SlideShare a Scribd company logo

99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan

•Download as DOCX, PDF•
•
Meryem Bal
Meryem Bal

www.zihindili.com

1 of 107
99 Sayfada dizisi, kamuoyunun ilgisini çekebilecek konulardaki bilgi varlığını özet ve kolay okunur bir Ģekilde aktarmayı amaçlayan, konulu bir söyleĢi dizisidir. Ġncelenen konunun önde gelen bir uzmanıyla söyleĢi gerçekleĢtirilmekte, elde edilen bilgi ve görüĢler, kolay okunur ve kolay anlaĢılır bir Ģekilde iletilmektedir. SöyleĢiler, söyleĢi tekniğine hakim, ele alman konuda bilgi sahibi ve karmaĢık konuları kolay anlaĢılır Ģekilde ifade etme becerisine sahip kiĢilerce gerçekleĢtirilmektedir. Dizide ele alınan konu, soru-cevap tekniğiyle 99 sayfa içinde sunulmaktadır.
SAYFADA D Ġ Z Ġ S Ġ 2ir 99SAYFADA ERGENLĠKTEN GENÇLĠĞE PROF. DR. YANKI YAZGAN' SÖYLEġĠ DĠDEM ÜNSAL © TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI, ZOO7 EDİTÖR LEVENT CĠNEMRE GÖRSEL YÖNETMEN BĠROL BAYRAM GRAFİK TASARIM UYGULAMA TÜRKĠYE Ġġ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI I. BASKI: 2000 ADET, MAYIS ZOOJ ISBN 978-9944-88-079-4 BASKI •SENA OFSET (0212) 613 38 46 LİTROS YOLU 2. MATBAACILAR SİTESİ B BLOK 6. KAT NO: 4NB7-9-II TOPKAPI 34OIO İSTANBUL . TÜRKĠYE Ġġ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI İSTİKLAL CADDESİ, NO: 300/4 BEYOĞLU 34430 İSTANBUL Tel. (0212) 252 39 91 Fax. (0212) 252 39 95 www.iskultutcom.tx
TÜRKİYE ^ BANKASI Kültür Yayınları ergenlikten gençli PROF. DR. YANKI YAZGAN Söyleşi Didem Ünsal 99 Sayfada
T
Prof. Dr. Yankı Yazgan ÖZGEÇMĠġ Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi‟nde ve Yale Üniversitesi Tıp Fakültesi‟nde öğretim üyesi olarak sürdürdüğü bilimsel araĢtırma ve eğitim çalıĢmalarının yanı sıra, psikiyatri alanında serbest uzman hekim olarak çalıĢmaktadır. Bilimsel yayınlarının ve araĢtırmalarının odağım, beyin iĢleyiĢi, davranıĢlarımız ve genetik yapımız arasındaki iliĢki oluĢturmaktadır îş hayatına dönük uygulamalar: Profesyonel konuĢ- macılık ve danıĢmanlık yaptığı yönetiĢim, sezgisel anlama ve karar verme alanlarında, beyin bilimleri ile düĢünce bilimlerini bütünleĢtiren bir yaklaĢımı uygulamaktadır. Topluma dönük uygulamalar: Çocuk ve gençlerin ruh sağlığını korumaya yönelik toplumsal çalıĢmalar yürütmektedir. Bu kapsamda özellikle afet sonrası müdahaleler okullarda ruh sağlığını koruyucu uygulamalar ve erken tanı yöntemleri üzerine yoğunlaĢmaktadır. Eğitim: Ġzmir Koleji/Bornova Anadolu Lisesi (1974) ve Ankara Fen Lisesi‟ndeki (1977) temel eğitimim, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi‟ndeki tıp eğitimi, Marmara Üniversitesi Hastanesindeki genel psikiyatri eğitimini, 1995‟te tamamladığı Yale Üniversitesi Tıp Fakültesi‟ndeki çocuk ve ergen psikiyatrisi üst-uzmanlık eğitimi ve ileri araĢtırmacılık eğitimi ile sürdürmüĢtür.
Ödüller/yayınlar: Tıp ve psikiyatri alanında yayımladığı çok sayıda makalesinin yanı sıra Tourette Syndrome Association Research AwardYale-Berger Fellowship Award Roche-Turkey Ttp Başarı Ödülü, International OCD Co- uncil Award gibi uluslarası ödüllere değer görülmüĢ; bilimsel ve toplumsal projeleri TÜBİTAK, Eczactbaşt Bilimsel Destek Fonu; JDC, AJWS ve Jülich (Almanya) Araştırma Merkezi gibi ulusal ve uluslararası kurumlar tarafından desteklenmiĢtir. Prof. Dr. Yankı Yazgan, klinik çalıĢmaları ve bilimsel araĢürmalarını ağırlıklı olarak çocuk ve ergen psikiyatrisi alanında yürütüyor. Meslek alanıyla sınırlı yayınları dıĢında aĢağıdaki kitapları yayınlamıĢtır: Labirent Yolculukları (Remzi, 1991) Hiperaktif Çocuk Okulda (Evrim, 2001) Devlet Baba, Tabiat Ana (Evrim, 2002) Düşe Kalka Büyümek (Epsilon, 2004) 99 Sayfada Bebeklikten Çocukluğa, (T. ĠĢ Bankası Kültür Yayınları, 2006) Kalp Çarpar, Beyin Böler (Kapital Kitapları, 2007)
Didem Ünsal ÖZGEÇMĠġ 1966 doğumlu. Gazi Üniversitesi Basın Yayın Yüksek Okulu‟ndan 1987‟de mezun oldu. Aym yıl, Ankara‟da, Ulus gazetesinde çalıĢmaya baĢladı. 1989‟dan beri Ġstanbul‟da gazetecilik yapıyor. Bugüne kadar Ulus, Sabah, Yeni Yüzyıl, Milliyet, Hürriyet gazeteleri, BRT ve Türkiye‟nin ilk sağlık televizyonu “Medical Channel” ve artı Haber dergisi baĢta olmak üzere çeĢitli basm yaym kuruluĢlarında muhabir ve sağlık editörü olarak çalıĢtı. Mesleğinde sağlık haberleri konusunda uzmanlaĢtı. Yayme- vimizce yayınlanan 99 Sayfada dizisinden çıkan söyleĢi kitapları Ģunlardır: Migren ve Başağrısı, Alzheimer-Parkinson, Tüp Bebek, Depresyon, Bebeklikten Çocukluğa, Kalp Sağlığı.
BĠRĠNCĠ BÖLÜM Ergenliğe Giriş Didem Ünsal # Hocam, ergenlik nedir? Şu meşhur”er- genlik dönemi” ne zaman başlıyor? Prof. Dr. Yankı Yazgan — Ergenlik birçok açıdan, değiĢik Ģekillerde tanımlanabilir. Bu bile onu meĢhur etmeye yetebilir. En sağlamı psikolojik, biyolojik ve sosyal tanımlar arasındaki örtüĢmeyi bulmak. Psikolojik geliĢim açısından yaptığımız tanım ile biyolojik geliĢim açısından yaptığımız tanım arasında bir'örtüĢme var. Psikolojik geUĢimimiz, beynimizin bize her yaĢ dönemimizde sağladığı olanaklara dayanarak gerçekleĢiyor. Bu sebeple ergenlik, insan beynindeki en önemli geliĢim aĢamalarından birinin gerçekleĢtiği 11 ile 14 yaĢ arasındaki bir dönemde, çocuktan çocuğa değiĢen bir sürade baĢlar ve gençlikle devam eden Ergenlik döneminde baĢlayıp, gençlik döneminde önemli ölçüde tamamlanan bu düĢünsel ve psikolojik değiĢim döneminin süresi, yaklaĢık 8-10 yılı bulabilir. Toplumda ergen- liğin baĢlangıç noktası, genellikle kızların âdet görmesi, erkeklerin cinsel geliĢimlerinin farkına varmasıyla yaygın olarak tanımlanır. Bu da doğruluk payı içerir; çünkü cinsel geliĢimi tetikleyen hormonlar aynı zamanda, beyindeki bu
yeniden yapılanma dönemini de baĢlatmaktadır. Sonuç itibariyle çocukluk ile yetiĢkinlik arasındaki geçiĢ döneminin bütününe, yaĢ ve biyoloji sınırlarını koymaksızın ergenlik diyebiliriz. • Ergenlik gerçekten çocukluktan yetişkinliğe geçişin ta kendisi mi? — Çocukluk ile yetiĢkinlik arasındaki dönemi dememizin sebeplerinden baĢlıcası Ģu: GeliĢmiĢ beyinsel ve psikolojik özellikleri açısından bir çocuk gibi korunma ve esirgenme ihtiyacı var. Öte yandan, bir yetiĢkin kadar yetkin ve bağımsızlaĢma eğilimi ve kısmen de potansiyeli olan bir bireyi tanımlıyor olmamız. Ergenin en belirleyici yanı, geçiĢ dönemini temsil ediyor olması. Ülkemiz gibi, ergenliği uzamıĢların çok olduğu ülkelere bakarak durumu daha iyi anlayabiliriz. @ O zaman ergenlik başlangıcı ve bitişi itibariyle uzun bir dönem. 1 î yaşında başlayıp 14 yaşında bitmiyor... — Hayır! 11 ile 14 arasında bir dönemde baĢlar. Bazı çocuklarda biraz daha geç baĢlayabiliyor. Bir kere baĢladıktan sonra kesintisiz bir Ģekilde genç adıyla yetiĢkin yaĢamın içinde eriyerek devam eder. Gençlik ve ergenlik arasındaki sınır kiĢinin hayatta oynadığı sosyal rolün, eviyle, anne-babasıyla, ailesiyle olan mesafesinin durumuna göre değiĢkenlik gösterebilir. ġöyle açıklayayım: 24-25 yaĢ civarında ergenliğe özgü özelliklerin artık geride kalması, kiĢinin hayatının yeni bir olgunluk evresine ulaĢması bekleniyor. O yüzden ben bu kitabın adını Ergenlikten Gençliğe koyuyorum. Ergenlik ve gençlik, kesintisiz devam eden, çocukluktan çıkıp yetiĢkinliğe gidilen yolda uzunca kalman bir ara istasyondur. Ergenlik, geKĢimin ve değiĢimin en çarpıcı olduğu yılları
oluĢturur. Çok hızlı bir değiĢim ve hızlı değiĢimin getirdiği sarsıntılar sebebiyle herkesin gözünde büyüttüğü ve hani anlı Ģanlı bir dönemdir. Gençlik ise, ergenlikten kazanılmıĢ olan bu değiĢimden gelen yeni yetilerin, becerilerin ve özelliklerin pekiĢtirildiği, kullanıma daha çok girdiği ve yerini bulduğu bir devam dönemidir. Ondan sonra da tabii ki olgunlaĢma yolunda ilerlemeye baĢlarız. Bu kadar tanım yeter herhalde. # Ergenliği anlatırken “gelişim” dediniz. İnişleri çıkışları olan bir dönem sanırım... — Herkesin, “Aman ergenlik geldi, geliyor” diye korktuğu bir dönem. Ergenlikyıkım,mı,gelişimmi? @ Ergenlik dönemi hep sorunlarla anılıyor. Siz ne düşünüyorsunuz? — Ergenlik eĢittir sorun, demek doğru olmaz. Birçok araĢtırma sonucuna göre ergenlerin büyük çoğunluğunun ergenlik dönemini, daha önceki veya daha sonraki dönemlere göre, daha az sorunlu geçirebildiklerini biliyoruz. O nedenle ergenlik dönemine, “Yine ne sorun çıkacak” Ģüphesiyle bakmak belki baĢka nedenlerle açıklanabilir. En baĢta biz yetiĢkinleĢ çoktan unuttuğumuz ergenlik döneminin özelliklerine, çocuğumuzda alıĢmakta zorlanıyoruz. Çocuğumuzun yetiĢkinlere özgü çok sayıda karakteristiği geliĢtirmesini; cinsel kimlik, bağımsız hareket ve birçok konuda en az bizim kadar yetkin olmaları gibi özellikleri, bu' dönemi bizatihi bir sorun olarak gördüğümüz zaman ergenliği geçiĢtirilmesi gereken ya da bir an önce kurtulmak gereken bir dönem haline getirebiliyoruz. ĠĢin aslı, pek de öyle değil. Biz büyükler için belki bir sorun gibi görünebi- 3
lir Çünkü çocukları kontrol etmekte ciddi sorunlar yaĢıyoruz. Gücümüzün sınırlarım da hissediyoruz. Onların olası riskler karĢısında hazırlıksız yakalanmalarından endiĢe ediyoruz. Olası riskler uzun bir liste oluĢturuyor. • Listenin başında ne var? — Listenin baĢmda cinsellik var. Söylediklerim büyük kent gençliği için daha çok geçerli olabilir Madde bağımlılığı, alkol düĢkünlüğü gibi sorunlar da sırada. Diğer yandan bu tür olası sorunlarla ilgili hazırlık çocukluk döneminde iyi kötü yapıldığında, çocuğun kendini kontrol becerileri ve özdisipüni geliĢtirildiğinde ergenlik sahici anlamda bir sorun değil. Madde kullanan veya “erken cinsellik” diye tabir edilen soranları yaĢayanlarda ise, kendini kontrol, duygularım ifade edebilme ve kendi değerim bilebilme yetilerinin çok iyi geliĢme fırsatı bulamadığım görebiliyoruz. Meseleler genellikle, birdenbire ve ansızın, ergenlikle baĢlamıyor. Ergenlik öncesinde, gerek arkadaĢ uyumu, gerek toplumsal kuralların gereğini yapabilme hususunda zorluk çeken çocukların ergenlik dönemi de zor geçiyor. Ergenlik herkes için zor olan bir dönemden ziyade zaten zorluklar yaĢayan ve bunun sinyallerini daha küçük yaĢlarda veren çocuklar için, bu zorlukların çok belirgin ve dizginlenemez olabildiği, artık “mızrağın çuvala sığamadığı” bir dönem oluyor. Ergenlikte hafifiyle, ciddisiyle “psikolojik sorun” yaĢama oranı kabaca yüzde 15 diyebilirim. # Ergenlik için bir yıkım mı, yoksa bir gelişim mi demek gerekiyor? — însan beyni ve psikolojisiyle ilgili kavramlara dikkarie baktığınız zaman, yeni yapım dönemleri bir parça yıkım içerir. Bazı eski özelliklerin tabii tamamen sökülüp atılması Ģeklinde değil, ama köklü değiĢime uğraması gibi düĢü 4
nebilirsiniz. Burada insan beyninin bu dönemdeki geliĢimini çok ciddi bir inĢaat faaliyetinin yürütüldüğü, herkesin arı gibi çalıĢtığı bir Ģantiyeye benzetirsek, bu dönemin belki biraz tozlu, çamurlu, ufak tefek kazalı bir dönem olmasını da bekleyebiliriz. Diğer yandan, bu dönemin elde- kinin daha da mükemmelini ve iyisini yapmak amaçlı bazı yıkımlar içermesi, yıkıcı bir durum olduğu anlamına gelmez. Süreç yapıcıdır fakat ufak tefek yıkımlar olmaktadır; olan biten beynin bazı bölgelerinin iĢlevsizleĢmesi, bunların yerine yepyeni hücrelerin, yepyeni alanların oluĢturul- ması, yeni dönemin, yani ergenlikle baĢlayan, gençlikle devam eden bu kesintisiz-, neredeyse 10 yılı bulacak olan dönemin ihtiyaçları için gereken hazırlıkların yapılmasıdır. Ergenlikçoközelbirdönem • Hakikaten söylendiği kadar var. Demek ki ergenlikle ilgili bu kadar araştırma boşuna yapılmıyor değil mi? — Çok özel bir zaman dilimi. Tabii hayatrn her anı özeldir ama ergenlik ve gençlik çok özel bir dönemdir. Birçok hazırlığın sürdüğü, hayata yönelik hazırlıkların devam ettiği, ama hazırlıkların henüz tamamlanmamıĢ olduğu bir dönemdir Diğer yandan ergenlerin ve gençlerin giderek kendilerini hayata hazır hissettikleri, bizim onları henüz hazır bulmamamızı pek de hazmedemedikleri bir dönemdir. B,u yüzden kimimiz bu yaĢta yuvamızı erkenden, bazen zorunluluklar sebebiyle, bazen de gönüllü olarak terk edebiliriz. Birçok konuda ailemizden bağımsızlaĢmaya, kendimizi hayata fırlatıp atmaya hazır hissedebiliriz. Diğer yandan, bunun gerçekleĢmesi bazı açılardan pek öyle mümkün olmaz, çünkü biz, hazır hissetmekle birlikte yeterince hazırlıklı değilizdir. Ben ergenliği tanımlarken, ço- cukların hazır ama hazırlıksız olduğu bir dönem olarak 5
tanımlıyorum. Hazır hissediyorlar aileden uzak ve bağların kendi dilediklerince gevĢek olmasını istiyorlar. Bağımsızlık yönünde, yani geride bıraktığımız ailemizden uzaklaĢmaya (kopma değil bu, yanlıĢ anlaĢılmaması gerekiyor), birazcık onun dıĢında da var olmaya ihtiyaç duyduğumuz bir zaman. Öte yandan, gelecek için hazırlıklarım tamamlamakla geçirmeleri gereken bir dönem olduğu için, aileyle bağların kuvvetli, sağlam olmasına en çok ihtiyaç duyulan bir zamandır. Bir bakıma, henüz göbek bağımızı kesmediğimiz, sadece göbek bağımızın ana-babamızla, yuvamızla, kendimizle daha uzun tutulduğu, bağımızın biraz uzun olduğu, o yüzden de hareket kabiHyetimizin biraz daha fazla olduğu bir zamandır. Ama hazırlıklar henüz tamamlanma- dan tamam deyip, kendimizi hazır hissedip yapağımız hareketler daha çok ailelerin veya okulların, büyüklerin ergenlik problemi olarak gördüğü durumlara yol açar. Orada da zaten ergen, genellikle boyunun ölçüsünü alarak oturup tekrar hazırlıklarım gözden geçirir daha iyi hazırlanıp bir kere daha dener. # Hep hamle yapmak... — Evet öyle. O yüzden yorucu, herkes için yorucu; ama aynı zamanda müthiĢ çarpıcı, etkileyici ve renkli bir dönem. # Siz yorulmuş muydunuz ergenlik döneminde? — Ben yorulmuĢtum. Aslında hazırlıklarımı tamamladığımı düĢünüp yeltendiğim birçok Ģey oldu, boyumun ölçüsünü alıp oturdum. Denemeler yani bağımsızlık yolunda denemelerim olmuĢttı. Bir kısmını “baĢarı”yla gerçekleĢti- rebildim, örneğin erken yaĢta evden ayrılıp yatılı okulda okumak bunlardan biri. Ama bazen hazırlıklarım tamam olmadığı halde, ama kendimi fazlasıyla hazır hissettiğim için ülkeyi, toplumu içine düĢtüğü durumdan kurtarmaya 6
kalkıĢanlar araĢma katılmaya yeltendiğimde, öyle diyeyim, baĢarısız oldum, baĢarısızlığa ortak oldum. Ergenlik ve gençlik kendimizi tanıdığımız, gerçekten kendi “boyumuzun ölçüsünü almaya çalıĢtığımız” da bir dönemdir. Öğrenmeye çalıĢtığım birçok Ģey vardı diye düĢünüyorum. Örneğin, ben ne yapabilirim? Hayat üzerinde bir etkim olabilecek mi? Gelecek o kadar uzak gözükür ki kiĢiye bu dönemde. Hiçbir Ģey görmediğiniz bir geleceğe doğru bir an evvel ulaĢmak için, atılmak istersiniz. Bir yandan da geride bıraktığınız, bir daha gelmeyecek olan çocukluğunuzdan ve onun simgesi olan ana- babanın, yuvanın sıcaklığından kopuyor olmanın üzüntüsünü yaĢarsınız. Böyle çeliĢkili bir dönemdir. Bir yanda coĢku, bir yanda hüzün, bir yanda korku, gelecekle ilgili, ne olacak ne bitecek merakı. ġöyle böyle bir zaman değildir. Bu temaya tekrar tekrar geleceğiz. Ergenlik aynı meselelerin tekrar tekrar ısıtılıp ele alındığı bir dönemdir, kitabımız da biraz öyle olabilir, okurlarımız ĢaĢırmasınlar. # Ergenlik çocukken başlıyor ve sürüp gidiyor. Bu dönemde hâlâ çocuğuz değil mi? — Henüz çocuğuz. Ergenken de aslında, biliyorsunuz yasal olarak çocuğuz. Unicef‟in tanımlamasına göre: “18 yaĢın altındaki herkes çocuktur. Çocuklara ait haklardan yararlanırlar.” Provanınprovası:Ergenlik • O zaman ergen, çocuk ile yetişkin arasındaki biri mi? — Bir geçiĢ dönemidir ama çocuk olarak sayılması gerekir. Neden? Çocuğun kendini yetiĢkin gibi görmeye baĢladığı, ama henüz yetiĢkin olmadığı bir dönemdir. Burada bizi ĢaĢırtacak birçok Ģeyle karĢılaĢabiliriz. Bazı açılardan
ergenin neredeyse bir genç yetiĢkin kadar geliĢmiĢ, bazı açılardan da küçücük bir çocuk gibi olabildiğini görürüz. ġöyle alalım, basit bir örnek; ergenlik doğurganlık ve çocuk yapabilme becerisini kazandığımız bir dönem, ama anne ve baba olmak için hiç de uygun bir zaman değil. Bazı becerilerimiz var bu dönemde, birçok Ģeyi bir yetiĢkin kadar yapabilecek biyolojik, bedensel ve zihinsel becerilere sahibiz. Duygusal geliĢimimiz ise bu becerileri henüz hakkıyla, gereken sorumluluğu alacak düzeyde kullanmaya elvermez. Gençlikle; 16 ile 18 yaĢları arasında baĢlayan dönemde, ergenlikteki kazanmalarımızı bir yetiĢkin olarak kullanabilecek noktaya gelmeye ve gerçek hayatin provasını, daha çok bu gençlik döneminde yapmaya baĢlarız. # Yani bir prova dönemi var. Yeni bir tanım daha çıktı karşımıza.,. — Elbette, tam bir prova, hatta provanın provası. Ergenlik provanın provası, gençlik prova ve ondan sonrası... Burada ülkemizin gerçeklerini ya da birçok ülkenin gerçeğini hatırlamak da lazım. Birçok kiĢi gerekli provaları yapamadan, hazırlıklarını tamamlayamadan, hazır gibi gözüktüğü için birçok özelliğiyle hayata vakitsiz atılmakta ve bunun yükünü ömür boyu hissetmekte. Bu görünürdeki ve zoraki “büyüme”, gerçek anlamda büyümeyi ve yetiĢkin olmayı, olgunlaĢmayı zorlaĢtırmakta. Hayat karĢısında ergenlik ve gençlik dönemini hakkıyla yaĢamamıĢ olmak, hayata atılmıĢ, hatta baĢarmıĢ kiĢilerde dahi hayatın karĢısında yalnız, kolu kanadı kırık hissetme ihtimallerini artırmakta. # Önceki ortak çalışmamız Bebeklikten Çocukluğa adlı kitabımızda çocukluk döneminin çok önemli olduğuna değinmiştiniz. Bizi hayata ergenlik dönemi mi hazırlıyor?
— Ergenlik çok kritik bir dönem. Ġnsanın geliĢimi açısından tabii ki her dakika, her saniye çok kıymetli. YaĢamın her anı bizi geliĢtirici ve ilerletici olabiliyor fakat bu anların en yoğun olduğu dönemlerden biri 0-3 yaĢ ise, diğeri de 11-14 arasında baĢlayıp 16- 18‟e kadar süren ergenlik dönemidir. Ergenliktebedeninönemi • Az önce üreme yetimizden bahsettiniz. Ergenlik döneminde anne-baba olabilmek mümkün mü? — Cinsel faaliyette bulunabiliriz, anne-baba olabiliriz, ama annelik, babalık yapmak mümkün olur mu, siz ne dersiniz? • Ergenlik döneminde kız olsun erkek olsun birtakım fiziksel değişiklikler oluyor, örneğin yüzü sivilceler basıyor... Hepimiz yaşadık zamanında. Ergenin hissettikleri (beden imgesi) ile anne-babanın ergene bakışında, farklılıklar var mı? Yani kişi kendini, bedenini farklı hissederken, ona dışarıdan bakanlar ne görüyorlar? Çünkü ergen anne-babanın gözünde hâlâ bir çocuk sanırım... — Güzel bir noktaya değindiniz. Bir yetiĢkin açısından da aslında, yani ana-baba açısından da çocuğunun bu çarpıcı değiĢimine tanık olmak birden çok anlam taĢır. Bir tanesi; hani Ģarkıda olduğu gibi, “Daha dün annemizin kollarında yaşarken... ‟‟ durumundan, bırakın okul bahçesinde koĢuĢturmaya, sakallı, bıyıklı ya da memeli filan birtakım bireyler haline dönüĢmeye baĢladığınızı görmek, anne-babayı bu durumu bekledikleri halde, yine de Ģok eder. Önce kendileri açısından, çünkü onlar da artık bebeklerini, çocuklarını bir anlamda kaybettiklerini, yerine yeni bir bireyin geldiğini görürler. Bu kaybm üzüntüsü, bazen anne- ba- r 9
hanın hayatım ve davranıĢlarım etkileyebilir. Hatta istemeden, fark etmeksizin, bu büyüme ve geliĢme hamlesini kös- teklemeye, çocuklarındaki bebeksi, anne-babaya, yani kendilerine muhtaç yanları ve eğilimleri adeta teĢvik etmeye baĢlayabilirler. Tabii ki bunu, “Aman böyle yapalım” diye karar vererek değil, gayri ihtiyari, kendi üzüntülerinin tesiriyle yaptıklarını bir kere daha söylemek lazım. Bir baĢka konu da tabii ki, çocuklarımızın büyümesi, biz anne- babalar için de yaĢımızın ilerlediğini, bizim de genç ebeveynler olmaktan çıkıp, orta yaĢlı ebeveynler olma grubuna geçtiğimizi hatırlatan önemli sinyallerdir. Kendi hayatı- mızla ilgili doğal sorgulamaları yaptığımız bir dönem (orta yaĢa doğru ilerleme) ile çocuklarımızın ergenleĢip onların da hayattaki rollerini kurcaladıkları, irdeledikleri bir dönem bir araya gelir. Bu yüzden, hem ana-babamn hem ergenin kafalarının, sırf birbirleri yüzünden değil, kendi ha- yadarınm akıĢı gereği, biraz karıĢık olduğu bir dönemdir. # Anne-babaların kafası karışık. Çocukların da karışık mı? — Onların karıĢıklığı daha çok kendi yaĢadıklarım anlamaya çalıĢma gayretinden kaynaklanan bir kafa karıĢıklığıdır diye düĢünüyorum; bu dönemde anlamaları gereken çok fazla Ģey var. Çok fazla Ģeyi bir anda anlamaya çalıĢtığınız zaman kafanızın karıĢması son derece doğaldır. Zamana sıkıĢıklık duygusunun, bir yandan her an her Ģey bi- tiverecekmiĢçesine bir acelecilik hissi verirken, diğer yandan zaman sonsuzmuĢçasına bir yayılma, bırakıverme davranıĢı doğurması da, biraz gençlik iĢi bir paradoks sayılabilir. # Kısalık-uzunluk, şişmanlık-zayıflık ergenlikte gerçekten önemli bir sorun mu? 10
— Nasıl göründüğümüzün en önemli olduğu dönemlerden biridir. Ġlkokul çocuklarına baktığımız zaman, çoğu sümüklü, eli yüzü kirli, pasaklı (özellikle erkek çocuklar)... Kızlar deseniz, yine görünüĢlerine o denli önem vermeyen bir hal içindedirler. Bu dönemin hemen ardından, ergenlikle birlikte dıĢ görünüĢ, baĢkaları tarafından nasıl algılandığımız, bizi nasıl gördükleri neredeyse her Ģeyi belirleyici bir önem kazanır Ergenliğin aynı zamanda toplum yaĢamına katılma yolundaki önemli bir istasyon olduğunun bir baĢka kanıtı, baĢkalarıyla iliĢkimizdeki değiĢimde bulunabilir. Özellikle nasıl göründüğümüzden nasıl algı- landığımıza (güçlü, ezik gibi) kadar baĢkalarının görüĢleri-: ni önemsemekte epeyce ileri gideriz. # “Nasıl bakıyor, beni beğeniyor mu, nasıl görünüyorum ” gibi düşünceler önem kazanıyor... — “Nasıl algılamyorum”u sadece beğenilmek olarak da düĢünmeyin, örneğin kısalık ve uzunluk bile beğenilmek kadar güçlü algılanmakla ilgili. Zayıf algılanmamak, hırpalanmamak... Hayat içerisindeki darbelere dayanıklı mıyız, çürük müyüz, hemen yıkılıp gidecek miyiz, yoksa “hayat mücadelesi” için yeterince “fit” miyiz? Bu yaĢtayken, güçlü olmak, güçlü görünmek, kendimiz yeterince güçlü değilsek, güçlü olanların yanında bulunmak, bilhassa erkekler için önemlidir. Kızların dünyasındaki güçlülük kavramı, biraz daha derinlik taĢır. Erkeklerde ise, gösteriĢin ötesine geçmek için 20‟li yaĢları beklememiz gerekir. GruplaĢmalar kızlar arasında olsun erkekler arasında olsun, güçlerini birleĢtirmenin, güç birliği yapmanın bir yoludur. Bu güç birliğinin, gruplaĢmaların dıĢında kalanların, sosyal ortamlarda yalnız düĢenlerin kendilerini dıĢlanmıĢ ve zayıf hissetmeleri de ergenliğin getirdiği zorluklardan biridir. Bu zorluklara dayanabilenler bu süreçten sağlamlaĢarak çıkar.
Ergenlikbelirtilen # Kız ve erkek çocuklarındaki ergenlik belirtileri nelerdir? — Biyolojik belirtilerle ilgili birçok ölçüt var, ama ergenlikle ilgili dönüm noktası sayılan iĢaretleri kızlarda daha net görebiliyorsunuz. Âdet görme, (menstruasyon) özellikle kız çocuklarında ergenliğin “ben artık buradayım” ıdır. Kız çocuklarında vücutta görülen diğer cinsel değiĢiklikler ise Ģöyle: Memelerin geliĢmesi, kalçanın geniĢleyerek kadınsı, doğurganlık özelliklerini taĢıması, boyun uzaması, genital bölgelerde tüylenmenin baĢlaması. Kızlar birazcık daha erken yola çıkıp, bir süre erkeklerden bu konularda önde gidebiliyorlar. Erkek çocuklarında ise dıĢarıdan bakanlar için en tipik belirti, sesin değiĢmesidir. Klasik tıbbi ölçüt ise testislerin büyümeye baĢlamasıdır. Ama tabii, devamlı testis çapı ölçmediğimiz için, (ölçenler olsa da, azınlıktalar) genellikle tüylenme, sesin çatallanması gibi değiĢikliklere odaklanırız. Her iki cins için de cildin yağlanması, sivilcelerin çıkması bu konuda formel bilgi sahibi olmayan insanda bile, “Tamam, bu artık değiĢiyor, çocukluktan çıkıyor” düĢüncesini uyandıran değiĢikliklerdir. • Rahat geçen bir ergenlik dönemiyle sancılı geçen bir ergenlik döneminin sonuçlarından bahsedebilir misiniz? — Ruhsal bozukluklar açısından düĢünürsek, ergenlik birçok ruhsal bozukluğun; depresyon, bipolar bozukluk, Ģizofreni,' değiĢik, kaygı reaksiyonları gibi psikiyatrik sorunların baĢladığı bir dönem. Çünkü insan beyninin doğumu izleyen ilk 3 yıldan sonraki en büyük yenilenmeyi geçirdiği zaman, bu dönem. Bu sebeple bazı problemler yaĢamaya genetik yatkınlıkları olan gençler olumsuz ya 12
Ģam koĢulları, kazalar ve travmalarla karĢılaĢtıklarında, bu büyüme ve değiĢme döneminin beyinsel karmaĢıklığı, ciddi rahatsızlıkların ortaya çıkmasına zemin oluĢturabilir. Ergenlik yalnızca yeni sorunların ortaya çıktığı ya da var olanların iyice Ģiddetlendiği bir dönem değil; bazı sorunların da ortadan kalktığı bir dönem. Sorunlar rahatsızlığın niteliğine göre ileri yaĢlarda da devam ediyor veya hafifleyebiliyor (bazı tip “hiperaktivite”lerin yaklaĢık yüzde 30‟u bu yaĢlarda kaybolabilir). Saldırganlık o güne kadar ön planda olduysa, bu sorunun ergenlik döneminde silinme olasılığı pek yok, hatta Ģiddetlenebilir. 7-8 yaĢlarına kadar yaĢananlardan giderek, ergenlik döneminin ne biçimde geleceğini tahmin etmek mümkün. Tahmin, aynı zamanda hata demektir, bunu da elbette unutmamak gerekir. Öte yandan zor da olsa, kolay da olsa bir Ģekilde bu dönem geçiyor. Ömür boyu süreceğini sandığımız dostluklarımızın bir kısmı kaybolabiliyor, ideallerimize bağlılığımız zayıflıyor baĢka idealler gençlik ideallerinin yerini alıveriyor. Zaten daha o dönemdeyken, hedef- lerimiz de sürekli değiĢiyor. Bu dönemden ne kadar edinimle, ilgiyle, kültürle ve baĢarıyla çıkarsak, geleceğimizi bir talihsizlik olmadığı sürece, o derece doyiırucu yaĢarız. Hayatı anlayabilir yaĢamımızı anlamlandırabiliriz. Hayata karĢı iĢtahımız kaçmadığı sürece... • Ergenler için, “Genelde ergenler şöyle hisseder, şöyle davranır” gibi bir şey söyleyebiliyor musunuz? — Her konuda olduğu gibi, bu konuda da bir genelleme yapmaktan uzak dursam iyi olur. Ergenler, geleceği biz büyükler kadar net görmez. Çok hızlı gerçekleĢen değiĢimlerin ortasında kalıp, bu değiĢimlere yetiĢmeye çalıĢmaktan zaman zaman nefeslerinin kesildiğini, kafalarının karıĢtığım, hatta biraz morallerinin bozulduğunu da
söyleyebiliriz. Ama moral bozukluğu demiĢken, hiçbir zaman bütün ergenlerin aslında bir çeĢit depresyonda olduğu veya birtakım taĢkın ya da uygunsuz davranıĢlar yapmalarının kaçınılmaz olduğu yönündeki yorumlara pek katılmadığımı, bu tezleri desteksiz bulduğumu vur- gulamalıyım. Ergenlik her ne kadar karmaĢık ve zorlayıcı bir dönem olsa da, psikolojik açıdan aynı zamanda bu zorlanmaların oldukça sağlıklı bir Ģekilde aĢılabildiği bir dönemdir. Ergenlik, kategorik olarak bir bunalım dönemi değildir, ama zorluklar sebebiyle öyle algılanabilir ve yaĢanabilir. Bir genelleme yapıp, 'ergenliğin can sıkıcılığını, bazen kasvetini depresyona eĢdeğer saymak yanlıĢ olur. 9 Çoğunluk için ailenin rolü ne olabilir? — Büyük çoğunluğu düĢünürsek... Korunmaktan, esir- genmekten ziyade aile ortamı içerisinde karar almayı öğrenmesi, karar alma süreçlerine katılması, sorumluluklara ortak edilmeye baĢlanması ergenin geliĢimine esas katkıyı sağlar. Birçok çocuk kendi hayatının kalanıyla ilgili önemli kararları daha 13-14 yaĢlarında vermek zorunda kalıyor. Gideceği okul, meslek seçimi hep bu yaĢlarda belirleniyor. Karar, verme kapasitesine sahip, ancak bu kapasiteyi kullanma tecrübesinden yoksun olmaları yüzünden, ailenin desteğinden yararlanabilmeleri, bunun için de aile üyeleriyle iletiĢim içinde olmaları çok önemli. Karar verirken kendisi dıĢındaki bireyleri de hesaba katma alıĢkanlığı olan ortamlarda büyüyenler, bazı istekleri gerçekleĢmediğinde ya da ertelendiğinde beklemeyi ve zorluğa katlanmayı bir yük olarak görmezler. Ailesi katılımcı karar alma kültürüne sahip gençlerin geliĢim yolları daha açık olur. Katılımcı kültür derken sorumluluğun gencin üzerine kaldığı bir durumdan bahsetmiyorum. 14
Sonuçta, yetiĢkinler nihai karar alma yetkisine sahipler (çünkü sorumluluk onlarda), ancak aile (yöneticilerinin dıĢındaki) bireylerinin de sesinin duyulduğu aile ortamlarında, istenmeyen davranıĢların çok daha iyi idare edildiğini biliyoruz. Ergenlikfreniiyitutmayanarabagibidir O Ergenlikte bilişsel gelişim ya da zihinsel. gelişim sürmekte mi? Sürmekte ise gelişim, zekayı da. etkiliyor mu? Çünkü siz, Bebeklikten Çocukluğa kitabımızın söyleşisinde, anne-babaların çocuklarının zekalarını geliştirmeye dair ikinci bir şansı ergenlik döneminde yakaladıklarım söylemiştiniz. — Zekadan ziyade muhakemenin, akıl yürütmenin, bir durum hakkında doğru karar verme, doğru tercih yapma becerisinin öğrenildiği, geliĢtiği bir dönem. Bu öğrenme, kimisinde daha hızlı gerçekleĢip kimisinde ise daha uzun zaman alabilir. O yüzden bu yaĢta, bu vücut yapısmda, birçok açıdan olduğu gibi zihinsel olarak da yetiĢkine yalan geliĢmiĢlikte olan çocuklarda, zaman zaman davramĢ kontrolünü sağlayan, davranıĢlarımızı, duygularımızı daha iyi denedememizi, yönetmemizi sağlayan sistemler henüz yeterince geliĢmemiĢ olacağından bazı riskler ortaya çıkabilir. Bunu bir parça, hani gaz sistemi çok iyi, ama freni pek iyi tutmayan bir otomobile benzetebiliriz. Arabanızda sizi hızlı gitmeye cezbeden güçlü bir motor müthiĢ bir hız kazanma kabiliyeti, ama aynı ölçüde güçlü olmayan bir fren mekanizması var. Bu sebeple, bu dönemin getirdiği riskler daha çok, sağı solu belli olmayan duygusal ve zihinsel yapıdan kaynaklanır. 0-3 yaĢ döneminde kaçırılıp ergenlikte telafi edilebilecek fırsatların baĢmda çocuğumuzla iliĢkimizi kalıcı bir Ģekilde düzgün kılma, 15
onunla karĢılıklı iyi bir iletiĢim ve etkileĢim fırsatı yaratma geliyor. Bütün bunlar için ergenlik döneminin mükemmel bir zaman olduğunu düĢünüyorum. Aynı sebeple, ilkokul çağında yaĢanan büyük krizle^ zayıflayan ana- baba-çocuk iletiĢimi, ergenlik dönemindeki bu inĢaat sürecine bağlı olarak biraz “tozlanıp çamurlanabilir”, sarsılabilir. Bu dönemi iyi idare etmemiz, çocuğumuzla iliĢkimizin güçlü kalmasını, onun bir yandan bağımsızlığım kazanırken, bir yandan kendisi için önemli olan aile bağlarım sürdürebilmesini sağlamak, bize 0-3 yaĢ grubunda- kinden de daha büyük bir açılım sağlar. ġans kapımızı ergenlik döneminde ikinci kez çalar. Anne-baba bu Ģansı ya kullanır ya da kullanamaz. # O zaman ergenlik daha çok duygusallığın ağır bastığı bir dönem mi? Yani zihinsel gelişimden daha çok duygusal gelişim mi ön plana çıkıyor ergenlik çağında? — Duygu ve dürtülerimizin adeta patladığı, diğer yandan bunları denetleyecek diğer zihin mekanizmalarının aynı süratte geliĢmediği bir dönem. Aradaki bu eĢitsizlik sebebiyle bazı özelliklerimiz, çok sivri bir Ģekilde ortaya çıkabilir. Duygusal gelgitlerimizi telafi edebilecek muhakeme gücümüz henüz tam olmadığı için gelgitlerimiz biraz Ģiddetli olabilir. Anne-babanın buna hazır olması, hoĢgörülü, ama aynı zamanda da kendi temel değerleri ve kuralları konusunda aralarında mutabık. olmaları ve sağlam durmaları ergenlik dönemini genellikle hem çocuklaĢ hem kendileri için anlamlı ve zevkle hatırlanabilir bir dönem kılar. # Konuyu anne-babaya getirmişken, aile hakikaten genelde olumsuz mu bakıyor? Ergenlik dönemini olumsuz yaşanan bir süreçmiş gibi mi algılıyor? 16
