Το φαινομενο της διγλωσσίας

1. 1
απόςπαςμα από το βιβλύο Φατζηδϊκη, Α. (2020) Διδάζκονηας
δίγλωζζα παιδιά. Θεωρηηικά ζηηήμαηα και εκπαιδεσηικές προζεγγίζεις,
Αθήνα, πεδίο.
Κεφϊλαιο 1. Το φαινόμενο τησ διγλωςςύασ: οριοθετώντασ
το πλαύςιο
Ειςαγωγικϊ
Η ανϊγκη των ανθρώπων να μϊθουν και να χρηςιμοποιούν ϊλλουσ γλωςςικούσ
κώδικεσ, διαφορετικούσ από αυτόν που ανϋπτυξε η ομϊδα τουσ, ϋχει τισ ρύζεσ τησ
ςτισ απαρχϋσ τησ ανθρώπινησ ιςτορύασ. Κϊθε προςπϊθεια ςυνεργαςύασ,
ανταλλαγόσ προώόντων και εγκατϊςταςησ ςε νϋα μϋρη, εύτε αυτό γύνεται ειρηνικϊ
εύτε με βύαιο τρόπο, εμπεριϋχει την ανϊγκη για επικοινωνύα μεταξύ ομϊδων που
μιλούν διαφορετικό γλώςςα. Με την εξϋλιξη του πολιτιςμού, οι ανθρώπινεσ
κοινωνύεσ ενεπλϊκηςαν ςε πιο ςύνθετεσ αςχολύεσ, αλλϊ η ανϊγκη να
επικοινωνούν μεταξύ τουσ μϋςω κοινών γλωςςικών κωδύκων παρϋμεινε ιςχυρό.
Η διγλωςςύα, ό καλύτερα η πολυγλωςςύα, ωσ ςυνύπαρξη γλωςςών ςε κοινωνικό
και ατομικό επύπεδο διατρϋχει την ιςτορύα του ανθρώπινου εύδουσ και αποτελεύ
ϋνα χαρακτηριςτικό γνώριςμα τησ ζωόσ ςτον πλανότη μασ (Grosjean, 1982).
΢το κεφϊλαιο αυτό θα προςπαθόςουμε να δεύξουμε ακριβώσ το πόςο
διαδεδομϋνη από γεωγραφικό ϊποψη εύναι η δι/πολυγλωςςύα, καθώσ και τισ
διαφορετικϋσ μορφϋσ που μπορεύ να πϊρει. Θα αναφερθούμε, επύςησ, ςτην
προςϋγγιςη τησ δι/πολυγλωςςύασ τόςο από κοινωνικό όςο και από ατομικό
πλευρϊ, επιχειρώντασ κϊποιεσ διακρύςεισ που, κατϊ τη γνώμη μασ, διευκολύνουν
τη μελϋτη του φαινομϋνου. ΢τόχοσ μασ εύναι να γύνει αντιληπτό ότι, ςε αντύθεςη
με κϊποιεσ διαδεδομϋνεσ αντιλόψεισ, η ςυνύπαρξη δύο ό περιςςοτϋρων
γλωςςικών κωδύκων ςτον μεμονωμϋνο ομιλητό ό ςτην ομιλότρια αλλϊ και ςε
επύπεδο κοινωνικών ομϊδων εύναι κϊτι απολύτωσ φυςικό και ςυμβατό με την
κοινωνικο-0ικονομικό και πολιτιςμικό δραςτηριότητα των ςύγχρονων
ανθρωπύνων κοινωνιών.
΢το τελευταύο μϋροσ του κεφαλαύου θα κϊνουμε μια ςύντομη αναφορϊ ςτα
πλεονεκτόματα που προςδύδει η διγλωςςύα ςε κϊποιο ϊτομο, κϊτω από
οριςμϋνεσ προώποθϋςεισ.
1.1. Η διγλωςςύα ωσ παγκόςμιο, κοινωνικό φαινόμενο
1.1.1 Η διγλωσσία στον κόσμο
΢τη μελϋτη τησ διγλωςςύασ ςυνηθύζεται να ξεκινϊ κανεύσ από μύα διαπύςτωςη:
ςε πολλϊ κρϊτη του λεγόμενου Δυτικού κόςμου θεωρεύται ωσ κϊτι το λογικό και
το ςυνηθιςμϋνο να μιλούν όλοι οι υπόκοοι μύα (και μόνο ό κυρύωσ μύα) γλώςςα.
Ψσ αποτϋλεςμα, οι κϊτοικοι αυτών των χωρών ϋχουν την αντύληψη πωσ η

2. 2
μονογλωςςύα αποτελεύ τον κανόνα, τη γλωςςικό νόρμα, ςε όλον τον πλανότη
(Brutt-Griffler & Varghese, 2004). Μϊλιςτα, όπωσ παρατηρεύ χαρακτηριςτικϊ ο
Wardhaugh (2006:96), οι μονόγλωςςοι ομιλητϋσ ςυχνϊ ϋχουν ανϊμεικτα
ςυναιςθόματα απϋναντι ςε όςουσ μιλούν με κϊποια ςχετικό ευχϋρεια
περιςςότερεσ από μύα γλώςςεσ: από τη μια, νιώθουν ϋνα μεύγμα ζόλειασ και
θαυμαςμού για το ‘ιδιαύτερο’ αυτό επύτευγμϊ τουσ, από την ϊλλη όμωσ τουσ
αντιμετωπύζουν και με ϋνα αύςθημα υπεροχόσ, διότι πολλού από αυτούσ τουσ
ανθρώπουσ (μετανϊςτεσ, γηγενεύσ μειονότητεσ, επιςκϋπτεσ, ακόμη και παιδιϊ
από μεικτούσ γϊμουσ) δεν θεωρούνται πραγματικϊ μϋλη τησ πλειονοτικόσ
ομϊδασ. Με ϊλλα λόγια, ςτισ μονόγλωςςεσ κοινωνύεσ η διγλωςςύα ςυχνϊ αποτελεύ
ϋνα διακριτικό γνώριςμα που τοποθετεύ τα ϊτομα αυτϊ ςτη θϋςη του Ωλλου, του
διαφορετικού ωσ προσ την θϋςη του ςτην ςυγκεκριμϋνη κοινωνύα, του
μειονεκτικού, κατϊ μύα ϋννοια.
