2. Τι είναι Πάσχα ;
• Πάσχα ονομάζεται η μεγάλη γιορτή του ιουδαϊσμού
και του Χριστιανισμού. Στο Ιουδαϊσμό καθιερώθηκε
ως ανάμνηση της Εξόδου, που ελευθέρωσε τους
Εβραίους από την αιγυπτιακή δουλεία. Μεταγενέστερα
υιοθετήθηκε ως εορτασμός από τους Χριστιανούς
αναφορικά με τον θυσιαστικό θάνατο και την
ανάσταση του Ιησού Χριστού.Το γεγονός της
απελευθέρωσης αυτής συνέβη με μια σειρά θεϊκών
προνοιακών παρεμβάσεων, από τις οποίες η
σημαντικότερη εκδηλώνεται τη νύχτα κατά την οποία
θα εξολοθρεύονταν τα πρωτότοκα των ανθρώπων και
των ζώων των Αιγυπτίων, ενώ τα σπίτια των Εβραίων
θα προστατεύονταν αφού οι πόρτες τους είχαν
σημαδευτεί με το αίμα του αρνιού που είχαν θυσιάσει.
3. Το Χριστιανικό Πάσχα
• Το Χριστιανικό Πάσχα , ή κοινώς Πασχαλιά ή
ελληνο π ρε π ώς Λαμ π ρή , και ειδικότερα η
Ανάσταση του Χριστού ή α π λώς Ανάσταση , είναι η
σ π ουδαιότερη γιορτή του χριστιανικού εκκλησιαστικού
έτους . Γιορτάζεται την π ρώτη Κυριακή μετά την
πανσέληνο π ου ακολουθεί την εαρινή ισημερία της
21 ης Μαρτίου μη συμ π εριλαμβανομένης , κατά το
Ιουλιανό ημερολόγιο στην Ορθόδοξη εκκλησία και κατά
το Γρηγοριανό στην Ρωμαιοκαθολική. Γιορτάζεται η
ανάσταση του Ιησού Χριστού
• Με τον όρο Ανάσταση αναφερόμαστε είτε στην
εβδομάδα της Ανάστασης μέχρι το Σάββατο της
Διακαινησίμου , είτε στην π ερίοδο των 50 ημερών π ου
ακολουθούν την εορτή της Ανάστασης , ό π ου και η
καλούμενη τελευταία ημέρα ( αριθμητικά ) Πεντηκοστή.
• Η εορτή της Ανάστασης του Ιησού Χριστού , λόγω της
σ π ουδαιότητός της , ε π ηρεάζει το εορτολόγιο της
Ορθοδόξου Εκκλησίας τόσο 40 ημέρες π ριν α π ό αυτό (
Μεγάλη Τεσσαρακοστή, Τριώδιο) όσο και 50 ημέρες
μετά (π ερίοδος Πεντηκοσταρίου ). Οι ακολουθίες π ου
τελούνται τότε έχουν αρχαιο π ρέ π εια ( ανάγονται στους
π ρώτους αιώνες του Χριστιανισμού ό π ως η αφή του
Αγίου Φωτός), κατάνυξη και λαμ π ρότητα , και
4. Ιστορία του εορτασμού της
Ανάστασης
• Στην Καινή Διαθήκη, δεν καταγράφονται π ληροφορίες
σχετικά με τον τρό π ο π ου τηρούσαν την εορτή της
Ανάστασης τα μέλη της π ρώτης χριστιανικής
εκκλησίας . Έτσι , μεταγενέστεροι Χριστιανοί άρχισαν να
ε π ιχειρηματολογούν όσον αφορά τις π ρακτικές των
π ρώτων Χριστιανών . Η π ρώτη «π ασχάλια έριδα » σχετικά με
τον ετήσιο εορτασμό του χριστιανικού Πάσχα , δηλαδή της
Ανάστασης , εμφανίστηκε κατά το 2 ο αιώνα. Οι εκκλησίες
της Μικράς Ασίας ακολουθούσαν την αρχαία Ιωάννεια