— Korkuyla beklenen bir dönem, fakat bu korku sadece, “Olacaklardan korkmaktır” demek, her Ģeyi çok basite indirgemek olur. Olacaklardan korkmak nedir? “Sınava nasıl hazırlayacağız? Ġyi bir liseyi ya da üniversiteyi nasıl kazandıracağız? Kötü alıĢkanlıklar edinmesini nasıl önleyeceğiz?” gibi, tabii ki çok önemli olan somut konulardan ibaret görme eğilimi yaygındır anne ve babalarda. Ama burada korkumuz, sadece bunları nasıl yapacağımızdan, becereceğimizden ibaret değildir. Bebeğimizi ve çocuğumuzu sanki yitiriyor olmanın, gidenin yerine gelecek olanın nasıl biri olduğunu tam anlayamamanın verdiği bir korku, belirsizliğin yarattığı bir kaygı hakimdir. Oysa biliyoruz ki, ergen pek bir sürpriz yapmaz. Bir gecede bambaĢka biri de olmaz. Anne-babaların ergenlikten korkmalarının önüne geçebilmeleri için, öncelikle ergenlik ve çocukları hakkında genel bir fikir sahibi olmaları gerekiyor. Çocukları hakkında fikir sahibi olmak için gereken de, onun nasıl biri olduğunu, duygularım, düĢüncelerini, tutumlarım, alıĢkanlıklarını öğrenmeleri, bilmeleri. Ailelere bunun için çocuğun ergenlik dönemini beklememelerini tavsiye ediyorum. • Beklemiyorlar, ama o dönem başlıyor diyelim ki... — Tabii, ondan önce zaten eğer zaman kazamp, çocuklarım tanıyabilmiĢ, onunla iyi bir iliĢki kurabilmiĢseler ergenlik dönemi zor olmuyor. Zorlayıcı olabilir, yorucu olabilir. Ama evde misafir ağırlamak da zorlayıcı ve yorucu olabilir keyfimizi ise hiç kaçırmayabilir. Anne-babalaratavsiyeler # O zaman anne ve babaların yapabileceği şeyler var mı? 17
— Çocuklarının özelliklerini yakından tanımalarını öneriyorum. Nasıl bir çocuk bu? Ne ister? Ne düĢünür? Yani sadece dersleriyle, yediği içtiğiyle ilgilenmenin ötesine geçmek için çocuğun bir sinyal vermesini, davranıĢ bozukluklarıyla ya da saldırgan veya üzgün, içekapanık olma gibi birtakım tutumlarla sinyal vermesini beklemeyin. Psikolojik değiĢiklikler ve sorunlar, iç dünyamızda bazı Ģeylerin yolunda gitmediğinin dıĢavurumudur; baĢ ağrısı gibidir yani. Nasıl baĢımızın içinde bir sorun varsa, bir baĢ ağrımız olur Psikolojik sorunlar da ruhumuzun, iç dünyamızın “ağrılarını” yansıtırlar. Bu ağrıların artmasını beklemeksizin hareket etmenin yolu nedir? Çocuklarımızla iliĢkimizin bir düzeni olması; bir arada olma zamanlarının, beraber zaman geçirme alıĢkanlığınm, bir arada konuĢma, birbirini dinleme alıĢkanlığının olması, önemli bulduğum Ģeyler... Anne-baba arasındaki iHĢkinin çocuklara model teĢkil ettiğini biliyoruz. Hele ergenlik döneminde anne-baba arasındaki iliĢkideki gerilimler, zorlanmalar kopuklukla^ anlayıĢsızlıklar, taciz edici, istismar edici nitelikteki davramĢ- lar, ergenlerin zaten nasıl ve ne biçim olacağından kuĢku duydukları geleceğe daha da olumsuz bakmalarım, kendilerini bekleyen gelecekten Ģüphe duymalarım kolaylaĢtım Bazen çocukları, hazırlıklarım yeterince tamamlamadan, hayata koĢturabiliriz. Çocukların kimileri hayata katılmayı reddedip, hayattan uzak durmayı, daha çocuksu, bebeksi kalmayı tercih edebilirler; O yüzden, anne ve babaların sadece çocuklarıyla iyi geçinmek ve hoĢça vakit geçirmekten öte, kendilerinin aile içindeki yaĢantılarının, karıkoca iliĢkisinin nasıl gittiğini de değerlendirmeleri çocuklarının ruh sağlığı ve psikolojik geliĢimi açısından önem taĢıt • Hocam az önce, “Bunalımlı bir dönem değildir” dediniz. .. 18
— Ergenlik eĢittir bunalım, demek yaygın ama yanlıĢ bir formülasyondur. Ergenlik dönemi bunalım demek değildir; ama ergenlik döneminde, diğer dönemlerdekinden daha fazla bunalabilir insan. Sadece çocuk olarak da düĢünmeyin, anne- baba, diğer kardeĢler ve herkes için bunaltıcı anlar olabilir. Bunu bire bir bunalım beklentisiyle eĢleĢtirmesek daha rahat ederiz. Rahat etmek önemli, soluğu idareli kullanmak da. # “Anne-baba arasındaki ilişkiyi çocuklar model alıyor" dediniz. O zaman ebeveynlerin, “Eyvah! Çocuğumuz ergenlik döneminde. Biz ne yapacağız” diye düşünmeye başlamaları gerekir mi? Yoksa her şeyi doğal akışına mı bıraksınlar? — Aile ortamının, çocuğun kurtulmaya can attığı kasvetli, çatıĢmah bir ortam olmasının önüne geçmenin yolunu düĢünmeleri gerekiyor. Hiç olmazsa, çocukları vesilesiyle kendi hayatlarım gözden geçirmiĢ, kendilerine de daha yakından bakmıĢ olurlar. Olumlu düĢünebilme becerisini taĢıyan ailelerin çocuklarının. da genellikle olumlu düĢünme becerilerine sahip olduklarım biliyoruz. Burada olumlu düĢünmeden kastım, devamlı hoplayıp zıplamak ya dâ aynen bir Pol- yarnıa havasında olmaktan ziyade, duyguların hakkım vererek; üzüntüyü üzüntü gibi, neĢeyi neĢe gibi yaĢamayı becerebilmek. Bunun ön Ģartı da duyguları yok ya da önemsiz saymaksızın, kendi duygularımızı tanımaktan geçer. Üzüntünün ve acının doğal bir duygu, baĢarısızlığın hayatın bir parçası olduğunu öğrenme fırsatı bularak büyüyen çocuklar bizi üzen ya da hırslandıran durumların baĢımızı öbür tarafa çevirmekle ortadan kalkmadığını öğrenmiĢ oluyorlar. Bunu öğrenmenin yolları nelerdir diye düĢünülebilir. Tabii ki, psikolojik öğretilere dayalı 19
değiĢik yöntemlerle yapılan psikososyal çalıĢmalar gençlere ve çocuklara çok Ģey kazandırabilir. Ülkemizde ne yazık ki, sadece olanakların kısıtlılığı sebebiyle değil, kültürel faktörlerin etkisiyle de sporun ve sanatm bireylerin hayatında pek az yeri var. Spor deyince, mutlaka rekortmen milli atlet adayı veya basket takımına girecek boy pos ve teknikte adam olmak akla geliveriyor. “Benim sporcum”, iki adım yürümekten üĢenmeyen, asansör yerine merdiveni tercih eden, 1 km uzaktaki okuluna gitmek için taksiye atlamak yerine, 5 dakikacık otobüste ayakta durmaya katlanan çocuk... Hareketin hayatın bir parçası, bedenimiz ve zihnimiz üzerindeki egemenliğimizin ana araçlarından biri olduğunu her fırsatta hatırlamak iyi oluyor. Ergenliğehazırlıktasporunvesanatınönemi • O zaman, galiba çocukları biraz da bu hale getiren bir kültür var... — Bizim de içinde büyüdüğümüz kültür öyle. Çocuğun kiĢisel geliĢimi ile aileninkini bir arada görmekte zorlanan, doğallık ile oluruna bırakma arasındaki farkları biraz unutuveren bir kültür. Tabii bunu aĢmaya çalıĢan birçok anne-baba var. Görüyorsunuz birçok yaz okulunda, spor okulları dolup taĢıyor. Sanat faaliyetleri yaygm, resim atölyeleri, müzik okulları, sanat kursları, oyunculuk... Bu çok umut verici. Çünkü sporun ve sanatm kazandıracağı beceriler, çocukların gerçek hayat için yaptıkları bir baĢka prova niteliğini taĢıyor. O sebeple ben, ergenliğe, hazırlığın araçlarından bir tanesinin çocuklara hem uygulayıcı hem de izleyici spor ve sanat zevki kazandırmak olduğunu düĢünüyorum. 20
• Tam burada anne-babalara ve öğretmenlere de çok iş düşüyor... — Tabii ki kesinlikle! Okullarda spora ve sanata ayrılan zaman, hatta onlar için ayrılmıĢ dersler kolayca harcanır: Ne lüzumu var sorusunun, o pek lüzumsuz sorunun, ilk hedefi “kültür” dersleri olur. Bizim çocukluğumuzda da böyleydi, Ģimdi de böyle, resim dersi yerine matematik yapmak mesela. Çünkü malum sınavlarda resimden soru çıkmaz, spordan da. Soru çıkmayacaksa, niye öğreneyim, niye ilgileneyim? Bir iĢi düĢmedikçe dostunu aramayan insanlardan Ģikayetçi olmayanımız yoktur. Ama hayata bakıĢ açımız, aktardığımız model, ne olduğu belirsiz bir “iĢe yarar/yaramaz” eksenindeyse, ergen ne yapsm? Her ders ve her faaliyet kendi içinde önemli. Vur deyince öldüren bir anlayıĢa sahip olduğumuz için, 7. sınıf öğrencisine, ömür boyu öğreneceği matematik kadarını, 7. sınıf süresinde kazandırmaya çalıĢabiliyoruz. Çocuklar yine taĢıyamayacakları yüklerin altma sokulmakta. TaĢıyamayacakları yükün altma soktuğumuzda, hem zaten yük taĢıma tecrübesi az, hem de yük taĢınamayacak kadar fazla olduğundan ötürü, “Çocuklar neden dağınıklar?” ya da “Neden huysuzlap neden terbiyesizler, neden saygısızlar?” diye Ģikayet etmekten geri durmuyoruz. Sonra da, “Tamam iĢte ergenlik çağı bunalımı baĢladı” deyip, psikoterapistlere, psikiyatri uzmanlarına taĢımaktayız çocukları. Bütün bu olan biteni anlamak ve değiĢtirebilmek için bir doktor bir psikolog veya bir eğitimci olmaya pek gerek yok. Birazcık o yaĢlarımızı hatırlasak, bizi zorlayan, ama sonunda yapmaktan keyif duyduğumuz aktiviteleri hatırlasak... ÇalıĢıp kazandığımız bazı baĢarıları, çalıĢmadığımızda ya da gayret göstermediğimizde içimizde oluĢan çeliĢkili duyguları anım- sasak. Bu ruh hali nasıl oluĢur, nasıl hazırlık yapılabilir? 21
Benim aklıma gelenler, spor, sanat ve geçindirme amaçlı olmayan çalıĢma. Ergenlikveolumludüşünce # Hocam, anne ve babalardan bahsederken, “Olumlu bakabilmek ve duygularımızı tanımak önemli” dediniz. Bu konuda gözlemleriniz vardır diye düşünüyorum. Biz çocuklarımıza ve dünyaya olumlu bakabilme konusunda ne kadar başarılıyız? — Tabii kendimiz olumlu bakmayınca, çocuklarımızın bakması da zor. Örneğin biz kliniğimizde yaptığımız çalıĢmaların yanı sura Türkiye‟nin değiĢik kentlerinde birçok okulda çalıĢmalar yürütüp, çocukların, ergenlerin, gençlerin psikolojik nabızlarım tutuyoruz. Buradan elde ettiğimiz sonuçları sizinle paylaĢacağım. Baktığımız zaman, ergenlerden, gençlerden ve çocuklardan üzüntü ve mutsuzluğa iliĢkin ifadeleri çok sık duyuyoruz. Diğer yandan, günlük hayatlarına baktığımızda, bunun depresyona iĢaret edecek yoğunlukta olmadığım, fakat olumsuz düĢünce, karamsarlık diyebileceğimiz, depresyona yol açma potansiyeli yüksek düĢünme alıĢkanlıklarının yaygın olduğunu görüyoruz. Ve çok enteresan, aslında bu sadece ülkemizdeki Türklerde yaygm değil; örneğin Hollanda‟da yaĢayan Türkleri, Faslıları ve Hollandakları karĢılaĢtıran bir baĢka çalıĢmada da yine Türklerin bu tür karamsar, hüzünlü ifadeleri, çok daha fazla kullandıklarını ortaya koyan bulgular var. • Sadece çocuklar mı? — Hem çocuklarda hem de büyüklerde durum böyle. Depresyon oranlarında aĢra bir artıĢ, bir patlama yok, ama gençlere ve ergenlere baktığımızda, depresyon ya da 22
baĢka bir ruhsal rahatsızlık görülmese bile, genel psikolojik durumları yeterince iyi değil. # “Yeterince iyi değil” derken... — Hayattaki durumunu, insan iliĢkilerini, kendi kapasitesini, yapabileceklerini veya yapamayacaklarım, kendi Ģuurlarım, arzularım, heveslerini doğru değerlendirmek ve doğru izlemek konusunda yeterince iyi değiller. # Olumlu düşünmeyi engelleyen düşünme hataları çok yaygın mı? — Evet! Hepimizin düĢtüğü türden, ama ergenlik döneminde bu hatalara çok daha sık düĢülüyor. Bunlardan bir tanesi, özellikle olan biten olumsuz olayların hep kendisiyle ilgili olduğunu düĢünmek. Örneğin, “ben Ali‟yle ar~ kadaĢım, (arkadaĢlık bu yaĢ döneminin en önemli konusu olduğu için oradan bir örnek vereyim) Ali, Ahmet‟le arkadaĢ oldu ve bu arada benimle daha az beraber olmaya baĢladı...” # Farklı cinsler değil, değil mi hocam? — Farklı cins arkadaĢlığı bu yaĢta herkesin tahayyül ettiği düzeyde belirleyici rol oynamıyor. Daha çok ergenlikten gençliğe geçiĢ döneminde belirleyiciliğe sahip. Bu sebeple özellikle ortaokul çağı çocuklarında kendi cinsiyle arkadaĢlık daha kritik önem taĢır. Burada Ali, Ahmet‟le oynamayı tercih etmiyor. Ali kendiyle ilgili küsur aramaya eğilimli bir çocuk olduğunda Ģöyle düĢünebilir: “Beni artık aralarına almıyorlar. Zaten ben onların oynadığı oyunları iyi oynayamıyorum, benim hiçbir olumlu Ģeyim yok ki, benimle niye oynasınlar.” # “Ahmet kadar komik değilim ki eğlendiremiyorum ” gibi... 23
— Buna “kiĢiselleĢtirme hatası” diyebiliriz. Yani her Ģeyi kendinden bilme. # Ya da, “Bende bata var” gibi... — “Mutlaka ben bir Ģey yaptım.” Yani baĢarısızlık ve olumsuzluğu kendinden bilmek. Diğer yandan aym hata, olumlu olaylardaki kendi rolünü önemsememek Ģeklinde de tezahür edebilir. Örneğin, “Matematik sınavına çalıĢıp girdim, 100 üzerinden 90 aldım, sınav kolaydı. Zaten öğretmen herkese bol not vermiĢ.” # Genelde bunu bütün ergenler yapıyor mu? — Tabii bu, bütün ergenlerin yaptığı bir Ģey değil, ama hepimizin yapmaya yatkın olduğu bir düĢünce hatası. Çocuklukta, ergenlik döneminde bu düĢünce hatalarının üzerine gitmeyi, bunları değiĢtirmeyi daha iyi öğrenebiliyoruz. O yüzden çocuklarımızla ergenlik döneminde yaĢadıkları olumlu ve olumsuz olayları tartıĢabilmek, onlar üzerine birlikte kafa yormak, çok önemli. # Hocam, bunların kalıcı bir noktaya geldiğini düşünebiliyor musunuz? Kendinde suç arama, kendini kıyaslama, “Ben zaten kötüyüm. Başarısızım” gibi olumsuz düşünceleri ileriki yaşlarda da sürdürebiliyorlar mı? — Elbette. Bu tip düĢünce alıĢkanlıkları o yaĢlarda yerleĢmeye baĢlıyor ve bir yetiĢkin olduğunuzda da bu özellikleriniz, ne yazık ki, ömür boyu sizinle kalabiliyor. Ergenlik dönemi; eğer çocuklarımızı yakmdan izleyip, düĢünüĢ ve hayata bakiĢ tarzlarım, yanlıĢ düĢünce alıĢkanlıklarını tespit edersek, onlara zarar verici, onların ruh sağlığım bozucu olabilecek düĢünce alıĢkanlıklarını değiĢtirmek için bir fırsat dönemidir. 24
• Bu arada onları değiştirmeye çalışmak ne kadar mümkün? — Onları değiĢtirmiyoruz, onların düĢünce alıĢkanlıklarını değiĢtiriyoruz. Ebeveyn,düşüncealışkanlığınıdeğiştirmeli # Acaba anne-baba kendi düşünce alışkanlıklarım da değiştirebilir mi? — Çok güzel bir nokta. Çocuklarımız vesilesiyle biz de birçok Ģey öğreniyoruz. Hayatımızdaki çocuklaĢ kendi çocuklarımız olsun, diğer çocuklar olsun, biz yetiĢkinlerin birçok Ģeyi daha derin düĢünmemizi, alıĢkanlıklarımıza daha alıcı gözle bakmamızı sağlıyor. Tabii ki, bir çocukta veya ergende bu değiĢimi sağlamak daha kolay, bir yetiĢkinde bu daha zoç ama yine de çocuklarımıza bu gözle baktığımızda, kendimizle de ilgili birçok olumlu değiĢiklik sağlamak mümkün. # O zaman belki anne-baba için de bir fırsattır... — Zaten biliyorsunuz, bu tür çocuklara yönelik eğitim çalıĢmalarında anne-rbaba olmadan hiçbir Ģey yapılamaz. Sadece çocuğu bir kenara alıp, ona birtakım psikolojik yöntemler uygulamanın çocuğun hayatında çok az değiĢiklik yapabildiğini biliyoruz. • Ebeveynler ile ergenlerin çatışmaları nerede ortaya çıkıyor? „ — Gencin bağımsızlaĢma eğilimi ve yetkinliğini kullanmak için duyduğu istek ile büyüğün deneyimlerinden kaynaklanan riskleri ergen/gençten daha keskin algılama arasında çatıĢma doğar. Anne-baba, genci koruma düĢüncesiyle hareket eder. Ergenin bağımsızlık eğilimi ve ailenin karĢı pozisyona düĢen tutumu arasındaki çekiĢmeler, bu 25
dönemde çoğu genç ve ailesinin kiĢisel geliĢimi için kaçınılmaz ve gerilimli bir fırsat yaratır. ÇeĢitli sebeplerden bu gerilimi kaldıramayanlar için ise gerginlik sürgit bir çatıĢmaya dönüĢebilir. ÇekiĢme yaygın ve genel, çatıĢma ise daha seyrek ve genellikle savuĢturulabilir cinstendir. # Aileler psikolojik yardım alma konusunda istekliler, mi? Sizin bu konudaki görüşleriniz olumlu mu? — Bir çekiĢme ya da çatıĢma gencin geliĢiminin önüne geçiyorsa, ailer ile genç arasındaki gerilimin kasveti, anne-baba ve kardeĢlerin hayatlarmı dayamlmazlaĢtırıyor- sa bir baĢkasından yardım isteyebiliriz. Bazen aileye daha çok yol göstermek için, bazen de ergenin hayatla baĢa çıkmasını zorlaĢtıran sorun her neyse (ya bir ruhsal bozukluk ya da hayata hazırlıksız yakalanmasından kaynaklanan bir kriz) onunla uğraĢmak için ihtiyaç olabilir. Psikolojik yardım, ihtiyacın boyutuna göre birçok Ģekilde, birçok kiĢi tarafından verilebilir. Burada; devreye öğretmenle^ aile büyükleri, antrenörler, ustalar, psikiyatrlar, psikologlar veya danıĢmanlar girer. Bence önemli olan özel ilgi gereğini hissetmek ve o yönde hareket edebilmektir. # Hocam, size gelip danışanlarda, sadece çocuğu alıp onunla konuşmaktansa yanında mutlaka ebeveynlerinin de olmasını istiyor musunuz? — Kesinlikle! Tabii ki çocukla baĢ baĢa geçireceğimiz birçok zaman olabilir, ama ebeveynin anlayıĢında ve kavrayıĢmda bir değiĢim sağlamazsanız, gerçek anlamda yardım etmeniz çok zor. # Gençlerde son yıllarda doyumsuzluk ve günü kurtarma gibi bir yaklaşım egemen. Türkiye geneli mi böyle sizce?
— Kentlerde ve üst sosyoekonomik sınıflarda ergenliğin daha uzun sürdüğünü söyleyebiliriz. Yetkinliklerin ve becerilerin hızlı geliĢtiğini öte yandan tecrübe birikiminin çok daha yavaĢ olduğunu biliyoruz. Ergenlik, hayata “hazır ama hazırlıksız” olunan bir dönem. Hazır olmak ile hazırlıksız olmak arasındaki fark Ģu; gençler zihinsel yetkinlikler, muhakeme ve pratik problem çözebilme becerisi açısından 12 yaĢından sonra biz yetiĢkinlerden daha iyi performansa sahip. Fakat performansla- rım değerlendirecek tecrübe birikimi ise henüz oluĢmaya baĢlıyor. Ergenlik döneminde, beden ve beyin bir dönüm noktasından geçer. Ergen beyni daha ziyade öğrenen bir beyindir. Ergenler iyi geliĢmiĢ yeteneklerinin hızlı ve etkin kullanımından yoksunlar. Beyin doğumdan baĢlayarak 11-12. yaĢlara kadar sürekli “büyüyen” bir yapı. Ergenlikle birlikte (11-12 yaĢ civarı) beyin yapısı henüz gri madde ağırlıkhdır; bu yeni bilginin depolan- masına temel oluĢturan yapısal bir özelliktir. Zaman içerisinde yetiĢkin beynine doğru dönüĢürken hücre bağlantılarım içeren bu gri maddenin toplamı azalır. Beyin bölgeleri arasındaki iletiĢimin kıvraklığım sağlayan ak- madde ise 20‟li yaĢlarla giderek artar. # Bir de gençlerde ilerisi için karar alamama yaklaşımı var. Gençler bugünle geleceği nasıl birbirine bağlayabilir? Gençler bugün yaĢadıkları ile gelecekleri arasındaki bir devamlılık çizgisini oluĢturabildikleri ölçüde hayatları anlam kazamyor. Ergenlik bir tren istasyonu gibi görülebilir: Ya geçmiĢten geleceğe uzanılan bir istasyon ya da ıssız bir çölün ortasında geliĢ ve gidiĢ bağlantı noktaları olmayan bir tren istasyonu. GeçmiĢ ve gelecek arasmda bağlantı kurduğunuz ölçüde varsınızdır. Aksi takdirde, ıssız çölün ortasındaki istasyona benzersiniz.
Ergenliğingencinruhsalgelişimiaçısındanönemi • Ergenlik döneminin gencin ruhsal gelişimi açısından önemi nedir? Bu dönemi rahat geçirmek ile sancılı şekilde geçirmek arasında fark var mı? — Ergenlik birçok ruhsal bozuklukla iç içe geçebiliyor. Depresyon, Ģizofreni, değiĢik kaygı reaksiyonları gibi psikiyatrik bozuklukların baĢladığı dönem. Çünkü ergenlik, insan beyninin doğumu takip eden ilk üç yıldan sonraki en büyük yenilenmeyi ve restorasyonu geçirdiği dönem. Bu sebeple genetik yatkınlıkları olan gençler olumsuz yaĢam koĢullarıyla, bazı problemlerle, kazalar ve sarsıntılarla karĢılaĢtıklarında ciddi rahatsızlıklar ortaya çıkabiliyor. Bunlar bozukluğun niteliğine göre ileri yaĢlarda da devam ediyor veya hafifleyebiliyor. Aym Ģekilde çocuklukta baĢlayan bazı problemler de ergenlik döneminde son bulabiliyor. Ergenlik yalnızca sorunların ortaya çıktığı bir dönem değil, bazı sorunların ortadan kalktığı da bir dönem. Çocuk henüz 7-8 yaĢındayken bu dönemin nasıl geleceğini tahmin etmek mümkün. Ama bu dönem bir Ģekilde geçiyor. Bir sonraki döneme ulaĢtığınızda geçmiĢte bıraktıklarınız, neleri yapıp neleri yapamadığınız önem kazanıyor. BaĢardıklarınız ve baĢaramadıklarınız. Bunlar ergenlik sonrası dönemde etkilerini devam ettiriyor. Ergenlerin ortaya çok büyük eserler koymak, çok Ģey baĢarmak arzusu taĢıdıklarım (belki hepimiz kendi dene- yimlerimizden) biliyoruz. Bu arzu ve enerji sayesinde bu kadar karmaĢık ve gündemi yüklü olan bu dönemin hakkından gelebiliyoruz. Birçoğumuz ergenlik döneminde , kafamıza koyduğumuz ya da arzuladığımız Ģeyleri ger- çekleĢtiremiyoruz. Zaten bu dönemde hedeflerimiz de sürekli değiĢiyor. Bu dönemden ne kadar edinimle, ilgiy 28
le, kültürle ve baĢarıyla çıkarsak, geleceğimiz o kadar (bir talihsizlik olmadığı sürece) doyurucu oluyor. Hayatı anlayabiliyor; yaĢantımızı anlamlandırabiliyoruz. Ergenliktekidepresyonoranıyüzde10 • Peki, ergenlik ile depresyon arasında doğrudan bir ilişki var mıdır? — Depresyonun sık görüldüğü dönemlerden bir tanesi, ergenlik ve bilhassa gençlik dönemidir. Özellikle kız çocuklarında, daha belirgin olmak üzere ergenlikten gençliğe geçiĢle birlikte, 16 ila 18 yaĢ civarında depresyon görülme oranlarının yükseldiğini biliyoruz. Ergenlik dönemi ile çocukluk dönemi arasında da görülme sıklığı açısından bir artıĢ vardır, ama bu oranların ulaĢtığı maksimum değerler yüzde 10‟u ancak bulur. Yüzde 90‟ı ergenlik dönemini bitirip, örneğin üniversite öğrencisi oldu- ğunda, “henüz” depresyon geçirmemiĢ olacaktır. Burada bir hatırlatmada bulunmalıyım; depresyon tehlikeli bir psikiyatrik sorun olmakla birlikte tedavi edilebilir bir sorundur. Üstelik bir kiĢinin, depresyon teĢhisi koyduracak kadar bunalımda olmaması, bir sıkıntısı ya da bir derdi olmadığı anlamına gelmez. Çocuklarımızın ve gençlerimizin psikolojik durumuyla ilgilenmemiz, bir iç dünyaları olduğunu hatırlamamız için onların mutlaka depresyon geçirmelerini ya da kendilerini kontrol becerilerinin zayıflamasını, “dağıtmalarım” ya da birtakım kötü alıĢkanlıklar edinmelerini beklemeyelim, diyorum. • “Bir eğilim olabilir, ama ergenlik bir bunalım dönemi değildir”, “Ergenlikte ille de bunalım yaşanacak diye bir şey yok" dediniz... — Doğru. 10 çocuktan 9‟u depresyon yaĢamaz. 29
® Geriye kalan 9 çocuk bayağı büyük bir çoğunluk oluşturuyor. Duyulan korku ve- kaygının ebeveynler tarafından deneyimlendiğini söylemiştinizy Çocuk, hiç.panik yaşar mı bu dönemde? Kaygısı ya da panik bozukluğu olur mu, yoksa bunlar her ergenin yaşayacağı kaygılar mıdır? Bazı ergenlerde depresif bir eğilimin yanı sıra kaygı ve panik de ön plana çıkabiliyor mu? — Geleceğin net gözükmemesi bazen çocukları telaĢa ve kaygıya düĢürebiliyor. Bu durum özellikle yatkınlığı olan bazı bireylerde, takıntılara, ne bileyim birtakım evham ve endiĢelere yol açabilir. O yüzden hem depresyon hem de kaygı düzeyi açısmdan riskin arttığı bir dönem. # Artabiliyor demek ki... — Tabii, olabilir! # Tabii ki onlar artabildiği gibi kaygı bozukluğu da... — Bütün riskler artıyor. Çocukluk dönemine göre psikolojik sorunlar açısmdan risklerin arttığı bir dönem. # Hepsi artıyor mu? — Hepsinde genel bir artıĢ oluyor. ġantiye örneğini düĢünelim: ġantiyede sol ayağınızdaki ayakkabı kirlenirken, sağ ayağmızdakinin kirlenmemesi mümkün olmaz. Beyin ve ruhsal yapı yeniden yapılanma sürecinden geçiyor ve bu süreçte, tabii ki sıklıkla ufak tefek ya da nadiren büyük kazalar olabiliyor. # Büyük kaza, örneğin, intihar mı? — Büyük kaza, depresyonun intiharla sonuçlanması gibi daha nadir, ama ağır ve ciddi sorunlar. Diğer yandan yanlıĢ ve olumsuz düĢünce alıĢkanlıkları ile depresyon araĢma bir çizgi çekmeyi unutmayalım, çünkü böyle 30
özelliği olanların bir bölümü depresyona giriyorken, bir bölümü girmiyor. Depresyon ağırlaĢmadan da hayatı etkiler, depresyona girmeden de hayat kalitemiz bozulabilir, sorunlarımız çok ağırlaĢmadan da kendimizi kötü hissedebiliriz; yani yüzünüzde 5 sivilce olması ile 50 sivilce olması arasında fark olmayabilir. Anlatabiliyor muyum? 5 sivilce de rahatsız edebilir sizi. Bu sebeple çocuklara gençlere ve ergenlere psikolojik açıdan verilecek en faydah desteğin, geleceğe dönük bakıĢ açılarım daha ümitli hale getirmek olduğuna inanıyorum. 31
İKİNCİBÖLÜMErgen ve Arkadaşlık # Hocam, model alma konusuyla ilgili, “Her zaman an- ne-baba olmaz, bakkal amcadan tutun öğretmene kadar herkes model alınabilir” dediniz. . . . — Çok doğru! GeniĢ bir ömek repertuvarımız olması çok daha iyi. # Ergenin modeli ya da modelleri kimlerdir genelde? — Dediğimiz gibi, öncelikle yetiĢkinler var. YaĢça büyük ergen ve gençler de olabilir bazen. Örneğin bir ortaokul öğrencisiyseniz, lisedeki bir ağabeyi model alabilirsiniz. Tabii bizim açımızdan ikisi de aynı yaĢ grubunda sayılsa da, ağabey adeta bir kuĢak büyüktür. Kendisinden daha fazla deneyim yaĢamıĢ ve daha güçlü olanlar, çocuklar açısından model ve ömek teĢkil edebiliyor. Bazen yaĢıt gruplarında model alınan çocuklar oluyoç fakat bu modeller her zaman olumlu etki de göstermeyebiliyor. Örneğin kendi gücünden kuĢkusu olan çocukların kabadayı gruplarına katıldıklarım, belki yaĢadığı alanın en zalim çocuğu haline dönüĢebildiğim de görmekteyiz. GeçmiĢinde baĢkaları ta- rafından, okulda itilip kakılmıĢ çocuklaĢ ergenliğin ilk dö 33
nemlerine girdiklerinde, hani bıyıkları terlediğinde (özellikle erkek çocuklar için söylüyorum) zorbalıkla yaĢamım sürdüren gruplar içerisinde yer bulup, farklı bir karaktere bürünebiliyorlar. Bazlar arasında fiili zorbalıktan ziyade, sözel zorbalık, dıĢlama, iliĢkilere katmama, arkasından konuĢma, hakkında laf çıkarma Ģeklinde benzer davranıĢlar mevcuttur. Her iki tip yaklaĢım da hedef alman çocuklar için acı verici boyudara ulaĢır. Çünkü toplumdan dıĢlanmak, ergenler arasındaki hiyerarĢinin alt basamaklarına itilmek, ergenlere çok acı verir. Bir kısmı bu role alıĢır, hatta bunu kanıksar. “înek” rolünü veya “çatlak” rolünü bir Ģekilde benimser. Bir kısım çocuk ise, bu itilip kakılmanın, toplumsal hiyerarĢide alt basamaklara doğru bastırılmanın telafisi için kendisini ezenlere benzemeye, kendisi de ezenler araĢma girmeye çalıĢır. Kimisi de küçük çocukları haraca kesmeye, hayvanlara eziyet etmeye, diĢini geçirebildiğine kabadayılık taslamaya çalıĢabilir. Özellikle bu çocukların daha çok yardıma ihtiyacı olduğunu görmekteyiz. Bu sebeple; bir okula, bir mahalleye, toplumsal bir birime bakıldığında ergenlikteki hiyerarĢik iliĢkileri de yakından gözlemek, bu iliĢkiler içerisinde çocukların adaletsizliğe uğramamasını sağlamak, zorbalığa izin vermemek, ailelerin, ortamdaki yetiĢkinlerin, okul yöneticilerinin en önemli vazifesidir. Çünkü gençler toplumda adaletin değil, haksızlığın hüküm sürdüğüne inandığında, biraz önce bahsettiğimiz olumlu düĢünme özelliklerini kazanmak bir yana, karamsar, öfkeli ve yaĢamdan hiçbir beklentisi olmayan bireylere dönüĢebiliyorlar. Aileüyesiçocuktantoplumüyesibireyegeçiş # Arkadaşlar ve arkadaşların etkisi, arkadaş seçimi konusunda biraz daha konuşalım mı ne dersiniz? 34
— ġimdi grup olarak arkadaĢlıkta, gruba kabul edilmek, grubun içinde kalabilmek, iĢleyiĢinde yer almak, ergeni geliĢtirici, ergenin ihtiyaç duyduğu bir durumdur Anne-ba- bayla çatıĢmaların .önemli bölümünün arkadaĢlarla bir arada olma arzusunun çok kuvvetli olması nedeniyle ortaya çıktığım hatırlayalım. Kabadayılıkla ilgili verdiğimiz örnekte olduğu gibi grubun içerisinde kendini kabul ettirmek için bazen baĢkalarım ezmek değil, baĢkalarına koĢulsuz olarak verici olmak da ergenler arasında sık gördüğümüz Ģeylerden bir tanesi. Kendini, ancak özveride bulunursa kabul edeceklerine inanma, aksi takdirde kendisinde değerli bir. Ģey olmadığım düĢünme, özgün kiĢiliğiyle orada bulunduğunda kendini arkadaĢlık etmeye değer görmeme, yine bir kısım çocukta rastladığımız sorunlar. Hepsiyle iyi iliĢkiler içinde olabiliriz, ama herkesle yakın arkadaĢ olmamız zaten fiilen mümkün değildir; Bu yüzden,, iyi geçinmek ile iyi arkadaĢ olmak arasındaki farkı unutmamak lazım. Ġyi geçinmek önemli bir Ģart, ama arkadaĢlık biraz daha yakın, karĢılıklı alıĢveriĢe dayanan, tek taraflı olmayan ve gerçek anlamda ergenlikte öğrenilmeye baĢlanan, hayat boyu devam eden bir kurumdur. ArkadaĢlık, tam bir provadır, geleceğe dönük en ciddi hazırlıklardan biridir Ergenliğin tüm bir sosyal hayatın provası olduğu gibi. # Topluma karışmak konusu var bir de değil mi? — Ailenin üyesi olan çocuktan, toplumun üyesi olan bireye geçiĢin adıdır aslında ergenlik. # Gençler sanki günümüzde çeşitlendi, değil mi hocam? Mesela Anadolu‟da yaşayan genç diye bir ayrım mümkün mü? — Bu kitabın okurları arasında büyük kender -dıĢında yaĢayan insanlar olduğuna da inanıyorum. Bu sebeple, gerek 35
gazete ve dergilerde, gerekse birçok tercüme kitapta sanki hayat sadece Ġstanbul‟da, NiĢantaĢı‟nda veya Beyoğlu‟nda cereyan ediyormuĢ izleniminin olması beni düĢündürüyor, Oysa ülkemizin önemli bir çoğunluğu, hem yaĢlıları hem gençleri, bu alanların dıĢında yaĢıyor Belki okur kitlesinin çoğu için aynı Ģeyi söyleyemesek de okurlarımız arasında büyük kent dıĢı insanlar daha az sayıda da olsa var. Onlar toplumumuzun dokusunu oluĢturan insanlar aslında. Bu yüzden temelde, ergenler ve gençler hakkında konuĢurken, tablonun hem maddi olanakları, hem de inanç sistemleri; toplumsal konum, önyargılar, değerler açısından büyük farklılıklar gösterebildiğini biliyoruz. Bu çevre koĢullarının, çevredeki bakıĢ açısının tıpkı kadına bakıĢta olduğu gibi genç ve ergene bakıĢta da psikolojik durumu çok etkileyici olabildiğini görüyoruz. Buna uç bir örnek vermek gerekirse, Güneydoğu Anadolu‟da yaĢanan genç kız intiharlarım veya töre cinayetlerini hatırlamak yeterli. Bu, belki okurlarımızın bir kısmına, sanki çok uzak bir meseleymiĢ gibi gelse de, bizim dıĢımızda, uzağımızda birtakım insanların baĢma gelen olaylar gibi görsek de, sonuçta aynı sosyokültürel evrimin belki değiĢik noktalarında olduğumuz yurttaĢlarımızdan söz ediyoruz. Bu sebeple belki, bu tür makalelerde “biz” ifadesiyle konuĢurken, “kentli”, “A-B sınıfı” kastediyor toplumun tümünü kapsayıcı olamıyoruz. Bunu aĢmanın yollarım düĢünmeliyiz. # Bir de harfler girdi hayatımıza... — Yani televizyon, reyting terminolojisini kullanırsak, A- B sınıfı olanlarımız töre cinayeti iĢlemiyorsa ya da Batman tipi intiharlar çok fazla hayatımızda yer almıyorsa burada düĢünülmesi gereken; kiĢilerin içinde oldukları toplumsal koĢulların bazen davranıĢları ne kadar yoğun Ģekilde etkileyebileceğidir. Sonuçta biz de (anne-babalar olarak konu
Ģuyorum), çevremizdekilerin hakkımızda ne düĢündüğüne çok önem veriyoruz. Hayatımızda baĢkaları tarafından hoĢ karĢılanmak, hoĢ görülmek, toplumsal değer yargılarına ters düĢmemek, (içimizde ne kadar muhalif bir yan olsa da) davranıĢlarımızı güdüleyebiHyor. “Herkes” var,ama“hiçkimse”yok~ # Şehirde, kentli, köylü, Anadolulu, taşralı gibi bir ayırım hâlâ var mı bilemiyorum. Bu şehirdeki gençler sadece İstanbul‟la sınırlı değil hiç kuşkusuz. Hele hele bu yaz çok konuşulan Göltürkbükü gençliğiyle hiç değil... — Tabii ki! Ġstanbul‟u, Ankara‟yı, Ġzmir‟i, hatta Bursa, Adana, EskiĢehir Mersin, Antalya gibi modem sayılan daha az muhafazakar kentleri iĢin içine kattığınızda bile durum değiĢmiyor. Bu arada çok güzel bir yer olan Göl- türkbükü‟nün Göl Köy ve Türkbükü zamanındaki halini hatırlayan biri olarak Göltürkbükü baĢlığı altında bütünleĢen gençliğin açıkçası hiç kimseyi temsil etmediğim söyleyebilirim. Hiç kimseyi temsil etmemekle birlikte, bu kadar ilgi çekmesi, içinde bulunduğu koĢullardan bunalmıĢ, ne yapacağım bilmeyen, kendisine hiçbir yol gösterilmeyen, gün yüzü görmeyen birçok genç açısmdan özenilen bir Külkedisi hikayesi gibi görüldüğünden olabilir. Yani kavuĢulması beklenen ideal bir durum, bir kurtuluĢ anı, kimsenin karıĢmadığı, herkesin sizi, her adımınızı hayranlıkla izlediği, selüliderinizin bile insanlar için enteresan bulunduğu bir konum. O yüzden bu anlamda birçok gençten duyduğum bir Ģey, hani burun kıvırsalar da dudak bükseler de öyle bir pozisyonda olmak, herkesin dikkat odağı olmak, herkesin bildiği bir isim, herkesin çıkmak istediği delikanlı, herkesin çekici bulduğu genç kız olmak... 37
