2. • Savory (The Art of Translation, 1968)
Ang Pagsasaling-wika sa Iba’t ibang
Panahon
Ang PAGSASALING-WIKA ay
sinasabing kasintanda na rin halos ng
PANITIKAN.
• Andronicus – kinikilalang unang
tagasaling-wika. Isinalin niya nang
patula sa Latin ang Odyssey ni Homer
na nasusulat sa wikang Griyego noong
240 B.C.
Kabanata I
3. • Naevius at Ennius – gumawa ng mga
pagsasalin sa Latin ng mga dulang
Griyego. Katulad ng mga sinulat ni
Euripides.
• Euripides – (484 BCE - 406 BCE)
isang sinaunang Griyegong manunulat
ng dulang trahedya. Kalimitang may
desperasyon at biyolente ang kanyang
mga dula. Sa huling bahagi ng
kanyang buhay, nagsimula siyang
sumulat ng mga trahedyang-
komedya na may masasayang mga
katapusan, ang simula ng bagong gawi
sa dramang Griyego.
• Halimbawa ng kanyang mga akda:
• Hecuba
• Iphigenia at Aulis
• Hippolytus
4. • Cicero – isang Romanong
pilosopo at consul. Siya rin ay
isang bihasang manunulumpati,
manunulat, kinikilalang
pinakamagaling sa wikang Latin
at nakilala rin bilang isang
mahusay na tagasaling-wika.
Halimbawa ng kanyang mga akda:
• In Verrem
• De Inventione
• De Oratore
5. • Iskolar sa Syria – isang pangkat na nakaabot
sa Baghdad at doon ay isinalin nila sa wikang
Arabic ang mga sinulat ni Aristotle, Plato,
Galen, Hippocrates at marami pang ibang
pantas at manunulat.
• Nakilala ang lungsod ng Baghdad bilang
isang paaralan ng pagsasaling-wika na naging
bukal ng kumalat na karunungan sa Arabia.
• Ngunit dumating ang panahong nawalan ng
sigla ang tagasaling mga iskolar sa Baghdad
sapagkat napabaling ang kanilang kawilihan sa
iba namang bagay na pang-intelektwal, tulad
ng pagsusulat ng mga artikulong
pampilosopiya.
6. Pagkaraan ng tatlong siglo, napalitan ng Toledo ang Baghdad
bilang sentro ng karunungan sa larangan ng pagsasaling-wika.
• Adelard - nagsalin sa Latin ng mga sinulat ni Euclid na noon ay
naisalin na sa Arabic.
• Retines – naman ang nagsalin sa Latin ng Koran noong 1141.
Dahil sa palawak nang palawak na pag-uugnayan ng mga bansa,
noong 1200 A.D. ay nakaabot na sa Toledo ang mga orihinal na teksto
ng mga literaturang nasusulat sa wikang Griyego. Dahil dito nagkaroon
ng pagkakataon ang mga tagasaling-wika na magsalin nang tuwiran sa
Latin mula sa Griyego.
7. • Liber Gestorum Barlaam et Josaphat – ang
orihinal na teksto nito’y nasusulat sa Griyego.
• Barlaam at Josaphat – dalawang tauhang uliran
sa pag-uugali at sa pagiging maka-Diyos.
• Noong nagsimula ang pagsasalin sa Biblia. Ang
salin ni Wycliffe ay sinundan ni Tyndale at
Coverdale.
• Wycliffe - isang paring Katoliko ay bihasa sa
Latin. Pero naisip niya na hindi dapat Latin ang
gamitin sa pagtuturo ng Kasulatan dahil iilan
lamang ang marunong nito. Isinulat niya: “Ang
kaalaman sa kautusan ng Diyos ay dapat ituro sa
wika na pinakamadaling maunawaan dahil ang
itinuturo ay ang salita ng Diyos.” Kaya si
Wycliffe at ang kaniyang mga kasama ay bumuo
ng isang grupo para isalin ang Bibliya sa wikang
Ingles. Ang pagsasalin ay tumagal nang mga 20
taon.
