2. Bu Hafta
2.6 Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Maltoz (malt şekeri)
Sellobiyoz
Gentiobioz
Laktoz (süt şekeri)
Trehaloz
Nişasta
3. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Maltoz (malt şekeri)
Maltoz malt şekeri olarak bilinmekte olup çimlenmiş
arpada (malt), malt ekstraktı ve nişasta şurubunda
parçalanma ürünü olarak bulunur.
Başlıca kaynağı polisakkarit olan nişastadır, zira kısmi
asit ve enzimatik hidrolizi ile elde edilir.
Maltoza tabiatta serbest halde nadiren rastlanmakta
olup, bu da genellikle nişastanın kısmi parçalanma
ürünüdür.
4. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Maltoz (malt şekeri)
Asit hidrolizi nişastayı rastgele parçaladığı için
maltoz verimi düşüktür.
Bu sebeple ticari olarak β-amilaz enzimi
kullanılarak maltoz elde edilir.
Maltoz, iki glukoz molekülünden oluşmuştur ve α
(1-4) glukozidik bağ içermektedir.
5. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Maltoz (malt şekeri)
Mutarotasyon özelliği gösterir, Fehling çözeltisini
indirger ve suda iyi çözünür.
Polarize ışığı +136o sağa çevirir.
Asitler veya maltaz enzimi etkisiyle iki glukoz
molekülüne hidrolizlenir.
Isıtma sırasında maltoz sakkaroz gibi kahverengi
renge dönüşür (karamelizasyon).
6. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Maltoz (malt şekeri)
Bu da renkli maltın kazanılmasında önemli bir rol
oynar.
Maltoz, mayalar ile fermentasyona uğratılır.
Bir kısmı bu olay çerçevesinde maltaz enzimiyle
glukoza hidrolize olur.
Meydana gelen glukoz ise mayaların zimaz
kompleks enzimiyle alkole parçalanır.
8. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Maltoz (malt şekeri)
Maltoz şekeri gerek fermantasyon teknolojisinde
gerekse hububat teknolojisinde oldukça önemlidir.
Çimlendirilmiş tohumlarda amilaz enzimi
aktivitesi artar ve nişastayı mayalarla fermente
edilebilir karbonhidratlara (maltoz, dekstrinler)
dönüştürürler.
9. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Maltoz (malt şekeri)
Çimlenen tahıllarda maltoz oluşumu alkol
üretiminin (bira, viski üretiminde) önemli bir
parçasıdır.
Ayrıca özellikle arpanın (diğer hububatlarda
kullanılır) çimlendirilip, kurutulup, kavrulmasıyla
elde edilen malt çeşitli gıdalarda, ekmekçilikte ve
tatlı ürünlerde kullanılır.
10. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Maltoz (malt şekeri)
Maltozdan başka sadece bağlantı şekli değişen
izomaltoz maltoza çok benzeyen bir disakkarit
olup, iki glukoz molekülünün α (1-6) glukozidik
bağ oluşturması ile meydana gelmiştir.
Ancak bu bağın parçalanması zor olup izomaltoz
kolay fermente olmamaktadır.
11. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Maltoz (malt şekeri)
Çünkü α (1-6) glukozidik bağ amilaz enzimleri ile
parçalanmamaktadır.
Gıda sanayi açısından karbonhidratlar arasında
sindirilemeyen izomalto-oligosakkaritler gibi
birçok oligosakkaritler öne çıkmaktadır.
12. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Sellobiyoz
Sellobiyoz: Serbest formda bulunmaz, selülozun
kısmi (asitlerle veya selülaz enzimi ile) hidrolizi
ile elde edilen indirgen bir disakkarittir.
Sellobiyoz, maltoz gibi iki glukoz molekülünden
oluşmuştur ve β (1-4) glukozidik bağ içermektedir.
13. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Sellobiyoz
β (1-4) glukozidik bağ insan sindirim kanalı
enzimleri tarafından parçalanmaz, fakat geviş
getiren hayvanların bağırsaklarında birçok
bakteriler tarafından parçalanır.
Mutarotasyon özelliği gösterir, indirgen şekerdir ve
suda çözünür.
Şeker tadı göstermez ve 225°C’de erir.
14. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Sellobiyoz
Sellobiyoz (β 1,4 glukozidik bağ)
OH
H
H
C
OH
H
O
OH
H
O
O
H
H
O
O
O H
H
C
C C
C
CH2OH
C1
H
C4
H
C
C
CH2OH
C1
15. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Gentiobioz
Gentiobioz: Gentiobioz kimyasal olarak aynı
şekilde gentiobioz da iki glukoz molekülünden
oluşmuş bir disakkarittir.
Ancak β (1-6) glukozidik bağ içermektedir.
Acı tatta bir disakkarittir.
Tabiatta serbest olarak değil de genelde
glukozidlerin yapısındadır.
16. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Gentiobioz
Acı bademdeki glukozid yapısındaki amigdalin
bileşiminde ve trisakkarit olan gentianoz
yapısında gentiobioz bulunur.
Ayrıca safran rengini veren krosin (krosetin
dikarboksilik asit ile 2 mol gentiobiozun
esterleşmesinden oluşan karotenoid yapıda
bileşik) yapısındadır.
17. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Gentiobioz
Bal içerisinde varlığı tespit edilen birçok
disakkaritten biri de gentiobiozdur.
İndirgen şeker özelliği taşır, erime noktası 190–193
°C, polarize ışığı +9,8o sağa çevirir.
18. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Gentiobioz
Gentiobioz (β 1-6 glukozidik bağ)
OH
H
H
C
OH
H
O
OH
H
OH
H
H
O
H
H
OH
OH
OH H
H
C
C C
C
CH2OH
C1
H
O
C4
H
C
C
C1
C6
19. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Laktoz (süt şekeri)
Laktoz (süt şekeri): Laktoz, meme bezlerinin bir
ürünü olarak süte özgü bir disakkarittir.
Başka bir gıdada mevcut değildir.
Sütün en önemli karbonhidratı olan ve süt şekeri
olarak da bilinen laktoz disakkariti glukoz ve
galaktoz monosakkarit birimlerinden meydana
gelmiştir.
20. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Laktoz (süt şekeri)
OH
H
H
C
OH
H
O
OH
H
O
H
H
OH
OH
O H
H
C
C C
C
CH2OH
C1
H
O
C4
H
C
C
C1
CH2OH
21. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Laktoz (süt şekeri)
Bu disakkaritin oluşumunda, glukoz ve galaktozun
1. ve 4. C atomu arasında birleşme (β 1,4
glukozidik bağ) sözkonusu olduğundan bir karbonil
grubu serbest olup, indirgen şeker özelliği ve
mutarotasyon göstermektedir.
Polarize ışığı +55 sağa çevirir, sakkaroza göre çok
az tatlıdır ve sütün spesifik tadını oluşturur.
22. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Laktoz (süt şekeri)
Laktoz suda ağır (yavaş) çözündüğü için, örneğin
şekerli kondense süt içiminde ağızda dil üzerinde
kumumsu bir his verir.
Laktozun sütteki miktarı memelinin cinsine göre
değişim gösterir ve %2-6 arasında bulunur.
Anne sütü ise %7 oranında laktoz içerir.
23. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Laktoz (süt şekeri)
Anne sütünde bulunan karbonhidratın yaklaşık
%90’nı laktoz, geri kalan kısmı ise
oligosakkaritlerden oluşmaktadır.
Bu oligosakkaritlerin de esas yapıları laktoza
dayanmaktadır.
24. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Laktoz (süt şekeri)
Laktoz mayalarla direkt olarak fermentasyona
uğratılır.
Kefir ve kımız bakterilerinin enzimleri, laktozu
kullanarak alkol fermantasyonu meydana
getirilebilir.
Bunun için fermente süt mamülleri olan kefir ve
kımızda düşük miktarlarda etil alkol mevcuttur.
25. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Laktoz (süt şekeri)
Sütün laktozu laktik asit bakterileri ile
fermantasyona uğratılır ve süt asidine (laktik asit)
dönüştürülür.
Sütün ekşimesinin fermente süt ürünlerinin
yapımının temelini oluşturur.
26. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Laktoz (süt şekeri)
Laktozun alkol fermentasyonuna diğer şekerler
kadar kolay uğramaması çocuk beslenmesinde
önemlidir.
Çünkü daha az bağırsak rahatsızlıklarına sebep
olur.
Laktoz, ancak konsantre asitlerle hidrolitik yolla
glukoz ve galaktoza ayrılır.
27. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Laktoz (süt şekeri)
Sitrik asit ve diğer zayıf asitler laktoza etki
etmezler.