# Ama herkesin değil mi? — Evet, herkesin. Fakat, burada “herkes” kelimesine vurgunuz önemli. Herkes sizi tanıyor ve biliyor ama sizin kimseyle aslında bir iliĢkiniz yok, yani hiç kimse yok. Yani “herkes var ama hiç kimse yok”. Ergenliğe,göktenzembilleinmiyoruz # Bu kimsesizlik hali yavaş yavaş mı başlıyor? — Elbette. Çünkü ergenliğe de biz, gökten zembille inmiyoruz.. Bir çocukluğumuz, bebekliğimiz var. O dönemde adam yerine konma, ciddiye alınma ihtiyacımız karĢılan- dıysa, ergenlikte de zaten annemizin ve bahamızın (baĢlarına taĢ düĢmedikçe) bu alıĢkanlıkları değiĢmeyecektir. O yüzden, daha az sorun yaĢayacaklardır. ġimdi buraya bir dipnot, belki Bebeklikten Çocukluğa kitabını okumamıĢ olanlar açısından iyi olabilir. “Biz çocuğumuzu ciddiye alıyoruz” deyince, insanlar genellikle, “Biz, o ne derse, onu yapıyoruz” demek istiyorlar. Aslında birini ciddiye almak, onun her istediğini yapmak anlamına gelmez. Ben doktorum, hastalarınım isteklerini ciddiye alırım, ama bana ne yapacağımı onlar söylese ben de onu yapıyor olsam, onların aradığı ve ihtiyaç duyduğu kiĢi ben olmam. Çünkü, bir bilirkiĢiden beklenen bizi duyması ve dinlemesi, kendi tecrübe ve bilgisiyle bizim ihtiyaçlarımızı bir araya getirip, bizim için uygun olanı karar vermemize yardımcı olması, hatta gerekirse, (örneğin bir doktor olarak hayat kurtarıcı bir müdahaleyi düĢünün) bir müdahalede bulunmasıdır. Fakat, “Yok, ben istemiyorum, kalsın” denecek durumlar da var. Bir çocuğun, bir gencin bazı konularda görüĢlerini dinlediğimizde, yani onun görüĢünü ciddiye aldığımızda, onun görüĢünü uygulayacağımız durumlar da var. Fakat eğer o görüĢ, gencin ya da çocuğun çıkarlarına bire bir zıt- sa ve ona ciddi zarar veriyorsa, “Ben çocuğumu ciddiye 38
aldım. O yüzden iĢte haftada birkaç kere uyuĢturucu kullanma isteği vardı. Yapıyorum...” diyemezsiniz. # Sizin daha önceki röportajlarınızdan biliyorum. Bir örnek vermiştiniz, “Bana Porche araba almazsan, „bilmem ne üniversitesine‟ gitmem ” diye... — Bravo! Bu pazarlık cesareti nereden kaynaklanıyor dersiniz? # Yani o cümleyi kurabilecek gençler türedi, öyle mi? — Evet, hem de çok sayıda. En az 15-20‟sini ben tanıyorum. Gerisini siz düĢünün. Bu arada, bir kısmının istese de böyle bir araba alma Ģansı yok. Hatta bir kısmı, otomobil kullanmayı ancak bir Porche‟si olursa öğreneceğini söyler. # Ve tabii bu gençlerin istediğini yapabilen anne-babalar da türemiştir herhalde... — Çünkü bu anne-babalar o çocuklara böyle bir teklifte bulunulabileceği duygusunu veriyorlar. ġimdi, Allah aĢkına; siz ya da ben, annemizden ya da babamızdan Porche isteyemezdik belki ama, “Bu yaz bana bisiklet almazsan, ben okula gitmeyeceğim” demeyi de düĢünmedik, çünkü bunu düĢünmemiz için bir sebep yoktu. Çünkü böyle saçma bir istekle karĢı karĢıya kaldıklarında, annenizin ya da babanızın ya da herhangi bir büyüğünüzün ağzınızın payını vereceğinden emindiniz. # Evet! Çok emindim... — Bu sebeple de zaten isteğinizin saçma olduğunu biliyordunuz. Bana bunu söyleyen, “Anne ve babamdan Porche istedim. Onu almadan gitmem” diyen çocuk ergendi, büyüdü genç oldu artık, beraber büyüdük onunla. Bana diyor ki, “Yankı Abi, bunlar beni böyle alıĢtırdı”... 39
# Şimdi o genç bunları mı söylüyor? — Tabii. “Bunlar beni böyle alıĢtırdı. Çocukluğumdan itibaren, „Tabii oğlum nasıl istersen‟ dediler. Ben o sırada, „Aaaa! Ne güzel her istediğimi yapıyorlar‟ diye düĢünüyordum. Ama Ģimdi dönüp baktığımda, kendileri için kolay olanı yaptıklarım fark ediyorum Yankı Abi” diyor. Çünkü onlar için kolay olan bu, “E, tamam. Oğlumuz istedi yapıyoruz”. Halbuki, “Oğlumuz istedi, ama biz bunun uygun olmadığım düĢünüyoruz ve bunu oğlumuzla karĢılıklı oturup tartıĢıyoruz. Onun bize karĢı çıkıp sinirlenmesini göze alıyoruz ve birbirimizi hırpalamadan tartıĢmayı becermeye çalıĢıyoruz” diyemediler. # Bu, •onlara zor geldiği için... — Zor geldi. Kolay gelen, çocuk ne istediyse yapmak. Kolay geldiği için öyle yaptılar. % O da istemiş... — Evet! “Ben de alıĢtım” diyor. # Alışabiliyor mu hocam? — E tabii, insan rahata kolay alıĢır. Siz de alıĢmaz mısınız, babanız size her yaz bir Porche alırsa, bu yaz da almaĢım beklersiniz. Yani her yaz tatil yapan biri, bir yaz tatile gidilmezse, “Niye tatile gitmiyoruz” diyebilir. # Alışabilir, yani... — Hani, “alıĢmıĢ kudurmuĢtan beterdir” diye, bir laf vardır. # Doğru... — Dolayısıyla, çocuklarımıza kazandırdığımız alıĢkanlıklar, bizim her isteğinin yapılacağı alıĢkanlığından ziyade, her isteğinin ciddiye alınacağı alıĢkanlığıdır Bu ikisi çok 40
ama çok farklı bir Ģey: “Ben isteğini ciddiye alıyorum, yani eğer ikna olursam Porche araba da alırım.” Anlatabiliyor muyum? KarĢılıklı oturup konuĢtuğunuzda, eğer kafanız yatarsa, sizi ikna edebilirse alınır, yani ben Porche alınmaz diye bir Ģey demiyorum. Zorolanıbaşarın:Onunlakonuşun • Aile büyükleri ne yapmalı? — KonuĢmak için zaman ayırmak çok önemli. Ama bu, aslında anne-babanın, ailenin yöneticisi, lideri olmasıyla ilgili bir durum. Çocukla, gençle, ergenle yüzleĢmekten kaçınmayı, birçok durumda görüyoruz: “Nasıl söyleriz? Nasıl ederiz? Aman ters düĢmeyelim, çatıĢmayalım.” Tamamen iyi niyetlerle söylenen Ģeyler bunlar yani burada anne-babanın iliĢkisi her zaman iyi niyetle haraket ediyor. Ama anne-babaların bu kitaptan hatırlamalarım istediğim Ģeylerden bir tanesi Ģu: “Acaba çocuğumuzla iHĢkimizde yeterince cesur, yürekli davranıyor muyuz? Yoksa iĢin kolayına mı kaçıyoruz. Zahmet çıkmasın, baĢımız ağrımasın, Ģöyle güzel güzel maçımı seyredeyim televizyonda ve rahatsız olmadan idare edilsin. Çocuklar da köĢede, kenarda bir Ģekilde büyüsünler iĢte” gibi düĢünüyorsak, tabii eğer Ģanslıysak, bir sorun olmadan büyüyor çocuklar, ama Ģanslı değilsek, çok ama çok Ģanslı biri değilsek, çocuklarımızın bizimle değilse bile, toplumla bir sıkıntı yaĢamaması, mümkün değil. Çünkü ihtiyaçları olan Ģeyi sağlamamıĢ oluyoruz. # Peki hocam, anne babaların bunun cevabını dürüstçe verebildiklerine inanıyor musunuz? — Çoğu aslında veriyor. “Çoğu veriyor” diyorum, ama burada Ģöyle bir fark var tabii. Bir psikiyatra, bir çocuk ve ergen psikiyatrına baĢvuran aile, zaten aslında cesur bir 41
adım atıyor. O yüzden ben, geçmiĢte bu adımları atmamıĢ olmakla birlikte, artık o cesur adımı atmaya karar veren insanlarla çalıĢmıĢ oluyorum. # 18 yaşına kadar olanların doktora başvurusu anne-babalarının inisiyatifinde, değil mi? — Doğru. Bir sorunumuz var diyerek adım atan anne-ba- baların çoğu yürekli, çocukları için bir Ģeyler yapmak isteyen, geçmiĢ yanlıĢlarım onarmak, geleceğe dönük hazırlıkları tamamlamak, eksiksiz yapmak isteyen insanlar. Ama bunu baĢka ortamlarda; örneğin 30-40 yaĢma gelip de gençliğini hatırlayan yetiĢkin insanlarla konuĢtuğumda, bazen anne-babalarının bu adımı atmak akıllarına bile gelmediği için ya da öyle bir kaynak ve imkanları olmadığı için yapamadıklarım, “keĢke yapsalardı”larını dinliyorum. # Birçok insanın bu durumda olduğunu düşünüyorum... — Tabii, hepimizin hayatmda bu tip Ģeyler var. Bereket versin ki hayatta özellikle yaĢımız büyüdükçe en önemli Ģanslardan biri, çevremizdeki insan sayısının artması. Çevremizdeki öğretmenler, antrenörler, mahalledeki büyükler değiĢik insanlarla karĢılaĢma ve onlarla etkileĢim fırsatı sağlıyor. Bu risk de getirebilir tabii. Bunlar sonucunda olumsuz etkiler olma ihtimali de var. Ama anne- babanın bilerek ya da bilmeyerek, üĢengeçliğinden ya da akıl edemediğinden eksik bıraktığı Ģeyleri telafi edecek insanlar da karĢımıza çıkıyor. Lisedeki tarihçi, mahalledeki bekçi amca (eski usul}, yanında yazın çıraklık ettiğimiz bakkal... Bunlar hayatımızı değiĢtirecek etkiler yapabilir; bisikletinizi tamire götürdüğünüz bir bisiklet tamircisiyle iĢini bitirmesini beklerken yaptığımız bir konuĢmanın etkisini küçümsememek lazım. O yüzden, 42
“Çocuklarımızın içinde büyüdüğü çevre” derken, özellikle ergenler ve gençlerde “çevre nedir”in cevabım vermek gerekir. Çevre, artık sadece anne-baba değildir. O yüzden, bazen anne- baba bana, “Oğlumuzu/kızımızı, ideal yetiĢtirmemiz için ne yapmamız lazım” diye sorduğunda, “Artık sadece sizinle, sizin yapabileceklerinizle yetinenleyiz. Çünkü sizin dıĢınızdakilerin etkisinin giderek arttığı bir dönemdeyiz” diye verdiğim cevap, biraz ĢaĢırtıcı gelebiliyor. Ergenlerin ve gençlerin üzerinde ar- kadaĢlarının etkisi de çok büyüktür. Ergenlik,arkadaşlıkdemek # Evet arkadaşlar çok önemli... — ArkadaĢla^ gruplar... Aslında “ergenlik” demek, en çok “arkadaĢlık” demek. Hepimizin en güzel duygularla hatırladığı arkadaĢlar ergenlik, gençlik dönemimizden olan arkadaĢlarımız; yetiĢkin hayatın alavere dalaverelerini çok fazla barındırmayan, masumiyede bağdaĢtırdığımız bir dönem. Gerçek anlamda bize masumiyet duygusu hissettiren; örneğin para alıĢveriĢi gibi “maddi” Ģeylerin hemen hemen hiç konuĢulmadığı, insanların birbirinden büyüklerin beklediği anlamda beklentileri olmaksızın birbirlerine yaklaĢtığı bir dönem. Anlatırken bile idealize ediyo- rum sanki... # Hesap kitap yapmadan. — Oldukça ütopik bir dönem. Gençlikte pek hesap kitap yapılmaz.Ayrıca gençlerin, hesap kitap yapma kapasitesinin sınırlı olduğunu, pek fazla geleceği hesap edemediklerini düĢünüyorum. Gençler açısından gelecek, çok uzun süre sonra ortaya çıkacak bir Ģey. Bir türlü gelmek bilmeyen bir Ģey.
# Ben küçükken, 2000 yılım hesaplıyordum. O kadar uzaktı ki benim için. Ulaşılmaz bir şeydi... — 2000 yılını, çok özel bir zaman sayıyorduk. 2000 geldi, geçti bile. • Geçti, hocani... — Dolayısıyla, gençlerin gelecek hesapları, çok belirgin olmadığı için daha çok ütopik gelecekler üzerine düĢünürler. Gençler sorumluluk aldıkları ölçüde, gelecek perspektifleri ne abartılı bir rahatlıktan ne de aĢırı bir endiĢeden uzaklaĢır. Daha doğru ölçüp biçebilen, yaĢma uygun yükleri ve sorumlulukları taĢıyabilen bir genci veya ergeni, talihi ölçüsünde parlak ve güzel bir gelecek bekler. • İlk kitabımızda anlatmıştınız. Talihe inanıyorsunuz hocam, değil mi? — Kesinlikle. Ama talih tümüyle bizim dıĢımızda cereyan eden bir Ģey değil. # Yani kişi talihini kendi belirleyebilir mi? — Talihimizi yönlendirici etkilerimiz var Tabii, burada derin felsefe yapmak istemiyorum, ancak talihli olduğuna inanmak bile, talihinizi etkileyici Ģeylerden biri. Mesela Ģanslı olduğunuza inanıyorsanız, çevreye daha alıcı gözle bakmaya baĢlıyorsunuz. Daha alıcı gözle baktığınız zaman, daha fazla Ģans elde ediyorsunuz. Dolayısıyla, gerçekten Ģanslı olduğunuza inandığınız için Ģansınız artıyor. Bu durumu ben Ģuna benzetiyorum: Hiç öyle piyango biletiyle filan iĢim yoktur ama bir tane piyango bileti alanın, Ģanslı olduğuna inananın mantığı Ģudur: ġansım hiç almayana göre daha fazla. Hiç almayanın Ģansı sıfır. Oysa sıfır olmayan bir Ģansınız olduğuna en azından inanırsanız, Ģansınızı yaratmaya katkınız olabilir. Talihi, nereden ese 44
ceği belli olmayan bir rüzgar gibi düĢünebilirsiniz, ama rüzgarın estiği yöne göre yelkeninizi açma, dümeninizi kırma kabiliyetinizi geliĢtirmiĢseniz; belki hesapta olmayan Ģeyler hayatınızda gerçekleĢtiğinde bunları göğüsleyebilirsiniz. Birçok beklenmedik Ģey olabilip ama sonuçları kötü olmayabilir ya da size zarar verici, hayâtınız için olumsuz, yıkıcı olmayabilir. Varoşgençliği # Hocam şanstan. bahsettiniz ya, aklıma şehirdeki varoş gençliği geldi. İstanbul’daki Şirinevler-Ataköy örneği. Bir caddeyle birbirinden ayrılan tamamen farklı iki mahalle... — Fiziki ayırımla^ eriĢilebilirlik, ulaĢılabilirlik, sınırların kalkması gibi kavramları düĢündürüyor. Bir mahalleden kalkan ve ötekine giden otobüse binmek sınırların kalkmasını kolaylaĢtırır mı? Örneğin tiyatro ve sanatı bir varoĢ gencine sevdirmeyi düĢündünüğüzü varsayalım. VaroĢtan Taksim‟e bir otobüs koyduğunuz zaman, o otobüse binenlerin sayısı çok fazla olmayacaktın Caddenin öbür tarafına geçmek için, salt eriĢim yetmiyor çoğumuzun aklımızın almadığı kadar bir cesaret gerekiyor: Taksim‟e gelebilen varoĢ genci o cesareti gösteren, risk sever biraz daha gözü kara bitirim delikanlılar... Sahici varoĢ gencini bir Ģekilde Taksim‟e ulaĢmıĢ akıncı pozisyonundaki bitirimler temsil etmiyor. Aynı A-B sınıfı gencini, Göltürkbükü‟ndekilerin temsil etmediği gibi. Biz burada gördüklerimizle yetindiğimiz takdirde, aldanmaya mahkumuz. VaroĢ gencini görmek isteyen varoĢun kendisine gider. Kent merkezindeki varoĢ delikanlılarına bakarak, varoĢ gençliği hakkında hüküm verilemez. O sebeple, ne yapılacaksa, örneğin, tiyatro seyrettirmek istiyorsanız ya da tiyatro kültürünü aĢılamak istiyorsanız, bunu varoĢun içinde yapmak zorundasınız. 45
# Yani otobüslere bindirip bindirip, tiyatroya götürmekle olmuyor... — Evet, aynen öyle! Çünkü o zaman bir bağ oluĢamıyor. # “Varoş” kelimesi ne kadar doğru sizce... — VaroĢtan, yoksulluğu kastediyorum. Yoksulluktan da kastım, tabii ki memur ailesi vesaire de yoksul durumda, ancak yoksulluk ve göçmenliğin bir araya geldiği grupları daha çok kastediyorum. Çünkü bugün bir öğretmen çocuğu da yoksul durumda, ama göçmenlik ruhu içinde değil. O yüzden, Anadolu‟nun birçok yerinde bir devlet memuru olmak, çok, çok kıymetli sayılan, imrenilen bir durum olmaya devam ediyor. Kazanılan paranın küçüklüğü bir yana, kalıcılık, bir yere bağlanmıĢlık, hayatın önünde sürüklenip gitme duygusundan kurtulmuĢluk hissini kazanmak için memuriyet, bir anlamda ruhun olumlu bir etki gösteriyor diyebiliriz. 9 O da bir güç... — Evet. Özellikle varoĢ kesimlerinde .iĢsizliğin de çok yoğun olduğunu düĢünürsek. ĠĢsizliğin bir iĢe yaramama duygusunu, bir Ģey yapamamazlık, duygusunu pekiĢtirdiğini düĢünün. Özellikle varoĢ ergeni ve genci temel zorunlu eğitimi tamamlamıĢ ve dolayısıyla toplumda üretici bir yer alması beklenen biriyken, bunların hiçbirini yapamadan, bütün giinünü boĢ boĢ geçirdiğinde, içinde doğan duyguyu düĢünün. Bu gençlerin enerjisini yönelteceği toplumsal anlamlı kanalları oluĢturmadığımız takdirde, gidecekleri yer belli. # Neresi hocam? — Öfkesini, yani bu durumdan dolayı duyduğu öfkesini, bir Ģekilde kullanabilecek gruplaĢmalar içerisinde kendini 46
bulabilir. Hele bu gruplar kendisini kabul eden, ona değer veriyor gözüken gruplar olduğunda... # Adam yerine konmak ergenlikte bu kadar önemli mi? — Evet. . Bu gençleri adam yerine koyan olduğunda, ne yazık ki geleceklerini tehlikeye sokacak yerlere doğru gittiklerini görebiliriz. Ama Ģöyle düĢünün: Aynı genç köyde olduğunda, en azından çapaya, tarlaya, traktöre, bir yere koĢuyor ve bir iĢe yararlılık duygusunu daha derinden hissediyor. # Peki, ergenin kardeşiyle ya da kardeşleriyle ilişkisi nasıldır? — KardeĢler genelde ergenin pek umurunda değildir. Bazen hele kendi yaĢıtı olmayan biriyse, bir yük ya da bir parazit olarak algılaması ihtimali yüksektir. Diğer yandan bizler, anne-baba olarak ergeni kardeĢiyle ilgili sorumluluklarımızda bir ortak gibi görmeye de eğilimliyizdir. Artık büyümüĢtür ya. Özellikle sosyoekonomik seviyede aĢağıya doğru indikçe, ergenlerin çocuk bakımında ve çocuk yetiĢtirmesinde bilhassa kız ergenlerin, yaĢlarıyla uygun olmayan ağır sorumluluklar altına girdiklerini, evle ilgili birçok sorumluluğun bu çocukların sırtına yüklendiğini görmekteyiz. Ergenlerin ellerinde fırsat olanları, biraz kendilerini toparlayana, kendilerini bulana kadar genellikle kardeĢleriyle belli bir mesafeyi korumayı tercih ederler. Ergenler yaĢları yakın kardeĢler olduğunda, burada belli bir yol yok, bazen rekabet iliĢkisi ön plana çıkabiliyor bazen de yakınlık ve hatta “suç ortaklıkları” görülebiliyor. 47
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Ergenin Okul ve “İş” Hayatı # Ergenin okuldaki durumu nasıldır? Okulda ne yapar? Öğretmenleri, arkadaşları ve otoriteyle ilişkisi nasıldır? — Okulda arkadaĢlar var öğretmenler var ve akademik içerik var. Öğrenme ve dikkat sorunu olan çocukların durumuna değineyim önce. YaklaĢık 1/3‟ünün dikkat sorununda ergenlik döneminde hafifleme görüyoruz. Diğer yandan, ilkokuldan itibaren dikkat ve öğrenme sorunlarıyla gelen çocukların önemli bir kısmında, ergenlikte okul yükünün artmasıyla, diğer sosyal sorumlulukların, arkadaĢlık, otoriteyle uygun iliĢki kurma gibi birtakım yeni görevlerin eklenmesiyle dikkat ve öğrenme sorunları iyice ayyuka çıkabilir. Bilhassa ülkemizdeki eleyici, ayıklayıcı eğitim sistemim düĢündüğümüzde, akademik baĢarının giderek daha da önem kazandığı ve okul hayatının biraz daha ciddileĢtiği 6. sınıftan üniversite yıllarına kadar bilhassa ilkokul çağında dikkat ve öğrenmeyle ilgili aksaklık sinyali vermiĢ çocuklar kendileri için pek kolay olmayan bir döneme girmektedirler. Özellikle ilkokul çağında dikkat ve öğrenme sorunları tespit edilmiĢ çocukların ergenlik ve gençlik dönemlerini daha az pürüzle geçirebilmeleri için, 49
ailelerine kendilerine o döneme kadar yardım etmiĢ kiĢilerle daha yakın temas içinde olmalarım tavsiye ederim. Diğer yandan bazı dikkat ve öğrenme sorunu olan çocuklaĢ o zamana kadar zekalarıyla idare ettikleri akademik performanslarında, ortaokul ve lise çağlarında sistemin sı- kılaĢması, ölçütlerin daha keskinleĢmesi ve öğrenilecek malzemenin çoğalması sebebiyle daha önce hiç sorun yaĢamadıkları halde bu dönemde zorlanabilirler. Akademik baĢarıdaki düĢüĢün en sık görülen sebeplerinden biri dikkat ve öğrenme bozukluklarıdır diğeri de, belki daha sık rasdanam, duygusal dürümdaki aĢırı oynamalar ve bunların en ağır biçimi olan depresyondur. Bu yüzden, notlar bizim için önemli olmayabilir ama çocuğun psikolojik geliĢiminde aksaklıklar olup olmadığıyla ilgili bir gösterge olarak kullanılabilir. Lisedeherkeskendinihaytagösterir # Hocam aklıma geldi. En son ÖSS’de başarılı çocuklara baktığımızda, birçoğunun “hayta” diye tabir ettiğimiz, okuldaki disiplin görüntüsü tasdikname alma boyutuna kadar gelmiş öğrenciler olduğunu görüyoruz... — Gördüm. Türkiye‟deki eğitim sisteminde yükseköğrenim Ģansının son bir sınava ve kimilerine göre acımasız bir smava dayandığı kısmen doğru. Ancak bir yandan da günümüzdeki ÖSS sistemi giderek ezberlenmiĢ, kahp bilginin ortaya dökülmesinden çok, bilgiden bilgi üreten ve hatta sınav sırasında bilgiyi bulan, öğrenen öğrencileri seçmeyi hedefliyor. Ne kadar yapabiliyor o baĢka. Bilgiyi yorumlama ve muhakeme, en önemli biliĢsel yetiler arasında. Standart tesderle “zeki” bulduğumuz çocuklar da sıklıkla daha iyi düzeyde. Smavda baĢarı göstermiĢ öğrenciler arasından elbette “haytalar” da çıkacaktır. Ama baĢarılıların 50
büyük çoğunluğunun, muhakeme gücü geliĢmiĢ olması sebebiyle, haytalık dıĢındaki erdemlere sahip olanların çokça olmasını beklerim. Bir de lisede herkes kendini hayta ya da haylaz göstermekten zevk alır, ben haytayım diyenlere kanıtla diyecek halimiz yok, ama inanmakta acele etmem. # Yani burada bir çelişki yok mu? Zeka kapasitesi ile haylazlık, doğru orantılı olarak görülebiliyor mu?”Yara- maz ise akıllıdır” yaklaşımı da vardır ya toplumumuzda.. — Pek doğru bir yaklaĢım değil bu. Kurnazlık ile akıllılığı karıĢtırmakla ilgili bir Ģey. Türkiye‟deki teste dayalı ayıklama sistemi, derinlemesine bilgi sahibi olmayanların baĢarılı olmasına fırsat veriyor. Bu yüzden, belki sevimli, haylaz ve zeki çocuklar, hani okuldaki baĢarı daha ziyade bilgi derinliğini ölçerken, eleme sınavları biraz daha kurnazca yaklaĢımlara daha çok pirim verdiğinden ötürü bn tip sınavlarda baĢarılı olabiliyorlar Bu tür seçme sınavlarında baĢarılı olanların içerisinde dediğiniz özellikte olan çocuk sayısının, 2-3 taneyle sınırlı olduğunu tahmin edi- yorum. Kalıcı ve sürekli baĢarıyı sağlayanların önemli bir bölümünün; baĢkalarına, içinde yaĢadıkları topluma saygılı, baĢkalarıyla iliĢkilerinde karĢısındakini de düĢünen, sadece kendi öncelikleri veya kendi keyiflerini düĢünmeyen insanlardan çıktığını görüyoruz. # Hocam, “inek” olarak tabir edilen çocukların çok iyi bir ergenlik dönemi geçirmeleri mümkün mü? Çok çalışan, çok okuyan, derslerinde çok ama çok başarılı bir çocuk, çok iyi bir ergendir, çok yaramaz bir çocuk, çok'kötü bir ergendir diyebilir miyiz? — Bu tür ayrımlar yok tabii. “înek olmak” yapacağınız tanıma göre değiĢir. Ödevini zamanında yapmak “inek 51
lik” midir? Kendime cevap vereyim. Her ne kadar bir sözlük tanımı olmasa da inek öğrenci deyince toplumda akla gelen muhtemel özellikler Ģunlar: Çok çalıĢan; sosyal hayatta yetersiz, baĢarısız, katılımcı olmayan; aslında kapasitesiz. Bu tanımlama derslerde gerçek anlamda baĢarıyı içermiyor. ÇalıĢkan olmak her zaman değerli bir özellik. Diğer ikisi ise olumsuz özellikler. Yukarıda tarif edilen “inek öğrenci”nin hayatta toplam baĢarı için sosyal iliĢki düzleminde de hiç olmazsa ortalamaya ulaĢması gereklidir diye düĢünüyorum. Çok çalıĢmanın altında yatabilecek muhtemel sebepler konusunda size katılıyorum. Diğer bir önemli konuysa bir öğrenciye “inek” lakabım takanların sıklıkla zorba, korkutucu talebeler arasından çıkıyor olması. Bu öğrenciler sıklıkla sosyal olarak girgin, ama entelektüel kapasitesi ne olursa olsun çalıĢmaya isteksiz ve ders baĢarısı düĢük çocuklar. Onlardaki eksik parçaların bir kısmı ineklerde var. Ama “inek” bile “ineğim” demez, öyle değil mi? # “İnekler” sosyallikten uzak mı? — Sosyallikten kastımız Ģu: Sosyallik, sadece bütün okulla “arkadaĢ” olmaktan geceyarılarma kadar eğlenmekten ya da MSN‟de hiç “susmamak”tan ibaret olmamalı. Lisede yaptığım tanımı hatırlarsam, 2 çeĢit “inek” var: Biri, bir türlü öğrenemediği için daha çok çalıĢması gerekenler. Diğeri ise, düĢük verimle çalıĢanlar; ama çalıĢmayı değerli bularak bunu devam ettirenler Ama arkadaĢ iliĢkisi kurmakta zorlanıyorsanız, “inek” olsanız da olmasanız da, mutsuz olursunuz. Bir de, “antiinek” ve çok sosyal olarak tanımlanan çocukların okul arkadaĢlarıyla kurduğu iliĢkiye yalandan baktığınızda, daha çok korkutma, ürkütme, ezme, küçümseme, değersizleĢtirme üzerine kurulu olduğunu görürsünüz. Okulun haytaları daha sevimlidirler 52
zorbalar diyelim bunlara. Bu çocukların baĢkalarım küçük düĢürerek, kendilerini iyi hissetmelerinin anlamı üzerinde durmak gerekir belki de. # Bir bozukluk mu var? — Evet. Ama bu çocukların çoğu, okulda çok popüler olabilirler. Güçlü görülen, hayranlık duyulan çocuklar olabilirler ama görünen o ki toplumsal yaĢamda bu rol, onlar açısından uzun vadede pek hayırlı olmuyor. Okuldazorbalıkveşiddet # Okulda etraflarına korku salanlar var. Zorbalık tam olarak nedir ? — Birçok çocuk için okulda gördüğü kötü muamele sebebiyle okula gitmek günden güne zorlaĢabilir Okula gitmek istemeyen bir ergen ya da gençle karĢılaĢtığımda, sebep olarak en hafifinden en ağırına birçok ruhsal sorun aklıma gelir. Bazı psikozlar kuĢkuculuk, takıntılar ya da depresyon... Ama bunlardan da sık görülen bir durum, bazı çocukların okulda özellikle arkadaĢlarından kötü muamele görmesi. Bu kötü muamelenin, sözlü aĢağılama ve itip kakmayla baĢlayıp, ağır taciz, dıĢlama ve hırpalamaya kadar uzandığım biliyoruz. Özellikle ortaokul döne- minde tırmanıĢa geçen bir “uygulama”. Birbiri üzerinde üstünlük kurma çabasındaki genç erkekler topluluğunun, kaba kuvvete dayalı hiyerarĢisi, altta kalanın canının çıktığı bir düzen doğurur. Özellikle, meydanın yetiĢkinlerce boĢ bırakıldığı koĢullarda, kaba kuvvet kullananlar okulu (tıpkı toplumu, kenderi bugün ele geçirdikleri gibi) ele geçirir. Okul yöneticilerinin Ģiddetin uygulayıcılarından olması, ayrımcılık yapması, yönetim içinde farklı üslupların birbiriyle çatıĢması, öğretmenlerin sindirilmesi okuldaki 53
zorbalığa çanak tutar. Okulun yönetici kadrosunun, özellikle okul müdürünün demokratik uygulamayı ne ölçüde hayata geçirebildiğine bağlı olarak sorunlar artar veya azalır. Zorbalığın sadece yoksul kesimlerde ya da varoĢ okullarında olmadığım da belirteyim. Zayıf görülen çocukların ve değiĢik sebeplerle yadırganan ya da tuhaf bulunanların üstüne topluca gidilmesini organize edenler tek tek uğraĢmaktan da yüksünmezler. # Zorbaların psikolojisi bozuk mu? Zorbalığın tedavisi mümkün mü? — Zorbaların psikolojik yapısı üzerine yapılan çalıĢmalar, okul zorbalarının büyük bölümünün tedavi edilebilecek tipte bir ruhsal bozukluğu olmadığım göstermekte. “Gitsin, tedavi olsun” beklentisiyle pek uyuĢmayan bu durumun bir baĢka anlamı daha var: Zorbalar ne o zaman, ne de ileride “kaybedenler” arasında pek olmazlar. Zorbaların hedef seçtikleri çocukların psikolojik durumlarında depresyon ve travmatdk stres bozukluğu baĢta olmak üzere birçok sorun görülebilmektedir. Psikolojik durumu pek parlak olmayan bir diğer grup ise, kendisi bir dönem zor- baların hedefi olmuĢ, sonra da zorbalar kesimine adamıĢ çocuklardan oluĢur. Arada kalmıĢlığın yükünden midir bilmem, ama eski kurban, yeni zorba çocuklar ve gençler ruhsal durumlarındaki bozulmadan sıyrılmakta zorlanırlar. En kahcı sıkıntıları, kiĢilik bütünlüğü ve kendine güven alanlarında yaĢarlar. # Bu durumda yetişkinlere düşen görevler nelerdir? — En önemlisi zorbahğa hoĢgörü göstermemek. Okullarda ezilen çocukların diğerlerim tahrik edici davrandığından söz edilir. Bazılarının gerçekten “gıcık”, “garip” ve “rahatsız edici” olduğundan bahisle, adeta kötü muamele 54
yi hak ettikleri ima edilir. Derinlemesine baktığınızda, farklı ya da aykırı olandan rahatsızlık duyanların saldırma özgürlüğü olduğu anlamına gelebilecek yorumlar Ģiddet kültürünün, televizyondan, filmlerden ya da oyunlardan daha önce, yetiĢkinlerin bizzat zorbalarca ezilen çocuklara yönelik tutumlarından beslendiğini adeta doğrular. Okul yöneticilerinin ya da aile büyüklerinin tutumları değiĢtikçe, zorbalığın denetlenebildiğim ve bu gençlerin kendilerini bir biçimde dizginleyebildilderini görüyoruz. # Sıra çalışma bayatına geldi. Çalışmak zorunda kalanlar olduğu gibi bir de gerçekten belki de anlattığınız gibi çalışmasının aslında çok da iyi olabileceği bir kesim var... — “BoĢ zamanda çalıĢma”dan biraz farklı bir Ģeyi kastediyorum: BoĢ zamanda çalıĢmanın zaten çok yapıcı bir etkisi olduğunu biliyoruz. BoĢ zamanı değerlendirme faaliyeti olarak iĢe yaradığı gibi, bir Ģeyler yapmanın anlamı da çoktur. Diğer yandan, iĢçi genç için konuĢursak, evet, ev geçindirmek zorunda kalan, evin ekonomisini ayakta tutmak zorunda kalan kiĢi olmak, bir ergen için, hele 18 yaĢın altında biri için çok büyük bir sorumluluktur Mümkün olduğunca uzak duralabilse keĢke. Ve hayatin zorlukları nedeniyle birçok insanın, çok erken yaĢta hayata atıldığını biliyoruz. Bu onları geliĢtiriyor. Yine aynı noktaya geliyoruz. TaĢımaya henüz hazır olmadığı, hazırlıklarını aĢan bir sorumluluğu yüklediğinizde genç, zorlanabilir Bu onu geliĢtirmez, ona bir Ģey katmaz. Onu biraz zorlar. Bir çocuğun boĢ zamanlarında çalıĢmasının ötesinde, düzenli çalıĢıp aile ekonomisine katkıda bulunması dediğiniz gibi yaĢanan ortama, çevreye, hatta ülkeye çok bağlı ve kesin bir doğrusu olmayan bir konu. Köyde çocuğun okula gitse de, gitmese de tarlaya gitmesi normal ve kesinken, Ģehirli çocuğun okul sonrası çıraklığı çocuğun üzerinde bir yük 55
gibi geliyor insana. Bunun yanında geçtiğimiz yüzyıllar içinde çocukların eriĢkinler gibi çalıĢtığı ve aynı sorumluluklara sahip olduğu zamanlardan korumaya muhtaç olduğunun düĢünüldüğü dönemlere geldik. Çocuğun geliĢimsel, biyolojik ve psikolojik yapısı çalıĢma hayatında üstüne konacak yüke olan direncini belirliyor. Ve küçüklük dönemlerinden itibaren çahĢan ve zorluklara göğüs gören, belki hiç okumamıĢ çocukların, “iyi aile çocuğu, hanım evladı, sorunlarım ebeveynlerinin çözdüğü ve yalnızca ders çahĢan” günümüz baĢardı çocuk imajına göre hayata çok daha dirençli olması düĢündürücü bir gözlem. “Beni öldürmeyen güçlendirir” sözünde olduğu gibi, kimimiz güçlüklerden besleniriz. Beslenemeyenlerin baĢma ne geldiğini ise hiç görmüyor olabiliriz. Çalışmanındozuveayanönemli # Birazcık çalışma dediniz, nasıl ayarlayacağız o “birazcığı”? — Birazcık; bütün yaz çalıĢması, eve ekmek getirmesi gibi bir beklenti hiçbir zaman olmaksızın. Ona hem birçok çocuk gibi dinlenme ve tatil hakkı hem de bir iĢe yarama hakkı ve görevi verdiğimiz takdirde, bunun çocuk açısından geliĢtirici bir etkisi oluyor. # Peki, Anadolu’da çalışan çocuğun durumu hakkında neler söyleyeceksiniz? — Anadolu‟daki çocukların ya da taĢradaki, varoĢtaki çocukların çok büyük bir bölümü ya evin gelirine katkıda bulunmak ya da gelecekte bir meslek sahibi olabilmek için çalıĢıyor. Bunun negatif bir etkisi olacaktır demek zor. Hatta bu gençlerin önemli bir bölümünün hani ana kuzusu sayılan çocuklara göre daha özgüvenli, daha 56
becerikli, daha hayatın içinde olduklarını görebiliriz. Burada taĢıdıkları yükü en iyi Ģekilde taĢımalarının ölçüsünü nasıl koyacağız? Yani anne-babanın çalıĢmayıp da, sadece çocuğun çalıĢtığı bir aile ortamında, bu olumlu etkiyi çok beklemiyorum. Daha somut bir örnek vereyim; örneğin saçlarımı kestirdiğim berberdeki, saçlarımı yıkayan 12 yaĢındaki delikanlı, hem ailesine katkı hem de gelecekte yapabileceği bir iĢi olsun, bir sanat edinsin diye orada. Ama bundan dolayı en ufak bir üzüntü ya da sıkıntı duymadığı gibi aksine gurur duyduğu, zevk aldığı, üstelik para da kazandığı bir iĢ yapıyor. ġimdi burada bu gencin durumu, bütün gün televizyon baĢında ve internette kol bacak kesme oyunu oynayan bir gençle kıyaslanamayacak derecede pozitif bir ruh halini temsil ediyor. Çocuğun taĢıyabileceği, taĢırken çok az zorlanacağı ve kapasitesini geliĢtirebileceği, yeni. beceriler kazanacağı tipteki bir çalıĢma hayatının, psikolojik olarak olumlu etkileri çok büyük. # Çalışma hayatı, okula rağmen mi? — Bunu okula alternatif olarak söylemiyorum. Çünkü biliyoruz ki ülkemizde adına “temel eğitim” denen 8 yıllık eğitim, daha yıllar boyunca insanların gündelik hayatlarında aktif, hayatın tadım alabilen, sunulan fırsatlardan tam yararlanabilen bireyler olmalarına yetmeyecek. Ancak gençlerin, özellikle lise eğitimini tamamlamıĢ gençlerin, üniversite eğitimi almak yerine, kendilerini mesleklerine hazırlayacak tipte bir eğitim programı çerçevesinde hayata atılmayı tercih etme hakları olduğunu düĢünüyorum. Bazı gençleĢ “Ben artık hayata atılacağım” dediğinde, önlerini kesmemek bazen daha iyi oluyor. • Yani ille de üniversite... 57
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan
99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan

