1. •Gure premiak asetzeko eta gure biziraupena bermatzeko erabiltzen ditugun elementuak
Baliabide naturalak •Eratzeko edo berritzeko
denbora
•Izaera
•Berriztagarriak: eraberritu daitezkeenak, haien kontsumoak beren birtsortze erritmoa
gainditu ezean. Ura, lurzorua, basoko baliabideak, eguzkiaren energia
•Berriztaezinak: kontsumitutakoan eraberritu ezin direnak. Petrolioa, gasa eta ikatza
•Agorrezinak: naturan kantitate handitan daude eta kantitate gutxitan erabiltzen da. Airea
•Abiotikoak: materia ez-organikoz osatuta. Airea, lurzorua, baliabide mineral ez-erregaiak
•Biotikoak: baliabide genetikoak, organismoak, ekosistemako osagai organikoak, gizakientzat baliagarriak
•Energia baliabideak: energia emateko gai direnak dira
•Hautsa suspentsioan duen gasen nahastura da. Baliabide agorrezina
•Altuera handian oxigeno gutxiago.
•Berritzen da fotosintesiaren bidez (CO2 hartu eta O2 bota) eta uraren zikloaren bidez (ur lurruna jaso eta prezipitazioak bota)
• Airearen garrantzia: bizia posible da, lehengai iturria da industriarako, energia iturria
Airea
•Izaki bizidunen osagai nagusia eta bizitzarako funtsezko baliabide naturala
•Lurrazalaren %70,7 urez estalita dago, %97 ur gazia eta %3 ur geza. Lurburuetan, glaziarretan, azaleko eta lurpeko uretan dago
Ura
•Ziklo hidrologikoa
•ozeanoetako ura (likidoa) lurrundu→ atmosfera ur lurrunez bete → likido eran prezipitatu litosferara edo itsasora
•lurburuetako, glaziaretako eta mendi gailurretako ura (soliodoa) urtu→ lurrazalean pilatu (aintziretan, lurpean)
edo lurrazalaren gainean ibili (erreketan edo ibaietan)
•Baliabide hidrikoak: prozesu naturalen bidez une eta toki batean eskuragarri dagoen ur gezaren kantitatea. Ez daude era uniformean
banatuta gure planetan
•Uraren erabilerak: abeltzaintzan, nekazaritzan, industrian, etxeetan, energian ( ur-jauzietan energia elektrikoa lortzeko), aisian,
ekologian (hezeguneak etazingirak animalien habitatak dira)
•Ura erabili ondoren kutsatzen da, araztegietan tratatu behar da berriro purutasuna berreskuratzeko
Lurzorua
•Lurrazalaren gainaldeko geruza, harri amaren meteorizazioz eratua, materia organikoz eta ez-organikoz eratuta.
Mantenugaiak lurzorutik ateratzen dira
•Litosferaren, hidrosferaren eta atmosferare arteko interfasea
•Giza jarduera egiten den ingurune fisikoa
•Lurzoruaren erabilerak: nekazaritza, abeltzaintza, egurra, baliabide mineralak, hidrikoak, energia, industria, zerbitzuak,
errepideak, azpiegituren kokalekua, aisia…
Baliabide mineral ez-erregaiak
(Jarraitzen du..)
•Lurrazaletik ateratzen den jatorri naturaleko mineral kontzentrazioa
•Harriak: mineralak multzokatuta. Meategiak: mineral kontzentrazio handiko lekua. Mea: minerala duena.
Ganga: ustiatzen ez dena

2. •Mineral ez-metalikoak: sufrea (sumendietatik eta petroliotik atera), fosforoa ( ongarriak egiteko),
nitrogenoa (ongarri moduan, airetik atera), gatz arrunta ( elikagaiak ontzeko), igeltsua ( eraikuntzan)
•Mineral metalikoak: tresnen lehengaia da. Medikuntzan, kimika industrian, kosmetikan, metalurgian…
erabiltzen dira. Metal industrial astunak (Fe, Cu, Zn), metal industrial arinak (Al, Mg), metal bitxiak ( Au,
Ag), metal urrika (Cd, Ga)
Baliabide mineral ez-erregaiak
(.. Aurretik dator)
•Zeramika
Material manufakturatuak
•Antzinako materiala.