8. • Coverdale - HINDI nakalagay sa unang
inilimbag na kumpletong Bibliya sa
Ingles ang pangalan ng nagsalin nito.
Siya ay si Coverdale at ang kaniyang
salin ay lumabas noong 1535.
Nakakulong noon ang kaibigan niyang
si Tyndale dahil sa ginawa nito may
kaugnayan sa pagsasalin ng Bibliya.
Binitay si Tyndale nang sumunod na
taon.
• Martin Luther (1483-1646) – ang
kanyang salin sa wikang Aleman ay
kinikilalang pinakamabuting salin. Dito
nakilala sa larangan ng pandaigdig na
panitikan ang bansang Germany.
9. • Jacques Amyot – isang obispo sa Auxerre
na siyang kinikilalang “Prinsipe ng
Pagsasaling-wika” sa Europa.
• (1559) “Lives of Famous Greek and
Romans”– ni Plutarch
• Plutarch - ay isang historyanong Griyego,
biograpo at manunulat na pangunahing
kilala sa kanyang isinulat na Parallel Lives
at Moralia. Siya ay itinuturing ngayon na
isang Gitnang Platonista. Siya ay
ipinanganak sa isang prominenteng pamilya
sa Chaeronea, Boeotia na isang nayon mga
20 milyang silangan ng Delphi.
10. • Sir Thomas North – sinalin ang
nasabing akda sa Ingles mula sa
wikang Aleman.
• John Bourchier – isang Ingles na
nakilala noong 1467-1553.
Karamihan sa kaniyang mga salin
ay mula sa wikang Kastila.
Nakatala sa kasaysayan ng
pagsasaling-wika sa Alemanya
bilang tagapagsalin ng Chronicles
ni Froissart.
• Froissart – isang awtor na paksa at
estilo ay kanyang labis na
kinagiliwan.
11. • Ang panahon ng unang Elizabeth ang itinuturing ni
Savory na unang panahon ng pagsasaling-wika sa
Inglatera, bagamat ang panahon ng pangalawang
Elizabeth ang kinilalang pinakataluktok.
• Thomas North – kinikilalang pinakadakila sa mga
tagasalin sa Inglatera nang panahong iyon.
• George Chapman – ang salin niya sa mga sinulat
ni Homer ay nalathala sa pagitna ng 1598 at 1616.
• John Florio – (1603) lumabas ang salin niya sa
Essays ni Montaigne. Isa itong babasahinn
itinuturing na kasinghusay ng Plutarch ni North.
• Montaigne – isang Pranses na naglathala ng
pinamagatang Essais, naitakda ang kahulugan ng
essay ayon sa naging hangarin ng manunulat na
maging isang pagtatangka na makapagpahayag ng
mga kuro-kuro at karanasan ang sulatin.
• Thomas Shelton – (1612) isinalin niya ang Don
Quixote.
12. Ang ikalabimpitong siglo ay maituturing na tulad
halos ng dalawang nakaraang siglo na ang
kinawilihan ay ang pag-aaral at pagsasalin ng mga
literatura sa ibang bansa.
• Hobbles – ang mga salin niya sa Thucydides at
Homer ay hindi gaanong nagustuhan ng mga
magbabasa.
• John Dryden –nagsalin ng Juvenal at Virgil,
gayundin ay hindi gaanong nagustuhan ng mga
mambabasa.
Subalit siya ay ibinilang sa isa sa mahusay
na tagapagsalin noong kanyang panahon dahil
pinag-ukulan niya ng maingat na paglilimi ang
gawang pagsasalin. Siya ang kauna-unahang
kumilala na ang pagsasaling-wika ay isang sining.
13. Ang pagsasaling-wika ay masasabing kasinsigla pa rin ng
mga nakaraang siglo nang sumapit ang ikalabing-walong
siglo.
• Alexander Pope – ang salin niya sa Ingles na akda ni
Homer na Iliad ay lumabas sa pagitan ng 1715 at
1720; ang kanyang Odyssey ay noong 1725.