Recommended

Ergenlik psikolojisi adnan kulaksızoğlu
Ergenlik psikolojisi adnan kulaksızoğluErgenlik psikolojisi adnan kulaksızoğlu
Ergenlik psikolojisi adnan kulaksızoğluMeryem Bal
 
Ergenlik dönemi herşey
Ergenlik dönemi herşeyErgenlik dönemi herşey
Ergenlik dönemi herşeyMustafa Cansız
 
Duygusal zeka
Duygusal zekaDuygusal zeka
Duygusal zekailker KALDI
 
Problem Çözme Teknikleri
Problem Çözme TeknikleriProblem Çözme Teknikleri
Problem Çözme TeknikleriCaner Taban
 
PROBLEM ÇÖZME VE KARAR VERME TEKNİKLERİ
PROBLEM ÇÖZME VE KARAR VERME TEKNİKLERİPROBLEM ÇÖZME VE KARAR VERME TEKNİKLERİ
PROBLEM ÇÖZME VE KARAR VERME TEKNİKLERİB&B Eğitim Koçluk ve Danışmanlık
 
ухаан 2
ухаан 2ухаан 2
ухаан 2bayarankh
 
"Ruhumuzdan Hayatımıza Yansıyanlar" İletişimin Psikolojik Temelleri
"Ruhumuzdan Hayatımıza Yansıyanlar" İletişimin Psikolojik Temelleri "Ruhumuzdan Hayatımıza Yansıyanlar" İletişimin Psikolojik Temelleri
"Ruhumuzdan Hayatımıza Yansıyanlar" İletişimin Psikolojik Temelleriilker KALDI
 
Beden Dili, Body language
Beden Dili, Body languageBeden Dili, Body language
Beden Dili, Body languageInanc Alikilic
 

Recommended

Ergenlik psikolojisi adnan kulaksızoğlu
Ergenlik psikolojisi adnan kulaksızoğluErgenlik psikolojisi adnan kulaksızoğlu
Ergenlik psikolojisi adnan kulaksızoğluMeryem Bal
 
Ergenlik dönemi herşey
Ergenlik dönemi herşeyErgenlik dönemi herşey
Ergenlik dönemi herşeyMustafa Cansız
 
Duygusal zeka
Duygusal zekaDuygusal zeka
Duygusal zekailker KALDI
 
Problem Çözme Teknikleri
Problem Çözme TeknikleriProblem Çözme Teknikleri
Problem Çözme TeknikleriCaner Taban
 
PROBLEM ÇÖZME VE KARAR VERME TEKNİKLERİ
PROBLEM ÇÖZME VE KARAR VERME TEKNİKLERİPROBLEM ÇÖZME VE KARAR VERME TEKNİKLERİ
PROBLEM ÇÖZME VE KARAR VERME TEKNİKLERİB&B Eğitim Koçluk ve Danışmanlık
 
ухаан 2
ухаан 2ухаан 2
ухаан 2bayarankh
 
"Ruhumuzdan Hayatımıza Yansıyanlar" İletişimin Psikolojik Temelleri
"Ruhumuzdan Hayatımıza Yansıyanlar" İletişimin Psikolojik Temelleri "Ruhumuzdan Hayatımıza Yansıyanlar" İletişimin Psikolojik Temelleri
"Ruhumuzdan Hayatımıza Yansıyanlar" İletişimin Psikolojik Temelleriilker KALDI
 
Beden Dili, Body language
Beden Dili, Body languageBeden Dili, Body language
Beden Dili, Body languageInanc Alikilic
 
Acil Durum Tatbikat Degerlendirme Raporu
Acil Durum Tatbikat Degerlendirme RaporuAcil Durum Tatbikat Degerlendirme Raporu
Acil Durum Tatbikat Degerlendirme RaporuGültekin Cangül
 
Tanımlayıcı araştırma
Tanımlayıcı araştırmaTanımlayıcı araştırma
Tanımlayıcı araştırmaparantez
 
ACİL DURUM KODLARI - RENKLİ KODLAR - MAVİ-BEYAZ-PEMBE KOD
ACİL DURUM KODLARI - RENKLİ KODLAR - MAVİ-BEYAZ-PEMBE KODACİL DURUM KODLARI - RENKLİ KODLAR - MAVİ-BEYAZ-PEMBE KOD
ACİL DURUM KODLARI - RENKLİ KODLAR - MAVİ-BEYAZ-PEMBE KODKemal ASLAN
 
RİSK DEĞERLENDİRME FORM ÖRNEĞİ (Fine Kinney Metodu)
RİSK DEĞERLENDİRME FORM ÖRNEĞİ (Fine Kinney Metodu)RİSK DEĞERLENDİRME FORM ÖRNEĞİ (Fine Kinney Metodu)
RİSK DEĞERLENDİRME FORM ÖRNEĞİ (Fine Kinney Metodu)Gültekin Cangül
 
ERGENLER İLE İLETİŞİM
ERGENLER İLE İLETİŞİMERGENLER İLE İLETİŞİM
ERGENLER İLE İLETİŞİMCihangir Acar
 
Gözlem formu 1
Gözlem formu 1Gözlem formu 1
Gözlem formu 1 mekki kocabaş Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi sağlık bilimleri enstitüsü
 
Mülakat Egitimi
Mülakat EgitimiMülakat Egitimi
Mülakat EgitimiIpek Aral
 
Kavram Haritası
Kavram HaritasıKavram Haritası
Kavram HaritasıTC PeLingüz Yalçın
 
Stres
StresStres
StresSema Atasever
 
Personel Seçim Süreci - İnsan Kaynakları Yönetimi Sunum e-Micro MBA /Univeris...
Personel Seçim Süreci - İnsan Kaynakları Yönetimi Sunum e-Micro MBA /Univeris...Personel Seçim Süreci - İnsan Kaynakları Yönetimi Sunum e-Micro MBA /Univeris...
Personel Seçim Süreci - İnsan Kaynakları Yönetimi Sunum e-Micro MBA /Univeris...Univerist
 
Gıda Güvenliği ve Hijyen
Gıda Güvenliği ve HijyenGıda Güvenliği ve Hijyen
Gıda Güvenliği ve Hijyenkocarlitarim
 
alveollerde gaz değişimi (fazlası için www.tipfakultesi.org )
alveollerde gaz değişimi (fazlası için www.tipfakultesi.org )alveollerde gaz değişimi (fazlası için www.tipfakultesi.org )
alveollerde gaz değişimi (fazlası için www.tipfakultesi.org )www.tipfakultesi. org
 
Sınıf yerleşim düzeni kadir
Sınıf yerleşim düzeni kadirSınıf yerleşim düzeni kadir
Sınıf yerleşim düzeni kadirŞaban Yıldız
 
Ri̇sk değerlendi̇rme formu örnek
Ri̇sk değerlendi̇rme formu örnekRi̇sk değerlendi̇rme formu örnek
Ri̇sk değerlendi̇rme formu örnekMustafa Ali ŞAHİN
 
Anahtar Performans Göstergeleri(KPI)
Anahtar Performans Göstergeleri(KPI)Anahtar Performans Göstergeleri(KPI)
Anahtar Performans Göstergeleri(KPI)Zeynep DÜNDAR
 
Cihan sağlık insan gücü dünya'da durum
Cihan sağlık insan gücü dünya'da durumCihan sağlık insan gücü dünya'da durum
Cihan sağlık insan gücü dünya'da durumcihank30
 
İş Makinası Günlük Araç Kontrol Listesi
İş Makinası Günlük Araç Kontrol Listesiİş Makinası Günlük Araç Kontrol Listesi
İş Makinası Günlük Araç Kontrol ListesiGültekin Cangül
 
Catışma yönetimi
Catışma yönetimiCatışma yönetimi
Catışma yönetimiilker KALDI
 
Farklılıkların Yönetimi
Farklılıkların Yönetimi Farklılıkların Yönetimi
Farklılıkların Yönetimi Dokuz Eylül University
 
SunumTürkiye'de Kadın Hakları
SunumTürkiye'de Kadın HaklarıSunumTürkiye'de Kadın Hakları
SunumTürkiye'de Kadın HaklarıMehveş Ekşiler
 
Ergenlik semineri
Ergenlik semineriErgenlik semineri
Ergenlik seminerihuseyinkorkmaz
 
Ergenli̇k dönemi̇
Ergenli̇k dönemi̇Ergenli̇k dönemi̇
Ergenli̇k dönemi̇MEB
 

More Related Content

What's hot

Acil Durum Tatbikat Degerlendirme Raporu
Acil Durum Tatbikat Degerlendirme RaporuAcil Durum Tatbikat Degerlendirme Raporu
Acil Durum Tatbikat Degerlendirme RaporuGültekin Cangül
 
Tanımlayıcı araştırma
Tanımlayıcı araştırmaTanımlayıcı araştırma
Tanımlayıcı araştırmaparantez
 
ACİL DURUM KODLARI - RENKLİ KODLAR - MAVİ-BEYAZ-PEMBE KOD
ACİL DURUM KODLARI - RENKLİ KODLAR - MAVİ-BEYAZ-PEMBE KODACİL DURUM KODLARI - RENKLİ KODLAR - MAVİ-BEYAZ-PEMBE KOD
ACİL DURUM KODLARI - RENKLİ KODLAR - MAVİ-BEYAZ-PEMBE KODKemal ASLAN
 
RİSK DEĞERLENDİRME FORM ÖRNEĞİ (Fine Kinney Metodu)
RİSK DEĞERLENDİRME FORM ÖRNEĞİ (Fine Kinney Metodu)RİSK DEĞERLENDİRME FORM ÖRNEĞİ (Fine Kinney Metodu)
RİSK DEĞERLENDİRME FORM ÖRNEĞİ (Fine Kinney Metodu)Gültekin Cangül
 
ERGENLER İLE İLETİŞİM
ERGENLER İLE İLETİŞİMERGENLER İLE İLETİŞİM
ERGENLER İLE İLETİŞİMCihangir Acar
 
Mülakat Egitimi
Mülakat EgitimiMülakat Egitimi
Mülakat EgitimiIpek Aral
 
Personel Seçim Süreci - İnsan Kaynakları Yönetimi Sunum e-Micro MBA /Univeris...
Personel Seçim Süreci - İnsan Kaynakları Yönetimi Sunum e-Micro MBA /Univeris...Personel Seçim Süreci - İnsan Kaynakları Yönetimi Sunum e-Micro MBA /Univeris...
Personel Seçim Süreci - İnsan Kaynakları Yönetimi Sunum e-Micro MBA /Univeris...Univerist
 
Gıda Güvenliği ve Hijyen
Gıda Güvenliği ve HijyenGıda Güvenliği ve Hijyen
Gıda Güvenliği ve Hijyenkocarlitarim
 
alveollerde gaz değişimi (fazlası için www.tipfakultesi.org )
alveollerde gaz değişimi (fazlası için www.tipfakultesi.org )alveollerde gaz değişimi (fazlası için www.tipfakultesi.org )
alveollerde gaz değişimi (fazlası için www.tipfakultesi.org )www.tipfakultesi. org
 
Sınıf yerleşim düzeni kadir
Sınıf yerleşim düzeni kadirSınıf yerleşim düzeni kadir
Sınıf yerleşim düzeni kadirŞaban Yıldız
 
Ri̇sk değerlendi̇rme formu örnek
Ri̇sk değerlendi̇rme formu örnekRi̇sk değerlendi̇rme formu örnek
Ri̇sk değerlendi̇rme formu örnekMustafa Ali ŞAHİN
 
Anahtar Performans Göstergeleri(KPI)
Anahtar Performans Göstergeleri(KPI)Anahtar Performans Göstergeleri(KPI)
Anahtar Performans Göstergeleri(KPI)Zeynep DÜNDAR
 
Cihan sağlık insan gücü dünya'da durum
Cihan sağlık insan gücü dünya'da durumCihan sağlık insan gücü dünya'da durum
Cihan sağlık insan gücü dünya'da durumcihank30
 
İş Makinası Günlük Araç Kontrol Listesi
İş Makinası Günlük Araç Kontrol Listesiİş Makinası Günlük Araç Kontrol Listesi
İş Makinası Günlük Araç Kontrol ListesiGültekin Cangül
 
Catışma yönetimi
Catışma yönetimiCatışma yönetimi
Catışma yönetimiilker KALDI
 
SunumTürkiye'de Kadın Hakları
SunumTürkiye'de Kadın HaklarıSunumTürkiye'de Kadın Hakları
SunumTürkiye'de Kadın HaklarıMehveş Ekşiler
 

What's hot (20)

Acil Durum Tatbikat Degerlendirme Raporu
Acil Durum Tatbikat Degerlendirme RaporuAcil Durum Tatbikat Degerlendirme Raporu
Acil Durum Tatbikat Degerlendirme Raporu
 
Tanımlayıcı araştırma
Tanımlayıcı araştırmaTanımlayıcı araştırma
Tanımlayıcı araştırma
 
ACİL DURUM KODLARI - RENKLİ KODLAR - MAVİ-BEYAZ-PEMBE KOD
ACİL DURUM KODLARI - RENKLİ KODLAR - MAVİ-BEYAZ-PEMBE KODACİL DURUM KODLARI - RENKLİ KODLAR - MAVİ-BEYAZ-PEMBE KOD
ACİL DURUM KODLARI - RENKLİ KODLAR - MAVİ-BEYAZ-PEMBE KOD
 
RİSK DEĞERLENDİRME FORM ÖRNEĞİ (Fine Kinney Metodu)
RİSK DEĞERLENDİRME FORM ÖRNEĞİ (Fine Kinney Metodu)RİSK DEĞERLENDİRME FORM ÖRNEĞİ (Fine Kinney Metodu)
RİSK DEĞERLENDİRME FORM ÖRNEĞİ (Fine Kinney Metodu)
 
ERGENLER İLE İLETİŞİM
ERGENLER İLE İLETİŞİMERGENLER İLE İLETİŞİM
ERGENLER İLE İLETİŞİM
 
Gözlem formu 1
Gözlem formu 1Gözlem formu 1
Gözlem formu 1
 
Mülakat Egitimi
Mülakat EgitimiMülakat Egitimi
Mülakat Egitimi
 
Kavram Haritası
Kavram HaritasıKavram Haritası
Kavram Haritası
 
Stres
StresStres
Stres
 
Personel Seçim Süreci - İnsan Kaynakları Yönetimi Sunum e-Micro MBA /Univeris...
Personel Seçim Süreci - İnsan Kaynakları Yönetimi Sunum e-Micro MBA /Univeris...Personel Seçim Süreci - İnsan Kaynakları Yönetimi Sunum e-Micro MBA /Univeris...
Personel Seçim Süreci - İnsan Kaynakları Yönetimi Sunum e-Micro MBA /Univeris...
 