Ψςτόςο, ςε πολλϊ μϋρη του κόςμου το να κατϋχει κανεύσ περιςςότερεσ από μύα
γλώςςεσ δεν εύναι κϊτι το αξιοπρόςεκτο. Σουναντύον, ςε αυτϋσ τισ κοινότητεσ
ελλειμματικόσ θα θεωρούνταν κϊποιοσ μονόγλωςςοσ, αφού δε θα διϋθετε μια
ςημαντικό για την καθημερινό του επικοινωνύα και αλληλεπύδραςη δεξιότητα
(Baker, 2006.
Cook, 2002.
Wardhaugh, 2006). Τπϊρχουν πολλϊ κρϊτη με μύα, δύο ό
περιςςότερεσ επύςημεσ γλώςςεσ, ςτην επικρϊτειϊ των οπούων ομιλούνται
περιςςότερεσ –καμιϊ φορϊ δεκϊδεσ ό και εκατοντϊδεσ- γλώςςεσ (όχι βϋβαια από
το ςύνολο των ομιλητών)1
. ΢ε αυτϋσ τισ ςυνθόκεσ όχι απλώσ εύναι φυςιολογικό
αλλϊ ςτην ουςύα απαιτεύται η χρόςη ποικύλων γλωςςών για διϊφορουσ ςκοπούσ,
ςε διαφορετικϊ πλαύςια και ύςωσ και με διαφορετικούσ ομιλητϋσ. Οριςμϋνεσ από
τισ γλώςςεσ αυτϋσ κατακτώνται ςτο οικογενειακό ό κοινωνικό περιβϊλλον, ενώ
ϊλλεσ μϋςω τησ εκπαύδευςησ. Κϊποιεσ από αυτϋσ εύναι μόνο προφορικϋσ ό/και
χρηςιμοποιούνται μόνο για τη διαπροςωπικό επικοινωνύα, ενώ ϊλλεσ δεςπόζουν
ςτη διούκηςη, ςτον χώρο τησ εργαςύασ και ςτα ΜΜΕ2
. Πϊντωσ, η χρόςη τουσ
γύνεται αβύαςτα, ςύμφωνα με ϋνα περύπλοκο ςχόμα κανόνων που τα μϋλη τησ
κοινωνύασ κατακτούν μϋςα από την επικοινωνύα (Coulmas, 2005.
Myers Scotton,
2006.
Romaine, 1995.
Wardhaugh, 2006). Δύο τϋτοια χαρακτηριςτικϊ
παραδεύγματα παρουςιϊζονται ςτο Πλαύςιο 1.1.
Πλαύςιο 1.1 Παραδεύγματα πολύγλωςςων κρατών (πηγό: Βaker, 2006:4)
Ϊνα χαρακτηριςτικό παρϊδειγμα πολύγλωςςησ κοινωνύασ αποτελεύ η Δημοκρατύα
τησ Νότιασ Αφρικόσ, ϋνα κρϊτοσ το οπούο ϋχει 11 επύςημεσ γλώςςεσ. Οι κϊτοικοι τησ
πόλησ του Γιοχϊνεςμπουργκ, ςτο οπούο ομιλούνται οι 10 από αυτϋσ, επικοινωνούν
μεταξύ τουσ ςε διϊφορεσ γλώςςεσ, ενώ ομιλούν διαφορετικϋσ πρώτεσ γλώςςεσ (το
30% μιλϊ αγγλικϊ ωσ πρώτη γλώςςα, το 20% μιλϊ ζουλού και το 12% αφρικϊανσ).
Ψςτόςο, το να μιλϊ κανεύσ δύο, τρεισ ϋωσ πϋντε από αυτϋσ τισ γλώςςεσ με
διϊφορουσ βαθμούσ ευχϋρειασ εύναι πολύ ςυνηθιςμϋνο, μολονότι τα αγγλικϊ
διευκολύνουν τη ςυνεννόηςη, όταν δεν υπϊρχει κοινό γλώςςα επικοινωνύασ.
1
Ψςτόςο, ο θεςμικόσ κανόνασ εύναι η μονογλωςςύα
.
ςύμφωνα με τον Tucker (2001), λιγότερα από
το 25% των 200 περύπου κρατών αναγνωρύζουν δύο ό περιςςότερεσ επύςημεσ γλώςςεσ.
2
Φαρακτηριςτικϊ εύναι τα παραδεύγματα από την ϋρευνα των Baker & Eversley (2000) ςτο Λονδύνο
που αναφϋρει ο Cook (2002:2), ειδικϊ για τουσ κατούκουσ που προϋρχονται από την Αφρικό: ϋνασ
δωδεκϊχρονοσ μιλϊ λινγκϊλα, γαλλικϊ και αγγλικϊ ςτο ςπύτι, κιλούμπα και λιμόνγκο με ςυγγενεύσ
και ϊλλουσ εκτόσ ςπιτιού. Ϊνα ϊλλο παιδύ μιλϊ τη γλώςςα ϊκου ςτο ςπύτι και αγγλικϊ, ιςπανικϊ και
γούολοφ εκτόσ ςπιτιού.

3. 3
Ϊνα ϊλλο παρϊδειγμα αποτελεύ η Κουϊλα Λουμπούρ, πρωτεύουςα τησ Μαλαιςύασ
και ϋνα από τα μεγαλύτερα οικονομικϊ κϋντρα τησ Ωπω Ανατολόσ. Οι κϊτοικοι τησ
μιλούν πϋντε κύριεσ γλώςςεσ και πολλϋσ ϊλλεσ, ανϊλογα με την καταγωγό τουσ.
Καταρχόν, για όλουσ τουσ κατούκουσ η βαςικό γλώςςα εύναι η επύςημη γλώςςα του
κρϊτουσ (η μπαχϊςα μαλϋζια), αλλϊ οι περιςςότεροι μιλούν και εξαιρετικϊ αγγλικϊ.
Οι Κινϋζοι κϊτοικοι τησ πόλησ μιλούν διϊφορεσ κινϋζικεσ γλώςςεσ όπωσ
καντονϋζικα, μανταρύν και χϊκκα, ενώ οι ινδικόσ καταγωγόσ κϊτοικοι
χρηςιμοποιούν κυρύωσ τα ταμύλ, αλλϊ επύςησ τισ γλώςςεσ μαλαγιϊλαμ, τελούγκου,
χύντι και παντζϊμπι.