• Homer - ay isang mala-alamat na unang Griyegong
manunula at rapsodista, na binigyan ng kredito, ayon sa
tradisyon, sa pagkakalikha ng Iliad at Odyssey
(dalawang dakilang epikong Griyegong tumatalakay sa
paglusob sa lungsod ng Troy at sa mga naganap
pagkaraan), bagaman maaaring dalawang magkaibang
mga tao ang sumulat ng mga ito. Karaniwang
sinasabing nabuhay si Homer noong ika-8 siglo BK. Isa
siyang bulag na mang-aawit, manunula, at manunulat
na nagbuhat sa Chios, isang pulo sa Gresya
• William Cowper – nagsalin din sa Ingles ng isa sa mga
akda ni Homer na Odyssey at ito lumabas noong 1791.
14. • A.W. von Schlegel– siya ay nagsalin ng
mga gawa ni Shakespeare sa wikang
Aleman.
• William Shakespeare - Maraming tao
ang nagsasabing siya ay isa sa mga
dakilang manunulat sa lahat ng panahon.
Sumulat siya ng mga magagandang
kuwento ng trahedya, mga nakakatuwang
komedya at walang katumbas na
kasaysayang kuwento ng Ingles. Ang
kanyang mga tula at palabas ay patungkol
sa mga nararamdam ng mga tao tulad ng
pag-ibig, pagka-inggit, galit at marami
pang iba. Siya ay pinag-aaralan ng mga
bata sa mga paaralan sa buong mundo.
Sinulat niya ang kanyang mga likha sa
pagitan ng 1585 at 1613
15. Tatlong panuntunan sa pagkilatis ng isang
salin.
• Ang isang salin ay kailangang katulad ng
orihinal sa diwa o mensahe.
• Ang estilo at paraan ng pagkasulat ay
kailangang katulad ng sa orihinal.
• Ang isang salin ay dapat na maging
maluwag at magaang basahin tulad ng sa
orihinal.
Alexander Tytler – (1792) nailathala
ang isa kanyang namumukod tanging
aklat na “Essay on the Principles of
Translation”.
16. • Thomas Carlyle – (1824) nagsalin nang William
Meister ni Goethe.
• Johann Wolfgang von Goethe – ay isang
Alemang manunulat. Isa siya sa pinakadakila sa
lahat ng mga manunulat na Aleman. Isa siyang
makata, nobelista, at mandudula, subalit isa rin
siyang aktor, tagapangasiwa, siyentipiko, heologo,
botaniko, at pilosopo. Nagkaroon siya ng
napakahalagang impluho sa maraming mga
manunulat at tagapag-isip noong ika-19 daang taon
at maging sa pangkasalukuyang panahon.
Makasaysayan ang nasabing akda sapagkat
ito ang nagpapatunay sa mga mambabasang Ingles na
mayroon din namang mga henyong manunulat sa
Alemanya nang mga panahong iyon.
Dahil din sa kanyang mga salin at mga
sinulat, ay nagsimulang pagtuunang-pansin ng mga
palaaral ang panitikan ng Germany.
17. • Omar Khayyam – ang kanyang salin ng
Rubaiyat noong 1859 ay tinawag ni Savory na
pinakadakilang salin.
Dito nagsimulang mauso ang isang uri ng
saknong sa tula na may apat na pentamento na
ang ikatlong linya ay hindi magkatugma.
Hindi tingangka ni FitzGerald na isalin
ng literal ang Rubaiyat ni Omar Khayyam; sa
halip ay sinikap niyang mapanatili ang likas na
kagandahang estilo nito na siyang kinagiliwan
nang labis ng mga mambabasa.
• Edward FitzGerald - ay isang makata at
manunulat na Ingles, na higit na nakikilala
bilang makata ng una at pinakabantog na
salinwikang nasa wikang Ingles ng Ang
Rubaiyat ni Omar Khayyam.