Gıda Güvenliği ve Hijyen
Gıda Güvenliği ve HijyenGıda Güvenliği ve Hijyen
Gıda Güvenliği ve Hijyen
 
alveollerde gaz değişimi (fazlası için www.tipfakultesi.org )
alveollerde gaz değişimi (fazlası için www.tipfakultesi.org )alveollerde gaz değişimi (fazlası için www.tipfakultesi.org )
alveollerde gaz değişimi (fazlası için www.tipfakultesi.org )
 
Sınıf yerleşim düzeni kadir
Sınıf yerleşim düzeni kadirSınıf yerleşim düzeni kadir
Sınıf yerleşim düzeni kadir
 
Ri̇sk değerlendi̇rme formu örnek
Ri̇sk değerlendi̇rme formu örnekRi̇sk değerlendi̇rme formu örnek
Ri̇sk değerlendi̇rme formu örnek
 
Anahtar Performans Göstergeleri(KPI)
Anahtar Performans Göstergeleri(KPI)Anahtar Performans Göstergeleri(KPI)
Anahtar Performans Göstergeleri(KPI)
 
Cihan sağlık insan gücü dünya'da durum
Cihan sağlık insan gücü dünya'da durumCihan sağlık insan gücü dünya'da durum
Cihan sağlık insan gücü dünya'da durum
 
İş Makinası Günlük Araç Kontrol Listesi
İş Makinası Günlük Araç Kontrol Listesiİş Makinası Günlük Araç Kontrol Listesi
İş Makinası Günlük Araç Kontrol Listesi
 
Catışma yönetimi
Catışma yönetimiCatışma yönetimi
Catışma yönetimi
 
Farklılıkların Yönetimi
Farklılıkların Yönetimi Farklılıkların Yönetimi
Farklılıkların Yönetimi
 
SunumTürkiye'de Kadın Hakları
SunumTürkiye'de Kadın HaklarıSunumTürkiye'de Kadın Hakları
SunumTürkiye'de Kadın Hakları
 

Viewers also liked

Ergenli̇k dönemi̇
Ergenli̇k dönemi̇Ergenli̇k dönemi̇
Ergenli̇k dönemi̇MEB
 
Çocuklara Ödev Yaptırabilmek...
Çocuklara Ödev Yaptırabilmek...Çocuklara Ödev Yaptırabilmek...
Çocuklara Ödev Yaptırabilmek...MEB
 
Ego geli̇şti̇ri̇ci̇ di̇l
Ego geli̇şti̇ri̇ci̇ di̇lEgo geli̇şti̇ri̇ci̇ di̇l
Ego geli̇şti̇ri̇ci̇ di̇lMeryem Bal
 
İleti̇şi̇mde farkindalik
İleti̇şi̇mde farkindalikİleti̇şi̇mde farkindalik
İleti̇şi̇mde farkindalikMeryem Bal
 
Beden di̇li̇ i̇. erdoğan
Beden di̇li̇ i̇. erdoğanBeden di̇li̇ i̇. erdoğan
Beden di̇li̇ i̇. erdoğanMeryem Bal
 
Bürolarda iletişim
Bürolarda iletişimBürolarda iletişim
Bürolarda iletişimMeryem Bal
 
İleti̇şi̇m ana baba tutumlari çocuk haklari
İleti̇şi̇m ana baba tutumlari çocuk haklariİleti̇şi̇m ana baba tutumlari çocuk haklari
İleti̇şi̇m ana baba tutumlari çocuk haklariMeryem Bal
 

Viewers also liked (10)

Ergenlik semineri
Ergenlik semineriErgenlik semineri
Ergenlik semineri
 
Ergenli̇k dönemi̇
Ergenli̇k dönemi̇Ergenli̇k dönemi̇
Ergenli̇k dönemi̇
 
Çocuklara Ödev Yaptırabilmek...
Çocuklara Ödev Yaptırabilmek...Çocuklara Ödev Yaptırabilmek...
Çocuklara Ödev Yaptırabilmek...
 
Ego geli̇şti̇ri̇ci̇ di̇l
Ego geli̇şti̇ri̇ci̇ di̇lEgo geli̇şti̇ri̇ci̇ di̇l
Ego geli̇şti̇ri̇ci̇ di̇l
 
İleti̇şi̇mde farkindalik
İleti̇şi̇mde farkindalikİleti̇şi̇mde farkindalik
İleti̇şi̇mde farkindalik
 
KPD'nin Tavsiye Ettigi Kocluk Sozlesmesi
KPD'nin Tavsiye Ettigi Kocluk SozlesmesiKPD'nin Tavsiye Ettigi Kocluk Sozlesmesi
KPD'nin Tavsiye Ettigi Kocluk Sozlesmesi
 
Beden di̇li̇ i̇. erdoğan
Beden di̇li̇ i̇. erdoğanBeden di̇li̇ i̇. erdoğan
Beden di̇li̇ i̇. erdoğan
 
Bürolarda iletişim
Bürolarda iletişimBürolarda iletişim
Bürolarda iletişim
 
İleti̇şi̇m ana baba tutumlari çocuk haklari
İleti̇şi̇m ana baba tutumlari çocuk haklariİleti̇şi̇m ana baba tutumlari çocuk haklari
İleti̇şi̇m ana baba tutumlari çocuk haklari
 
Ofke ve stres
Ofke ve stresOfke ve stres
Ofke ve stres
 

Similar to 99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan

GelişIm Psikolojisi
GelişIm PsikolojisiGelişIm Psikolojisi
GelişIm Psikolojisiderslopedi
 
GelişIm Psikolojisi
GelişIm PsikolojisiGelişIm Psikolojisi
GelişIm Psikolojisiderslopedi
 
Okul öncesinin önemi
Okul öncesinin önemiOkul öncesinin önemi
Okul öncesinin önemiCanan Gürkan
 
09c6503cd778e22a2c35d6ad9f937a0d
09c6503cd778e22a2c35d6ad9f937a0d09c6503cd778e22a2c35d6ad9f937a0d
09c6503cd778e22a2c35d6ad9f937a0dgrandad12
 
Ergenlik Dönemi
Ergenlik DönemiErgenlik Dönemi
Ergenlik DönemiUniverist
 
Ruhsal ci nsel-ve_ruhsal-toplumsal_ge_lisim (fazlası için www.tipfakultesi.org)
Ruhsal ci nsel-ve_ruhsal-toplumsal_ge_lisim (fazlası için www.tipfakultesi.org)Ruhsal ci nsel-ve_ruhsal-toplumsal_ge_lisim (fazlası için www.tipfakultesi.org)
Ruhsal ci nsel-ve_ruhsal-toplumsal_ge_lisim (fazlası için www.tipfakultesi.org)www.tipfakultesi. org
 
Okul dönemi̇ çocuğunun geli̇şi̇m dönemleri̇
Okul dönemi̇ çocuğunun geli̇şi̇m dönemleri̇Okul dönemi̇ çocuğunun geli̇şi̇m dönemleri̇
Okul dönemi̇ çocuğunun geli̇şi̇m dönemleri̇gsk55
 
Gelişimin Temel Kavramları.pptx
Gelişimin Temel Kavramları.pptxGelişimin Temel Kavramları.pptx
Gelişimin Temel Kavramları.pptxMehmetbaren1
 
Okul öncesi eğitimin önemi
Okul öncesi eğitimin önemiOkul öncesi eğitimin önemi
Okul öncesi eğitimin önemiCanan Gürkan
 
çOcuğu tanima tekni̇kleri̇
çOcuğu tanima tekni̇kleri̇çOcuğu tanima tekni̇kleri̇
çOcuğu tanima tekni̇kleri̇Edanur Kurt
 
Gelişim Kavramı ve Gelişim Psikolojisi
Gelişim Kavramı ve Gelişim PsikolojisiGelişim Kavramı ve Gelişim Psikolojisi
Gelişim Kavramı ve Gelişim Psikolojisidrgrzm
 
Ergenlerde Duygusal Öz Yeterlik ile Üç Boyutlu Bağlanma Arasındaki İlişkinin ...
Ergenlerde Duygusal Öz Yeterlik ile Üç Boyutlu Bağlanma Arasındaki İlişkinin ...Ergenlerde Duygusal Öz Yeterlik ile Üç Boyutlu Bağlanma Arasındaki İlişkinin ...
Ergenlerde Duygusal Öz Yeterlik ile Üç Boyutlu Bağlanma Arasındaki İlişkinin ...Harunsmailncekara
 
Ergenlik
ErgenlikErgenlik
ErgenlikTulay01
 
Www.kpss10.com gelişim psikolojisi 2012
Www.kpss10.com gelişim psikolojisi 2012Www.kpss10.com gelişim psikolojisi 2012
Www.kpss10.com gelişim psikolojisi 2012wikioogle
 
Gelişim ilkeleri
Gelişim ilkeleriGelişim ilkeleri
Gelişim ilkelerimassive501
 

Similar to 99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan (20)

GelişIm Psikolojisi
GelişIm PsikolojisiGelişIm Psikolojisi
GelişIm Psikolojisi
 
GelişIm Psikolojisi
GelişIm PsikolojisiGelişIm Psikolojisi
GelişIm Psikolojisi
 
Okul öncesinin önemi
Okul öncesinin önemiOkul öncesinin önemi
Okul öncesinin önemi
 
Okul öncesi egitimin önemi
Okul öncesi egitimin önemiOkul öncesi egitimin önemi
Okul öncesi egitimin önemi
 
09c6503cd778e22a2c35d6ad9f937a0d
09c6503cd778e22a2c35d6ad9f937a0d09c6503cd778e22a2c35d6ad9f937a0d
09c6503cd778e22a2c35d6ad9f937a0d
 
Ergenlik Dönemi
Ergenlik DönemiErgenlik Dönemi
Ergenlik Dönemi
 
İLKOKULDAN ORTAOKULA GEÇİŞ
İLKOKULDAN ORTAOKULA GEÇİŞİLKOKULDAN ORTAOKULA GEÇİŞ
İLKOKULDAN ORTAOKULA GEÇİŞ
 
Ruhsal ci nsel-ve_ruhsal-toplumsal_ge_lisim (fazlası için www.tipfakultesi.org)
Ruhsal ci nsel-ve_ruhsal-toplumsal_ge_lisim (fazlası için www.tipfakultesi.org)Ruhsal ci nsel-ve_ruhsal-toplumsal_ge_lisim (fazlası için www.tipfakultesi.org)
Ruhsal ci nsel-ve_ruhsal-toplumsal_ge_lisim (fazlası için www.tipfakultesi.org)
 
Otizmli çocuklar
Otizmli çocuklarOtizmli çocuklar
Otizmli çocuklar
 
Okul dönemi̇ çocuğunun geli̇şi̇m dönemleri̇
Okul dönemi̇ çocuğunun geli̇şi̇m dönemleri̇Okul dönemi̇ çocuğunun geli̇şi̇m dönemleri̇
Okul dönemi̇ çocuğunun geli̇şi̇m dönemleri̇
 
Gelişimin Temel Kavramları.pptx
Gelişimin Temel Kavramları.pptxGelişimin Temel Kavramları.pptx
Gelişimin Temel Kavramları.pptx
 
Okul öncesi eğitimin önemi
Okul öncesi eğitimin önemiOkul öncesi eğitimin önemi
Okul öncesi eğitimin önemi
 
çOcuğu tanima tekni̇kleri̇
çOcuğu tanima tekni̇kleri̇çOcuğu tanima tekni̇kleri̇
çOcuğu tanima tekni̇kleri̇
 
Hippotherapy module 9 TR
Hippotherapy module 9 TRHippotherapy module 9 TR
Hippotherapy module 9 TR
 
Gelişim Kavramı ve Gelişim Psikolojisi
Gelişim Kavramı ve Gelişim PsikolojisiGelişim Kavramı ve Gelişim Psikolojisi
Gelişim Kavramı ve Gelişim Psikolojisi
 
Ergenlerde Duygusal Öz Yeterlik ile Üç Boyutlu Bağlanma Arasındaki İlişkinin ...
Ergenlerde Duygusal Öz Yeterlik ile Üç Boyutlu Bağlanma Arasındaki İlişkinin ...Ergenlerde Duygusal Öz Yeterlik ile Üç Boyutlu Bağlanma Arasındaki İlişkinin ...
Ergenlerde Duygusal Öz Yeterlik ile Üç Boyutlu Bağlanma Arasındaki İlişkinin ...
 
GelişIm 1
GelişIm 1GelişIm 1
GelişIm 1
 
Ergenlik
ErgenlikErgenlik
Ergenlik
 
Www.kpss10.com gelişim psikolojisi 2012
Www.kpss10.com gelişim psikolojisi 2012Www.kpss10.com gelişim psikolojisi 2012
Www.kpss10.com gelişim psikolojisi 2012
 
Gelişim ilkeleri
Gelişim ilkeleriGelişim ilkeleri
Gelişim ilkeleri
 

More from Meryem Bal

Ai̇le i̇çi̇ i̇leti̇şi̇m
Ai̇le i̇çi̇ i̇leti̇şi̇mAi̇le i̇çi̇ i̇leti̇şi̇m
Ai̇le i̇çi̇ i̇leti̇şi̇mMeryem Bal
 
Timeislikeariver
TimeislikeariverTimeislikeariver
TimeislikeariverMeryem Bal
 
Timeislikeariver
TimeislikeariverTimeislikeariver
TimeislikeariverMeryem Bal
 
öğRetim yöntemleri
öğRetim yöntemleriöğRetim yöntemleri
öğRetim yöntemleriMeryem Bal
 

More from Meryem Bal (6)

Ai̇le i̇çi̇ i̇leti̇şi̇m
Ai̇le i̇çi̇ i̇leti̇şi̇mAi̇le i̇çi̇ i̇leti̇şi̇m
Ai̇le i̇çi̇ i̇leti̇şi̇m
 