Εϊν όμωσ εύναι η πολυγλωςςύα και όχι η μονογλωςςύα η πιο διαδεδομϋνη
ςυνθόκη ςτον πλανότη, πόςεσ γλώςςεσ ομιλούνται από τουσ κατούκουσ του;
Πρϋπει να επιςημανθεύ ότι εύναι εξαιρετικϊ δύςκολο να εξαχθεύ ο ακριβόσ αριθμόσ
των γλωςςών που ομιλούνται ςτον κόςμο ςόμερα για διϊφορουσ λόγουσ (Baker,
2006.
2011.
Edwards, 1994.
Saville-Troike, 2006):
 εκατοντϊδεσ γλώςςεσ ομιλούνται ςε απρόςιτα μϋρη από πολύ μικρϋσ
κοινότητεσ που δεν ϋχουν μεγϊλη επαφό με τον ϋξω κόςμο
 δεν ςυλλϋγουν όλα τα κρϊτη δημογραφικϊ ςτοιχεύα γύρω από τον αριθμό
των ομιλούμενων γλωςςών και των ομιλητών τουσ
 ακόμη και όταν ςυλλϋγονται τϋτοια ςτοιχεύα, τα δεδομϋνα δεν εύναι πϊντα
αξιόπιςτα (υπϊρχει μεγϊλη ςυζότηςη για το πώσ πρϋπει να διατυπώνονται οι
ςχετικϋσ ερωτόςεισ και ποια προβλόματα ςυναρτώνται με αυτό)
 ενύοτε εύναι δύςκολο για τουσ ερευνητϋσ να αποφαςύςουν το ποια ποικιλύα
αποτελεύ ξεχωριςτό γλώςςα και ποια αποτελεύ διϊλεκτο κϊποιασ γλώςςασ,
εφόςον δεν υπϊρχουν αυςτηρϊ γλωςςολογικϊ κριτόρια για τον διαχωριςμό τουσ.
Ψςτόςο, εδώ και χρόνια οι εκτιμόςεισ για τον αριθμό αυτό κυμαύνονται μεταξύ
6.000 και 7.000 γλωςςών με βϊςη ποικύλεσ πηγϋσ (Βaker, 2011: 43). Ο δε
οργανιςμόσ Ethnologue, που αςχολεύται ςυςτηματικϊ με την καταγραφό των
ανθρώπινων γλωςςών, ανϋβαζε τον αριθμό των αναγνωριςμϋνων γλωςςών τον
Ιούνιο 2019 ςε 7.1113
. Με δεδομϋνο ότι ο αριθμόσ των επιςόμωσ αναγνωριςμϋνων
κρατών εύναι γύρω ςτα 200, αντιλαμβϊνεται κανεύσ ότι ςε πολλϊ από αυτϊ
χρηςιμοποιούνται πολυϊριθμεσ γλώςςεσ.
Bϋβαια, πρϋπει να επιςημανθεύ ότι ο αριθμόσ των ανθρώπινων γλωςςών
μειώνεται ραγδαύα. Αυτό οφεύλεται κυρύωσ ςτο ότι πϊρα πολλϋσ από αυτϋσ τισ
γλώςςεσ ϋχουν μύα μικρό δεξαμενό ομιλητών: ςύμφωνα με ςτοιχεύα που
παραθϋτει ο Coulmas (2005:151)4
, το 90% των γλωςςών ομιλούνται από
λιγότερουσ από 100.000 ανθρώπουσ, ενώ το 52% από λιγότερουσ από 10.000
ανθρώπουσ.
μϊλιςτα, εκατοντϊδεσ από αυτϋσ ϋχουν λιγότερουσ από 100
ομιλητϋσ5
. Αντύςτοιχα εύναι και τα ςτοιχεύα που παραθϋτει ο Baker (2011:44), με
βϊςη τα οπούα προβλϋπεται ότι μϋςα ςτα επόμενα 100 χρόνια θα ϋχει εξαφανιςτεύ
το 90% των γλωςςών που χρηςιμοποιούνται ςόμερα, λόγω ϋλλειψησ ομιλητών.
3
www.ethnologue.com.
4
Βλ. λ.χ. τη δημοςύευςη του The Intrepid Guide (28/1/2019).
5
Βλ. και www.ethnologue.com για μια διϊκριςη των ομιλούμενων γλωςςών ςε ‘καθιερωμϋνεσ’,
‘αναπτυςςόμενεσ΄, ‘εύρωςτεσ’, ‘γλώςςεσ ςε κρύςη’ και ‘γλώςςεσ ςε διαδικαςύα εξαφϊνιςησ’.

4. 4
Μαζύ τουσ θα χαθεύ η ιςτορύα και η πολιτιςμικό παρϊδοςη πολλών εθνοτότων που
εύχε διαςωθεύ ςτον χρόνο μϋςω του προφορικού λόγου, κϊτι που αποτελεύ,
ςύμφωνα με τον Crystal (2000, όπ. αναφ. ςτο Baker, 2011:44-46), ϋνα πλόγμα για
τον ςυλλογικό πολιτιςμικό πλούτο τησ ανθρωπότητασ και την ποικιλότητα των
γλωςςικών και πολιτιςμικών οικοςυςτημϊτων.
Η εκτεταμϋνη πολυγλωςςύα που παρατηρεύται ςτον πλανότη μασ δεν
εμφανύζεται με τον ύδιο τρόπο ςε όλεσ τισ περιοχϋσ του πλανότη (Coulmas, 2005).