18. • Matthew Arnold – noong 1861, ay
nagpugay sa mga mambabasa ang On
Translating Homer, isang sanaysay na
tumatalakay sa isang simulain na ang
salin ay kailangang magtaglay ng
bisang katulad ng sa orihinal.
Ang pagsasaling literal ay hindi
kasinghalaga ng pagpapanatili ng bisang
pang-estetiko ng orihinal sa salin.
• F.W. Newman – ang kanyang salin ng
Homer ay kaiba sa gustong ipabatid ni
Arnold sa kanyang salin.
Ayon kay Newman, ang isang salin ay
kailangang maging matapat sa orihinal, na
kailangang madama ng bumabasa na ang
kanyang binabasa ay isang salin at hindi
orihinal.
19. • Nang sumapit ang Ikadalawangpung siglo ay isa na lamang
karawinang gawain ang pagsasaling-wika.
• Ritchie at Moore – (1919) naglathala sila ng isang artikulo na
nagsasabing ang tunay na panitikan ng France ay hindi lubusang
maabot sa pamamagitan lamang ng mga salin.
• Tolstoy – magmula sa Russia, kundi dahil sa kanyang pagsasalin
at pagsulat ng ma akda ay maaring hindi na nakilala at dinakila sa
buong daigdig.
• Chekoy, Strindberg At Ibsen - dahil sa pagsasalin ang mga
drama nila ay nakapasok at lumikha ng sariling langit-langitan sa
nakabagong panahon.
20. • Sa kasalukuyan, lahat halos ng bansa sa daigdig ay patuloy sa
lansakang pagsasalin sa kani-kanilang wika ng mga mahuhusay na
akdang nasusulat sa iba’t ibang wika sa layuning maihatid sa higit
na nakararaming bahagi ng mambabasa ang mga pagsasalin ay ang
pagsasalin ng mga pyesa ng literatura na nagtataglay ng mga bagong
kaalaman at karunungang buhat sa ibang bansa na karaniwan ay sa
higit na maunlad na wika nasusulart na tulad ng wikang Ingles.
21. Ayon kay Savory, mayroong dalawang kadahilan kung bakit
hindi maiiwasang mabanggit ang pagsasalin ng Biblia?
• Una, sapagkat ang paksa sa Biblia, lalo na sa Matandang
Tipan, ay tumatalakay sa sa tao – sa kanyang pinagmulan,
sa kanyang layunin at sa knayang destinasyon.
• Ikalawa, kung bakit naiiba ang Biblia sa karaniwan sa
larangan ng pagsasaling-wika ay ang di mapasusubaliang
kataasan ng uri ng pagkakasulat nito.
22. Ang Bibliang kinagisnan natin, kahit
sa anong wika nasusulat, ay isang salin. Ang
orihinal na manuskrito o teskto nito ay
sinasabing wala na.
• Wikang Aramaic ng Ebreo – sa wikang
ito nasusulat ang kauna-unahang teksto ng
Matandang tipan. Naging malaganap noong
unang siglo A.D.
• Origen – buhat sa salin niya sa wikang
Griyego noong ikatlong siglo na nakilala sa
tawag na Septuagint.
• Jerome – isa sa iilan-ilang kinikilalang
pinakamahusay na tagasaling-wika sa
Biblia noong kanyang kapanahunan. Ang
kanyang Vulgate na salin sa Latin ng Biblia
ay matagal ding naging popular.
23. • Ayon kay Savory, mayroong tatlong dinadakilang salin ng Biblia.
• Ang kay Jerome sa Latin.
• Ang kay Luther sa Aleman.
• At ang kay Haring James sa Ingles ng Inglatera na tinawag na
Authorized Version.
• John Wycliffe – sinasabing sa kanya nagmula ang kauna-
unahang salin sa Ingles ng Biblia, ayon kay Savory noong
ikalabing-apat na siglo.
Nagkaroon ito ng Dalawang Edisyon.
• Una, noong 1382 sa tulong ng isang tagasalin na nagngangalang
Nicholas.