Aquarelle
AquarelleAquarelle
Aquarelle
 
Timeislikeariver
TimeislikeariverTimeislikeariver
Timeislikeariver
 
Timeislikeariver
TimeislikeariverTimeislikeariver
Timeislikeariver
 
Sorusormak
SorusormakSorusormak
Sorusormak
 
öğRetim yöntemleri
öğRetim yöntemleriöğRetim yöntemleri
öğRetim yöntemleri
 

99 sayfada ergenlikten gençliğe yankı yazgan

  • 1. 99 Sayfada dizisi, kamuoyunun ilgisini çekebilecek konulardaki bilgi varlığını özet ve kolay okunur bir Ģekilde aktarmayı amaçlayan, konulu bir söyleĢi dizisidir. Ġncelenen konunun önde gelen bir uzmanıyla söyleĢi gerçekleĢtirilmekte, elde edilen bilgi ve görüĢler, kolay okunur ve kolay anlaĢılır bir Ģekilde iletilmektedir. SöyleĢiler, söyleĢi tekniğine hakim, ele alman konuda bilgi sahibi ve karmaĢık konuları kolay anlaĢılır Ģekilde ifade etme becerisine sahip kiĢilerce gerçekleĢtirilmektedir. Dizide ele alınan konu, soru-cevap tekniğiyle 99 sayfa içinde sunulmaktadır.
  • 2. SAYFADA D Ġ Z Ġ S Ġ 2ir 99SAYFADA ERGENLĠKTEN GENÇLĠĞE PROF. DR. YANKI YAZGAN' SÖYLEġĠ DĠDEM ÜNSAL © TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI, ZOO7 EDİTÖR LEVENT CĠNEMRE GÖRSEL YÖNETMEN BĠROL BAYRAM GRAFİK TASARIM UYGULAMA TÜRKĠYE Ġġ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI I. BASKI: 2000 ADET, MAYIS ZOOJ ISBN 978-9944-88-079-4 BASKI •SENA OFSET (0212) 613 38 46 LİTROS YOLU 2. MATBAACILAR SİTESİ B BLOK 6. KAT NO: 4NB7-9-II TOPKAPI 34OIO İSTANBUL . TÜRKĠYE Ġġ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI İSTİKLAL CADDESİ, NO: 300/4 BEYOĞLU 34430 İSTANBUL Tel. (0212) 252 39 91 Fax. (0212) 252 39 95 www.iskultutcom.tx
  • 3. TÜRKİYE ^ BANKASI Kültür Yayınları ergenlikten gençli PROF. DR. YANKI YAZGAN Söyleşi Didem Ünsal 99 Sayfada
  • 4. T
  • 5. Prof. Dr. Yankı Yazgan ÖZGEÇMĠġ Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi‟nde ve Yale Üniversitesi Tıp Fakültesi‟nde öğretim üyesi olarak sürdürdüğü bilimsel araĢtırma ve eğitim çalıĢmalarının yanı sıra, psikiyatri alanında serbest uzman hekim olarak çalıĢmaktadır. Bilimsel yayınlarının ve araĢtırmalarının odağım, beyin iĢleyiĢi, davranıĢlarımız ve genetik yapımız arasındaki iliĢki oluĢturmaktadır îş hayatına dönük uygulamalar: Profesyonel konuĢ- macılık ve danıĢmanlık yaptığı yönetiĢim, sezgisel anlama ve karar verme alanlarında, beyin bilimleri ile düĢünce bilimlerini bütünleĢtiren bir yaklaĢımı uygulamaktadır. Topluma dönük uygulamalar: Çocuk ve gençlerin ruh sağlığını korumaya yönelik toplumsal çalıĢmalar yürütmektedir. Bu kapsamda özellikle afet sonrası müdahaleler okullarda ruh sağlığını koruyucu uygulamalar ve erken tanı yöntemleri üzerine yoğunlaĢmaktadır. Eğitim: Ġzmir Koleji/Bornova Anadolu Lisesi (1974) ve Ankara Fen Lisesi‟ndeki (1977) temel eğitimim, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi‟ndeki tıp eğitimi, Marmara Üniversitesi Hastanesindeki genel psikiyatri eğitimini, 1995‟te tamamladığı Yale Üniversitesi Tıp Fakültesi‟ndeki çocuk ve ergen psikiyatrisi üst-uzmanlık eğitimi ve ileri araĢtırmacılık eğitimi ile sürdürmüĢtür.
  • 6. Ödüller/yayınlar: Tıp ve psikiyatri alanında yayımladığı çok sayıda makalesinin yanı sıra Tourette Syndrome Association Research AwardYale-Berger Fellowship Award Roche-Turkey Ttp Başarı Ödülü, International OCD Co- uncil Award gibi uluslarası ödüllere değer görülmüĢ; bilimsel ve toplumsal projeleri TÜBİTAK, Eczactbaşt Bilimsel Destek Fonu; JDC, AJWS ve Jülich (Almanya) Araştırma Merkezi gibi ulusal ve uluslararası kurumlar tarafından desteklenmiĢtir. Prof. Dr. Yankı Yazgan, klinik çalıĢmaları ve bilimsel araĢürmalarını ağırlıklı olarak çocuk ve ergen psikiyatrisi alanında yürütüyor. Meslek alanıyla sınırlı yayınları dıĢında aĢağıdaki kitapları yayınlamıĢtır: Labirent Yolculukları (Remzi, 1991) Hiperaktif Çocuk Okulda (Evrim, 2001) Devlet Baba, Tabiat Ana (Evrim, 2002) Düşe Kalka Büyümek (Epsilon, 2004) 99 Sayfada Bebeklikten Çocukluğa, (T. ĠĢ Bankası Kültür Yayınları, 2006) Kalp Çarpar, Beyin Böler (Kapital Kitapları, 2007)
  • 7. Didem Ünsal ÖZGEÇMĠġ 1966 doğumlu. Gazi Üniversitesi Basın Yayın Yüksek Okulu‟ndan 1987‟de mezun oldu. Aym yıl, Ankara‟da, Ulus gazetesinde çalıĢmaya baĢladı. 1989‟dan beri Ġstanbul‟da gazetecilik yapıyor. Bugüne kadar Ulus, Sabah, Yeni Yüzyıl, Milliyet, Hürriyet gazeteleri, BRT ve Türkiye‟nin ilk sağlık televizyonu “Medical Channel” ve artı Haber dergisi baĢta olmak üzere çeĢitli basm yaym kuruluĢlarında muhabir ve sağlık editörü olarak çalıĢtı. Mesleğinde sağlık haberleri konusunda uzmanlaĢtı. Yayme- vimizce yayınlanan 99 Sayfada dizisinden çıkan söyleĢi kitapları Ģunlardır: Migren ve Başağrısı, Alzheimer-Parkinson, Tüp Bebek, Depresyon, Bebeklikten Çocukluğa, Kalp Sağlığı.
  • 8.
  • 9. BĠRĠNCĠ BÖLÜM Ergenliğe Giriş Didem Ünsal # Hocam, ergenlik nedir? Şu meşhur”er- genlik dönemi” ne zaman başlıyor? Prof. Dr. Yankı Yazgan — Ergenlik birçok açıdan, değiĢik Ģekillerde tanımlanabilir. Bu bile onu meĢhur etmeye yetebilir. En sağlamı psikolojik, biyolojik ve sosyal tanımlar arasındaki örtüĢmeyi bulmak. Psikolojik geliĢim açısından yaptığımız tanım ile biyolojik geliĢim açısından yaptığımız tanım arasında bir'örtüĢme var. Psikolojik geUĢimimiz, beynimizin bize her yaĢ dönemimizde sağladığı olanaklara dayanarak gerçekleĢiyor. Bu sebeple ergenlik, insan beynindeki en önemli geliĢim aĢamalarından birinin gerçekleĢtiği 11 ile 14 yaĢ arasındaki bir dönemde, çocuktan çocuğa değiĢen bir sürade baĢlar ve gençlikle devam eden Ergenlik döneminde baĢlayıp, gençlik döneminde önemli ölçüde tamamlanan bu düĢünsel ve psikolojik değiĢim döneminin süresi, yaklaĢık 8-10 yılı bulabilir. Toplumda ergen- liğin baĢlangıç noktası, genellikle kızların âdet görmesi, erkeklerin cinsel geliĢimlerinin farkına varmasıyla yaygın olarak tanımlanır. Bu da doğruluk payı içerir; çünkü cinsel geliĢimi tetikleyen hormonlar aynı zamanda, beyindeki bu
  • 10. yeniden yapılanma dönemini de baĢlatmaktadır. Sonuç itibariyle çocukluk ile yetiĢkinlik arasındaki geçiĢ döneminin bütününe, yaĢ ve biyoloji sınırlarını koymaksızın ergenlik diyebiliriz. • Ergenlik gerçekten çocukluktan yetişkinliğe geçişin ta kendisi mi? — Çocukluk ile yetiĢkinlik arasındaki dönemi dememizin sebeplerinden baĢlıcası Ģu: GeliĢmiĢ beyinsel ve psikolojik özellikleri açısından bir çocuk gibi korunma ve esirgenme ihtiyacı var. Öte yandan, bir yetiĢkin kadar yetkin ve bağımsızlaĢma eğilimi ve kısmen de potansiyeli olan bir bireyi tanımlıyor olmamız. Ergenin en belirleyici yanı, geçiĢ dönemini temsil ediyor olması. Ülkemiz gibi, ergenliği uzamıĢların çok olduğu ülkelere bakarak durumu daha iyi anlayabiliriz. @ O zaman ergenlik başlangıcı ve bitişi itibariyle uzun bir dönem. 1 î yaşında başlayıp 14 yaşında bitmiyor... — Hayır! 11 ile 14 arasında bir dönemde baĢlar. Bazı çocuklarda biraz daha geç baĢlayabiliyor. Bir kere baĢladıktan sonra kesintisiz bir Ģekilde genç adıyla yetiĢkin yaĢamın içinde eriyerek devam eder. Gençlik ve ergenlik arasındaki sınır kiĢinin hayatta oynadığı sosyal rolün, eviyle, anne-babasıyla, ailesiyle olan mesafesinin durumuna göre değiĢkenlik gösterebilir. ġöyle açıklayayım: 24-25 yaĢ civarında ergenliğe özgü özelliklerin artık geride kalması, kiĢinin hayatının yeni bir olgunluk evresine ulaĢması bekleniyor. O yüzden ben bu kitabın adını Ergenlikten Gençliğe koyuyorum. Ergenlik ve gençlik, kesintisiz devam eden, çocukluktan çıkıp yetiĢkinliğe gidilen yolda uzunca kalman bir ara istasyondur. Ergenlik, geKĢimin ve değiĢimin en çarpıcı olduğu yılları
  • 11. oluĢturur. Çok hızlı bir değiĢim ve hızlı değiĢimin getirdiği sarsıntılar sebebiyle herkesin gözünde büyüttüğü ve hani anlı Ģanlı bir dönemdir. Gençlik ise, ergenlikten kazanılmıĢ olan bu değiĢimden gelen yeni yetilerin, becerilerin ve özelliklerin pekiĢtirildiği, kullanıma daha çok girdiği ve yerini bulduğu bir devam dönemidir. Ondan sonra da tabii ki olgunlaĢma yolunda ilerlemeye baĢlarız. Bu kadar tanım yeter herhalde. # Ergenliği anlatırken “gelişim” dediniz. İnişleri çıkışları olan bir dönem sanırım... — Herkesin, “Aman ergenlik geldi, geliyor” diye korktuğu bir dönem. Ergenlikyıkım,mı,gelişimmi? @ Ergenlik dönemi hep sorunlarla anılıyor. Siz ne düşünüyorsunuz? — Ergenlik eĢittir sorun, demek doğru olmaz. Birçok araĢtırma sonucuna göre ergenlerin büyük çoğunluğunun ergenlik dönemini, daha önceki veya daha sonraki dönemlere göre, daha az sorunlu geçirebildiklerini biliyoruz. O nedenle ergenlik dönemine, “Yine ne sorun çıkacak” Ģüphesiyle bakmak belki baĢka nedenlerle açıklanabilir. En baĢta biz yetiĢkinleĢ çoktan unuttuğumuz ergenlik döneminin özelliklerine, çocuğumuzda alıĢmakta zorlanıyoruz. Çocuğumuzun yetiĢkinlere özgü çok sayıda karakteristiği geliĢtirmesini; cinsel kimlik, bağımsız hareket ve birçok konuda en az bizim kadar yetkin olmaları gibi özellikleri, bu' dönemi bizatihi bir sorun olarak gördüğümüz zaman ergenliği geçiĢtirilmesi gereken ya da bir an önce kurtulmak gereken bir dönem haline getirebiliyoruz. ĠĢin aslı, pek de öyle değil. Biz büyükler için belki bir sorun gibi görünebi- 3
  • 12. lir Çünkü çocukları kontrol etmekte ciddi sorunlar yaĢıyoruz. Gücümüzün sınırlarım da hissediyoruz. Onların olası riskler karĢısında hazırlıksız yakalanmalarından endiĢe ediyoruz. Olası riskler uzun bir liste oluĢturuyor. • Listenin başında ne var? — Listenin baĢmda cinsellik var. Söylediklerim büyük kent gençliği için daha çok geçerli olabilir Madde bağımlılığı, alkol düĢkünlüğü gibi sorunlar da sırada. Diğer yandan bu tür olası sorunlarla ilgili hazırlık çocukluk döneminde iyi kötü yapıldığında, çocuğun kendini kontrol becerileri ve özdisipüni geliĢtirildiğinde ergenlik sahici anlamda bir sorun değil. Madde kullanan veya “erken cinsellik” diye tabir edilen soranları yaĢayanlarda ise, kendini kontrol, duygularım ifade edebilme ve kendi değerim bilebilme yetilerinin çok iyi geliĢme fırsatı bulamadığım görebiliyoruz. Meseleler genellikle, birdenbire ve ansızın, ergenlikle baĢlamıyor. Ergenlik öncesinde, gerek arkadaĢ uyumu, gerek toplumsal kuralların gereğini yapabilme hususunda zorluk çeken çocukların ergenlik dönemi de zor geçiyor. Ergenlik herkes için zor olan bir dönemden ziyade zaten zorluklar yaĢayan ve bunun sinyallerini daha küçük yaĢlarda veren çocuklar için, bu zorlukların çok belirgin ve dizginlenemez olabildiği, artık “mızrağın çuvala sığamadığı” bir dönem oluyor. Ergenlikte hafifiyle, ciddisiyle “psikolojik sorun” yaĢama oranı kabaca yüzde 15 diyebilirim. # Ergenlik için bir yıkım mı, yoksa bir gelişim mi demek gerekiyor? — însan beyni ve psikolojisiyle ilgili kavramlara dikkarie baktığınız zaman, yeni yapım dönemleri bir parça yıkım içerir. Bazı eski özelliklerin tabii tamamen sökülüp atılması Ģeklinde değil, ama köklü değiĢime uğraması gibi düĢü 4
  • 13. nebilirsiniz. Burada insan beyninin bu dönemdeki geliĢimini çok ciddi bir inĢaat faaliyetinin yürütüldüğü, herkesin arı gibi çalıĢtığı bir Ģantiyeye benzetirsek, bu dönemin belki biraz tozlu, çamurlu, ufak tefek kazalı bir dönem olmasını da bekleyebiliriz. Diğer yandan, bu dönemin elde- kinin daha da mükemmelini ve iyisini yapmak amaçlı bazı yıkımlar içermesi, yıkıcı bir durum olduğu anlamına gelmez. Süreç yapıcıdır fakat ufak tefek yıkımlar olmaktadır; olan biten beynin bazı bölgelerinin iĢlevsizleĢmesi, bunların yerine yepyeni hücrelerin, yepyeni alanların oluĢturul- ması, yeni dönemin, yani ergenlikle baĢlayan, gençlikle devam eden bu kesintisiz-, neredeyse 10 yılı bulacak olan dönemin ihtiyaçları için gereken hazırlıkların yapılmasıdır. Ergenlikçoközelbirdönem • Hakikaten söylendiği kadar var. Demek ki ergenlikle ilgili bu kadar araştırma boşuna yapılmıyor değil mi? — Çok özel bir zaman dilimi. Tabii hayatrn her anı özeldir ama ergenlik ve gençlik çok özel bir dönemdir. Birçok hazırlığın sürdüğü, hayata yönelik hazırlıkların devam ettiği, ama hazırlıkların henüz tamamlanmamıĢ olduğu bir dönemdir Diğer yandan ergenlerin ve gençlerin giderek kendilerini hayata hazır hissettikleri, bizim onları henüz hazır bulmamamızı pek de hazmedemedikleri bir dönemdir. B,u yüzden kimimiz bu yaĢta yuvamızı erkenden, bazen zorunluluklar sebebiyle, bazen de gönüllü olarak terk edebiliriz. Birçok konuda ailemizden bağımsızlaĢmaya, kendimizi hayata fırlatıp atmaya hazır hissedebiliriz. Diğer yandan, bunun gerçekleĢmesi bazı açılardan pek öyle mümkün olmaz, çünkü biz, hazır hissetmekle birlikte yeterince hazırlıklı değilizdir. Ben ergenliği tanımlarken, ço- cukların hazır ama hazırlıksız olduğu bir dönem olarak 5
  • 14. tanımlıyorum. Hazır hissediyorlar aileden uzak ve bağların kendi dilediklerince gevĢek olmasını istiyorlar. Bağımsızlık yönünde, yani geride bıraktığımız ailemizden uzaklaĢmaya (kopma değil bu, yanlıĢ anlaĢılmaması gerekiyor), birazcık onun dıĢında da var olmaya ihtiyaç duyduğumuz bir zaman. Öte yandan, gelecek için hazırlıklarım tamamlamakla geçirmeleri gereken bir dönem olduğu için, aileyle bağların kuvvetli, sağlam olmasına en çok ihtiyaç duyulan bir zamandır. Bir bakıma, henüz göbek bağımızı kesmediğimiz, sadece göbek bağımızın ana-babamızla, yuvamızla, kendimizle daha uzun tutulduğu, bağımızın biraz uzun olduğu, o yüzden de hareket kabiHyetimizin biraz daha fazla olduğu bir zamandır. Ama hazırlıklar henüz tamamlanma- dan tamam deyip, kendimizi hazır hissedip yapağımız hareketler daha çok ailelerin veya okulların, büyüklerin ergenlik problemi olarak gördüğü durumlara yol açar. Orada da zaten ergen, genellikle boyunun ölçüsünü alarak oturup tekrar hazırlıklarım gözden geçirir daha iyi hazırlanıp bir kere daha dener. # Hep hamle yapmak... — Evet öyle. O yüzden yorucu, herkes için yorucu; ama aynı zamanda müthiĢ çarpıcı, etkileyici ve renkli bir dönem. # Siz yorulmuş muydunuz ergenlik döneminde? — Ben yorulmuĢtum. Aslında hazırlıklarımı tamamladığımı düĢünüp yeltendiğim birçok Ģey oldu, boyumun ölçüsünü alıp oturdum. Denemeler yani bağımsızlık yolunda denemelerim olmuĢttı. Bir kısmını “baĢarı”yla gerçekleĢti- rebildim, örneğin erken yaĢta evden ayrılıp yatılı okulda okumak bunlardan biri. Ama bazen hazırlıklarım tamam olmadığı halde, ama kendimi fazlasıyla hazır hissettiğim için ülkeyi, toplumu içine düĢtüğü durumdan kurtarmaya 6
  • 15. kalkıĢanlar araĢma katılmaya yeltendiğimde, öyle diyeyim, baĢarısız oldum, baĢarısızlığa ortak oldum. Ergenlik ve gençlik kendimizi tanıdığımız, gerçekten kendi “boyumuzun ölçüsünü almaya çalıĢtığımız” da bir dönemdir. Öğrenmeye çalıĢtığım birçok Ģey vardı diye düĢünüyorum. Örneğin, ben ne yapabilirim? Hayat üzerinde bir etkim olabilecek mi? Gelecek o kadar uzak gözükür ki kiĢiye bu dönemde. Hiçbir Ģey görmediğiniz bir geleceğe doğru bir an evvel ulaĢmak için, atılmak istersiniz. Bir yandan da geride bıraktığınız, bir daha gelmeyecek olan çocukluğunuzdan ve onun simgesi olan ana- babanın, yuvanın sıcaklığından kopuyor olmanın üzüntüsünü yaĢarsınız. Böyle çeliĢkili bir dönemdir. Bir yanda coĢku, bir yanda hüzün, bir yanda korku, gelecekle ilgili, ne olacak ne bitecek merakı. ġöyle böyle bir zaman değildir. Bu temaya tekrar tekrar geleceğiz. Ergenlik aynı meselelerin tekrar tekrar ısıtılıp ele alındığı bir dönemdir, kitabımız da biraz öyle olabilir, okurlarımız ĢaĢırmasınlar. # Ergenlik çocukken başlıyor ve sürüp gidiyor. Bu dönemde hâlâ çocuğuz değil mi? — Henüz çocuğuz. Ergenken de aslında, biliyorsunuz yasal olarak çocuğuz. Unicef‟in tanımlamasına göre: “18 yaĢın altındaki herkes çocuktur. Çocuklara ait haklardan yararlanırlar.” Provanınprovası:Ergenlik • O zaman ergen, çocuk ile yetişkin arasındaki biri mi? — Bir geçiĢ dönemidir ama çocuk olarak sayılması gerekir. Neden? Çocuğun kendini yetiĢkin gibi görmeye baĢladığı, ama henüz yetiĢkin olmadığı bir dönemdir. Burada bizi ĢaĢırtacak birçok Ģeyle karĢılaĢabiliriz. Bazı açılardan
  • 16. ergenin neredeyse bir genç yetiĢkin kadar geliĢmiĢ, bazı açılardan da küçücük bir çocuk gibi olabildiğini görürüz. ġöyle alalım, basit bir örnek; ergenlik doğurganlık ve çocuk yapabilme becerisini kazandığımız bir dönem, ama anne ve baba olmak için hiç de uygun bir zaman değil. Bazı becerilerimiz var bu dönemde, birçok Ģeyi bir yetiĢkin kadar yapabilecek biyolojik, bedensel ve zihinsel becerilere sahibiz. Duygusal geliĢimimiz ise bu becerileri henüz hakkıyla, gereken sorumluluğu alacak düzeyde kullanmaya elvermez. Gençlikle; 16 ile 18 yaĢları arasında baĢlayan dönemde, ergenlikteki kazanmalarımızı bir yetiĢkin olarak kullanabilecek noktaya gelmeye ve gerçek hayatin provasını, daha çok bu gençlik döneminde yapmaya baĢlarız. # Yani bir prova dönemi var. Yeni bir tanım daha çıktı karşımıza.,. — Elbette, tam bir prova, hatta provanın provası. Ergenlik provanın provası, gençlik prova ve ondan sonrası... Burada ülkemizin gerçeklerini ya da birçok ülkenin gerçeğini hatırlamak da lazım. Birçok kiĢi gerekli provaları yapamadan, hazırlıklarını tamamlayamadan, hazır gibi gözüktüğü için birçok özelliğiyle hayata vakitsiz atılmakta ve bunun yükünü ömür boyu hissetmekte. Bu görünürdeki ve zoraki “büyüme”, gerçek anlamda büyümeyi ve yetiĢkin olmayı, olgunlaĢmayı zorlaĢtırmakta. Hayat karĢısında ergenlik ve gençlik dönemini hakkıyla yaĢamamıĢ olmak, hayata atılmıĢ, hatta baĢarmıĢ kiĢilerde dahi hayatın karĢısında yalnız, kolu kanadı kırık hissetme ihtimallerini artırmakta. # Önceki ortak çalışmamız Bebeklikten Çocukluğa adlı kitabımızda çocukluk döneminin çok önemli olduğuna değinmiştiniz. Bizi hayata ergenlik dönemi mi hazırlıyor?
  • 17. — Ergenlik çok kritik bir dönem. Ġnsanın geliĢimi açısından tabii ki her dakika, her saniye çok kıymetli. YaĢamın her anı bizi geliĢtirici ve ilerletici olabiliyor fakat bu anların en yoğun olduğu dönemlerden biri 0-3 yaĢ ise, diğeri de 11-14 arasında baĢlayıp 16- 18‟e kadar süren ergenlik dönemidir. Ergenliktebedeninönemi • Az önce üreme yetimizden bahsettiniz. Ergenlik döneminde anne-baba olabilmek mümkün mü? — Cinsel faaliyette bulunabiliriz, anne-baba olabiliriz, ama annelik, babalık yapmak mümkün olur mu, siz ne dersiniz? • Ergenlik döneminde kız olsun erkek olsun birtakım fiziksel değişiklikler oluyor, örneğin yüzü sivilceler basıyor... Hepimiz yaşadık zamanında. Ergenin hissettikleri (beden imgesi) ile anne-babanın ergene bakışında, farklılıklar var mı? Yani kişi kendini, bedenini farklı hissederken, ona dışarıdan bakanlar ne görüyorlar? Çünkü ergen anne-babanın gözünde hâlâ bir çocuk sanırım... — Güzel bir noktaya değindiniz. Bir yetiĢkin açısından da aslında, yani ana-baba açısından da çocuğunun bu çarpıcı değiĢimine tanık olmak birden çok anlam taĢır. Bir tanesi; hani Ģarkıda olduğu gibi, “Daha dün annemizin kollarında yaşarken... ‟‟ durumundan, bırakın okul bahçesinde koĢuĢturmaya, sakallı, bıyıklı ya da memeli filan birtakım bireyler haline dönüĢmeye baĢladığınızı görmek, anne-babayı bu durumu bekledikleri halde, yine de Ģok eder. Önce kendileri açısından, çünkü onlar da artık bebeklerini, çocuklarını bir anlamda kaybettiklerini, yerine yeni bir bireyin geldiğini görürler. Bu kaybm üzüntüsü, bazen anne- ba- r 9
  • 18. hanın hayatım ve davranıĢlarım etkileyebilir. Hatta istemeden, fark etmeksizin, bu büyüme ve geliĢme hamlesini kös- teklemeye, çocuklarındaki bebeksi, anne-babaya, yani kendilerine muhtaç yanları ve eğilimleri adeta teĢvik etmeye baĢlayabilirler. Tabii ki bunu, “Aman böyle yapalım” diye karar vererek değil, gayri ihtiyari, kendi üzüntülerinin tesiriyle yaptıklarını bir kere daha söylemek lazım. Bir baĢka konu da tabii ki, çocuklarımızın büyümesi, biz anne- babalar için de yaĢımızın ilerlediğini, bizim de genç ebeveynler olmaktan çıkıp, orta yaĢlı ebeveynler olma grubuna geçtiğimizi hatırlatan önemli sinyallerdir. Kendi hayatı- mızla ilgili doğal sorgulamaları yaptığımız bir dönem (orta yaĢa doğru ilerleme) ile çocuklarımızın ergenleĢip onların da hayattaki rollerini kurcaladıkları, irdeledikleri bir dönem bir araya gelir. Bu yüzden, hem ana-babamn hem ergenin kafalarının, sırf birbirleri yüzünden değil, kendi ha- yadarınm akıĢı gereği, biraz karıĢık olduğu bir dönemdir. # Anne-babaların kafası karışık. Çocukların da karışık mı? — Onların karıĢıklığı daha çok kendi yaĢadıklarım anlamaya çalıĢma gayretinden kaynaklanan bir kafa karıĢıklığıdır diye düĢünüyorum; bu dönemde anlamaları gereken çok fazla Ģey var. Çok fazla Ģeyi bir anda anlamaya çalıĢtığınız zaman kafanızın karıĢması son derece doğaldır. Zamana sıkıĢıklık duygusunun, bir yandan her an her Ģey bi- tiverecekmiĢçesine bir acelecilik hissi verirken, diğer yandan zaman sonsuzmuĢçasına bir yayılma, bırakıverme davranıĢı doğurması da, biraz gençlik iĢi bir paradoks sayılabilir. # Kısalık-uzunluk, şişmanlık-zayıflık ergenlikte gerçekten önemli bir sorun mu? 10
  • 19. — Nasıl göründüğümüzün en önemli olduğu dönemlerden biridir. Ġlkokul çocuklarına baktığımız zaman, çoğu sümüklü, eli yüzü kirli, pasaklı (özellikle erkek çocuklar)... Kızlar deseniz, yine görünüĢlerine o denli önem vermeyen bir hal içindedirler. Bu dönemin hemen ardından, ergenlikle birlikte dıĢ görünüĢ, baĢkaları tarafından nasıl algılandığımız, bizi nasıl gördükleri neredeyse her Ģeyi belirleyici bir önem kazanır Ergenliğin aynı zamanda toplum yaĢamına katılma yolundaki önemli bir istasyon olduğunun bir baĢka kanıtı, baĢkalarıyla iliĢkimizdeki değiĢimde bulunabilir. Özellikle nasıl göründüğümüzden nasıl algı- landığımıza (güçlü, ezik gibi) kadar baĢkalarının görüĢleri-: ni önemsemekte epeyce ileri gideriz. # “Nasıl bakıyor, beni beğeniyor mu, nasıl görünüyorum ” gibi düşünceler önem kazanıyor... — “Nasıl algılamyorum”u sadece beğenilmek olarak da düĢünmeyin, örneğin kısalık ve uzunluk bile beğenilmek kadar güçlü algılanmakla ilgili. Zayıf algılanmamak, hırpalanmamak... Hayat içerisindeki darbelere dayanıklı mıyız, çürük müyüz, hemen yıkılıp gidecek miyiz, yoksa “hayat mücadelesi” için yeterince “fit” miyiz? Bu yaĢtayken, güçlü olmak, güçlü görünmek, kendimiz yeterince güçlü değilsek, güçlü olanların yanında bulunmak, bilhassa erkekler için önemlidir. Kızların dünyasındaki güçlülük kavramı, biraz daha derinlik taĢır. Erkeklerde ise, gösteriĢin ötesine geçmek için 20‟li yaĢları beklememiz gerekir. GruplaĢmalar kızlar arasında olsun erkekler arasında olsun, güçlerini birleĢtirmenin, güç birliği yapmanın bir yoludur. Bu güç birliğinin, gruplaĢmaların dıĢında kalanların, sosyal ortamlarda yalnız düĢenlerin kendilerini dıĢlanmıĢ ve zayıf hissetmeleri de ergenliğin getirdiği zorluklardan biridir. Bu zorluklara dayanabilenler bu süreçten sağlamlaĢarak çıkar.
  • 20. Ergenlikbelirtilen # Kız ve erkek çocuklarındaki ergenlik belirtileri nelerdir? — Biyolojik belirtilerle ilgili birçok ölçüt var, ama ergenlikle ilgili dönüm noktası sayılan iĢaretleri kızlarda daha net görebiliyorsunuz. Âdet görme, (menstruasyon) özellikle kız çocuklarında ergenliğin “ben artık buradayım” ıdır. Kız çocuklarında vücutta görülen diğer cinsel değiĢiklikler ise Ģöyle: Memelerin geliĢmesi, kalçanın geniĢleyerek kadınsı, doğurganlık özelliklerini taĢıması, boyun uzaması, genital bölgelerde tüylenmenin baĢlaması. Kızlar birazcık daha erken yola çıkıp, bir süre erkeklerden bu konularda önde gidebiliyorlar. Erkek çocuklarında ise dıĢarıdan bakanlar için en tipik belirti, sesin değiĢmesidir. Klasik tıbbi ölçüt ise testislerin büyümeye baĢlamasıdır. Ama tabii, devamlı testis çapı ölçmediğimiz için, (ölçenler olsa da, azınlıktalar) genellikle tüylenme, sesin çatallanması gibi değiĢikliklere odaklanırız. Her iki cins için de cildin yağlanması, sivilcelerin çıkması bu konuda formel bilgi sahibi olmayan insanda bile, “Tamam, bu artık değiĢiyor, çocukluktan çıkıyor” düĢüncesini uyandıran değiĢikliklerdir. • Rahat geçen bir ergenlik dönemiyle sancılı geçen bir ergenlik döneminin sonuçlarından bahsedebilir misiniz? — Ruhsal bozukluklar açısından düĢünürsek, ergenlik birçok ruhsal bozukluğun; depresyon, bipolar bozukluk, Ģizofreni,' değiĢik, kaygı reaksiyonları gibi psikiyatrik sorunların baĢladığı bir dönem. Çünkü insan beyninin doğumu izleyen ilk 3 yıldan sonraki en büyük yenilenmeyi geçirdiği zaman, bu dönem. Bu sebeple bazı problemler yaĢamaya genetik yatkınlıkları olan gençler olumsuz ya 12
  • 21. Ģam koĢulları, kazalar ve travmalarla karĢılaĢtıklarında, bu büyüme ve değiĢme döneminin beyinsel karmaĢıklığı, ciddi rahatsızlıkların ortaya çıkmasına zemin oluĢturabilir. Ergenlik yalnızca yeni sorunların ortaya çıktığı ya da var olanların iyice Ģiddetlendiği bir dönem değil; bazı sorunların da ortadan kalktığı bir dönem. Sorunlar rahatsızlığın niteliğine göre ileri yaĢlarda da devam ediyor veya hafifleyebiliyor (bazı tip “hiperaktivite”lerin yaklaĢık yüzde 30‟u bu yaĢlarda kaybolabilir). Saldırganlık o güne kadar ön planda olduysa, bu sorunun ergenlik döneminde silinme olasılığı pek yok, hatta Ģiddetlenebilir. 7-8 yaĢlarına kadar yaĢananlardan giderek, ergenlik döneminin ne biçimde geleceğini tahmin etmek mümkün. Tahmin, aynı zamanda hata demektir, bunu da elbette unutmamak gerekir. Öte yandan zor da olsa, kolay da olsa bir Ģekilde bu dönem geçiyor. Ömür boyu süreceğini sandığımız dostluklarımızın bir kısmı kaybolabiliyor, ideallerimize bağlılığımız zayıflıyor baĢka idealler gençlik ideallerinin yerini alıveriyor. Zaten daha o dönemdeyken, hedef- lerimiz de sürekli değiĢiyor. Bu dönemden ne kadar edinimle, ilgiyle, kültürle ve baĢarıyla çıkarsak, geleceğimizi bir talihsizlik olmadığı sürece, o derece doyiırucu yaĢarız. Hayatı anlayabilir yaĢamımızı anlamlandırabiliriz. Hayata karĢı iĢtahımız kaçmadığı sürece... • Ergenler için, “Genelde ergenler şöyle hisseder, şöyle davranır” gibi bir şey söyleyebiliyor musunuz? — Her konuda olduğu gibi, bu konuda da bir genelleme yapmaktan uzak dursam iyi olur. Ergenler, geleceği biz büyükler kadar net görmez. Çok hızlı gerçekleĢen değiĢimlerin ortasında kalıp, bu değiĢimlere yetiĢmeye çalıĢmaktan zaman zaman nefeslerinin kesildiğini, kafalarının karıĢtığım, hatta biraz morallerinin bozulduğunu da
  • 22. söyleyebiliriz. Ama moral bozukluğu demiĢken, hiçbir zaman bütün ergenlerin aslında bir çeĢit depresyonda olduğu veya birtakım taĢkın ya da uygunsuz davranıĢlar yapmalarının kaçınılmaz olduğu yönündeki yorumlara pek katılmadığımı, bu tezleri desteksiz bulduğumu vur- gulamalıyım. Ergenlik her ne kadar karmaĢık ve zorlayıcı bir dönem olsa da, psikolojik açıdan aynı zamanda bu zorlanmaların oldukça sağlıklı bir Ģekilde aĢılabildiği bir dönemdir. Ergenlik, kategorik olarak bir bunalım dönemi değildir, ama zorluklar sebebiyle öyle algılanabilir ve yaĢanabilir. Bir genelleme yapıp, 'ergenliğin can sıkıcılığını, bazen kasvetini depresyona eĢdeğer saymak yanlıĢ olur. 9 Çoğunluk için ailenin rolü ne olabilir? — Büyük çoğunluğu düĢünürsek... Korunmaktan, esir- genmekten ziyade aile ortamı içerisinde karar almayı öğrenmesi, karar alma süreçlerine katılması, sorumluluklara ortak edilmeye baĢlanması ergenin geliĢimine esas katkıyı sağlar. Birçok çocuk kendi hayatının kalanıyla ilgili önemli kararları daha 13-14 yaĢlarında vermek zorunda kalıyor. Gideceği okul, meslek seçimi hep bu yaĢlarda belirleniyor. Karar, verme kapasitesine sahip, ancak bu kapasiteyi kullanma tecrübesinden yoksun olmaları yüzünden, ailenin desteğinden yararlanabilmeleri, bunun için de aile üyeleriyle iletiĢim içinde olmaları çok önemli. Karar verirken kendisi dıĢındaki bireyleri de hesaba katma alıĢkanlığı olan ortamlarda büyüyenler, bazı istekleri gerçekleĢmediğinde ya da ertelendiğinde beklemeyi ve zorluğa katlanmayı bir yük olarak görmezler. Ailesi katılımcı karar alma kültürüne sahip gençlerin geliĢim yolları daha açık olur. Katılımcı kültür derken sorumluluğun gencin üzerine kaldığı bir durumdan bahsetmiyorum. 14
  • 23. Sonuçta, yetiĢkinler nihai karar alma yetkisine sahipler (çünkü sorumluluk onlarda), ancak aile (yöneticilerinin dıĢındaki) bireylerinin de sesinin duyulduğu aile ortamlarında, istenmeyen davranıĢların çok daha iyi idare edildiğini biliyoruz. Ergenlikfreniiyitutmayanarabagibidir O Ergenlikte bilişsel gelişim ya da zihinsel. gelişim sürmekte mi? Sürmekte ise gelişim, zekayı da. etkiliyor mu? Çünkü siz, Bebeklikten Çocukluğa kitabımızın söyleşisinde, anne-babaların çocuklarının zekalarını geliştirmeye dair ikinci bir şansı ergenlik döneminde yakaladıklarım söylemiştiniz. — Zekadan ziyade muhakemenin, akıl yürütmenin, bir durum hakkında doğru karar verme, doğru tercih yapma becerisinin öğrenildiği, geliĢtiği bir dönem. Bu öğrenme, kimisinde daha hızlı gerçekleĢip kimisinde ise daha uzun zaman alabilir. O yüzden bu yaĢta, bu vücut yapısmda, birçok açıdan olduğu gibi zihinsel olarak da yetiĢkine yalan geliĢmiĢlikte olan çocuklarda, zaman zaman davramĢ kontrolünü sağlayan, davranıĢlarımızı, duygularımızı daha iyi denedememizi, yönetmemizi sağlayan sistemler henüz yeterince geliĢmemiĢ olacağından bazı riskler ortaya çıkabilir. Bunu bir parça, hani gaz sistemi çok iyi, ama freni pek iyi tutmayan bir otomobile benzetebiliriz. Arabanızda sizi hızlı gitmeye cezbeden güçlü bir motor müthiĢ bir hız kazanma kabiliyeti, ama aynı ölçüde güçlü olmayan bir fren mekanizması var. Bu sebeple, bu dönemin getirdiği riskler daha çok, sağı solu belli olmayan duygusal ve zihinsel yapıdan kaynaklanır. 0-3 yaĢ döneminde kaçırılıp ergenlikte telafi edilebilecek fırsatların baĢmda çocuğumuzla iliĢkimizi kalıcı bir Ģekilde düzgün kılma, 15
  • 24. onunla karĢılıklı iyi bir iletiĢim ve etkileĢim fırsatı yaratma geliyor. Bütün bunlar için ergenlik döneminin mükemmel bir zaman olduğunu düĢünüyorum. Aynı sebeple, ilkokul çağında yaĢanan büyük krizle^ zayıflayan ana- baba-çocuk iletiĢimi, ergenlik dönemindeki bu inĢaat sürecine bağlı olarak biraz “tozlanıp çamurlanabilir”, sarsılabilir. Bu dönemi iyi idare etmemiz, çocuğumuzla iliĢkimizin güçlü kalmasını, onun bir yandan bağımsızlığım kazanırken, bir yandan kendisi için önemli olan aile bağlarım sürdürebilmesini sağlamak, bize 0-3 yaĢ grubunda- kinden de daha büyük bir açılım sağlar. ġans kapımızı ergenlik döneminde ikinci kez çalar. Anne-baba bu Ģansı ya kullanır ya da kullanamaz. # O zaman ergenlik daha çok duygusallığın ağır bastığı bir dönem mi? Yani zihinsel gelişimden daha çok duygusal gelişim mi ön plana çıkıyor ergenlik çağında? — Duygu ve dürtülerimizin adeta patladığı, diğer yandan bunları denetleyecek diğer zihin mekanizmalarının aynı süratte geliĢmediği bir dönem. Aradaki bu eĢitsizlik sebebiyle bazı özelliklerimiz, çok sivri bir Ģekilde ortaya çıkabilir. Duygusal gelgitlerimizi telafi edebilecek muhakeme gücümüz henüz tam olmadığı için gelgitlerimiz biraz Ģiddetli olabilir. Anne-babanın buna hazır olması, hoĢgörülü, ama aynı zamanda da kendi temel değerleri ve kuralları konusunda aralarında mutabık. olmaları ve sağlam durmaları ergenlik dönemini genellikle hem çocuklaĢ hem kendileri için anlamlı ve zevkle hatırlanabilir bir dönem kılar. # Konuyu anne-babaya getirmişken, aile hakikaten genelde olumsuz mu bakıyor? Ergenlik dönemini olumsuz yaşanan bir süreçmiş gibi mi algılıyor? 16