Οριςμϋνεσ όπειροι χαρακτηρύζονται από εντυπωςιακό ποικιλύα γλωςςών και
ςυγκεντρώνουν τη ςυντριπτικό πλειονότητα τουσ: ςύμφωνα με ςτοιχεύα του
Ethnologue, ςτην Αςύα υπϊρχουν 2.300 καταγεγραμμϋνεσ γλώςςεσ, ςτην Αφρικό
2.143, ςτην Ψκεανύα 1.306, και ςτην Αμερικό 1.060. Από την ϊλλη πλευρϊ, η
Ευρώπη, παρϊ την φαινομενικϊ εντυπωςιακό πληθώρα γλωςςών ςτο ϋδαφόσ
τησ, διαθϋτει μόνο 288 γλώςςεσ, που αποτελούν περύπου το 2,5% του ςυνολικού
αριθμού των γλωςςών6
Η πολυγλωςςύα ςτον πλανότη μπορεύ επύςησ να προςεγγιςτεύ ςε ςχϋςη με τη
γεωγραφικό εξϊπλωςη των γλωςςών. Οι περιςςότερεσ γλώςςεσ εύναι
ςυνδεδεμϋνεσ με μια ςυγκεκριμϋνη περιοχό ςτην οπούα ομιλούνται. Ψςτόςο,
υπϊρχουν αρκετϋσ γλώςςεσ οι οπούεσ ϋχουν γνωρύςει τερϊςτια εξϊπλωςη, λόγω
κατακτόςεων, αποικιςμού, μετανϊςτευςησ κ.λπ. Ωλλωςτε, η πολυγλωςςύα
προκύπτει όταν ανθρώπινεσ κοινότητεσ ϋρχονται ςε επαφό μεταξύ τουσ λόγω
μετακύνηςησ. Οι μετακινόςεισ πληθυςμών μπορεύ να οφεύλονται ςε διϊφορουσ
λόγουσ: κϊποιεσ από αυτϋσ εύναι αναγκαςτικϋσ (προκύπτουν από λιμό, θεομηνύα,
οικονομικό δυςπραγύα, πολεμικϋσ ςυρρϊξεισ ό διώξεισ και διακρύςεισ ςε βϊροσ
ατόμων λόγω τησ εθνοτικόσ, φυλετικόσ, θρηςκευτικόσ, ιδεολογικόσ ό ϋμφυλησ
ταυτότητϊσ τουσ), ενώ ϊλλεσ γύνονται για εξερεύνηςη ό εμπορικϋσ ςυναλλαγϋσ
αλλϊ και ςπουδϋσ (βλ. Coulmas, 2005.
Li, 2007.
Wardhaugh, 2006).
Για παρϊδειγμα, αρχικϊ η κινεζικό γλώςςα εξαπλώθηκε ςε μεγϊλο μϋροσ του
δυτικού κόςμου εξαιτύασ τησ εκτεταμϋνησ μετανϊςτευςησ κατϊ τον 19ο
και 20ο
αιώνα (Coulmas, 2005:148). Σα τελευταύα χρόνια, ωςτόςο, η οικονομικό ευρωςτύα
τησ Κύνασ και η τερϊςτια ςημαςύα τησ για το παγκόςμιο εμπόριο, τησ ϋχουν
προςδώςει ϋναν πολύ ςημαντικό ρόλο, με αποτϋλεςμα η χρόςη τησ να
παρουςιϊζει αυξητικϋσ τϊςεισ: για παρϊδειγμα, ςτισ αρχϋσ τησ δεκαετύασ του
2000, ϋνα 35,3% τησ επικοινωνύασ ςτο διαδύκτυο πραγματοποιούνταν μϋςω τησ
αγγλικόσ γλώςςασ, ενώ το μερύδιο τησ κινεζικόσ γλώςςασ ϋφτανε το 11,9% (March
2003, όπ.αναφ. ςτο Coulmas, 2005:150). Λύγα μόλισ χρόνια αργότερα, το ποςοςτό
τησ αγγλικόσ εύχε πϋςει ςτο 30%, ενώ οι κινεζόφωνοι χρόςτεσ αποτελούςαν το
17% (Miniwatts Marketing Group 2008, όπ. αναφ. ςτο García, 2009a:28). Ενδεικτικό
τησ δυναμικόσ που ϋχει αποκτόςει η κινεζικό γλώςςα παγκοςμύωσ εύναι η ύδρυςη
παραρτημϊτων του ινςτιτούτου ‘Κομφούκιοσ’ ςε 137 χώρεσ, με πρόςφατο
παρϊδειγμα την ύδρυςη παραρτόματοσ ςτη Θεςςαλονύκη7
.
Μύα ϊλλη διεθνώσ διαδεδομϋνη γλώςςα, η Αραβικό, ξεκύνηςε από την
Φερςόνηςο τησ Αραβύασ και ωσ γλώςςα του Ιςλϊμ εξαπλώθηκε ςτην Εγγύσ
Ανατολό, ςτη Βόρεια Αφρικό (και ςε ϊλλα τμόματϊ τησ), μϋχρι και ςτη μακρινό
6
Βλ. και Baker, 2006
.
2011 για παραπλόςια ςτοιχεύα.
7
Βλ. https://www.auth.gr/news/press/26206.

5. 5
Ινδονηςύα. ΢όμερα ομιλεύται ωσ επύςημη ςε περύπου 23 χώρεσ και θεωρεύται μύα
από τισ 10 πρώτεσ γλώςςεσ ςε δημογραφικό ιςχύ (Coulmas, 2005:149), ενώ
διατηρεύ μια ςημαντικό παρουςύα και ωσ μεταναςτευτικό γλώςςα ςτην Ευρώπη
και ςε ϊλλεσ ηπεύρουσ. H παρουςύα τησ ςτο διαδύκτυο αυξϊνεται διαρκώσ, ενώ
πρϋπει να επιςημανθεύ η ςημαςύα που εύχε για την ενύςχυςό τησ ςτον αραβόφωνο
κόςμο η ύδρυςη του ειδηςεογραφικού κολοςςού του Al Jazeera (García, 2009a).