« τεσσαρεσκαιδεκατική » π ρακτική , τηρώντας σε ετήσια
βάση τον " Μυστικό Δεί π νο " — ορθότερα , το αναμνηστικό
« Δεί π νο του Κυρίου την ίδια ημερομηνία με το Πάσχα των
Εβραίων . Αυτό σήμαινε ότι εορταζόταν το Πάσχα την
ημέρα π ου αντιστοιχούσε στις 14 του ιουδαϊκού μήνα
Νισάν , ανεξαρτήτως α π ό το αν αυτή η ημέρα συνέ π ι π τε να
είναι Κυριακή ( η ο π οία ονομαζόταν τότε « Ημέρα του
Ήλιου »). Οι αντί π αλοί τους ε π ιχειρηματολογούσαν υ π έρ της
ά π οψης ότι την Ανάσταση θα έ π ρε π ε να εορτάζεται την
π ρώτη Κυριακή μετά το ιουδαϊκό Πάσχα . Η διαμάχη
συνέχισε να εντείνεται ως το δεύτερο μέρος του 2 ου
αιώνα , με την π λειονότητα των εκκλησιών να
5. • Ήδη κατά τον 2 ο αιώνα η κύρια ημέρα λατρείας ,
μελέτης των Γραφών και εορτασμού της
Θείας Ευχαριστίας ήταν η Κυριακή, ως ανάμνηση της
ανάστασης τουΧριστού. Το αναμνηστικό Δεί π νο του
Κυρίου , π ου τηρούσαν π λέον οι Χριστιανοί
ακολουθώντας την εντολή του Ιησού , α π οτελούσε
εξέχων στοιχείο της κοινοτικής ζωής της εκκλησίας ήδη
α π ό τις ημέρες των α π οστόλων. Ταυτόχρονα δε , με την
εορτή άρχισε να τηρείται και η λεγόμενη Πασχάλεια
νηστεία, π ου σε κάθε το π ική εκκλησία είχε ορισμένο
διάστημα ασκήσεως .
• Η εορτή , στην αρχή κατά άμεσο π αραλληλισμό με το
ιουδαϊκό Πάσχα , ετελείτο κάθε έτος στις 14 του μήνα
Νισάν , δίνοντας έμφαση στην σταυρική θυσία του
Χριστού . Αυτό ήταν σε αρμονία με τα λόγια του
α π οστόλου Παύλου: « Γιατί ωσότου να έρθει ο Κύριος ,
π άντοτε , ό π οτε τρώτε αυτό το ψωμί και π ίνετε αυτό το
π οτήριο , διακηρύττετε το θάνατο του Κυρίου ». Σταδιακά
οι π ερισσότερες εκκλησίες θέλησαν να διακόψουν αυτό
τον π αραλληλισμό , μεταθέτοντας τον εορτασμό αρχικά
την π ρώτη Κυριακή μετά τη 14 η Νισάν . Κάθε το π ική
εκκλησία εόρταζε με το δικό της τρό π ο υ π ολογισμού
την ημερομηνία της εορτής του Πάσχα . Όμως , καθώς
γινόταν π ροσ π άθεια ώστε να ε π ιτευχθεί μια ενιαία
ημερομηνία για όλες τις εκκλησίες , αυτό οδήγησε σε
εντάσεις κά π οιες το π ικές εκκλησίες ιδίως κατά τον
6. Έθιμα
• Τα λαϊκά έθιμα κατά το σύγχρονο
εορτασμό της Ανάστασης στην
Ελλάδα , π εριλαμβάνουν δεί π νο με
κύριο φαγητό τη μαγειρίτσα, το
βράδυ της Ανάστασης , το
τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών
στο σ π ίτι ή έξω α π ό την Εκκλησία ,
το « φιλί της αγά π ης » την ώρα της
Ανάστασης , το σούβλισμα του
αρνιού κατά την Κυριακή του
Πάσχα και άλλες εκδηλώσεις .
7. Ας δούμε και μερικές εικόνες !