  • 25. — Korkuyla beklenen bir dönem, fakat bu korku sadece, “Olacaklardan korkmaktır” demek, her Ģeyi çok basite indirgemek olur. Olacaklardan korkmak nedir? “Sınava nasıl hazırlayacağız? Ġyi bir liseyi ya da üniversiteyi nasıl kazandıracağız? Kötü alıĢkanlıklar edinmesini nasıl önleyeceğiz?” gibi, tabii ki çok önemli olan somut konulardan ibaret görme eğilimi yaygındır anne ve babalarda. Ama burada korkumuz, sadece bunları nasıl yapacağımızdan, becereceğimizden ibaret değildir. Bebeğimizi ve çocuğumuzu sanki yitiriyor olmanın, gidenin yerine gelecek olanın nasıl biri olduğunu tam anlayamamanın verdiği bir korku, belirsizliğin yarattığı bir kaygı hakimdir. Oysa biliyoruz ki, ergen pek bir sürpriz yapmaz. Bir gecede bambaĢka biri de olmaz. Anne-babaların ergenlikten korkmalarının önüne geçebilmeleri için, öncelikle ergenlik ve çocukları hakkında genel bir fikir sahibi olmaları gerekiyor. Çocukları hakkında fikir sahibi olmak için gereken de, onun nasıl biri olduğunu, duygularım, düĢüncelerini, tutumlarım, alıĢkanlıklarını öğrenmeleri, bilmeleri. Ailelere bunun için çocuğun ergenlik dönemini beklememelerini tavsiye ediyorum. • Beklemiyorlar, ama o dönem başlıyor diyelim ki... — Tabii, ondan önce zaten eğer zaman kazamp, çocuklarım tanıyabilmiĢ, onunla iyi bir iliĢki kurabilmiĢseler ergenlik dönemi zor olmuyor. Zorlayıcı olabilir, yorucu olabilir. Ama evde misafir ağırlamak da zorlayıcı ve yorucu olabilir keyfimizi ise hiç kaçırmayabilir. Anne-babalaratavsiyeler # O zaman anne ve babaların yapabileceği şeyler var mı? 17
  • 26. — Çocuklarının özelliklerini yakından tanımalarını öneriyorum. Nasıl bir çocuk bu? Ne ister? Ne düĢünür? Yani sadece dersleriyle, yediği içtiğiyle ilgilenmenin ötesine geçmek için çocuğun bir sinyal vermesini, davranıĢ bozukluklarıyla ya da saldırgan veya üzgün, içekapanık olma gibi birtakım tutumlarla sinyal vermesini beklemeyin. Psikolojik değiĢiklikler ve sorunlar, iç dünyamızda bazı Ģeylerin yolunda gitmediğinin dıĢavurumudur; baĢ ağrısı gibidir yani. Nasıl baĢımızın içinde bir sorun varsa, bir baĢ ağrımız olur Psikolojik sorunlar da ruhumuzun, iç dünyamızın “ağrılarını” yansıtırlar. Bu ağrıların artmasını beklemeksizin hareket etmenin yolu nedir? Çocuklarımızla iliĢkimizin bir düzeni olması; bir arada olma zamanlarının, beraber zaman geçirme alıĢkanlığınm, bir arada konuĢma, birbirini dinleme alıĢkanlığının olması, önemli bulduğum Ģeyler... Anne-baba arasındaki iHĢkinin çocuklara model teĢkil ettiğini biliyoruz. Hele ergenlik döneminde anne-baba arasındaki iliĢkideki gerilimler, zorlanmalar kopuklukla^ anlayıĢsızlıklar, taciz edici, istismar edici nitelikteki davramĢ- lar, ergenlerin zaten nasıl ve ne biçim olacağından kuĢku duydukları geleceğe daha da olumsuz bakmalarım, kendilerini bekleyen gelecekten Ģüphe duymalarım kolaylaĢtım Bazen çocukları, hazırlıklarım yeterince tamamlamadan, hayata koĢturabiliriz. Çocukların kimileri hayata katılmayı reddedip, hayattan uzak durmayı, daha çocuksu, bebeksi kalmayı tercih edebilirler; O yüzden, anne ve babaların sadece çocuklarıyla iyi geçinmek ve hoĢça vakit geçirmekten öte, kendilerinin aile içindeki yaĢantılarının, karıkoca iliĢkisinin nasıl gittiğini de değerlendirmeleri çocuklarının ruh sağlığı ve psikolojik geliĢimi açısından önem taĢıt • Hocam az önce, “Bunalımlı bir dönem değildir” dediniz. .. 18
  • 27. — Ergenlik eĢittir bunalım, demek yaygın ama yanlıĢ bir formülasyondur. Ergenlik dönemi bunalım demek değildir; ama ergenlik döneminde, diğer dönemlerdekinden daha fazla bunalabilir insan. Sadece çocuk olarak da düĢünmeyin, anne- baba, diğer kardeĢler ve herkes için bunaltıcı anlar olabilir. Bunu bire bir bunalım beklentisiyle eĢleĢtirmesek daha rahat ederiz. Rahat etmek önemli, soluğu idareli kullanmak da. # “Anne-baba arasındaki ilişkiyi çocuklar model alıyor" dediniz. O zaman ebeveynlerin, “Eyvah! Çocuğumuz ergenlik döneminde. Biz ne yapacağız” diye düşünmeye başlamaları gerekir mi? Yoksa her şeyi doğal akışına mı bıraksınlar? — Aile ortamının, çocuğun kurtulmaya can attığı kasvetli, çatıĢmah bir ortam olmasının önüne geçmenin yolunu düĢünmeleri gerekiyor. Hiç olmazsa, çocukları vesilesiyle kendi hayatlarım gözden geçirmiĢ, kendilerine de daha yakından bakmıĢ olurlar. Olumlu düĢünebilme becerisini taĢıyan ailelerin çocuklarının. da genellikle olumlu düĢünme becerilerine sahip olduklarım biliyoruz. Burada olumlu düĢünmeden kastım, devamlı hoplayıp zıplamak ya dâ aynen bir Pol- yarnıa havasında olmaktan ziyade, duyguların hakkım vererek; üzüntüyü üzüntü gibi, neĢeyi neĢe gibi yaĢamayı becerebilmek. Bunun ön Ģartı da duyguları yok ya da önemsiz saymaksızın, kendi duygularımızı tanımaktan geçer. Üzüntünün ve acının doğal bir duygu, baĢarısızlığın hayatın bir parçası olduğunu öğrenme fırsatı bularak büyüyen çocuklar bizi üzen ya da hırslandıran durumların baĢımızı öbür tarafa çevirmekle ortadan kalkmadığını öğrenmiĢ oluyorlar. Bunu öğrenmenin yolları nelerdir diye düĢünülebilir. Tabii ki, psikolojik öğretilere dayalı 19
  • 28. değiĢik yöntemlerle yapılan psikososyal çalıĢmalar gençlere ve çocuklara çok Ģey kazandırabilir. Ülkemizde ne yazık ki, sadece olanakların kısıtlılığı sebebiyle değil, kültürel faktörlerin etkisiyle de sporun ve sanatm bireylerin hayatında pek az yeri var. Spor deyince, mutlaka rekortmen milli atlet adayı veya basket takımına girecek boy pos ve teknikte adam olmak akla geliveriyor. “Benim sporcum”, iki adım yürümekten üĢenmeyen, asansör yerine merdiveni tercih eden, 1 km uzaktaki okuluna gitmek için taksiye atlamak yerine, 5 dakikacık otobüste ayakta durmaya katlanan çocuk... Hareketin hayatın bir parçası, bedenimiz ve zihnimiz üzerindeki egemenliğimizin ana araçlarından biri olduğunu her fırsatta hatırlamak iyi oluyor. Ergenliğehazırlıktasporunvesanatınönemi • O zaman, galiba çocukları biraz da bu hale getiren bir kültür var... — Bizim de içinde büyüdüğümüz kültür öyle. Çocuğun kiĢisel geliĢimi ile aileninkini bir arada görmekte zorlanan, doğallık ile oluruna bırakma arasındaki farkları biraz unutuveren bir kültür. Tabii bunu aĢmaya çalıĢan birçok anne-baba var. Görüyorsunuz birçok yaz okulunda, spor okulları dolup taĢıyor. Sanat faaliyetleri yaygm, resim atölyeleri, müzik okulları, sanat kursları, oyunculuk... Bu çok umut verici. Çünkü sporun ve sanatm kazandıracağı beceriler, çocukların gerçek hayat için yaptıkları bir baĢka prova niteliğini taĢıyor. O sebeple ben, ergenliğe, hazırlığın araçlarından bir tanesinin çocuklara hem uygulayıcı hem de izleyici spor ve sanat zevki kazandırmak olduğunu düĢünüyorum. 20
  • 29. • Tam burada anne-babalara ve öğretmenlere de çok iş düşüyor... — Tabii ki kesinlikle! Okullarda spora ve sanata ayrılan zaman, hatta onlar için ayrılmıĢ dersler kolayca harcanır: Ne lüzumu var sorusunun, o pek lüzumsuz sorunun, ilk hedefi “kültür” dersleri olur. Bizim çocukluğumuzda da böyleydi, Ģimdi de böyle, resim dersi yerine matematik yapmak mesela. Çünkü malum sınavlarda resimden soru çıkmaz, spordan da. Soru çıkmayacaksa, niye öğreneyim, niye ilgileneyim? Bir iĢi düĢmedikçe dostunu aramayan insanlardan Ģikayetçi olmayanımız yoktur. Ama hayata bakıĢ açımız, aktardığımız model, ne olduğu belirsiz bir “iĢe yarar/yaramaz” eksenindeyse, ergen ne yapsm? Her ders ve her faaliyet kendi içinde önemli. Vur deyince öldüren bir anlayıĢa sahip olduğumuz için, 7. sınıf öğrencisine, ömür boyu öğreneceği matematik kadarını, 7. sınıf süresinde kazandırmaya çalıĢabiliyoruz. Çocuklar yine taĢıyamayacakları yüklerin altma sokulmakta. TaĢıyamayacakları yükün altma soktuğumuzda, hem zaten yük taĢıma tecrübesi az, hem de yük taĢınamayacak kadar fazla olduğundan ötürü, “Çocuklar neden dağınıklar?” ya da “Neden huysuzlap neden terbiyesizler, neden saygısızlar?” diye Ģikayet etmekten geri durmuyoruz. Sonra da, “Tamam iĢte ergenlik çağı bunalımı baĢladı” deyip, psikoterapistlere, psikiyatri uzmanlarına taĢımaktayız çocukları. Bütün bu olan biteni anlamak ve değiĢtirebilmek için bir doktor bir psikolog veya bir eğitimci olmaya pek gerek yok. Birazcık o yaĢlarımızı hatırlasak, bizi zorlayan, ama sonunda yapmaktan keyif duyduğumuz aktiviteleri hatırlasak... ÇalıĢıp kazandığımız bazı baĢarıları, çalıĢmadığımızda ya da gayret göstermediğimizde içimizde oluĢan çeliĢkili duyguları anım- sasak. Bu ruh hali nasıl oluĢur, nasıl hazırlık yapılabilir? 21
  • 30. Benim aklıma gelenler, spor, sanat ve geçindirme amaçlı olmayan çalıĢma. Ergenlikveolumludüşünce # Hocam, anne ve babalardan bahsederken, “Olumlu bakabilmek ve duygularımızı tanımak önemli” dediniz. Bu konuda gözlemleriniz vardır diye düşünüyorum. Biz çocuklarımıza ve dünyaya olumlu bakabilme konusunda ne kadar başarılıyız? — Tabii kendimiz olumlu bakmayınca, çocuklarımızın bakması da zor. Örneğin biz kliniğimizde yaptığımız çalıĢmaların yanı sura Türkiye‟nin değiĢik kentlerinde birçok okulda çalıĢmalar yürütüp, çocukların, ergenlerin, gençlerin psikolojik nabızlarım tutuyoruz. Buradan elde ettiğimiz sonuçları sizinle paylaĢacağım. Baktığımız zaman, ergenlerden, gençlerden ve çocuklardan üzüntü ve mutsuzluğa iliĢkin ifadeleri çok sık duyuyoruz. Diğer yandan, günlük hayatlarına baktığımızda, bunun depresyona iĢaret edecek yoğunlukta olmadığım, fakat olumsuz düĢünce, karamsarlık diyebileceğimiz, depresyona yol açma potansiyeli yüksek düĢünme alıĢkanlıklarının yaygın olduğunu görüyoruz. Ve çok enteresan, aslında bu sadece ülkemizdeki Türklerde yaygm değil; örneğin Hollanda‟da yaĢayan Türkleri, Faslıları ve Hollandakları karĢılaĢtıran bir baĢka çalıĢmada da yine Türklerin bu tür karamsar, hüzünlü ifadeleri, çok daha fazla kullandıklarını ortaya koyan bulgular var. • Sadece çocuklar mı? — Hem çocuklarda hem de büyüklerde durum böyle. Depresyon oranlarında aĢra bir artıĢ, bir patlama yok, ama gençlere ve ergenlere baktığımızda, depresyon ya da 22
  • 31. baĢka bir ruhsal rahatsızlık görülmese bile, genel psikolojik durumları yeterince iyi değil. # “Yeterince iyi değil” derken... — Hayattaki durumunu, insan iliĢkilerini, kendi kapasitesini, yapabileceklerini veya yapamayacaklarım, kendi Ģuurlarım, arzularım, heveslerini doğru değerlendirmek ve doğru izlemek konusunda yeterince iyi değiller. # Olumlu düşünmeyi engelleyen düşünme hataları çok yaygın mı? — Evet! Hepimizin düĢtüğü türden, ama ergenlik döneminde bu hatalara çok daha sık düĢülüyor. Bunlardan bir tanesi, özellikle olan biten olumsuz olayların hep kendisiyle ilgili olduğunu düĢünmek. Örneğin, “ben Ali‟yle ar~ kadaĢım, (arkadaĢlık bu yaĢ döneminin en önemli konusu olduğu için oradan bir örnek vereyim) Ali, Ahmet‟le arkadaĢ oldu ve bu arada benimle daha az beraber olmaya baĢladı...” # Farklı cinsler değil, değil mi hocam? — Farklı cins arkadaĢlığı bu yaĢta herkesin tahayyül ettiği düzeyde belirleyici rol oynamıyor. Daha çok ergenlikten gençliğe geçiĢ döneminde belirleyiciliğe sahip. Bu sebeple özellikle ortaokul çağı çocuklarında kendi cinsiyle arkadaĢlık daha kritik önem taĢır. Burada Ali, Ahmet‟le oynamayı tercih etmiyor. Ali kendiyle ilgili küsur aramaya eğilimli bir çocuk olduğunda Ģöyle düĢünebilir: “Beni artık aralarına almıyorlar. Zaten ben onların oynadığı oyunları iyi oynayamıyorum, benim hiçbir olumlu Ģeyim yok ki, benimle niye oynasınlar.” # “Ahmet kadar komik değilim ki eğlendiremiyorum ” gibi... 23
  • 32. — Buna “kiĢiselleĢtirme hatası” diyebiliriz. Yani her Ģeyi kendinden bilme. # Ya da, “Bende bata var” gibi... — “Mutlaka ben bir Ģey yaptım.” Yani baĢarısızlık ve olumsuzluğu kendinden bilmek. Diğer yandan aym hata, olumlu olaylardaki kendi rolünü önemsememek Ģeklinde de tezahür edebilir. Örneğin, “Matematik sınavına çalıĢıp girdim, 100 üzerinden 90 aldım, sınav kolaydı. Zaten öğretmen herkese bol not vermiĢ.” # Genelde bunu bütün ergenler yapıyor mu? — Tabii bu, bütün ergenlerin yaptığı bir Ģey değil, ama hepimizin yapmaya yatkın olduğu bir düĢünce hatası. Çocuklukta, ergenlik döneminde bu düĢünce hatalarının üzerine gitmeyi, bunları değiĢtirmeyi daha iyi öğrenebiliyoruz. O yüzden çocuklarımızla ergenlik döneminde yaĢadıkları olumlu ve olumsuz olayları tartıĢabilmek, onlar üzerine birlikte kafa yormak, çok önemli. # Hocam, bunların kalıcı bir noktaya geldiğini düşünebiliyor musunuz? Kendinde suç arama, kendini kıyaslama, “Ben zaten kötüyüm. Başarısızım” gibi olumsuz düşünceleri ileriki yaşlarda da sürdürebiliyorlar mı? — Elbette. Bu tip düĢünce alıĢkanlıkları o yaĢlarda yerleĢmeye baĢlıyor ve bir yetiĢkin olduğunuzda da bu özellikleriniz, ne yazık ki, ömür boyu sizinle kalabiliyor. Ergenlik dönemi; eğer çocuklarımızı yakmdan izleyip, düĢünüĢ ve hayata bakiĢ tarzlarım, yanlıĢ düĢünce alıĢkanlıklarını tespit edersek, onlara zarar verici, onların ruh sağlığım bozucu olabilecek düĢünce alıĢkanlıklarını değiĢtirmek için bir fırsat dönemidir. 24
  • 33. • Bu arada onları değiştirmeye çalışmak ne kadar mümkün? — Onları değiĢtirmiyoruz, onların düĢünce alıĢkanlıklarını değiĢtiriyoruz. Ebeveyn,düşüncealışkanlığınıdeğiştirmeli # Acaba anne-baba kendi düşünce alışkanlıklarım da değiştirebilir mi? — Çok güzel bir nokta. Çocuklarımız vesilesiyle biz de birçok Ģey öğreniyoruz. Hayatımızdaki çocuklaĢ kendi çocuklarımız olsun, diğer çocuklar olsun, biz yetiĢkinlerin birçok Ģeyi daha derin düĢünmemizi, alıĢkanlıklarımıza daha alıcı gözle bakmamızı sağlıyor. Tabii ki, bir çocukta veya ergende bu değiĢimi sağlamak daha kolay, bir yetiĢkinde bu daha zoç ama yine de çocuklarımıza bu gözle baktığımızda, kendimizle de ilgili birçok olumlu değiĢiklik sağlamak mümkün. # O zaman belki anne-baba için de bir fırsattır... — Zaten biliyorsunuz, bu tür çocuklara yönelik eğitim çalıĢmalarında anne-rbaba olmadan hiçbir Ģey yapılamaz. Sadece çocuğu bir kenara alıp, ona birtakım psikolojik yöntemler uygulamanın çocuğun hayatında çok az değiĢiklik yapabildiğini biliyoruz. • Ebeveynler ile ergenlerin çatışmaları nerede ortaya çıkıyor? „ — Gencin bağımsızlaĢma eğilimi ve yetkinliğini kullanmak için duyduğu istek ile büyüğün deneyimlerinden kaynaklanan riskleri ergen/gençten daha keskin algılama arasında çatıĢma doğar. Anne-baba, genci koruma düĢüncesiyle hareket eder. Ergenin bağımsızlık eğilimi ve ailenin karĢı pozisyona düĢen tutumu arasındaki çekiĢmeler, bu 25
  • 34. dönemde çoğu genç ve ailesinin kiĢisel geliĢimi için kaçınılmaz ve gerilimli bir fırsat yaratır. ÇeĢitli sebeplerden bu gerilimi kaldıramayanlar için ise gerginlik sürgit bir çatıĢmaya dönüĢebilir. ÇekiĢme yaygın ve genel, çatıĢma ise daha seyrek ve genellikle savuĢturulabilir cinstendir. # Aileler psikolojik yardım alma konusunda istekliler, mi? Sizin bu konudaki görüşleriniz olumlu mu? — Bir çekiĢme ya da çatıĢma gencin geliĢiminin önüne geçiyorsa, ailer ile genç arasındaki gerilimin kasveti, anne-baba ve kardeĢlerin hayatlarmı dayamlmazlaĢtırıyor- sa bir baĢkasından yardım isteyebiliriz. Bazen aileye daha çok yol göstermek için, bazen de ergenin hayatla baĢa çıkmasını zorlaĢtıran sorun her neyse (ya bir ruhsal bozukluk ya da hayata hazırlıksız yakalanmasından kaynaklanan bir kriz) onunla uğraĢmak için ihtiyaç olabilir. Psikolojik yardım, ihtiyacın boyutuna göre birçok Ģekilde, birçok kiĢi tarafından verilebilir. Burada; devreye öğretmenle^ aile büyükleri, antrenörler, ustalar, psikiyatrlar, psikologlar veya danıĢmanlar girer. Bence önemli olan özel ilgi gereğini hissetmek ve o yönde hareket edebilmektir. # Hocam, size gelip danışanlarda, sadece çocuğu alıp onunla konuşmaktansa yanında mutlaka ebeveynlerinin de olmasını istiyor musunuz? — Kesinlikle! Tabii ki çocukla baĢ baĢa geçireceğimiz birçok zaman olabilir, ama ebeveynin anlayıĢında ve kavrayıĢmda bir değiĢim sağlamazsanız, gerçek anlamda yardım etmeniz çok zor. # Gençlerde son yıllarda doyumsuzluk ve günü kurtarma gibi bir yaklaşım egemen. Türkiye geneli mi böyle sizce?
  • 35. — Kentlerde ve üst sosyoekonomik sınıflarda ergenliğin daha uzun sürdüğünü söyleyebiliriz. Yetkinliklerin ve becerilerin hızlı geliĢtiğini öte yandan tecrübe birikiminin çok daha yavaĢ olduğunu biliyoruz. Ergenlik, hayata “hazır ama hazırlıksız” olunan bir dönem. Hazır olmak ile hazırlıksız olmak arasındaki fark Ģu; gençler zihinsel yetkinlikler, muhakeme ve pratik problem çözebilme becerisi açısından 12 yaĢından sonra biz yetiĢkinlerden daha iyi performansa sahip. Fakat performansla- rım değerlendirecek tecrübe birikimi ise henüz oluĢmaya baĢlıyor. Ergenlik döneminde, beden ve beyin bir dönüm noktasından geçer. Ergen beyni daha ziyade öğrenen bir beyindir. Ergenler iyi geliĢmiĢ yeteneklerinin hızlı ve etkin kullanımından yoksunlar. Beyin doğumdan baĢlayarak 11-12. yaĢlara kadar sürekli “büyüyen” bir yapı. Ergenlikle birlikte (11-12 yaĢ civarı) beyin yapısı henüz gri madde ağırlıkhdır; bu yeni bilginin depolan- masına temel oluĢturan yapısal bir özelliktir. Zaman içerisinde yetiĢkin beynine doğru dönüĢürken hücre bağlantılarım içeren bu gri maddenin toplamı azalır. Beyin bölgeleri arasındaki iletiĢimin kıvraklığım sağlayan ak- madde ise 20‟li yaĢlarla giderek artar. # Bir de gençlerde ilerisi için karar alamama yaklaşımı var. Gençler bugünle geleceği nasıl birbirine bağlayabilir? Gençler bugün yaĢadıkları ile gelecekleri arasındaki bir devamlılık çizgisini oluĢturabildikleri ölçüde hayatları anlam kazamyor. Ergenlik bir tren istasyonu gibi görülebilir: Ya geçmiĢten geleceğe uzanılan bir istasyon ya da ıssız bir çölün ortasında geliĢ ve gidiĢ bağlantı noktaları olmayan bir tren istasyonu. GeçmiĢ ve gelecek arasmda bağlantı kurduğunuz ölçüde varsınızdır. Aksi takdirde, ıssız çölün ortasındaki istasyona benzersiniz.
  • 36. Ergenliğingencinruhsalgelişimiaçısındanönemi • Ergenlik döneminin gencin ruhsal gelişimi açısından önemi nedir? Bu dönemi rahat geçirmek ile sancılı şekilde geçirmek arasında fark var mı? — Ergenlik birçok ruhsal bozuklukla iç içe geçebiliyor. Depresyon, Ģizofreni, değiĢik kaygı reaksiyonları gibi psikiyatrik bozuklukların baĢladığı dönem. Çünkü ergenlik, insan beyninin doğumu takip eden ilk üç yıldan sonraki en büyük yenilenmeyi ve restorasyonu geçirdiği dönem. Bu sebeple genetik yatkınlıkları olan gençler olumsuz yaĢam koĢullarıyla, bazı problemlerle, kazalar ve sarsıntılarla karĢılaĢtıklarında ciddi rahatsızlıklar ortaya çıkabiliyor. Bunlar bozukluğun niteliğine göre ileri yaĢlarda da devam ediyor veya hafifleyebiliyor. Aym Ģekilde çocuklukta baĢlayan bazı problemler de ergenlik döneminde son bulabiliyor. Ergenlik yalnızca sorunların ortaya çıktığı bir dönem değil, bazı sorunların ortadan kalktığı da bir dönem. Çocuk henüz 7-8 yaĢındayken bu dönemin nasıl geleceğini tahmin etmek mümkün. Ama bu dönem bir Ģekilde geçiyor. Bir sonraki döneme ulaĢtığınızda geçmiĢte bıraktıklarınız, neleri yapıp neleri yapamadığınız önem kazanıyor. BaĢardıklarınız ve baĢaramadıklarınız. Bunlar ergenlik sonrası dönemde etkilerini devam ettiriyor. Ergenlerin ortaya çok büyük eserler koymak, çok Ģey baĢarmak arzusu taĢıdıklarım (belki hepimiz kendi dene- yimlerimizden) biliyoruz. Bu arzu ve enerji sayesinde bu kadar karmaĢık ve gündemi yüklü olan bu dönemin hakkından gelebiliyoruz. Birçoğumuz ergenlik döneminde , kafamıza koyduğumuz ya da arzuladığımız Ģeyleri ger- çekleĢtiremiyoruz. Zaten bu dönemde hedeflerimiz de sürekli değiĢiyor. Bu dönemden ne kadar edinimle, ilgiy 28
  • 37. le, kültürle ve baĢarıyla çıkarsak, geleceğimiz o kadar (bir talihsizlik olmadığı sürece) doyurucu oluyor. Hayatı anlayabiliyor; yaĢantımızı anlamlandırabiliyoruz. Ergenliktekidepresyonoranıyüzde10 • Peki, ergenlik ile depresyon arasında doğrudan bir ilişki var mıdır? — Depresyonun sık görüldüğü dönemlerden bir tanesi, ergenlik ve bilhassa gençlik dönemidir. Özellikle kız çocuklarında, daha belirgin olmak üzere ergenlikten gençliğe geçiĢle birlikte, 16 ila 18 yaĢ civarında depresyon görülme oranlarının yükseldiğini biliyoruz. Ergenlik dönemi ile çocukluk dönemi arasında da görülme sıklığı açısından bir artıĢ vardır, ama bu oranların ulaĢtığı maksimum değerler yüzde 10‟u ancak bulur. Yüzde 90‟ı ergenlik dönemini bitirip, örneğin üniversite öğrencisi oldu- ğunda, “henüz” depresyon geçirmemiĢ olacaktır. Burada bir hatırlatmada bulunmalıyım; depresyon tehlikeli bir psikiyatrik sorun olmakla birlikte tedavi edilebilir bir sorundur. Üstelik bir kiĢinin, depresyon teĢhisi koyduracak kadar bunalımda olmaması, bir sıkıntısı ya da bir derdi olmadığı anlamına gelmez. Çocuklarımızın ve gençlerimizin psikolojik durumuyla ilgilenmemiz, bir iç dünyaları olduğunu hatırlamamız için onların mutlaka depresyon geçirmelerini ya da kendilerini kontrol becerilerinin zayıflamasını, “dağıtmalarım” ya da birtakım kötü alıĢkanlıklar edinmelerini beklemeyelim, diyorum. • “Bir eğilim olabilir, ama ergenlik bir bunalım dönemi değildir”, “Ergenlikte ille de bunalım yaşanacak diye bir şey yok" dediniz... — Doğru. 10 çocuktan 9‟u depresyon yaĢamaz. 29
  • 38. ® Geriye kalan 9 çocuk bayağı büyük bir çoğunluk oluşturuyor. Duyulan korku ve- kaygının ebeveynler tarafından deneyimlendiğini söylemiştinizy Çocuk, hiç.panik yaşar mı bu dönemde? Kaygısı ya da panik bozukluğu olur mu, yoksa bunlar her ergenin yaşayacağı kaygılar mıdır? Bazı ergenlerde depresif bir eğilimin yanı sıra kaygı ve panik de ön plana çıkabiliyor mu? — Geleceğin net gözükmemesi bazen çocukları telaĢa ve kaygıya düĢürebiliyor. Bu durum özellikle yatkınlığı olan bazı bireylerde, takıntılara, ne bileyim birtakım evham ve endiĢelere yol açabilir. O yüzden hem depresyon hem de kaygı düzeyi açısmdan riskin arttığı bir dönem. # Artabiliyor demek ki... — Tabii, olabilir! # Tabii ki onlar artabildiği gibi kaygı bozukluğu da... — Bütün riskler artıyor. Çocukluk dönemine göre psikolojik sorunlar açısmdan risklerin arttığı bir dönem. # Hepsi artıyor mu? — Hepsinde genel bir artıĢ oluyor. ġantiye örneğini düĢünelim: ġantiyede sol ayağınızdaki ayakkabı kirlenirken, sağ ayağmızdakinin kirlenmemesi mümkün olmaz. Beyin ve ruhsal yapı yeniden yapılanma sürecinden geçiyor ve bu süreçte, tabii ki sıklıkla ufak tefek ya da nadiren büyük kazalar olabiliyor. # Büyük kaza, örneğin, intihar mı? — Büyük kaza, depresyonun intiharla sonuçlanması gibi daha nadir, ama ağır ve ciddi sorunlar. Diğer yandan yanlıĢ ve olumsuz düĢünce alıĢkanlıkları ile depresyon araĢma bir çizgi çekmeyi unutmayalım, çünkü böyle 30
  • 39. özelliği olanların bir bölümü depresyona giriyorken, bir bölümü girmiyor. Depresyon ağırlaĢmadan da hayatı etkiler, depresyona girmeden de hayat kalitemiz bozulabilir, sorunlarımız çok ağırlaĢmadan da kendimizi kötü hissedebiliriz; yani yüzünüzde 5 sivilce olması ile 50 sivilce olması arasında fark olmayabilir. Anlatabiliyor muyum? 5 sivilce de rahatsız edebilir sizi. Bu sebeple çocuklara gençlere ve ergenlere psikolojik açıdan verilecek en faydah desteğin, geleceğe dönük bakıĢ açılarım daha ümitli hale getirmek olduğuna inanıyorum. 31
  • 40.
  • 41. İKİNCİBÖLÜMErgen ve Arkadaşlık # Hocam, model alma konusuyla ilgili, “Her zaman an- ne-baba olmaz, bakkal amcadan tutun öğretmene kadar herkes model alınabilir” dediniz. . . . — Çok doğru! GeniĢ bir ömek repertuvarımız olması çok daha iyi. # Ergenin modeli ya da modelleri kimlerdir genelde? — Dediğimiz gibi, öncelikle yetiĢkinler var. YaĢça büyük ergen ve gençler de olabilir bazen. Örneğin bir ortaokul öğrencisiyseniz, lisedeki bir ağabeyi model alabilirsiniz. Tabii bizim açımızdan ikisi de aynı yaĢ grubunda sayılsa da, ağabey adeta bir kuĢak büyüktür. Kendisinden daha fazla deneyim yaĢamıĢ ve daha güçlü olanlar, çocuklar açısından model ve ömek teĢkil edebiliyor. Bazen yaĢıt gruplarında model alınan çocuklar oluyoç fakat bu modeller her zaman olumlu etki de göstermeyebiliyor. Örneğin kendi gücünden kuĢkusu olan çocukların kabadayı gruplarına katıldıklarım, belki yaĢadığı alanın en zalim çocuğu haline dönüĢebildiğim de görmekteyiz. GeçmiĢinde baĢkaları ta- rafından, okulda itilip kakılmıĢ çocuklaĢ ergenliğin ilk dö 33
  • 42. nemlerine girdiklerinde, hani bıyıkları terlediğinde (özellikle erkek çocuklar için söylüyorum) zorbalıkla yaĢamım sürdüren gruplar içerisinde yer bulup, farklı bir karaktere bürünebiliyorlar. Bazlar arasında fiili zorbalıktan ziyade, sözel zorbalık, dıĢlama, iliĢkilere katmama, arkasından konuĢma, hakkında laf çıkarma Ģeklinde benzer davranıĢlar mevcuttur. Her iki tip yaklaĢım da hedef alman çocuklar için acı verici boyudara ulaĢır. Çünkü toplumdan dıĢlanmak, ergenler arasındaki hiyerarĢinin alt basamaklarına itilmek, ergenlere çok acı verir. Bir kısmı bu role alıĢır, hatta bunu kanıksar. “înek” rolünü veya “çatlak” rolünü bir Ģekilde benimser. Bir kısım çocuk ise, bu itilip kakılmanın, toplumsal hiyerarĢide alt basamaklara doğru bastırılmanın telafisi için kendisini ezenlere benzemeye, kendisi de ezenler araĢma girmeye çalıĢır. Kimisi de küçük çocukları haraca kesmeye, hayvanlara eziyet etmeye, diĢini geçirebildiğine kabadayılık taslamaya çalıĢabilir. Özellikle bu çocukların daha çok yardıma ihtiyacı olduğunu görmekteyiz. Bu sebeple; bir okula, bir mahalleye, toplumsal bir birime bakıldığında ergenlikteki hiyerarĢik iliĢkileri de yakından gözlemek, bu iliĢkiler içerisinde çocukların adaletsizliğe uğramamasını sağlamak, zorbalığa izin vermemek, ailelerin, ortamdaki yetiĢkinlerin, okul yöneticilerinin en önemli vazifesidir. Çünkü gençler toplumda adaletin değil, haksızlığın hüküm sürdüğüne inandığında, biraz önce bahsettiğimiz olumlu düĢünme özelliklerini kazanmak bir yana, karamsar, öfkeli ve yaĢamdan hiçbir beklentisi olmayan bireylere dönüĢebiliyorlar. Aileüyesiçocuktantoplumüyesibireyegeçiş # Arkadaşlar ve arkadaşların etkisi, arkadaş seçimi konusunda biraz daha konuşalım mı ne dersiniz? 34
  • 43. — ġimdi grup olarak arkadaĢlıkta, gruba kabul edilmek, grubun içinde kalabilmek, iĢleyiĢinde yer almak, ergeni geliĢtirici, ergenin ihtiyaç duyduğu bir durumdur Anne-ba- bayla çatıĢmaların .önemli bölümünün arkadaĢlarla bir arada olma arzusunun çok kuvvetli olması nedeniyle ortaya çıktığım hatırlayalım. Kabadayılıkla ilgili verdiğimiz örnekte olduğu gibi grubun içerisinde kendini kabul ettirmek için bazen baĢkalarım ezmek değil, baĢkalarına koĢulsuz olarak verici olmak da ergenler arasında sık gördüğümüz Ģeylerden bir tanesi. Kendini, ancak özveride bulunursa kabul edeceklerine inanma, aksi takdirde kendisinde değerli bir. Ģey olmadığım düĢünme, özgün kiĢiliğiyle orada bulunduğunda kendini arkadaĢlık etmeye değer görmeme, yine bir kısım çocukta rastladığımız sorunlar. Hepsiyle iyi iliĢkiler içinde olabiliriz, ama herkesle yakın arkadaĢ olmamız zaten fiilen mümkün değildir; Bu yüzden,, iyi geçinmek ile iyi arkadaĢ olmak arasındaki farkı unutmamak lazım. Ġyi geçinmek önemli bir Ģart, ama arkadaĢlık biraz daha yakın, karĢılıklı alıĢveriĢe dayanan, tek taraflı olmayan ve gerçek anlamda ergenlikte öğrenilmeye baĢlanan, hayat boyu devam eden bir kurumdur. ArkadaĢlık, tam bir provadır, geleceğe dönük en ciddi hazırlıklardan biridir Ergenliğin tüm bir sosyal hayatın provası olduğu gibi. # Topluma karışmak konusu var bir de değil mi? — Ailenin üyesi olan çocuktan, toplumun üyesi olan bireye geçiĢin adıdır aslında ergenlik. # Gençler sanki günümüzde çeşitlendi, değil mi hocam? Mesela Anadolu‟da yaşayan genç diye bir ayrım mümkün mü? — Bu kitabın okurları arasında büyük kender -dıĢında yaĢayan insanlar olduğuna da inanıyorum. Bu sebeple, gerek 35
  • 44. gazete ve dergilerde, gerekse birçok tercüme kitapta sanki hayat sadece Ġstanbul‟da, NiĢantaĢı‟nda veya Beyoğlu‟nda cereyan ediyormuĢ izleniminin olması beni düĢündürüyor, Oysa ülkemizin önemli bir çoğunluğu, hem yaĢlıları hem gençleri, bu alanların dıĢında yaĢıyor Belki okur kitlesinin çoğu için aynı Ģeyi söyleyemesek de okurlarımız arasında büyük kent dıĢı insanlar daha az sayıda da olsa var. Onlar toplumumuzun dokusunu oluĢturan insanlar aslında. Bu yüzden temelde, ergenler ve gençler hakkında konuĢurken, tablonun hem maddi olanakları, hem de inanç sistemleri; toplumsal konum, önyargılar, değerler açısından büyük farklılıklar gösterebildiğini biliyoruz. Bu çevre koĢullarının, çevredeki bakıĢ açısının tıpkı kadına bakıĢta olduğu gibi genç ve ergene bakıĢta da psikolojik durumu çok etkileyici olabildiğini görüyoruz. Buna uç bir örnek vermek gerekirse, Güneydoğu Anadolu‟da yaĢanan genç kız intiharlarım veya töre cinayetlerini hatırlamak yeterli. Bu, belki okurlarımızın bir kısmına, sanki çok uzak bir meseleymiĢ gibi gelse de, bizim dıĢımızda, uzağımızda birtakım insanların baĢma gelen olaylar gibi görsek de, sonuçta aynı sosyokültürel evrimin belki değiĢik noktalarında olduğumuz yurttaĢlarımızdan söz ediyoruz. Bu sebeple belki, bu tür makalelerde “biz” ifadesiyle konuĢurken, “kentli”, “A-B sınıfı” kastediyor toplumun tümünü kapsayıcı olamıyoruz. Bunu aĢmanın yollarım düĢünmeliyiz. # Bir de harfler girdi hayatımıza... — Yani televizyon, reyting terminolojisini kullanırsak, A- B sınıfı olanlarımız töre cinayeti iĢlemiyorsa ya da Batman tipi intiharlar çok fazla hayatımızda yer almıyorsa burada düĢünülmesi gereken; kiĢilerin içinde oldukları toplumsal koĢulların bazen davranıĢları ne kadar yoğun Ģekilde etkileyebileceğidir. Sonuçta biz de (anne-babalar olarak konu
  • 45. Ģuyorum), çevremizdekilerin hakkımızda ne düĢündüğüne çok önem veriyoruz. Hayatımızda baĢkaları tarafından hoĢ karĢılanmak, hoĢ görülmek, toplumsal değer yargılarına ters düĢmemek, (içimizde ne kadar muhalif bir yan olsa da) davranıĢlarımızı güdüleyebiHyor. “Herkes” var,ama“hiçkimse”yok~ # Şehirde, kentli, köylü, Anadolulu, taşralı gibi bir ayırım hâlâ var mı bilemiyorum. Bu şehirdeki gençler sadece İstanbul‟la sınırlı değil hiç kuşkusuz. Hele hele bu yaz çok konuşulan Göltürkbükü gençliğiyle hiç değil... — Tabii ki! Ġstanbul‟u, Ankara‟yı, Ġzmir‟i, hatta Bursa, Adana, EskiĢehir Mersin, Antalya gibi modem sayılan daha az muhafazakar kentleri iĢin içine kattığınızda bile durum değiĢmiyor. Bu arada çok güzel bir yer olan Göl- türkbükü‟nün Göl Köy ve Türkbükü zamanındaki halini hatırlayan biri olarak Göltürkbükü baĢlığı altında bütünleĢen gençliğin açıkçası hiç kimseyi temsil etmediğim söyleyebilirim. Hiç kimseyi temsil etmemekle birlikte, bu kadar ilgi çekmesi, içinde bulunduğu koĢullardan bunalmıĢ, ne yapacağım bilmeyen, kendisine hiçbir yol gösterilmeyen, gün yüzü görmeyen birçok genç açısmdan özenilen bir Külkedisi hikayesi gibi görüldüğünden olabilir. Yani kavuĢulması beklenen ideal bir durum, bir kurtuluĢ anı, kimsenin karıĢmadığı, herkesin sizi, her adımınızı hayranlıkla izlediği, selüliderinizin bile insanlar için enteresan bulunduğu bir konum. O yüzden bu anlamda birçok gençten duyduğum bir Ģey, hani burun kıvırsalar da dudak bükseler de öyle bir pozisyonda olmak, herkesin dikkat odağı olmak, herkesin bildiği bir isim, herkesin çıkmak istediği delikanlı, herkesin çekici bulduğu genç kız olmak... 37