΢ε ολόκληρη την ιςτορύα τησ ανθρωπότητασ, οι κατακτητϋσ επϋβαλλαν τη
γλώςςα τουσ ςτουσ ηττημϋνουσ εύτε με θϋςπιςη ςχετικών νόμων εύτε ϋμμεςα,
λόγω τησ αξύασ που προςϋδιδε η χρόςη τησ κυρύαρχησ γλώςςασ ςε όςουσ την
κατεύχαν (Long,2015). Σο αποτϋλεςμα όταν ότι εκατοντϊδεσ γλωςςών
εξαφανύςτηκαν ςτο πϋραςμα του χρόνου κϊτω από την πύεςη ‘ιςχυρότερων’
γλωςςών ό παραγκωνύςτηκαν για δεκαετύεσ και αναβύωςαν λόγω πολιτικών
εξελύξεων. Για παρϊδειγμα, λαού με ιςχυρό ναυτικό δύναμη ςτο παρελθόν, όπωσ
οι Βρετανού, οι Γϊλλοι, οι Ολλανδού, οι Πορτογϊλοι και οι Ιςπανού επϋβαλαν τισ
αντύςτοιχεσ γλώςςεσ ςτισ αποικύεσ που ύδρυςαν και εκμεταλλεύτηκαν για
εκατοντϊδεσ χρόνια ςτην Αςύα, ςτην Ψκεανύα, ςτην Αφρικό, ςτη Βόρεια και ςτη
Νότια Αμερικό, με αποτϋλεςμα ςόμερα οι γλώςςεσ αυτϋσ να ομιλούνται ςε
μικρότερο ό μεγαλύτερο βαθμό, ωσ μητρικό ό ωσ δεύτερη8
, ςτισ πρώην αποικύεσ
τουσ9
. Πιο πρόςφατα, παρϊδειγμα κρατικού γλωςςικού ηγεμονιςμού αποτελεύ η
επιβολό τησ ρωςικόσ γλώςςασ ςε όλεσ τισ Δημοκρατύεσ τησ ΢οβιετικόσ Ϊνωςησ
και ο παραγκωνιςμόσ των εθνικών γλωςςών, μια κατϊςταςη που ανετρϊπη μόλισ
τα κρϊτη αυτϊ απϋκτηςαν την ανεξαρτηςύα τουσ ςτισ αρχϋσ του ’90 (García, 2009a.
Long, 2015). Κϊτι ανϊλογο ςυνϋβη και με την απαγόρευςη για δεκαετύεσ τησ
Καταλανικόσ και τησ Βαςκικόσ από το φαςιςτικό καθεςτώσ του Ιςπανού
δικτϊτορα Υρϊνκο, οι οπούεσ μετϊ την επαναφορϊ τησ δημοκρατύασ όχι μόνο
νομιμοποιόθηκαν αλλϊ απϋκτηςαν τον χαρακτόρα τησ επύςημησ γλώςςασ ςτισ
περιοχϋσ όπου ομιλούνται (García, 2009a).
Από τα παραπϊνω προκύπτει ότι διϊφορεσ γλώςςεσ ομιλούνται μόνον ωσ
μητρικϋσ, ενώ ϊλλεσ ϋχουν αποκτόςει ευρεύα διϊδοςη ωσ ‘επύςημεσ’ γλώςςεσ
κρατών ό ωσ γλώςςεσ χρόςιμεσ για την διεθνό επικοινωνύα. Κατϊ ςυνϋπεια,
μπορεύ κανεύσ να κατατϊξει τισ γλώςςεσ ωσ προσ τον αριθμό των ‘φυςικών’
ομιλητών τουσ (πόςοι τισ μιλούν ωσ μητρικϋσ) αλλϊ και ωσ προσ τον αριθμό των
ομιλητών που τισ ϋχουν μϊθει και τισ χρηςιμοποιούν παρϊλληλα με τη μητρικό
τουσ γλώςςα ςτην καθημερινό τουσ ζωό (Coulmas, 2005). Ο παρακϊτω πύνακασ
αποτυπώνει τισ δϋκα πιο διαδεδομϋνεσ γλώςςεσ με βϊςη και τα δύο κριτόρια:
αφενόσ το πόςοι τισ μιλούν ωσ μητρικϋσ10
και αφετϋρου πόςεσ ϋχουν τον
μεγαλύτερο αριθμό ομιλητών ςυνολικϊ11
.
8
Για το περιεχόμενο αυτών των όρων βλ. 1.3.2.
9
Για παρϊδειγμα, η Πορτογαλικό, τησ οπούασ οι ομιλητϋσ ςτην Πορτογαλύα αριθμούν ςχεδόν 10
εκατομμύρια, μϋςω των ‘εξερευνόςεων’ του 16
ου
αιώνα και του αποικιςμού ϋφταςε να εύναι μια
ευρϋωσ διαδεδομϋνη γλώςςα με πϊνω από 200 εκατομμύρια ομιλητϋσ, που χρηςιμοποιεύται από
την Νότια Αμερικό (Βραζιλύα) ϋωσ την Αφρικό (Ανγκόλα, Μοζαμβύκη, Γουώνϋα Μπιςϊου, Πρϊςινο
Ακρωτόρι), την Κύνα (Μακϊο) και την Ψκεανύα (Ανατολικό Σιμόρ).
10
Bλ. ςτοιχεύα του Ethnologue ςτο https://blog.esl-languages.com/blog/learn-languages/most-
spoken-languages-world/, καθώσ και https://www.ethnologue.com/guides/most-spoken-languages.
11
Bl. https://www.ethnologue.com/guides/ethnologue200 (τελευταύα πρόςβαςη Δεκϋμβριοσ 2019).

6. 6
Πύνακασ 1.1 Οι δϋκα πιο διαδεδομϋνεσ γλώςςεσ ςτον κόςμο
Ωσ μητρικϋσ Ωσ μητρικϋσ και ωσ δεύτερεσ
κινϋζικα (μανδαρύνικα) αγγλικϊ
ιςπανικϊ κινϋζικα
αγγλικϊ χύντι
χύντι/ούρντου ιςπανικϊ
αραβικϊ γαλλικϊ
μπενγκϊλι αραβικϊ
πορτογαλικϊ μπενγκϊλι
ρωςικϊ ρωςικϊ
ιαπωνικϊ πορτογαλικϊ
παντζϊμπι μαλαιςιανϊ/ινδονηςιακϊ
Αξύζει να ςημειωθεύ ότι ςτη δεύτερη περύπτωςη, η κινεζικό και η αγγλικό
γλώςςα ϋχουν κϊτι παραπϊνω από 1 δισ ομιλητϋσ, ενώ οι υπόλοιπεσ ξεκινούν από
τα 650 εκατομμύρια ομιλητϋσ και κϊτω. Η Αγγλικό, όπωσ εύναι αναμενόμενο,
φαύνεται να παύζει τον ρόλο τησ μόνησ πραγματικϊ παγκόςμιασ γλώςςασ
‘διεθνούσ επικοινωνύασ΄. Ψςτόςο, υπϊρχουν και ςημαντικϋσ υπερ-εθνικϋσ
γλώςςεσ που ϋχουν ευρύτατη διϊδοςη και ςε κοινότητεσ μη φυςικών ομιλητών,
όπωσ εύναι τα γαλλικϊ, τα ιςπανικϊ, τα πορτογαλικϊ, τα γερμανικϊ, τα ρωςικϊ, τα
αραβικϊ και τα κινϋζικα (Coulmas, 2005).