Asitlerle laktozun hidrolizi sakkaroza göre çok
daha yavaş meydana gelir.
Bunun sonucu olarak sindirimi de yavaştır.
Bu şekilde bağırsakta daha uzun süre kalabilen
laktoz, hafif asitli bir ortam sağlar.
28. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Laktoz (süt şekeri)
Bu asitlik ortamı kalsiyumun daha çok emilmesine
yardımcı olur, gaz ve nispeten zehirli maddeler
vererek parçalanan bazı proteinlerin ayrışmasını
önler.
Laktozun oldukça geniş kullanım alanı
bulunmakta olup endüstriyel üretimi 100 yıldan
daha fazla zaman önce başlamıştır.
29. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Laktoz (süt şekeri)
Laktoz çeşitli süt ürünleri üretiminde arta kalan
sütçülük artıklarından elde edilir.
Ticari olarak peynir endüstrisinin yan ürünü olan
peynir altı suyundan üretilir.
30. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Laktoz (süt şekeri)
Laktoz 150°C’ye kadar ısıtılırsa sarı renk oluşur,
175°C’de ise kahverengi bir bileşiğe
(laktokaramel) dönüşür.
Bisküvi ve çeşitli fırın ürünlerinde bu özelliğinden
yararlanılır.
Aynı zamanda şekerleme, çikolata ve diyet
ürünleri gibi pek çok üründe kullanılmaktadır.
31. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Laktoz (süt şekeri)
Laktoz ve türevlerinden fonksiyonel gıda
uygulamalarında ve farmakoloji endüstrisinde de
yararlanılmaktadır.
Laktoz hidrojenize edildiğinde şeker alkolü olan
laktitol elde edilir.
Laktitol birçok gıda uygulamalarında
kullanılabilmektedir.
32. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Laktoz (süt şekeri)
Tatlılık derecesi en düşük şeker alkolüdür, enerji
değeri 2 kcal/g olup diyetetik ürünlerin
formülasyonlarında yer alır.
Tabiatta serbest halde bulunmayan ve ancak sütün
ısıtılması sırasında katalizör kullanılmadan
laktozun izomerizasyonu sonucu az miktarda
laktuloz oluşmaktadır.
33. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Laktoz (süt şekeri)
Laktuloz laktozun izomeridir.
Endüstriyel olarak laktozun bazik ortamda
izomerizasyonu ile üretilir.
İşlem sırasında laktozun yapı taşı olan glikoz fruktoza
izomerize olmaktadır.
İlk defa 1930 yılında izole edilen bu semisentetik
disakkarit galaktozun fruktoz ile bağlanması (β 1,4
glukozidik bağ) sonucu oluşur.
34. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Laktoz (süt şekeri)
Laktuloz bebek mamalarında ve prebiyotik olarak
gıda sanayiinde kullanılmakla birlikte tıbbi ilaç
olarak da kullanılmaktadır.
Laktuloz osmotik olarak etki gösteren bir
laksatiftir.
35. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Trehaloz
Trehaloz: İki glukoz molekülünün α (1-1)
glukozidik bağla bağlandığı bir disakkarittir.
Bu disakkarit glukozidik bağ anomerik (karbonil
grubu) karbon atomları arasında kurulduğu için
indirgen şeker değildir.
36. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Trehaloz
Trehaloz molekül içi hidrojen bağı yapmaz,
oldukça yüksek hidrofilik özellik gösterir ve asit
hidrolizlerine karşı dayanıklıdır.
Maya, küf, mantarlar ve alg yedek maddesi
olarak trehaloz saklarlar.
37. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Trehaloz
Trehaloz böceklerin dolaşım sistemlerinde
depolama özellikleri ile tanınan, enerji için
kullanılan ve canlı organizma yapısında hayati
önem taşıyan disakkarittir.
Kurak ortamlarda bulunan bazı bitkilerde, tuzlu
sularda yaşayan bazı canlılarda, ekmek mayasında
da belirlenmiştir.
38. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Trehaloz
Önceleri trehalozun karbonhidrat depo maddesi
olarak görev yaptığı belirtilse de, son yıllarda
canlılarda ekstrem çevre koşullarına karşı
reaksiyon olarak sentezlendiği belirlenmiştir.
Trehaloz, organizmaları kuruma, donma ve
ozmatik basınç gibi çeşitli streslere karşı
korumaktadır.
39. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Trehaloz
Örneğin kurak yerlerde yetişen bitkiler bu disakkariti
fazla miktarlarda sentezleyerek su eksikliğine karşı
kendilerini korurlar.
Trehalozun ticari üretimi 1990’lı yıllara
rastlamaktadır.
İlk önceleri düşük verim ve yüksek maliyetlerle
üretimi sebebiyle kullanım alanları sınırlı kalmıştır.
40. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Trehaloz
Ancak daha sonra nişastadan enzimatik yolla elde
edilmesi ve verimin %80’den fazla olması
neticesinde üretim maliyeti düşmüştür.
Bu yöntemin ilk aşamasında nişasta Bacillus
licheniformis bakterisinden elde edilen yüksek
sıcaklığa dayanıklı α-amilaz enzimi ile malto-
oligosakaritlere dönüştürülmüştür.
41. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Trehaloz
İkinci aşamada Arthrobacter sp. Q36
bakterisinden elde edilen enzimler ile malto-
oligosakarit önce malto-oligosiltrehaloza, daha
sonra bu da trehaloza dönüştürülmektedir.
Trehalozun tatlılık derecesi sakkarozun yaklaşık
olarak yarısı kadardır ve yüksek sıcaklığa
dayanıklıdır.
42. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Trehaloz
Maillard reaksiyonuna katılmadığı, gıdanın
kalitesini koruduğu ve dayanım süresini arttırdığı
için endüstriyel uygulamalarda yeni bir gıda katkı
maddesi olarak geniş kullanım alanına sahiptir.
Gıdalardaki kokuları ve istenmeyen tatları da
maskelemektedir.
43. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Trehaloz
Örneğin lipid oksidasyonu ile ortaya çıkan aldehitlerin
oluşumunu baskılayıcı etkisi ortaya konmuştur.
Trehaloz ilave edilerek kurutulmuş meyvelerin aroma
bileşenlerinin korunduğu ve yüksek kalitede
kurutulmuş ürün eldesi için trehaloz ile yapılan ön
işlemin çok olumlu etki yaptığı da belirlenmiştir.
44. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Trehaloz
Diğer taraftan kemik erimesinin önlenmesi üzerine
etkili olduğu, kornea epitel hücrelerinde doku
denatürasyonunu baskıladığı ve bu yüzden
trehaloz içeren gıda ürünlerinin tüketilmesi
gerekliliği çeşitli çalışmalarda ifade edilmektedir.
45. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Trehaloz
Trehaloz kozmetik ve farmakoloji alanlarında
dayanıksız ürünlerin dayanıklılıklarını arttırmada
stabilizatör olarak kullanılmaktadır.
Trehaloz sindirimi ve emilimi ince bağırsaklarda olur.
İnce bağırsaklarda trehalaz enzimi bulunmakta ve
glukoz monosakkarit birimlerine parçalanmaktadır.
46. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
Nişasta: Nişasta bitkilerde fotosentezin temel
ürünüdür.
Nişasta esas olarak α-D-glukoz birimlerinden
oluşmuş homoglikan bir polisakkarittir ve α (1-4)
ve α (1-6) glukozidik bağların bağlanmasıyla
meydana gelmiştir.
47. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
Nişasta tatsız, kokusuz ve beyaz bir toz görünümünde
olup polarize ışığı +160-200° çevirir.
Nişasta depolanabildiği için belirli bitki kısımlarında
örneğin tohum, yumru, kök ve hatta gövde, yaprak,
meyve gibi kısımlarda bulunmaktadır.
Nişasta, en önemli bitki bileşenidir.
Nişasta içeren gıdalar önemli enerji kaynaklarıdır.
48. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
Ayrıca nişasta gıdaların tekstür, lezzet ve bazı
yapısal özellikleri üzerine etkilidir.
Bitkisel gıdaların yapısına sudan sonra en fazla
oranda giren nişastadır.
Tahıl daneleri : % 70’e kadar (buğdayda % 60–70),
Baklagiller : % 50’e kadar,
Patates : % 24’e kadar nişasta içerir.
49. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
Nişasta bitkilerin yedek karbonhidratını oluşturur.
Bu bakımdan hayvanlardaki yağın işlevini görür.
Yeşil bitkilerde havadaki karbondioksitin
özümlenmesi sonucu meydana gelir.
50. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
Yeşil yapraklarda, kloroplastlarda, klorofil yardımı
ile güneş ışığının etkisiyle içerdiği su, oksijen ve
hidrojene parçalanır.
Ayrılan hidrojen sonra karanlıkta redoks enzimleri
yardımıyla, havadan alınan karbondioksiti
indirger, karbon zincirleri ve bu arada yalnız
glukoz meydana gelir.
51. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
Özel enzim sisteminin etkisiyle glukoz moleküllerinin
yoğunlaşmasıyla yüksek polimer ürün nişasta oluşur.
Selüloz ve diğer karbonhidratlar da aynı yoldan
meydana gelirler.
Bitkilerde fotosentez ile üretilen glukoz monosakkariti
yapraklardan bitkinin diğer kısımlarına sakkaroz
disakkariti halinde taşınır.
52. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
Çünkü sakkaroz indirgen şeker olmaması sebebiyle
oksidatif ve hidrolitik etkilere karşı glukoza göre daha
stabildir.
Ancak ihtiyaç fazlası şekerler nişasta olarak
depolanmaktadır.
Çünkü nişasta soğuk suda çözünmez ve sakkarozdan
daha büyük molekül ağırlığına sahip olması nedeniyle
osmotik basınç düşmektedir.
53. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
Nişasta bitkilerde granül formunda bulunur.
Tahıllarda ve diğer gelişmiş bitkilerde plastidler içindedir.
Nişastayı oluşturan plastidlere amiloplast denir.
Nişasta granüllerinin şekil, büyüklük ve bazı özel işaretleri
bitkinin cinsine ve hatta bulunduğu dokuya, bitkinin
büyüme evresine göre değişmekte olup bunları elektron
mikroskobu altında incelemekle bitkinin cinsi
belirlenebilir.
55. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
Arpa, buğday, mısır gibi tahıllarda her plastid bir granül
içerirken pirinç ve yulafta ise birçok granül bulunmaktadır.
Nişasta granüllerinin yapısı, şekli ve büyüklüğünde
farklılıklar vardır.
Granüller yassı, küresel, oval gibi şekillerde
olabilmektedir.
Nişasta granülleri, su ve sıcaklığın etkisiyle yapısal
değişime uğramaktadır.
56. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
Nişasta granülleri fiziksel ve kimyasal özellikleri
birbirinden farklı amiloz ve amilopektin diye
isimlendirilen iki polisakkaritten oluşmaktadır.
Çok az miktarlarda da lipid, fosfolipid, azot ve
fosfor içermektedir.
Nişasta granüllerindeki amiloz/amilopektin oranı
her nişasta türünde farklıdır.
57. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
Genelde amiloz amilopektinden az bulunmaktadır.
Tahıl nişastalarında yaklaşık olarak %20-25 amiloz
ve %75-80 amilopektin bulunmaktadır.
Bazı bezelye varyetelerinde istisna olarak %80
amiloz bulunabilmektedir.
Bazı nişasta çeşitlerinin nişasta amiloz oranları
Çizelge 2.12’de verilmiştir.
58. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
Çizelge 2.12. Bazı Nişasta Çeşitlerinin Amiloz Oranları
*Manihot esculenta bitkisinin köklerinden elde edilen
nişasta
Nişasta çeşidi % Amiloz Nişasta çeşidi % Amiloz
Yulaf 26 Patates 22
Buğday 25 Arpa 22
Mısır 24 Bezelye 80
Mısır (hibrit) 50 Tapiyoka* 17
Darı 30 Pirinç 23
59. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
İnsanın günlük karbonhidrat ihtiyacı 350–450g
olup, bunun çoğu nişasta şeklinde alınmakta,
sindirim enzimleri tarafından glukoza kadar
parçalanmaktadır.
Nişastada amiloz/amilopektin oranı önemlidir.
Bir gıdada amiloz oranının artması glisemik
indeksi (GI) düşürmektedir.
60. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
Çünkü amilozun α-amilaz ile hidrolizi sonucu daha
az sayıda glukoz oluşmaktadır.
Örneğin baklagillerde amiloz oranı yüksektir,
dolayısıyla GI düşüktür.
Buğday ununda amilopektin yüksek olduğu için GI
yüksektir.
61. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
Ayrıca dirençli nişasta ince bağırsakta enzimatik
hidrolize uğramadığı için gıdaların dirençli nişasta
miktarı GI’i düşürmektedir.