•Buztingintza: buztina egosi → gogortu → material zeramiko porotsua
•Ez du korronte elektrikoa eroaten
•Urtze eta fusio puntu altuak: labeak babesteko, tenperatura garaietan lan egiten duten motorren
ataletarako.
•Lurzoruko baliabide minerala.
•Buztina •Aluminio eta silizio oxidoen eta ezpurutasunen arteko nahasturak osatuta
•Berotu →ura galdu →material porotsu eta gogorra
•Irazgaitza izateko berniza eman eta gero egosi
•Portzelana
Baliabide biotikoak
•Beira
•Nekazaritza baliabideak
•Abeltzaintza baliabideak
•Zeramika ez-porotsua
•Buztinaren, harearen eta urtugarri alkalino baten nahastura
•Antzinako materiala.
•Silizeozko harearen eta potasaren arteko nahasturaren fusiotik lortzen da
•Silizea urtu → hoztu → beira lortu
•Atomoak hausazko orientazioan daude. Likidoaren egituraren antza.
•Industria Iraultzatik, munduko biztanleria handitu, nekazaritza areagotu, industria kimiko ahaltsua sortu
•Elikagaien zuzeneko iturria. Zuntzak ehunak egiteko, sendabelarrak, biomasa (erregai ez-fosilak
lantzeko)
•Nekazaritza estentsiboa: herrialde azpigaratuetan. Tradizionala edo irupenekoa. Lursail txikiak,
bizirauteko oinarrizko ekoizpena
•Nekazaritza intentsiboa: herrialde garatuetan. Landare espezie bakarra lantzeko lursail handiak. Energia,
ura, ongarriak eta pestizidak behar dira
•Nutrizio balio handiko espezieak landu: zerealak
•Espezie gutxi hazi: behiak, txerriak, ardiak… Elikadurarako produktuak atera. Larrua, lumak, gantza,
xaboiak
•Abeltzaintza estentsiboa: familiarteko ustiategi tradizionalak. Iraupenereko behar den ekoizpena.
Herrialde azpigaratuetan
•Abeltzaintza intentsiboa: animalia espezie bakarreko buru asko hazi. Energia, pentsu, txertoak behar dira

3. Baliabide biotikoak
•Itsasoko baliabideak
•Paisaia baliabideak
•Arrantza: elikagaien zuzeneko iturria. Itsasoetan 18000 animalia espezie bizi dira.
•Neurriz gaineko arrantza, kutsadura, ekosistemetarako arrantza-teknika batzuk mehatxupena jartzen dute
arrantza baliabidea
•Beste baliabide batzuk: arrain irina (aminoazidoetan eta bitaminetan aberatsak), algak (elikagai moduan,
papera, alkohola, legamiak, ongarriak… egiteko), itsasoko mikroorganismoak ( industrietako hondakinak
disolbatzeko), ura gatzgabetzeko
•Lurralde batean gertatzen diren prozesu ekologikoak
•Alderdiak: ekologikoa (mendiak, lautadak…), hidrologikoa (ura), biologikoa (animaliak eta landareak),
antropikoa ( gizakiak txertatutako elementuak)
•Planetako baso masak dira. Baliabide biotiko berriztagarrien iturria, arrazoizko moduan ustiatuz gero
•Basoen ustiapen handia: nekazaritzagatik, etxebizitzak, itsasontziak egiteagatik, erregai gisa erabiltzeagatik
•Basoko baliabideak •Baliabideak: egurra (etxebizitzak, erregaia, egur ikatza, papera), elikagaiak ( fruituak), produktu industrialak
(erretxinak, kortxoa), sendagaiak
•Papera: egurreko zelulosa zuntzez egiten da. Egurra txikitu→araztu→zuntzak tratatu→uretan barreiatu →
lehortu. Ur kantitate handia behar da, baina tratatu eta araztu ondoren berreskuratzen da
•Energia eman dezaketenak dira
Energia baliabideak
•Lurrazaletik datoz, milaka urtean eratuak, baliabide mugatuak.