Σα τελευταύα τριϊντα χρόνια οι μετακινόςεισ πληθυςμών ϋχουν παύξει
ςημαντικό ρόλο ςτη διϊδοςη γλωςςών ςε περιοχϋσ όπου δεν ομιλούνταν πριν. Με
το τϋλοσ του Χυχρού πολϋμου και την εμφϊνιςη τησ παγκοςμιοπούηςησ,
αυξόθηκαν ραγδαύα οι μετακινόςεισ πληθυςμών, όπωσ και οι μεταφορϋσ αγαθών,
κεφαλαύων και πληροφοριών (García, 2009a.
Li, 2007.
Myers Scotton, 2006.
Romaine, 2006). Ψσ μετακινούμενουσ πληθυςμούσ εννοούμε εδώ όχι μόνο τουσ
οικονομικούσ μετανϊςτεσ αλλϊ και τουσ πρόςφυγεσ και αιτούντεσ ϊςυλο, τουσ
ςπουδαςτϋσ, τουσ τουρύςτεσ και τουσ επιχειρηματύεσ. Εκατομμύρια ϊνθρωποι
ξεκινούν από ϋνα ςημεύο του πλανότη και εγκαθύςτανται ςε ϋνα ϊλλο,
μαθαύνοντασ ςτοιχεύα από ποικύλεσ γλώςςεσ ςτο ταξύδι τουσ και ςύγουρα
χρηςιμοποιώντασ νϋεσ γλώςςεσ ςτισ χώρεσ διαμονόσ. Ψσ αποτϋλεςμα, ςτα
μεγϊλα αςτικϊ κϋντρα οριςμϋνων κρατών η γλωςςικό και πολιτιςμικό
ποικιλομορφύα εύναι πλϋον ο κανόνασ. Για παρϊδειγμα, ςτα μϋςα τησ δεκαετύασ
του 2000 ςτην Καλιφόρνια το 25% των μαθητών θεωρούνταν ότι ϋχει
«περιοριςμϋνη ευχϋρεια ςτα αγγλικϊ», και περύπου 85% των εκπαιδευτικών εύχαν
ςτισ τϊξεισ τουσ παιδιϊ που μαθαύνουν αγγλικϊ ωσ Γ2, ςτο Σορόντο και ςτο
Βανκούβερ του Καναδϊ πϊνω από το 50% των μαθητών εύχαν γονεύσ που δε
μιλούςαν αγγλικϊ ωσ πρώτη τουσ γλώςςα, ενώ ςτο Ωμςτερνταμ το 40% των
μαθητών εύχαν γεννηθεύ εκτόσ Ολλανδύασ (Cummins, Brown & Sayers, 2007: 40).
Επιπλϋον, οι εξελύξεισ ςτισ ΣΠΕ ϋφεραν επανϊςταςη ςτουσ τρόπουσ και ςτην
ταχύτητα με την οπούα οι ϊνθρωποι επικοινωνούν μεταξύ τουσ: με τισ τεχνολογύεσ
του διαδικτύου και τισ ποικύλεσ μορφϋσ κοινωνικόσ δικτύωςησ, ϋχουν
εκμηδενιςτεύ οι αποςτϊςεισ και η επαφό με χρόςτεσ τησ ύδιασ γλώςςασ γύνεται με

7. 7
μεγϊλη ευκολύα και ςε ελϊχιςτο χρόνο. Aυτό ςυμβϊλλει, όπωσ θα δούμε ςτο
Κεφ.3, ςτη διατόρηςη των γλωςςών των μεταναςτών ςτη χώρα διαμονόσ, αλλϊ
επύςησ ςυμβϊλλει ςτη γενικότερη ευρωςτύα και δυναμικό των διαδεδομϋνων
γλωςςών. ΢ύμφωνα με ςτοιχεύα του Miniwatts Marketing Group (2008, ό.π. αναφ.
ςτο García, 2009a: 28) οι δϋκα πιο διαδεδομϋνεσ γλώςςεσ ςτο διαδύκτυο –ςε
αριθμό χρηςτών- την προηγούμενη δεκαετύα όταν με τη ςειρϊ: τα αγγλικϊ (427
εκατ.), τα κινεζικϊ (233 εκ.)., τα ιςπανικϊ (122 εκατ.), τα γιαπωνϋζικα (94 εκατ.), τα
γαλλικϊ (67 εκατ.), τα γερμανικϊ (63 εκατ.), τα αραβικϊ (60 εκατ.), τα πορτογαλικϊ
(58 εκατ.), τα κορεϊτικα (35 εκατ.), και τα ιταλικϊ (34 εκατ.), ενώ οι υπόλοιπεσ
γλώςςεσ ςυνολικϊ διϋθεταν το 15% των χρηςτών, δηλαδό 213 εκατομμύρια.
Αυτό που εύναι ιδιαύτερα ενδιαφϋρον ςε ςχϋςη με τισ μετρόςεισ χρηςτών ςτο
διαδύκτυο εύναι το εύρημα ότι μεταξύ 2000 και 2008 οι γλώςςεσ που αύξηςαν
ςημαντικϊ τον αριθμό των χρηςτών τουσ δεν όταν τόςο η Αγγλικό (μόλισ 201%
αύξηςη) αλλϊ η Αραβικό (με αύξηςη τησ τϊξησ του 2.062%), η Πορτογαλικό
(668%), η Κινεζικό (622%) και η Γαλλικό (452%) (Miniwatts Marketing Group. 2008,
ό.π. αναφ. ςτο García, 2009a: 28). Αυτό εύναι ενδεικτικό για την ιςχύ που
αναπτύςςουν κϊποιεσ γλώςςεσ πϋραν τησ Αγγλικόσ ςε παγκόςμιο επύπεδο ςτισ
ςημερινϋσ ςυνθόκεσ τησ παγκοςμιοποιημϋνησ οικονομύασ και επικοινωνύασ.