Sindirilemeyen nişasta fraksiyonlarına (dirençli nişasta)
günümüzde ilgi artmıştır.
İnce bağırsakta sindirilemeyen nişasta fraksiyonları
kolonda mikroorganizmalar için substrat oluşturmaktadır.
62. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
Yararlı mikroorganizmaların gelişimine imkân
sağlarlar.
İnsan sindirim sisteminin geniş bir yüzey alanına
(takriben 150-200 m2) sahip olması ve kolonda
kompleks mikrobiyal ekosistem nedeniyle dirençli
nişasta gibi moleküller önemlidir.
63. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
Sindirilebilme özelliklerine göre nişasta hızlı ve yavaş
sindirilebilen ile dirençli nişasta olarak üçe ayrılır.
Dirençli nişastanın (sindirime dirençli) fizyolojik
fonksiyonları besinsel lif ile benzerdir ve fonksiyonel
lif olarak da tanımlanır.
Dirençli nişasta kimyasal ve fiziksel özellikleri
bakımından dört alt fraksiyona ayrılmaktadır.
64. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
Bunlar retrograde nişasta (pişirilip soğutulmuş
nişastalı ürünlerde, ekmek, pişirilmiş-soğutulmuş
patates, kahvaltılık gevrekler), jelatinize olmamış
nişasta (çiğ patates ve yeşil muzda, yüksek amilozlu
nişastalarda), kimyasal modifikasyonla üretilmiş
dirençli nişasta ve sindirim enzimleri tarafından
fiziksel olarak ulaşılamayan (lif materyali içinde
paketlenmiş formda bulunan, örneğin tohumlarda,
kısmen öğütülmüş tahıllarda, baklagillerde) nişastadır.
65. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
Nişasta önemli ve geniş kullanım alanı olan bir
hidrokolloidtir.
Endüstriyel olarak nişastanın üretimi 19. yy.
başlarında başlamıştır.
Nişastanın başlıca ticari kaynakları mısır, buğday,
patates ve tapiyokadır.
66. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
Nişasta ürünleri nişastanın α-, β-amilaz, isoamilaz gibi
enzimlerle oligosakkaritlere, maltoz ve glikoza
hidrolize edilmesiyle elde edilerek çoğu gıda ve
meşrubat endüstrilerinde kullanılmaktadır.
Nişasta gıda endüstrisinde bilhassa kalınlaştırıcı,
jelleştirici, stabilizatör ve yağ ikame edici olarak
kullanılmaktadır.
67. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
Nişastanın granül yapısı ve şekli, amiloz/amilopektin
oranı, lipid ve protein miktarları gibi faktörler nişastanın
fonksiyonel özelliklerini, sonuç olarak da endüstriyel
kullanım alanlarını belirlemektedir.
Fonksiyonel özellikler arasında suda çözünürlük, berraklık,
retrogradasyon hızı, jelatinizasyon sıcaklığı, viskozite, jel
yapısı, donma-çözünme kararlılığı, kristallik, renk, soğuk
suda şişme ve şişmeye dayanıklılık yer alır.
68. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
Endüstriyel amaçlarla kullanılan nişastalar genellikle
kimyasal, fiziksel ve enzimatik yöntemlerle modifiye
edilerek bu yapısal özellikleri ve dolayısıyla da
fonksiyonel özellikleri değiştirilir.
Bu nişastalara modifiye (değiştirilmiş) nişasta denilir.
Bunlar nişasta özelliklerini tamamen kaybetmeyip,
belirli ölçülerde koruyan nişasta türevlerdir.
69. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
Kimyasal olarak nişastanın modifiye edilebilmesi için
hidroliz, dekstrinleştirme, yükseltgeme, eterleştirme
ve esterleştirme gibi değişik yollar uygulanmaktadır.
Asitle inceltilmiş (düşük viskoziteli) nişastalar, çapraz
bağlı modifiye nişastalar, okside nişastalar,
prejelatinize nişastalar ve stabilize nişastalar (nişasta
esterleri ve nişasta eterleri) modifiye nişastalardır.
70. Önemli Karbonhidratlar ve Özellikleri
Nişasta
Gıda sanayiinde çeşitli ve hatta yeni gıda
ürünlerinin geliştirilmesi ile sadece doğal nişasta
değil, farklı modifiye nişastalar da önem
kazanmıştır.