• Ikalawa, noong 1390.
24. • John Purvey – Kalihim ni Wycliffe, at siyang
nagrebisa ng unang bersyon upang maalis ang
mga pangungusap na literal o mga istrukturang
sunod sa Latin.
• William Tyndale – (1526) nagsagawa ng
pagsasalin sa Ingles buhat sa wikang Griyego na
salin naman ni Erasmus. Naging kakaiba ang
kanyang salin dahil sa paggamit niya ng
masalimuot na mga talababa (footnotes) o
notasyon.
• Erasmus - na nakikilala rin bilang Erasmus ng
Rotterdam, o payak na bilang Erasmus, ay isang
Olandes na humanista ng Renasimyento, Katoliko
ng pari, kritikong panlipunan, guro, at teologo.
• John Rogers – siya ang nagpatuloy sa pagsasalin
isinagawa ni Tyndale. Gumamit siya na sagisag
panulat na Thomas Matthew. Taong (1537)
nailathala ang nasabing salin.
25. • Taong (1538), nagkaroon ng
kautusan na ang lahat ng
simbahan ay dapat magkarron ng
isang bersyon lamang ng Biblia
upang magamit ng lahat.
• Coverdale – muli niya nirebisa
ang Biblia ni Mathew. Tinawag
ang nasabing nirebisang Biblia na
Great Bible at naging popular
nang mahabang panahon ito ay
nagtataglay ng mga Salmo.
26. • William Whittingham at John Knox – (1560) lumitaw ang
Geneva Bible. Ito ay isinagawa nila upang makatulong sa
pagpapalaganap ng Protestanismo. ang nasabing Biblia ay
tinagurian ding Breeches Bible.
• Nang mga panahong iyon ay nagkaroon na rin ng mga
pagtatakang ang mga Katoliko Romano na magkaroon ng sartil
nilang Biblia.
• Douai Bible. Ang New Testament ay nalathala diumano sa
Rheims noong 1582. Ang Old Testament naman ay noong 1609.
• Taong 1603, nagdaos ng isang kumperensya si Haring James, na
dinaluhan ng mga arsobisbo sa at iba pang mga pari sa Hampton.
27. • Obispo Winchester – taong (1870) nagmukahi siya na rebisahin muli
ang Autorized Version, dahil sa paglakad ng panahon tumaggap din
ng mga puna ang nasabing salin. Noong 1881, nailimbag ang
naribesang salin at nakilala sa tawag na English Revised Version.
• Taong 1970, maituturing itong pinakahuling salin ng Biblia na
tinawag na The New English Bible na inilimbag ng Oxford University
Press.
28. • Tatlo ang dahilan kung bakit napagkaisahang muling isalin ang
Biblia:
1. Marami nang mga natuklasan ang mga arkeologo na naiiba sa
diwang nasasaad sas maraming bahagi ng mga unang salin;
2. Nitong mga huling araw higit na naging masigla ang pag-aaral
sa larangan ng linggwistika. Di matatawaran ang naitutulong
ng karunungan sa linggwistika sa pagpapalinaw ng maraming
malabong bahagi ng Biblia. Ang mga nagpakadalubhasa sa
mga wikang Ebreo, Aramaic at Griyero, halimbawa, ay malaki
ang maitutulong sa paglinaw sa maraming dapat linawin sa
mga kontrobersyal na bahagi ng Biblia; at
3. Ang sinaunang wikang ginamit sa klasikang English Bible ay
hindi na halos naunawaan ng kasalukuyang mambabasa, bukod
sa kung minsan ay iba na ang inihahatid na diwa.
29. • Gaya ng pagkakaalam natin, ang kalakhan ng kinikilalang mga
akdang klasika ay ang mga orihinal na nasusulat sa Griyego at Latin.
Sa pagpasok sa ika-20 siglo, ang daigdig ng pagsasaling-wika ay
halos umiinog lamang sa pagsasalin sa Ingles ng mga literatura ng
Griyego at Latin.
