmogami).
Setiap
gametangium
diasingkan
daripadamiselium
oleh dinding
melintang
Struktur tunggalyang
terbentuk daripada
pertaupangametangium
menjadi semakin besar
Titik sentuhan
membentuk
struktur
sanggama
(gametangium)
Nukleus postif
berpasangan
dengan nukleus
negatif dan
kemudian bertaup
membentuk
nukleus diploid
(kariogami)
Dindingnya
menebal,
menjadi
berketuat
dan hitam
(zigospora)
Zigospora
bercambah
menghasilkan
hifa
Hujung hifa
membengkak
menjadi
sporangium
Setelahsporangium
matang, ia pecah
membebaskan
spora haploid

13. 13
Rujukan :
Cambell, N.A. & Reece, J.B. (2007). Biology (8th Ed.). Pearson : The Benjamin
Cummings Publishing Company, Inc.
Gan W.Y. (2012). Eksplorasi biologi. Selangor : Oxford Fajar Sdn.Bhd
Mader, S.S. & Windelspecht, M (2015). Essentials of Biology (4th Ed). New York :
McGraw Hill Education.
Mader, S.S. (2005). Biology (9th Ed). New York : McGraw Hill Education
Nuffield Foundation (2011). Testing Leaves for starch: the technique. Diakses pada
10 September, 2017 daripada http://www.nuffieldfoundation.org/practical-
biology/testing leaves-starch-technique
Solomon , E.P., Berg, L.R. & Martin, D.W. (2008). Biology (8th Ed.). US : Brooks
Cole/Thompson.