Η πρώτη εικόνα πρέπει να είναι και η πιο
συμβολική ! :
19. Ονομασία
• Ονομάζεται "Σαρακοστή" γιατί περιλαμβάνει
σαράντα ημέρες νηστείας.Η
ονομασία Τεσσαρακοστή κατ'άρχάς σήμαινε
την τεσσαρακοστή ημέρα πριν το Πάσχα,
γρήγορα όμως το όνομα δώθηκε σε όλη την
περίοδο της νηστείας πριν το Πάσχα. Πολλοί
εκλάμβαναν και τη Μεγάλη Εβδομάδα ως
συμπεριλμβανόμενη στη Μεγάλη
Τεσσαρακοστή, οπότε ο χρόνος των
τεσσαράκοντα ημερών διευρυνόταν . Ο
χαρακτηρισμός "Μεγάλη" δε δίνεται για τη
μεγάλη διάρκειά της, αλλά για τη σημασία της,
σε ανάμνηση των Παθών του Χριστού.
20. Διάρκεια
• Η Μεγάλη Σαρακοστή αποτελεί την προετοιμασία
των πιστών για τη γιορτή της
Ανάστασης του Χριστού από την οποία και
προσδιορίζεται κατ' έτος ως κινητή περίοδος. Διαρκεί
από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι και την Παρασκευή
πριν το Σάββατο του Λαζάρου, οπότε ακολουθεί η
Κυριακή των Βαΐων και η Μεγάλη Εβδομάδα. Η δε
Κυριακή των Βαΐων είναι η τελευταία ημέρα της
περιόδου αυτής.
• Η Μεγάλη Εβδομάδα δεν περιλαμβάνεται στη
Σαρακοστή αν και συνεχίζεται η νηστεία που είναι
ιδιαίτερα αυστηρότερη. Στη πραγματικότητα μαζί με
την εβδομάδα των Αγίων Παθών είναι
πεντηκονθήμερη περίοδος.
21. Νηστεία
• Σε όλες τις ημέρες της Μεγάλης Σαρακοστής
τηρείται αυστηρή νηστεία εκτός του Σαββάτου
και Κυριακής , ό π ου γίνεται κατάλυση οίνου
και ελαίου, ε π ιτρέ π εται δηλαδή η κατανάλωση
κρασιού και λαδιού . Στις υ π όλοι π ες ημέρες η
νηστεία συνίσταται σε ξεροφαγία , δηλαδή σε
φυτικές τροφές χωρίς έλαιο Εξαίρεση α π οτελεί :
• η γιορτή των Αγίων Τεσσαράκοντα μαρτύρων
ό π ου καταλύεται το λάδι καθώς και
• ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου ο π ότε
καταλύεται το ψάρι, ό π οια μέρα και να
γιορτασθεί .
• Κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα τηρείται αυστηρή
νηστεία ακόμα και το Μεγάλο Σάββατο ό π ου
είναι και το μόνο Σάββατο του έτους π ου ,
σύμφωνα με τους κανόνες της εκκλησίας , δεν
καταλύεται το λάδι.
• Εκ της ονομασίας αυτής τα π ρος κατανάλωση
νηστίσιμα τρόφιμα της π εριόδου αυτής , αλλά και
22. Εκφράσεις
• Χαρακτηριστική είναι η
ελληνική ερωτηματική
δημώδης έκφραση " Λεί π ει ο
Μάρτης α π ό τη Σαρακοστή ;",
π ου συνηθίζεται να λέγεται
σκω π τικά για π ρόσω π α π ου
αρέσκονται να π αίρνουν μέρος
σε κάθε συμβάν .
27. • Με την Καθαρά Δευτέρα ξεκινά η Σαρακοστή
για την Ορθόδοξη εκκλησία , ενώ ταυτόχρονα
σημάνει το τέλος των Α π οκρεών. Η Καθαρά
Δευτέρα ονομάστηκε έτσι γιατί οι Χριστιανοί
" καθαρίζονταν " π νευματικά και σωματικά . Είναι
μέρα νηστείας αλλά και μέρα αργίας για τους
Χριστιανούς . Η νηστεία διαρκεί για 40 μέρες ,
όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού
στην έρημο .