• Ayon kay Woolf, ang wikang Griyego ay isang wikang may pang-
akit na waring napakamakapangyarihan. Ito, aniya, ay maugnayin,
mabisa, tiyak, at waring may aliw-iw na nakaliligayang pakinggan.
• Mapapangkat sa dalawang ang tagasaling-wika sa Ingles ng
Panitikang Griyego.
30. • Maraming henerasyon ding nangibabaw ang wikang Griyego sa
lipunan ng mga iskolar at palaaral. Sa katotohanan, haggang sa
mga unang taon ng kasalukuyang siglo, ang kaalaman sa wikang
Griyego sa dakong Europa at maging sa ilang dako ng daigdig ay
kinikilalang tatak ng isang taong may mataas na pinag-aralan.
• Ang panitikang Griyego ay laging babalik-babalikan ng mga
iskolar at mananaliksik sa buong daigdig sapagkat malaki ang
naging impluwensya nito sa panitikan ng lahat halos ng wika.
31. Ayon kay Savory, Mapapangkat sa dalawang ang tagasaling-wika sa
Ingles ng Panitikang Griyego.
• Una, ang pangkat ng mga makaluma o tinatawag na Hellenizers.
• Layunin ng mga makaluma na maging Matapat diumano sa
pagsasalin sa paghahanngad na mapanatili ang orihinal na
diwa at katangian ng kanilang isinasalin.
• Ikalawa, ang mga makabago o Modernizers.
• Naglalayon ang pangkat na ito ng makalikha ng mga salin sa
kanilang wika, mga saling nahubadan na ng mga katangian at
idyoma ng wikang isinalin at nabihisan na ng mga katangian at
idyoma ng wikang pinagsalinan.
32. • Robert Browning – ayon kay Savory, siya ay nagpaliwanag sa “Panimula”
ng kanyang salin ng Agamemnon na ang isang tagasaling-wika ay kailangang
maging literal hanggat maaari, maliban kung ang pagiging literal ay lalabag
sa likas na kakayahan ng wikang pinagsasalinan.
• Robert Bridges – nagbigay-diin sa paniniwalang higit na mahalaga ang estilo
ng awtor kung ang isang mambabasa ay bumabasa ng isang salin.
• Naniniwala sina Edward, FitzGerald at Samuel Butler, na sa alinmang
salin ng mga akdang klasika ay dapat maging natural ang daloy ng mga salita,
madaling basahin at unawain.
• Si Newman mismo diumano ang nagsabi na sa kanyang pagsasalin ay pinilit
niyang mapanatili ang kanyang binabasa ay isang salin at sapagkat salin ay
isa laman panggagaya sa orihinal.
• Salungat na salungat naman dito, ayon kay Savory, ang paniniwala ni Arnold
na isa rin sa tagapagsalin ni Homer na ang sinasabing katapatan sa pagsasalin
ay hindi nangangahulugan ng pagpapaalipin sa orihinal na wikang
kinasusulatan ng isasalin.
33. • Samantala, unti-unting nahalinhan ng Rome ang Athens bilang
sentro ng karunungan nang mga panahong iyon.
• Ang mga palaaral na dati’y sa Athens nagsitungo sa Rome na
nagsasagawa ng pananaliksik at pag-aaral.
• Nang lumaon, ayon kay Savory nalipat na sa Rome pati ang mga
aklatan sa Athens upang magamit ng mga palaaral na
nagsisipagsaliksik doon.
• Nilinaw ni Savory, na ang pinakamataas na uri ng wikang Griyego
ay umiral ng maikling panahon laman kung ihahalintulad sa Latin.
34. • Kung ano ang diumano ang naging bilis ng pag-akyat ng wikang
Griyego ay siya rin namang naging bilib ng pagbagsak nito.
• Hindi gayon, aniya, ang naging kapalaran ng wikang Latin. Dahil
sa kahalagahan nito ay nanatili itong wikang pamapanitikan
hanggang sa panahon ni Horace at Virgil.