  • 46. # Ama herkesin değil mi? — Evet, herkesin. Fakat, burada “herkes” kelimesine vurgunuz önemli. Herkes sizi tanıyor ve biliyor ama sizin kimseyle aslında bir iliĢkiniz yok, yani hiç kimse yok. Yani “herkes var ama hiç kimse yok”. Ergenliğe,göktenzembilleinmiyoruz # Bu kimsesizlik hali yavaş yavaş mı başlıyor? — Elbette. Çünkü ergenliğe de biz, gökten zembille inmiyoruz.. Bir çocukluğumuz, bebekliğimiz var. O dönemde adam yerine konma, ciddiye alınma ihtiyacımız karĢılan- dıysa, ergenlikte de zaten annemizin ve bahamızın (baĢlarına taĢ düĢmedikçe) bu alıĢkanlıkları değiĢmeyecektir. O yüzden, daha az sorun yaĢayacaklardır. ġimdi buraya bir dipnot, belki Bebeklikten Çocukluğa kitabını okumamıĢ olanlar açısından iyi olabilir. “Biz çocuğumuzu ciddiye alıyoruz” deyince, insanlar genellikle, “Biz, o ne derse, onu yapıyoruz” demek istiyorlar. Aslında birini ciddiye almak, onun her istediğini yapmak anlamına gelmez. Ben doktorum, hastalarınım isteklerini ciddiye alırım, ama bana ne yapacağımı onlar söylese ben de onu yapıyor olsam, onların aradığı ve ihtiyaç duyduğu kiĢi ben olmam. Çünkü, bir bilirkiĢiden beklenen bizi duyması ve dinlemesi, kendi tecrübe ve bilgisiyle bizim ihtiyaçlarımızı bir araya getirip, bizim için uygun olanı karar vermemize yardımcı olması, hatta gerekirse, (örneğin bir doktor olarak hayat kurtarıcı bir müdahaleyi düĢünün) bir müdahalede bulunmasıdır. Fakat, “Yok, ben istemiyorum, kalsın” denecek durumlar da var. Bir çocuğun, bir gencin bazı konularda görüĢlerini dinlediğimizde, yani onun görüĢünü ciddiye aldığımızda, onun görüĢünü uygulayacağımız durumlar da var. Fakat eğer o görüĢ, gencin ya da çocuğun çıkarlarına bire bir zıt- sa ve ona ciddi zarar veriyorsa, “Ben çocuğumu ciddiye 38
  • 47. aldım. O yüzden iĢte haftada birkaç kere uyuĢturucu kullanma isteği vardı. Yapıyorum...” diyemezsiniz. # Sizin daha önceki röportajlarınızdan biliyorum. Bir örnek vermiştiniz, “Bana Porche araba almazsan, „bilmem ne üniversitesine‟ gitmem ” diye... — Bravo! Bu pazarlık cesareti nereden kaynaklanıyor dersiniz? # Yani o cümleyi kurabilecek gençler türedi, öyle mi? — Evet, hem de çok sayıda. En az 15-20‟sini ben tanıyorum. Gerisini siz düĢünün. Bu arada, bir kısmının istese de böyle bir araba alma Ģansı yok. Hatta bir kısmı, otomobil kullanmayı ancak bir Porche‟si olursa öğreneceğini söyler. # Ve tabii bu gençlerin istediğini yapabilen anne-babalar da türemiştir herhalde... — Çünkü bu anne-babalar o çocuklara böyle bir teklifte bulunulabileceği duygusunu veriyorlar. ġimdi, Allah aĢkına; siz ya da ben, annemizden ya da babamızdan Porche isteyemezdik belki ama, “Bu yaz bana bisiklet almazsan, ben okula gitmeyeceğim” demeyi de düĢünmedik, çünkü bunu düĢünmemiz için bir sebep yoktu. Çünkü böyle saçma bir istekle karĢı karĢıya kaldıklarında, annenizin ya da babanızın ya da herhangi bir büyüğünüzün ağzınızın payını vereceğinden emindiniz. # Evet! Çok emindim... — Bu sebeple de zaten isteğinizin saçma olduğunu biliyordunuz. Bana bunu söyleyen, “Anne ve babamdan Porche istedim. Onu almadan gitmem” diyen çocuk ergendi, büyüdü genç oldu artık, beraber büyüdük onunla. Bana diyor ki, “Yankı Abi, bunlar beni böyle alıĢtırdı”... 39
  • 48. # Şimdi o genç bunları mı söylüyor? — Tabii. “Bunlar beni böyle alıĢtırdı. Çocukluğumdan itibaren, „Tabii oğlum nasıl istersen‟ dediler. Ben o sırada, „Aaaa! Ne güzel her istediğimi yapıyorlar‟ diye düĢünüyordum. Ama Ģimdi dönüp baktığımda, kendileri için kolay olanı yaptıklarım fark ediyorum Yankı Abi” diyor. Çünkü onlar için kolay olan bu, “E, tamam. Oğlumuz istedi yapıyoruz”. Halbuki, “Oğlumuz istedi, ama biz bunun uygun olmadığım düĢünüyoruz ve bunu oğlumuzla karĢılıklı oturup tartıĢıyoruz. Onun bize karĢı çıkıp sinirlenmesini göze alıyoruz ve birbirimizi hırpalamadan tartıĢmayı becermeye çalıĢıyoruz” diyemediler. # Bu, •onlara zor geldiği için... — Zor geldi. Kolay gelen, çocuk ne istediyse yapmak. Kolay geldiği için öyle yaptılar. % O da istemiş... — Evet! “Ben de alıĢtım” diyor. # Alışabiliyor mu hocam? — E tabii, insan rahata kolay alıĢır. Siz de alıĢmaz mısınız, babanız size her yaz bir Porche alırsa, bu yaz da almaĢım beklersiniz. Yani her yaz tatil yapan biri, bir yaz tatile gidilmezse, “Niye tatile gitmiyoruz” diyebilir. # Alışabilir, yani... — Hani, “alıĢmıĢ kudurmuĢtan beterdir” diye, bir laf vardır. # Doğru... — Dolayısıyla, çocuklarımıza kazandırdığımız alıĢkanlıklar, bizim her isteğinin yapılacağı alıĢkanlığından ziyade, her isteğinin ciddiye alınacağı alıĢkanlığıdır Bu ikisi çok 40
  • 49. ama çok farklı bir Ģey: “Ben isteğini ciddiye alıyorum, yani eğer ikna olursam Porche araba da alırım.” Anlatabiliyor muyum? KarĢılıklı oturup konuĢtuğunuzda, eğer kafanız yatarsa, sizi ikna edebilirse alınır, yani ben Porche alınmaz diye bir Ģey demiyorum. Zorolanıbaşarın:Onunlakonuşun • Aile büyükleri ne yapmalı? — KonuĢmak için zaman ayırmak çok önemli. Ama bu, aslında anne-babanın, ailenin yöneticisi, lideri olmasıyla ilgili bir durum. Çocukla, gençle, ergenle yüzleĢmekten kaçınmayı, birçok durumda görüyoruz: “Nasıl söyleriz? Nasıl ederiz? Aman ters düĢmeyelim, çatıĢmayalım.” Tamamen iyi niyetlerle söylenen Ģeyler bunlar yani burada anne-babanın iliĢkisi her zaman iyi niyetle haraket ediyor. Ama anne-babaların bu kitaptan hatırlamalarım istediğim Ģeylerden bir tanesi Ģu: “Acaba çocuğumuzla iHĢkimizde yeterince cesur, yürekli davranıyor muyuz? Yoksa iĢin kolayına mı kaçıyoruz. Zahmet çıkmasın, baĢımız ağrımasın, Ģöyle güzel güzel maçımı seyredeyim televizyonda ve rahatsız olmadan idare edilsin. Çocuklar da köĢede, kenarda bir Ģekilde büyüsünler iĢte” gibi düĢünüyorsak, tabii eğer Ģanslıysak, bir sorun olmadan büyüyor çocuklar, ama Ģanslı değilsek, çok ama çok Ģanslı biri değilsek, çocuklarımızın bizimle değilse bile, toplumla bir sıkıntı yaĢamaması, mümkün değil. Çünkü ihtiyaçları olan Ģeyi sağlamamıĢ oluyoruz. # Peki hocam, anne babaların bunun cevabını dürüstçe verebildiklerine inanıyor musunuz? — Çoğu aslında veriyor. “Çoğu veriyor” diyorum, ama burada Ģöyle bir fark var tabii. Bir psikiyatra, bir çocuk ve ergen psikiyatrına baĢvuran aile, zaten aslında cesur bir 41
  • 50. adım atıyor. O yüzden ben, geçmiĢte bu adımları atmamıĢ olmakla birlikte, artık o cesur adımı atmaya karar veren insanlarla çalıĢmıĢ oluyorum. # 18 yaşına kadar olanların doktora başvurusu anne-babalarının inisiyatifinde, değil mi? — Doğru. Bir sorunumuz var diyerek adım atan anne-ba- baların çoğu yürekli, çocukları için bir Ģeyler yapmak isteyen, geçmiĢ yanlıĢlarım onarmak, geleceğe dönük hazırlıkları tamamlamak, eksiksiz yapmak isteyen insanlar. Ama bunu baĢka ortamlarda; örneğin 30-40 yaĢma gelip de gençliğini hatırlayan yetiĢkin insanlarla konuĢtuğumda, bazen anne-babalarının bu adımı atmak akıllarına bile gelmediği için ya da öyle bir kaynak ve imkanları olmadığı için yapamadıklarım, “keĢke yapsalardı”larını dinliyorum. # Birçok insanın bu durumda olduğunu düşünüyorum... — Tabii, hepimizin hayatmda bu tip Ģeyler var. Bereket versin ki hayatta özellikle yaĢımız büyüdükçe en önemli Ģanslardan biri, çevremizdeki insan sayısının artması. Çevremizdeki öğretmenler, antrenörler, mahalledeki büyükler değiĢik insanlarla karĢılaĢma ve onlarla etkileĢim fırsatı sağlıyor. Bu risk de getirebilir tabii. Bunlar sonucunda olumsuz etkiler olma ihtimali de var. Ama anne- babanın bilerek ya da bilmeyerek, üĢengeçliğinden ya da akıl edemediğinden eksik bıraktığı Ģeyleri telafi edecek insanlar da karĢımıza çıkıyor. Lisedeki tarihçi, mahalledeki bekçi amca (eski usul}, yanında yazın çıraklık ettiğimiz bakkal... Bunlar hayatımızı değiĢtirecek etkiler yapabilir; bisikletinizi tamire götürdüğünüz bir bisiklet tamircisiyle iĢini bitirmesini beklerken yaptığımız bir konuĢmanın etkisini küçümsememek lazım. O yüzden, 42
  • 51. “Çocuklarımızın içinde büyüdüğü çevre” derken, özellikle ergenler ve gençlerde “çevre nedir”in cevabım vermek gerekir. Çevre, artık sadece anne-baba değildir. O yüzden, bazen anne- baba bana, “Oğlumuzu/kızımızı, ideal yetiĢtirmemiz için ne yapmamız lazım” diye sorduğunda, “Artık sadece sizinle, sizin yapabileceklerinizle yetinenleyiz. Çünkü sizin dıĢınızdakilerin etkisinin giderek arttığı bir dönemdeyiz” diye verdiğim cevap, biraz ĢaĢırtıcı gelebiliyor. Ergenlerin ve gençlerin üzerinde ar- kadaĢlarının etkisi de çok büyüktür. Ergenlik,arkadaşlıkdemek # Evet arkadaşlar çok önemli... — ArkadaĢla^ gruplar... Aslında “ergenlik” demek, en çok “arkadaĢlık” demek. Hepimizin en güzel duygularla hatırladığı arkadaĢlar ergenlik, gençlik dönemimizden olan arkadaĢlarımız; yetiĢkin hayatın alavere dalaverelerini çok fazla barındırmayan, masumiyede bağdaĢtırdığımız bir dönem. Gerçek anlamda bize masumiyet duygusu hissettiren; örneğin para alıĢveriĢi gibi “maddi” Ģeylerin hemen hemen hiç konuĢulmadığı, insanların birbirinden büyüklerin beklediği anlamda beklentileri olmaksızın birbirlerine yaklaĢtığı bir dönem. Anlatırken bile idealize ediyo- rum sanki... # Hesap kitap yapmadan. — Oldukça ütopik bir dönem. Gençlikte pek hesap kitap yapılmaz.Ayrıca gençlerin, hesap kitap yapma kapasitesinin sınırlı olduğunu, pek fazla geleceği hesap edemediklerini düĢünüyorum. Gençler açısından gelecek, çok uzun süre sonra ortaya çıkacak bir Ģey. Bir türlü gelmek bilmeyen bir Ģey.
  • 52. # Ben küçükken, 2000 yılım hesaplıyordum. O kadar uzaktı ki benim için. Ulaşılmaz bir şeydi... — 2000 yılını, çok özel bir zaman sayıyorduk. 2000 geldi, geçti bile. • Geçti, hocani... — Dolayısıyla, gençlerin gelecek hesapları, çok belirgin olmadığı için daha çok ütopik gelecekler üzerine düĢünürler. Gençler sorumluluk aldıkları ölçüde, gelecek perspektifleri ne abartılı bir rahatlıktan ne de aĢırı bir endiĢeden uzaklaĢır. Daha doğru ölçüp biçebilen, yaĢma uygun yükleri ve sorumlulukları taĢıyabilen bir genci veya ergeni, talihi ölçüsünde parlak ve güzel bir gelecek bekler. • İlk kitabımızda anlatmıştınız. Talihe inanıyorsunuz hocam, değil mi? — Kesinlikle. Ama talih tümüyle bizim dıĢımızda cereyan eden bir Ģey değil. # Yani kişi talihini kendi belirleyebilir mi? — Talihimizi yönlendirici etkilerimiz var Tabii, burada derin felsefe yapmak istemiyorum, ancak talihli olduğuna inanmak bile, talihinizi etkileyici Ģeylerden biri. Mesela Ģanslı olduğunuza inanıyorsanız, çevreye daha alıcı gözle bakmaya baĢlıyorsunuz. Daha alıcı gözle baktığınız zaman, daha fazla Ģans elde ediyorsunuz. Dolayısıyla, gerçekten Ģanslı olduğunuza inandığınız için Ģansınız artıyor. Bu durumu ben Ģuna benzetiyorum: Hiç öyle piyango biletiyle filan iĢim yoktur ama bir tane piyango bileti alanın, Ģanslı olduğuna inananın mantığı Ģudur: ġansım hiç almayana göre daha fazla. Hiç almayanın Ģansı sıfır. Oysa sıfır olmayan bir Ģansınız olduğuna en azından inanırsanız, Ģansınızı yaratmaya katkınız olabilir. Talihi, nereden ese 44
  • 53. ceği belli olmayan bir rüzgar gibi düĢünebilirsiniz, ama rüzgarın estiği yöne göre yelkeninizi açma, dümeninizi kırma kabiliyetinizi geliĢtirmiĢseniz; belki hesapta olmayan Ģeyler hayatınızda gerçekleĢtiğinde bunları göğüsleyebilirsiniz. Birçok beklenmedik Ģey olabilip ama sonuçları kötü olmayabilir ya da size zarar verici, hayâtınız için olumsuz, yıkıcı olmayabilir. Varoşgençliği # Hocam şanstan. bahsettiniz ya, aklıma şehirdeki varoş gençliği geldi. İstanbul’daki Şirinevler-Ataköy örneği. Bir caddeyle birbirinden ayrılan tamamen farklı iki mahalle... — Fiziki ayırımla^ eriĢilebilirlik, ulaĢılabilirlik, sınırların kalkması gibi kavramları düĢündürüyor. Bir mahalleden kalkan ve ötekine giden otobüse binmek sınırların kalkmasını kolaylaĢtırır mı? Örneğin tiyatro ve sanatı bir varoĢ gencine sevdirmeyi düĢündünüğüzü varsayalım. VaroĢtan Taksim‟e bir otobüs koyduğunuz zaman, o otobüse binenlerin sayısı çok fazla olmayacaktın Caddenin öbür tarafına geçmek için, salt eriĢim yetmiyor çoğumuzun aklımızın almadığı kadar bir cesaret gerekiyor: Taksim‟e gelebilen varoĢ genci o cesareti gösteren, risk sever biraz daha gözü kara bitirim delikanlılar... Sahici varoĢ gencini bir Ģekilde Taksim‟e ulaĢmıĢ akıncı pozisyonundaki bitirimler temsil etmiyor. Aynı A-B sınıfı gencini, Göltürkbükü‟ndekilerin temsil etmediği gibi. Biz burada gördüklerimizle yetindiğimiz takdirde, aldanmaya mahkumuz. VaroĢ gencini görmek isteyen varoĢun kendisine gider. Kent merkezindeki varoĢ delikanlılarına bakarak, varoĢ gençliği hakkında hüküm verilemez. O sebeple, ne yapılacaksa, örneğin, tiyatro seyrettirmek istiyorsanız ya da tiyatro kültürünü aĢılamak istiyorsanız, bunu varoĢun içinde yapmak zorundasınız. 45
  • 54. # Yani otobüslere bindirip bindirip, tiyatroya götürmekle olmuyor... — Evet, aynen öyle! Çünkü o zaman bir bağ oluĢamıyor. # “Varoş” kelimesi ne kadar doğru sizce... — VaroĢtan, yoksulluğu kastediyorum. Yoksulluktan da kastım, tabii ki memur ailesi vesaire de yoksul durumda, ancak yoksulluk ve göçmenliğin bir araya geldiği grupları daha çok kastediyorum. Çünkü bugün bir öğretmen çocuğu da yoksul durumda, ama göçmenlik ruhu içinde değil. O yüzden, Anadolu‟nun birçok yerinde bir devlet memuru olmak, çok, çok kıymetli sayılan, imrenilen bir durum olmaya devam ediyor. Kazanılan paranın küçüklüğü bir yana, kalıcılık, bir yere bağlanmıĢlık, hayatın önünde sürüklenip gitme duygusundan kurtulmuĢluk hissini kazanmak için memuriyet, bir anlamda ruhun olumlu bir etki gösteriyor diyebiliriz. 9 O da bir güç... — Evet. Özellikle varoĢ kesimlerinde .iĢsizliğin de çok yoğun olduğunu düĢünürsek. ĠĢsizliğin bir iĢe yaramama duygusunu, bir Ģey yapamamazlık, duygusunu pekiĢtirdiğini düĢünün. Özellikle varoĢ ergeni ve genci temel zorunlu eğitimi tamamlamıĢ ve dolayısıyla toplumda üretici bir yer alması beklenen biriyken, bunların hiçbirini yapamadan, bütün giinünü boĢ boĢ geçirdiğinde, içinde doğan duyguyu düĢünün. Bu gençlerin enerjisini yönelteceği toplumsal anlamlı kanalları oluĢturmadığımız takdirde, gidecekleri yer belli. # Neresi hocam? — Öfkesini, yani bu durumdan dolayı duyduğu öfkesini, bir Ģekilde kullanabilecek gruplaĢmalar içerisinde kendini 46
  • 55. bulabilir. Hele bu gruplar kendisini kabul eden, ona değer veriyor gözüken gruplar olduğunda... # Adam yerine konmak ergenlikte bu kadar önemli mi? — Evet. . Bu gençleri adam yerine koyan olduğunda, ne yazık ki geleceklerini tehlikeye sokacak yerlere doğru gittiklerini görebiliriz. Ama Ģöyle düĢünün: Aynı genç köyde olduğunda, en azından çapaya, tarlaya, traktöre, bir yere koĢuyor ve bir iĢe yararlılık duygusunu daha derinden hissediyor. # Peki, ergenin kardeşiyle ya da kardeşleriyle ilişkisi nasıldır? — KardeĢler genelde ergenin pek umurunda değildir. Bazen hele kendi yaĢıtı olmayan biriyse, bir yük ya da bir parazit olarak algılaması ihtimali yüksektir. Diğer yandan bizler, anne-baba olarak ergeni kardeĢiyle ilgili sorumluluklarımızda bir ortak gibi görmeye de eğilimliyizdir. Artık büyümüĢtür ya. Özellikle sosyoekonomik seviyede aĢağıya doğru indikçe, ergenlerin çocuk bakımında ve çocuk yetiĢtirmesinde bilhassa kız ergenlerin, yaĢlarıyla uygun olmayan ağır sorumluluklar altına girdiklerini, evle ilgili birçok sorumluluğun bu çocukların sırtına yüklendiğini görmekteyiz. Ergenlerin ellerinde fırsat olanları, biraz kendilerini toparlayana, kendilerini bulana kadar genellikle kardeĢleriyle belli bir mesafeyi korumayı tercih ederler. Ergenler yaĢları yakın kardeĢler olduğunda, burada belli bir yol yok, bazen rekabet iliĢkisi ön plana çıkabiliyor bazen de yakınlık ve hatta “suç ortaklıkları” görülebiliyor. 47
  • 56.
  • 57. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Ergenin Okul ve “İş” Hayatı # Ergenin okuldaki durumu nasıldır? Okulda ne yapar? Öğretmenleri, arkadaşları ve otoriteyle ilişkisi nasıldır? — Okulda arkadaĢlar var öğretmenler var ve akademik içerik var. Öğrenme ve dikkat sorunu olan çocukların durumuna değineyim önce. YaklaĢık 1/3‟ünün dikkat sorununda ergenlik döneminde hafifleme görüyoruz. Diğer yandan, ilkokuldan itibaren dikkat ve öğrenme sorunlarıyla gelen çocukların önemli bir kısmında, ergenlikte okul yükünün artmasıyla, diğer sosyal sorumlulukların, arkadaĢlık, otoriteyle uygun iliĢki kurma gibi birtakım yeni görevlerin eklenmesiyle dikkat ve öğrenme sorunları iyice ayyuka çıkabilir. Bilhassa ülkemizdeki eleyici, ayıklayıcı eğitim sistemim düĢündüğümüzde, akademik baĢarının giderek daha da önem kazandığı ve okul hayatının biraz daha ciddileĢtiği 6. sınıftan üniversite yıllarına kadar bilhassa ilkokul çağında dikkat ve öğrenmeyle ilgili aksaklık sinyali vermiĢ çocuklar kendileri için pek kolay olmayan bir döneme girmektedirler. Özellikle ilkokul çağında dikkat ve öğrenme sorunları tespit edilmiĢ çocukların ergenlik ve gençlik dönemlerini daha az pürüzle geçirebilmeleri için, 49
  • 58. ailelerine kendilerine o döneme kadar yardım etmiĢ kiĢilerle daha yakın temas içinde olmalarım tavsiye ederim. Diğer yandan bazı dikkat ve öğrenme sorunu olan çocuklaĢ o zamana kadar zekalarıyla idare ettikleri akademik performanslarında, ortaokul ve lise çağlarında sistemin sı- kılaĢması, ölçütlerin daha keskinleĢmesi ve öğrenilecek malzemenin çoğalması sebebiyle daha önce hiç sorun yaĢamadıkları halde bu dönemde zorlanabilirler. Akademik baĢarıdaki düĢüĢün en sık görülen sebeplerinden biri dikkat ve öğrenme bozukluklarıdır diğeri de, belki daha sık rasdanam, duygusal dürümdaki aĢırı oynamalar ve bunların en ağır biçimi olan depresyondur. Bu yüzden, notlar bizim için önemli olmayabilir ama çocuğun psikolojik geliĢiminde aksaklıklar olup olmadığıyla ilgili bir gösterge olarak kullanılabilir. Lisedeherkeskendinihaytagösterir # Hocam aklıma geldi. En son ÖSS’de başarılı çocuklara baktığımızda, birçoğunun “hayta” diye tabir ettiğimiz, okuldaki disiplin görüntüsü tasdikname alma boyutuna kadar gelmiş öğrenciler olduğunu görüyoruz... — Gördüm. Türkiye‟deki eğitim sisteminde yükseköğrenim Ģansının son bir sınava ve kimilerine göre acımasız bir smava dayandığı kısmen doğru. Ancak bir yandan da günümüzdeki ÖSS sistemi giderek ezberlenmiĢ, kahp bilginin ortaya dökülmesinden çok, bilgiden bilgi üreten ve hatta sınav sırasında bilgiyi bulan, öğrenen öğrencileri seçmeyi hedefliyor. Ne kadar yapabiliyor o baĢka. Bilgiyi yorumlama ve muhakeme, en önemli biliĢsel yetiler arasında. Standart tesderle “zeki” bulduğumuz çocuklar da sıklıkla daha iyi düzeyde. Smavda baĢarı göstermiĢ öğrenciler arasından elbette “haytalar” da çıkacaktır. Ama baĢarılıların 50
  • 59. büyük çoğunluğunun, muhakeme gücü geliĢmiĢ olması sebebiyle, haytalık dıĢındaki erdemlere sahip olanların çokça olmasını beklerim. Bir de lisede herkes kendini hayta ya da haylaz göstermekten zevk alır, ben haytayım diyenlere kanıtla diyecek halimiz yok, ama inanmakta acele etmem. # Yani burada bir çelişki yok mu? Zeka kapasitesi ile haylazlık, doğru orantılı olarak görülebiliyor mu?”Yara- maz ise akıllıdır” yaklaşımı da vardır ya toplumumuzda.. — Pek doğru bir yaklaĢım değil bu. Kurnazlık ile akıllılığı karıĢtırmakla ilgili bir Ģey. Türkiye‟deki teste dayalı ayıklama sistemi, derinlemesine bilgi sahibi olmayanların baĢarılı olmasına fırsat veriyor. Bu yüzden, belki sevimli, haylaz ve zeki çocuklar, hani okuldaki baĢarı daha ziyade bilgi derinliğini ölçerken, eleme sınavları biraz daha kurnazca yaklaĢımlara daha çok pirim verdiğinden ötürü bn tip sınavlarda baĢarılı olabiliyorlar Bu tür seçme sınavlarında baĢarılı olanların içerisinde dediğiniz özellikte olan çocuk sayısının, 2-3 taneyle sınırlı olduğunu tahmin edi- yorum. Kalıcı ve sürekli baĢarıyı sağlayanların önemli bir bölümünün; baĢkalarına, içinde yaĢadıkları topluma saygılı, baĢkalarıyla iliĢkilerinde karĢısındakini de düĢünen, sadece kendi öncelikleri veya kendi keyiflerini düĢünmeyen insanlardan çıktığını görüyoruz. # Hocam, “inek” olarak tabir edilen çocukların çok iyi bir ergenlik dönemi geçirmeleri mümkün mü? Çok çalışan, çok okuyan, derslerinde çok ama çok başarılı bir çocuk, çok iyi bir ergendir, çok yaramaz bir çocuk, çok'kötü bir ergendir diyebilir miyiz? — Bu tür ayrımlar yok tabii. “înek olmak” yapacağınız tanıma göre değiĢir. Ödevini zamanında yapmak “inek 51
  • 60. lik” midir? Kendime cevap vereyim. Her ne kadar bir sözlük tanımı olmasa da inek öğrenci deyince toplumda akla gelen muhtemel özellikler Ģunlar: Çok çalıĢan; sosyal hayatta yetersiz, baĢarısız, katılımcı olmayan; aslında kapasitesiz. Bu tanımlama derslerde gerçek anlamda baĢarıyı içermiyor. ÇalıĢkan olmak her zaman değerli bir özellik. Diğer ikisi ise olumsuz özellikler. Yukarıda tarif edilen “inek öğrenci”nin hayatta toplam baĢarı için sosyal iliĢki düzleminde de hiç olmazsa ortalamaya ulaĢması gereklidir diye düĢünüyorum. Çok çalıĢmanın altında yatabilecek muhtemel sebepler konusunda size katılıyorum. Diğer bir önemli konuysa bir öğrenciye “inek” lakabım takanların sıklıkla zorba, korkutucu talebeler arasından çıkıyor olması. Bu öğrenciler sıklıkla sosyal olarak girgin, ama entelektüel kapasitesi ne olursa olsun çalıĢmaya isteksiz ve ders baĢarısı düĢük çocuklar. Onlardaki eksik parçaların bir kısmı ineklerde var. Ama “inek” bile “ineğim” demez, öyle değil mi? # “İnekler” sosyallikten uzak mı? — Sosyallikten kastımız Ģu: Sosyallik, sadece bütün okulla “arkadaĢ” olmaktan geceyarılarma kadar eğlenmekten ya da MSN‟de hiç “susmamak”tan ibaret olmamalı. Lisede yaptığım tanımı hatırlarsam, 2 çeĢit “inek” var: Biri, bir türlü öğrenemediği için daha çok çalıĢması gerekenler. Diğeri ise, düĢük verimle çalıĢanlar; ama çalıĢmayı değerli bularak bunu devam ettirenler Ama arkadaĢ iliĢkisi kurmakta zorlanıyorsanız, “inek” olsanız da olmasanız da, mutsuz olursunuz. Bir de, “antiinek” ve çok sosyal olarak tanımlanan çocukların okul arkadaĢlarıyla kurduğu iliĢkiye yalandan baktığınızda, daha çok korkutma, ürkütme, ezme, küçümseme, değersizleĢtirme üzerine kurulu olduğunu görürsünüz. Okulun haytaları daha sevimlidirler 52
  • 61. zorbalar diyelim bunlara. Bu çocukların baĢkalarım küçük düĢürerek, kendilerini iyi hissetmelerinin anlamı üzerinde durmak gerekir belki de. # Bir bozukluk mu var? — Evet. Ama bu çocukların çoğu, okulda çok popüler olabilirler. Güçlü görülen, hayranlık duyulan çocuklar olabilirler ama görünen o ki toplumsal yaĢamda bu rol, onlar açısından uzun vadede pek hayırlı olmuyor. Okuldazorbalıkveşiddet # Okulda etraflarına korku salanlar var. Zorbalık tam olarak nedir ? — Birçok çocuk için okulda gördüğü kötü muamele sebebiyle okula gitmek günden güne zorlaĢabilir Okula gitmek istemeyen bir ergen ya da gençle karĢılaĢtığımda, sebep olarak en hafifinden en ağırına birçok ruhsal sorun aklıma gelir. Bazı psikozlar kuĢkuculuk, takıntılar ya da depresyon... Ama bunlardan da sık görülen bir durum, bazı çocukların okulda özellikle arkadaĢlarından kötü muamele görmesi. Bu kötü muamelenin, sözlü aĢağılama ve itip kakmayla baĢlayıp, ağır taciz, dıĢlama ve hırpalamaya kadar uzandığım biliyoruz. Özellikle ortaokul döne- minde tırmanıĢa geçen bir “uygulama”. Birbiri üzerinde üstünlük kurma çabasındaki genç erkekler topluluğunun, kaba kuvvete dayalı hiyerarĢisi, altta kalanın canının çıktığı bir düzen doğurur. Özellikle, meydanın yetiĢkinlerce boĢ bırakıldığı koĢullarda, kaba kuvvet kullananlar okulu (tıpkı toplumu, kenderi bugün ele geçirdikleri gibi) ele geçirir. Okul yöneticilerinin Ģiddetin uygulayıcılarından olması, ayrımcılık yapması, yönetim içinde farklı üslupların birbiriyle çatıĢması, öğretmenlerin sindirilmesi okuldaki 53
  • 62. zorbalığa çanak tutar. Okulun yönetici kadrosunun, özellikle okul müdürünün demokratik uygulamayı ne ölçüde hayata geçirebildiğine bağlı olarak sorunlar artar veya azalır. Zorbalığın sadece yoksul kesimlerde ya da varoĢ okullarında olmadığım da belirteyim. Zayıf görülen çocukların ve değiĢik sebeplerle yadırganan ya da tuhaf bulunanların üstüne topluca gidilmesini organize edenler tek tek uğraĢmaktan da yüksünmezler. # Zorbaların psikolojisi bozuk mu? Zorbalığın tedavisi mümkün mü? — Zorbaların psikolojik yapısı üzerine yapılan çalıĢmalar, okul zorbalarının büyük bölümünün tedavi edilebilecek tipte bir ruhsal bozukluğu olmadığım göstermekte. “Gitsin, tedavi olsun” beklentisiyle pek uyuĢmayan bu durumun bir baĢka anlamı daha var: Zorbalar ne o zaman, ne de ileride “kaybedenler” arasında pek olmazlar. Zorbaların hedef seçtikleri çocukların psikolojik durumlarında depresyon ve travmatdk stres bozukluğu baĢta olmak üzere birçok sorun görülebilmektedir. Psikolojik durumu pek parlak olmayan bir diğer grup ise, kendisi bir dönem zor- baların hedefi olmuĢ, sonra da zorbalar kesimine adamıĢ çocuklardan oluĢur. Arada kalmıĢlığın yükünden midir bilmem, ama eski kurban, yeni zorba çocuklar ve gençler ruhsal durumlarındaki bozulmadan sıyrılmakta zorlanırlar. En kahcı sıkıntıları, kiĢilik bütünlüğü ve kendine güven alanlarında yaĢarlar. # Bu durumda yetişkinlere düşen görevler nelerdir? — En önemlisi zorbahğa hoĢgörü göstermemek. Okullarda ezilen çocukların diğerlerim tahrik edici davrandığından söz edilir. Bazılarının gerçekten “gıcık”, “garip” ve “rahatsız edici” olduğundan bahisle, adeta kötü muamele 54
  • 63. yi hak ettikleri ima edilir. Derinlemesine baktığınızda, farklı ya da aykırı olandan rahatsızlık duyanların saldırma özgürlüğü olduğu anlamına gelebilecek yorumlar Ģiddet kültürünün, televizyondan, filmlerden ya da oyunlardan daha önce, yetiĢkinlerin bizzat zorbalarca ezilen çocuklara yönelik tutumlarından beslendiğini adeta doğrular. Okul yöneticilerinin ya da aile büyüklerinin tutumları değiĢtikçe, zorbalığın denetlenebildiğim ve bu gençlerin kendilerini bir biçimde dizginleyebildilderini görüyoruz. # Sıra çalışma bayatına geldi. Çalışmak zorunda kalanlar olduğu gibi bir de gerçekten belki de anlattığınız gibi çalışmasının aslında çok da iyi olabileceği bir kesim var... — “BoĢ zamanda çalıĢma”dan biraz farklı bir Ģeyi kastediyorum: BoĢ zamanda çalıĢmanın zaten çok yapıcı bir etkisi olduğunu biliyoruz. BoĢ zamanı değerlendirme faaliyeti olarak iĢe yaradığı gibi, bir Ģeyler yapmanın anlamı da çoktur. Diğer yandan, iĢçi genç için konuĢursak, evet, ev geçindirmek zorunda kalan, evin ekonomisini ayakta tutmak zorunda kalan kiĢi olmak, bir ergen için, hele 18 yaĢın altında biri için çok büyük bir sorumluluktur Mümkün olduğunca uzak duralabilse keĢke. Ve hayatin zorlukları nedeniyle birçok insanın, çok erken yaĢta hayata atıldığını biliyoruz. Bu onları geliĢtiriyor. Yine aynı noktaya geliyoruz. TaĢımaya henüz hazır olmadığı, hazırlıklarını aĢan bir sorumluluğu yüklediğinizde genç, zorlanabilir Bu onu geliĢtirmez, ona bir Ģey katmaz. Onu biraz zorlar. Bir çocuğun boĢ zamanlarında çalıĢmasının ötesinde, düzenli çalıĢıp aile ekonomisine katkıda bulunması dediğiniz gibi yaĢanan ortama, çevreye, hatta ülkeye çok bağlı ve kesin bir doğrusu olmayan bir konu. Köyde çocuğun okula gitse de, gitmese de tarlaya gitmesi normal ve kesinken, Ģehirli çocuğun okul sonrası çıraklığı çocuğun üzerinde bir yük 55
  • 64. gibi geliyor insana. Bunun yanında geçtiğimiz yüzyıllar içinde çocukların eriĢkinler gibi çalıĢtığı ve aynı sorumluluklara sahip olduğu zamanlardan korumaya muhtaç olduğunun düĢünüldüğü dönemlere geldik. Çocuğun geliĢimsel, biyolojik ve psikolojik yapısı çalıĢma hayatında üstüne konacak yüke olan direncini belirliyor. Ve küçüklük dönemlerinden itibaren çahĢan ve zorluklara göğüs gören, belki hiç okumamıĢ çocukların, “iyi aile çocuğu, hanım evladı, sorunlarım ebeveynlerinin çözdüğü ve yalnızca ders çahĢan” günümüz baĢardı çocuk imajına göre hayata çok daha dirençli olması düĢündürücü bir gözlem. “Beni öldürmeyen güçlendirir” sözünde olduğu gibi, kimimiz güçlüklerden besleniriz. Beslenemeyenlerin baĢma ne geldiğini ise hiç görmüyor olabiliriz. Çalışmanındozuveayanönemli # Birazcık çalışma dediniz, nasıl ayarlayacağız o “birazcığı”? — Birazcık; bütün yaz çalıĢması, eve ekmek getirmesi gibi bir beklenti hiçbir zaman olmaksızın. Ona hem birçok çocuk gibi dinlenme ve tatil hakkı hem de bir iĢe yarama hakkı ve görevi verdiğimiz takdirde, bunun çocuk açısından geliĢtirici bir etkisi oluyor. # Peki, Anadolu’da çalışan çocuğun durumu hakkında neler söyleyeceksiniz? — Anadolu‟daki çocukların ya da taĢradaki, varoĢtaki çocukların çok büyük bir bölümü ya evin gelirine katkıda bulunmak ya da gelecekte bir meslek sahibi olabilmek için çalıĢıyor. Bunun negatif bir etkisi olacaktır demek zor. Hatta bu gençlerin önemli bir bölümünün hani ana kuzusu sayılan çocuklara göre daha özgüvenli, daha 56
  • 65. becerikli, daha hayatın içinde olduklarını görebiliriz. Burada taĢıdıkları yükü en iyi Ģekilde taĢımalarının ölçüsünü nasıl koyacağız? Yani anne-babanın çalıĢmayıp da, sadece çocuğun çalıĢtığı bir aile ortamında, bu olumlu etkiyi çok beklemiyorum. Daha somut bir örnek vereyim; örneğin saçlarımı kestirdiğim berberdeki, saçlarımı yıkayan 12 yaĢındaki delikanlı, hem ailesine katkı hem de gelecekte yapabileceği bir iĢi olsun, bir sanat edinsin diye orada. Ama bundan dolayı en ufak bir üzüntü ya da sıkıntı duymadığı gibi aksine gurur duyduğu, zevk aldığı, üstelik para da kazandığı bir iĢ yapıyor. ġimdi burada bu gencin durumu, bütün gün televizyon baĢında ve internette kol bacak kesme oyunu oynayan bir gençle kıyaslanamayacak derecede pozitif bir ruh halini temsil ediyor. Çocuğun taĢıyabileceği, taĢırken çok az zorlanacağı ve kapasitesini geliĢtirebileceği, yeni. beceriler kazanacağı tipteki bir çalıĢma hayatının, psikolojik olarak olumlu etkileri çok büyük. # Çalışma hayatı, okula rağmen mi? — Bunu okula alternatif olarak söylemiyorum. Çünkü biliyoruz ki ülkemizde adına “temel eğitim” denen 8 yıllık eğitim, daha yıllar boyunca insanların gündelik hayatlarında aktif, hayatın tadım alabilen, sunulan fırsatlardan tam yararlanabilen bireyler olmalarına yetmeyecek. Ancak gençlerin, özellikle lise eğitimini tamamlamıĢ gençlerin, üniversite eğitimi almak yerine, kendilerini mesleklerine hazırlayacak tipte bir eğitim programı çerçevesinde hayata atılmayı tercih etme hakları olduğunu düĢünüyorum. Bazı gençleĢ “Ben artık hayata atılacağım” dediğinde, önlerini kesmemek bazen daha iyi oluyor. • Yani ille de üniversite... 57