• Την Καθαρά Δευτέρα συνηθίζεται να τρώγεται
λαγάνα ( άζυμο ψωμί π ου π αρασκευάζεται μόνο
εκείνη τη μέρα ), ταραμάς και άλλα νηστίσιμα
φαγώσιμα , κυρίως λαχανικά , ό π ως και
φασολάδα χωρίς λάδι. Ε π ίσης συνηθίζεται το
π έταγμα χαρταετού.
• Η Καθαρά Δευτέρα εορτάζεται 48 ημέρες π ριν
την Κυριακή της Ανάστασης του Χριστού , το
χριστιανικό Πάσχα.
• Α π ό π αλιά η Καθαρή Δευτέρα , π έρασε στην
συνείδηση του λαού , σαν μέρα καθαρμού . Οι
βυζαντινοί , την Καθαρή Δευτέρα την ονόμαζαν
Α π όθεση - Α π όδοση , και τελούσαν δρώμενα .
Τραγουδούσαν σχετικά άσματα , α π ό τα ο π οία
28. Το π έταγμα του χαρταετού, είναι ένα έθιμο
μεταγενέστερο . Κούλουμα ονομάζεται η
καθαροδευτεριάτικη έξοδος στην εξοχή και το
π έταγμα του αετού . Οι χριστιανοί , π αρέες π αρέες
βγαίνουν στην εξοχή , π αίρνοντας μαζί τους
νηστίσιμα φαγητά , και το ρίχνουν στην διασκέδαση
και τον χορό . Τα κούλουμα α π ό τό π ο σε τό π ο
γιορτάζονται διαφορετικά , με διάφορες εκδηλώσεις .
Παντού όμως ε π ικρατεί κέφι , χορός και τραγούδι .
Για την ετυμολογία της λέξης κούλουμα υ π άρχουν
π ολλές εκδοχές . Κατά τον Νικόλαο Πολίτη , π ατέρα
της ελληνικής λαογραφίας , η λέξη π ροέρχεται α π ό το
λατινικό Cumulus ( κούμουλους ) π ου σημαίνει σωρός ,
αφθονία αλλά και το τέλος . Εκφράζει δηλαδή το
τέλος , τον ε π ίλογο της Α π όκριας . Σύμφωνα με μια
άλλη εκδοχή π ροέρχεται α π ό μια άλλη λατινική λέξη ,
την λέξη « κόλουμνα » δηλαδή « κολώνα ». Κι αυτό
ε π ειδή το π ρώτο γλέντι της Καθαράς Δευτέρας στην
Αθήνα , έγινε στους Στύλους του Ολυμ π ίου Διός .
Ό π οια όμως κι αν είναι η ρίζα της λέξης , α π’ ό π ου κι
αν π ροέρχεται , τα κούλουμα είναι μια καλή ευκαιρία
για όλους να διασκεδάσουν κοντά στην φύση .
29. • Επίσης ένα άλλο έθιμο είναι ο Μάρτης .
Μάρτης αποκαλείται έθιμο στο οποίο
ένα βραχιολάκι που αποτελείται από ένα
κόκκινο και ένα άσπρο σχοινάκι ή
κλωστές που έχουν στριφτεί / πλεχτεί και
το οποίο φοριέται την 1η Μαρτίου στην
Ελλάδα, την Βουλγαρία (εκεί
αποκαλείται Μαρτενίτσα), τη
Ρουμανία, την ΠΓΔΜ και τη Μολδαβία.
30. Περιγραφή
• Παντού στην Ελλάδα επικρατεί η συνήθεια να
δένουμε στο αριστερό, ή και στα δύο χέρια
λίγο πιο πάνω από τον καρπό, ένα βραχιολάκι
από κόκκινη και λευκή κλωστή. Η κλωστή αυτή
μπαίνει στην πρώτη Μαρτίου, και πέφτει από
μόνη της, ή βγαίνει την τελευταία μέρα του
Μαρτίου, από όπου και πήρε το όνομα
«Μάρτης». Στην Βουλγαρία, το βραχιολάκι
αυτό αποτελείται από χοντρότερα σχοινάκια για
τους άνδρες και πολύ πιο λεπτά για τις
γυναίκες.