• Ang Aeneid ay ang pagsasalin sa Ingles ng kung paano ito sinasabi
Virgil sa Latin. Kung ang nasabing epiko ni Virgil ay isasalin
naman sa paraang tuluyan naniniwala raw si Day-Lewis na ang
gayon ay hindi magiging makatarungan para kay Virgil. Sinabi pa
rin ni Day-Lewis diumano na upang “mahuli” ng tagapagsalin ang
“ hilig at damdamin” sa orihinal na teksto, kinakailangang
magkaroon ng ispiritwal na pagkakaugnayana ang awtor at ang
tagapagsalin.
35. • Kung mapapalitan ng makina ang tao bilang tagasaling-wika ay
hindi pa natin masabi sa ngayon. Napakabilis ng pag-unlad ng
syensya. Kung meron na ngayong mga robot na parang mga
taong nakapagsilbi sa mga restoran, nakapagsasagawa ng
operasyon sa mga ospital at mga robot na nadidiktahan mula sa
control tower sa daigdig kung ano ang gagawin sa kanilang
kinalululanang spaceship sa kawalan.
Ayon kay Finlay (translating 1971: 156-7) sumigla ang
pananaliksik ng bansang America sa Mtn dahil sa unang may-
sakay-na-taong spaceship na pinalilipad ng Russia noong 1961.
36. • Noong 1980 ay nagkapalad ang awtor na ito na makadalo sa isang
kumperensya sa pagsasalin-wika sa RELC (Regional Language Center),
Singapore.
• Nagpaikut-ikot ang talakayan sa mga posibilidad na ang “transformational
generative grammar” ni Chomsky at iba pang modelong panggramatika ay
makatutulong nang malaki sa pagbuo ng mapananaligang Mtr.
• Hindi pa maabot ng isip ng kasalukuyang mga sayantist kung papaano
mabisang maisasalin ang mga idyoma. Ang mga linggwista man ay walang
maibigay na pormula para magamit ng mga sayantist.
• Maraming kahulugan ang maarting ikarga sa isang. Ang isang halimbawa,
na may 20 iba’t ibang kahulugan sa diksyunaryo ay malaking problema sa
MTn.
• Bagamat magiging mabils ang proseso ng aktwal na pagsasaling-wika sa
pamamagitan ng MTr (kung sakali ito’y maimbento na), napakaraming
oras naman ang magugugol sa pre-editing at post- editing ng tekstong
isusubo nito. Sa ibang salita , hindi na mga tao ang magsasagawa ng
pagsasalin, ngunit mas mahirap at mas matagl naman ang gugugulin niya
bago at matapos magsagawa ng pagsasalin.
37. • Ang isip ng tao ang pinakakumplikadong computer machine. Ang
taong gumagamit ng kanyang kompyuter na pag-iisip ay buhay- may
puso at damdamin, malikhain.
• Kulang pa sa nalalamang mga teorya ang mga linggwista tungkol sa
paglalarawan at paghahambing ng mga wika upang magamit sa
pagbuo ng Mtr.
38. UNANG YUGTO NG KASIGLAHAN
• Ang pagsasaling-wika sa Pilipinas ay masasaning nagsimula
magkaayo noong panahon ng pananakop ng mga kastila, kaugnay
ng pagpapalaganap ng kristyanismo. Kinakailangan ng mga
kapuluan ang mga katesism, mga akdang panrelihiyon, mga dasal
at iba pa, sa ikadadali ng pagpapalaganap ng Iglesia Catolica
Romana.
• Bagamat nadikubre ni Magellan ang ating kapuluan noong 1521,
ang aktwal na pananakop o kolonisasyon ng España ay nagsimula
noon lamang 1565 nang dumaong sa Cebu ang ekspidisyong
pinamumunuan ni Adelantado Miguel Lopez de Legazpi, kasama
ang sundalong-pare na si Fr. Andres de Urdaneta.
• Halos tatlundaan at talumpu’t tatlo taon na napasailalim sa
kapangyarihan ng bansang España ang Pilipinas.