Η πολυγλωςςύα παρουςιϊζει διϊφορεσ προκλόςεισ για τα ςύγχρονα κρϊτη,
καθώσ πρϋπει να ληφθούν αποφϊςεισ για το ποια ό ποιεσ θα εύναι οι γλώςςεσ τησ
διούκηςησ, τησ εκπαύδευςησ, κ.ο.κ., χωρύσ μεγϊλα πρακτικϊ προβλόματα και
χωρύσ να δημιουργηθούν τριβϋσ μεταξύ των διαφόρων ομϊδων του πληθυςμού.
Αυτό δε ςημαύνει, ωςτόςο, ότι η πολυγλωςςύα εύναι πηγό κοινωνικών και
οικονομικών προβλημϊτων και ότι τα μονόγλωςςα κρϊτη εύναι καλύτερα
εξοπλιςμϋνα για να αντιμετωπύςουν τισ διϊφορεσ κοινωνικο-οικονομικϋσ
προκλόςεισ (βλ. Fasold, 1984.
Edwards, 1984.
Li, 2007.
). Μϊλιςτα, ο Li Wei
επιςημαύνει ότι δεν υπϊρχουν επιςτημονικϋσ αποδεύξεισ για τη ςύνδεςη
οικονομικόσ ανϊπτυξησ και πολυγλωςςύασ ό μονογλωςςύασ (ανϊμεςα ςτισ πιο
πλούςιεσ ό ςτισ πιο φτωχϋσ χώρεσ υπϊρχουν τόςο πολύγλωςςα κρϊτη όςο και
κρϊτη όπου το ςύνολο του πληθυςμού μιλϊ την ύδια γλώςςα (2007:12).
Βϋβαια, το ζότημα τησ διαχεύριςησ των γλωςςικών πόρων μιασ κοινωνύασ εύναι
εξαιρετικϊ ευαύςθητο και κατεξοχόν πολιτικοποιημϋνο (Li, 2007), καθώσ τόςο ςε
επύπεδο χϊραξησ εκπαιδευτικόσ πολιτικόσ όςο και με βϊςη ατομικϋσ προτιμόςεισ
των χρηςτών, υπϊρχει μια ϊτυπη ιερϊρχηςη των γλωςςών που θεωρούνται
χρόςιμεσ ςε κϊθε κρϊτοσ (βλ. και Κοιλιϊρη, 2005). Τψηλό θϋςη καταλαμβϊνουν
όςεσ εύναι ταυτόχρονα διεθνεύσ γλώςςεσ και χρόςιμεσ για το διεθνϋσ εμπόριο, ενώ
ςε χαμηλότερη θϋςη βρύςκονται γλώςςεσ που δε διαθϋτουν ςημαντικϊ ερεύςματα
ςτισ διεθνεύσ εμπορικϋσ ςυναλλαγϋσ12
.
12
Σο παρϊδειγμα που δύνει ο Li Wei αφορϊ το Ηνωμϋνο Βαςύλειο, όπου η πιο δημοφιλόσ ξϋνη
γλώςςα ςτο ςχολεύο όταν ανϋκαθεν τα γαλλικϊ, ακολουθούμενη από τα γερμανικϊ ό τα ιςπανικϊ
(όλεσ γλώςςεσ διεθνούσ επικοινωνύασ και χρόςιμεσ ςτην οικονομύα). Για την τρύτη θϋςη
ςυναγωνύζονταν τα ιταλικϊ, τα νϋα ελληνικϊ και τα πορτογαλικϊ, επύςησ ευρωπαώκϋσ γλώςςεσ.
Από την ϊλλη, μικρό ενδιαφϋρον ϋχει φανεύ για την εκμϊθηςη αςιατικών γλωςςών όπωσ τα
μπενγκϊλι, κινϋζικα (καντονϋζικα), γκουζερϊτι, χϊκκα, χύντι, παντζϊμπι, ούρντου και τουρκικϊ,
παρϊ τουσ μεγϊλουσ αριθμούσ φυςικών ομιλητών τουσ ςτη χώρα.

8. 8
΢το ςημεύο αυτό θα ολοκληρώςουμε την ειςαγωγικό αναφορϊ ςτην
πολυγλωςςύα ςτον κόςμο, γνωρύζοντασ πολύ καλϊ ότι αφόνουμε εκτόσ
ςυζότηςησ πολλϊ και ςημαντικϊ ζητόματα, όπωσ λ.χ. η δύγλωςςη εκπαύδευςη.
΢το βιβλύο αυτό θα γύνουν οριςμϋνεσ νύξεισ ςε διϊφορα κεφϊλαια, αλλϊ
προτιμούμε να παραπϋμψουμε τουσ αναγνώςτεσ και τισ αναγνώςτριεσ ςε κλαςικϊ
ϋργα που παρϋχουν γενικϋσ επιςκοπόςεισ αλλϊ και νϋεσ προοπτικϋσ (λ.χ. Baker,
2001.
2006.
2011.
García, 2009a.
García & Baker, 2007.
García, Skutnabb-Kangas &
Torres-Guzmán, 2006.
Hélot & de Mejia, 2008).
[…]
1.2 H διγλωςςύα ςτο επύπεδο του ατόμου (bilingualism)
Η διγλωςςύα εύναι ϋνα κατεξοχόν κοινωνικό φαινόμενο, με την ϋννοια ότι η χρόςη
των γλωςςών που ϋχει ςτη διϊθεςό του κϊποιοσ προκύπτει από την ανϊγκη του
να επικοινωνόςει με ομιλητϋσ και ομιλότριεσ ϊλλων γλωςςών. Ψςτόςο, αποτελεύ
και ϋνα ατομικό γνώριςμα, και ωσ τϋτοιο θα μασ απαςχολόςει ςτην ενότητα αυτό.