31. Ερμηνεία
• Είναι ένα έθιμο σύμφωνα με το ο π οίο αυτός π ου
φορά το Μάρτη , κυρίως τα μικρά π αιδιά ,
π ροστατεύονται είτε α π ό ασθένειες γενικά ή « για να
μην τα κάψει ο ήλιος » / για να « μην τα μαυρίζει ο
ήλιος » ή για να « μην τα π ιάνει το μάτι ». Συμβολικά το
λευκό και το κόκκινο χρώμα το συναντάμε συχνά
στη δεισιδαιμονία όταν είναι να α π οτρέψουμε κά π οιο
κακό . Αυτό μνημονεύεται και α π ό τους αρχαίους
Έλληνες συγγραφείς . Ο Αρτεμίδωρος στα
« Ονειροκριτικά » συσχετίζει τους διάφορους
στεφάνους των μαγισσών , ο Βιργίλιος στα
« Βουκολικά » αναφέρει π ολύχρωμους μίτους
π εριδεμένους τρεις φορές σε εικόνα ερωμένου για
να τον σαγηνέψουμε . Ο Πετρώνιος αναφέρει όμοιες
μαγγανείες , ό π ου δένουμε π ολύχρωμο στήμονα στον
τράχηλο . Οι Βυζαντινοί αναφέρουν τη χρήση
βαμμένης κλωστής κατά της βασκανίας .
Στα Ελευσίνια μυστήρια κατά την αρχαιότητα οι
νεαροί μύστες φόραγαν κρόκους στο δεξί χέρι και
στο π όδι . Πρόκειται λοι π όν για έθιμο π ανάρχαιο , ή
όμοιο π ανάρχαιων εθίμων . Το ιδιότυ π ο αυτό
ασ π ροκόκκινο βραχιολάκι όταν έφευγε ο Μάρτιος
32. • Τα π τηνά αυτά μεταφέρουν συχνότατα ασθένειες
των θερμότερων κλιμάτων π ου με την αυξημένη
υγρασία της άνοιξης ε π ωάζονται . Στη λαογραφία
αναφέρεται π ως τα π αιδιά π ρέ π ει να σέβονται , να
αγα π ουν και να μην π ειράζουν τα χελιδόνια ε π ειδή
λειτουργούσαν ως « οικόσιτα » π τηνά π ου έκτιζαν τις
φωλιές τους στους τοίχους των σ π ιτιών με το
σκε π τικό ότι ήταν χρήσιμα εξολοθρεύοντας τα
έντομα , κυρίως κουνού π ια , π ου ήταν βλαβερά για
τον άνθρω π ο και τα ο π οία κουνού π ια τα ίδια τα
χελιδόνια μετέφεραν στο π τίλωμα τους α π ό το
ταξίδι τους α π ό την Αφρική . Ο ένας λόγος ήταν εν
μέρει αυτός , ο δεύτερος λόγος ήταν ότι οι
π αλαιότεροι γνώριζαν για τις ασθένειες αυτές και
δεν ήθελαν τα π αιδιά τους .
• Μαζί με τα υγιή χελιδόνια και άλλα π ουλιά
μεταναστεύουν και ασθενή . Ειδικά το ασθενές
χελιδόνι εάν δει κόκκινο χρώμα το α π οφεύγει και
δεν π λησιάζει , αντιθέτως το υγιές χελιδόνι μαζεύει
την ασ π ροκόκκινη κλωστίτσα π ου την βρίσκει στο
ψηλό κλαδί του δένδρου και την μεταφέρει στην
φωλιά του για να α π οτρέψει την χρήση της α π ό τον
ασθενή εισβολέα και να κλωσήσσει τα υγιή αυγά
του . Για τον λόγο αυτό της υγείας οι π αλαιότεροι