39. • Kalimitan, ang nagiging hari ng España ay may matapat na
paniniwala na mabisang mapalalaganap ang Kristyanismo sa
pamamagitan ng wikang Kastila. Subalit ang kanilang mga sekreto
ay hindi sinunod ng karamihan ng mga prayle na hali-haliling
namuno sa Pilipinas.
• Unang dahilan: Batay sa kanilang karanasan sa timog at Hilagang
America, higit na nagiging matagumpay ang pagpapalaganap ng
Kristyanismo sa pamamgitan ng paggamit ng mga wika ng mga
katutubo.
• Ikalawang dahilan: Mas katanggap-tanggap sa katutubo ang
marinig na ginagamit ng mga prayle ang kanilang katutubong wika
sa pagtuturo ng salita ng Diyos.
• Ikatlong dahilan na hindi lantarang inihayag ng mga kastila: May
lihim silang pangamba na baka kung matuto ang mga “indios” ng
wikang Kastila ay maging kasangkapan pa nila ito tungo sa
pagkamulat sa kanilang kalagayang pulitakal at sila ang balikan.
40. • Sa nabanggit na koleksyon ni Teodoro Agoncillo ay 209 na lahat
ang nakatalang “Religious Works” na karamihan ay salin o
adapsyon mula sa mga manuskrito, pamplet,aklat at iba pa na
orihinal na nasusulat sa wikang Kastila.
IKALAWANG YUGTO NG KASIGLAHAN
• Nang pumalit ang America sa España bilang mananakop ng
Pilipinas, nagbago na rin, mangyari pa ang papel na ginampanan
ng pagsasaling-wiak. Ang naging isan sa pangunahing
kasangkapan ng pananakop noong panahon ng kastila ay krus o
relihiyon; noong panahon naman ng Americano ay aklat o
edukasyon sa pamamagitan ng wikang Ingles.
• Karamihan sa mga isinaling dula ai itinampok sa mga teatro.
Noong mga panahong iyon ay teatro ang siyang pinakapopular na
libangan ng mga tao sapagkat wala pa noong sinehan at
telebisyon.
41. IKATLONG YUGTO NG KASIGLAHAN
• Ang maituturing na ikatlong yugot ng kasiglahan sa pagsasaling-
wika ay ang mga pagsasalin sa Filipino ng mga materyales,
pampaaralan na nasusulat sa Ingles, tulad ng mga akalt, patnubay,
sanggunian, gramatika, at iba pa, kaugnay ng pagpapatupad sa
patakarang bilinggwal sa ating sistema ng edukasyon.
IKAAPAT NA YUGTO NG KASIGLAHAN
• Ang maituturing namang ikaapat na yugto ng kasiglahan sa
pagsasaling-wika ay ang pagsasalin ng mga katutubong panitikang
di-nating makabuo ng panitikang talagang matatawag na
“pambansa”.
42. • Isa sa maituturing na realistikong hakbang tungo sa pagbuo ng
pambansang panitikan ay ang isinasagawa ng GUMIL (Gunglo
Dagiti Mannurat nga Ilocano), isang samahan ng mga manunulat ng
ilocano. Pumili ang mga manunulat ng Ilocano ng mahuhusay na
kwento sa wikang Iloco at isinalin nila ito sa Filipino. Inilimbag nila
ito at tinawag nila ito na aklat na KURDITAN.
• Maaring ito’y ituring na ikalimang yugto ng kasiglahan sa
pagsasaling-wika na unti-unit na ngayongnagkakaanyo.
Mababanggti na kasama na ngayon sa kurikulum ng ikalawang taon
sa hayskul ang pagtuturo ng Afro-Asian Literature. Totoong Ingles
pa nag midyum na ginagamit sapagkat ang mga salin sa Ingles ng
Afro Asia Literature. Asng magagamit o available sa ngayon mga
salin ng mga manunulat na banyaga na sinusundan ng mga
manunulat na lokal.