•Ikatza
•Energia
baliabide
berriztaezinak
•Harri sedimentarioa da eta materia begetala metatu, lurperatu eta hartzitze anaerobiko prozesu baten
ondoren sortzen da
•Osagai nagusia karbonoa da. Kolore arre edo beltza, itxura matea, arina eta ez oso gogorra
•Motak: zohikatza, lignitoa, harrikatza, antrazita
•Erabilerak: sektore elektrikoa (energia modura), sektore siderurgikoa (erregai gisa, altzairua egiteko),
sektore metalurgikoa, sektore kimikoan ( alkaternak, brea, amoniakoa… lortzeko)
•Petrolioa
•Orain dela milioka urte materia organikoaren deskonposatze anaerobiko prozesuetan sortzen da
•Hidrokarburo (H eta C atomoz osatutako molekulak) nahastura bat
•Dentsitate txikia→ azaleratu → bidean harrapaturik →metatu → petrolio hobia (lehorrean edo itsaspean)
→prospekzioa →zulatu →petrolio gordina oiliobideen bidez →findegira
•Petrolioaren osagaiak: erregaiak, labaingarriak, zuntz sintetikoak, plastikoak, garbikariak… egiteko
•Petrolioaren deribatu erregaiak: garraioan, berogailuetan, zentral termikoetan
•Gas naturala
•Kologabea eta usaingabea. Hidrokarburoen (metano) nahastura.
•Ateratzeko prozesua: prospekzioa eta zulatzea
•Erraz atera, erraz garraiatu, tenperatura altuak eragin, gutxiago kutsatu
•Erabilerak: elektrizitatea, plastikoak, zuntz sintetikoak, disolbatzaileak… egiteko
(Jarraitzen du..)

4. Energia baliabideak
•Energia
baliabide
berriztaezinak
(.. Aurretik
dator)
•Energia
baliabide
berriztagarriak
•Fisio nuklarra: U235 neutronez bonbardeatu→desintegratu→elementu arinagoak, neutroiak, energia
•Energia nuklearra eman →kate erreakzioa gertatu
•Fusio nuklearra: bi atomo arin elkartu →atomo astunagoa sortu, energia askatu. Izarretan gertatu.
•Oso ugariak dira naturan, ez dira agortzen edo berehala birsor daitezke
•Energia eolikoa: eguzki irradek airea berotu →dentsitate txikiagoa hartu →igo →aire hotzak presio gutxiko gunea
bete→goiko geruzetan dagoen airea hoztu → dentsitatea handiagoa hartu →presio gutxiko alder jaitsi → haizea sortu
•Eguzki energia: eguzki irradek jariakinak berotzeko duten ahalmenean oinarrituta (ura berotu gailu hidraulikoak
mugitzeko, berokuntza sisteman)
•Energia hidroelektrikoa: uraren energia potentziala baliatu, elektrizitatea ekoizteko.
•Energia mareomotriza: Lurraren, Ilargiaren eta Eguzkiaren arteko grabitazio indarrak itsasaldiak eragin, energia
elektrikoa sortzeko
•Energia geotermikoa: Lurrean zenbat eta sakonago hainbat eta tenperatura altuagoa. Ur eta lurrun masak
tenperatura eta presio altuan pilatuta → hobi geotermikoak
•Biomasaren energia: landareek eguzki energia materia organiko bihurtzen dute. Petrolioa, ikatza, gas naturala eta
bioerregaiak lortzeko