Πρϋπει εδώ να αποςαφηνιςτεύ ότι με τον όρο ‘διγλωςςύα’ (ωσ ατομικό γνώριςμα)
θα αναφερόμαςτε και ςτην περύπτωςη που κϊποιοσ γνωρύζει και χρηςιμοποιεύ όχι
μόνο δύο αλλϊ και περιςςότερεσ γλώςςεσ13
.
Αρχικϊ, θα προςπαθόςουμε να αποςαφηνύςουμε οριςμϋνεσ ϋννοιεσ-κλειδιϊ,
όπωσ μητρικό ό δεύτερη γλώςςα και ςτη ςυνϋχεια θα αναφερθούμε ςε
παλαιότερεσ και πιο πρόςφατεσ προςεγγύςεισ ςτο ποιοσ εύναι δύγλωςςοσ,
προκειμϋνου να πλαιςιώςουμε τη ςυζότηςη που θα ακολουθόςει ςε επόμενα
κεφϊλαια.
1.2.1 Δεύτερη και Ξένη γλώσσα
΢το επιςτημονικό πεδύο τησ Κατϊκτηςησ τησ Δεύτερησ γλώςςασ υπϊρχουν δύο
απόψεισ ςχετικϊ με τον όρο ‘δεύτερη γλώςςα’ (Γ2) (βλ. De Bot, Lowie & Verspoor,
2005.
Μπϋλλα, 2011). Για πολλούσ ερευνητϋσ και ερευνότριεσ, ο όροσ μπορεύ να
χρηςιμοποιηθεύ για οποιαδόποτε γλώςςα μϊθει κανεύσ μετϊ τη μητρικό του,
ανεξαρτότωσ ηλικύασ του μαθητό, ςειρϊσ (μπορεύ να εύναι η τρύτη ό η τϋταρτη
χρονικϊ γλώςςα που μαθαύνει) και τρόπου κατϊκτηςησ (ςε ςχολικό περιβϊλλον ό
μϋςα από την επικοινωνύα με φυςικούσ ομιλητϋσ τησ γλώςςασ αυτόσ) (Cook, 1996.
Ellis, 1994.
Saville-Troike, 2006). Αυτό η ϊποψη αντανακλϊται και ςτην υιοθϋτηςη
του όρου ‘Κατϊκτηςη Δεύτερησ γλώςςασ’ που ςυνόθωσ χρηςιμοποιεύται για να
καλύψει όλα τα ενδεχόμενα (Saville-Troike, 2006):
(α) την ϊτυπη εκμϊθηςη τησ Γ2 (π.χ. ϋνασ Πακιςτανόσ μετανϊςτησ ςτην Ελλϊδα
μαθαύνει ελληνικϊ μϋςα από τη ςυναναςτροφό με ελληνόφωνουσ, μύα μαθότρια
13
Θα χρηςιμοποιούμε το επύθετο ‘δύγλωςςοσ’ για να αποδώςει το ‘bilingual’, όταν το
προςδιοριζόμενο ουςιαςτικό εύναι ϋμψυχο (λ.χ. ομιλητόσ, μαθότρια, ϊτομο, κοινότητα,
εκπαιδευτικόσ, κ.λπ.), ενώ ςτισ ϊλλεσ περιπτώςεισ (λ.χ. ςυνομιλύα, επικοινωνύα, πρακτικό, κ.λπ.),
προτιμούμε την απόδοςη ‘διγλωςςικόσ’. Από αυτό τη διϊκριςη εξαιρούνται οι αναφορϋσ ςε
‘δύγλωςςα βιβλύα’, ‘δύγλωςςο εκπαιδευτικό υλικό’, ‘δύγλωςςη εκπαύδευςη’ λόγω τησ επικρϊτηςόσ
τουσ ςτην ελληνικό βιβλιογραφύα, μολονότι θεωρούμε ότι θα όταν προτιμότερο να αποδοθούν ωσ
‘βιβλύα ςε δύο γλώςςεσ’, κ.λπ.

9. 9
από τη Ρουμανύα κατακτϊ την ελληνικό γλώςςα μϋςα από το παιχνύδι, την
τηλεόραςη και την επικοινωνύα χωρύσ να παρακολουθόςει μαθόματα γλώςςασ)
(β) την τυπικό εκμϊθηςη τησ Γ2 (π.χ. κϊποια Βρετανύδα ςυνταξιούχοσ
παρακολουθεύ ςτην πατρύδα τησ μαθόματα ελληνικών, επειδό αγόραςε ϋνα
εξοχικό ςτην Κρότη, μύα φοιτότρια παρακολουθεύ μαθόματα ρωςικών για να
μπορϋςει να εργαςτεύ ςτην τουριςτικό βιομηχανύα, ό ϋνα Ελληνόπουλο
παρακολουθεύ μαθόματα γαλλικών ςτο ςχολεύο ό ςτο φροντιςτόριο).
(γ) ςυνδυαςμό των παραπϊνω (ο Πακιςτανόσ μετανϊςτησ παρακολουθεύ και
βραδινϊ μαθόματα ελληνικών, η Βρετανύδα μαθαύνει τη γλώςςα μϋςα από τη
ςυναναςτροφό τησ με τουσ ντόπιουσ, και η Ρουμϊνα μαθότρια παρακολουθεύ
Σϊξη Τποδοχόσ).
Ψςτόςο, υπϊρχει και η ϊποψη ςύμφωνα με την οπούα ο όροσ ΄δεύτερη΄ πρϋπει
να χρηςιμοποιεύται μόνον όταν η εκμϊθηςη τησ γλώςςασ γύνεται ςε περιβϊλλον
όπου αυτό χρηςιμοποιεύται ευρϋωσ (μπορεύ να εύναι η γλώςςα τησ πλειονότητασ
των ομιλητών ό/και η επύςημη γλώςςα του κρϊτουσ, να ϋχει δηλαδό ϋναν
ςημαντικό θεςμικό και επικοινωνιακό ρόλο) (Larsen-Freeman & Long, 1991). Ϊτςι,
ϋνασ αλλοδαπόσ που μαθαύνει ελληνικϊ ςτην Ελλϊδα, θεωρεύται ότι τα μαθαύνει
ωσ δεύτερη γλώςςα14
, κϊτι που δεν ιςχύει εϊν τα μαθαύνει ςτο εξωτερικό. ΢τη
δεύτερη αυτό περύπτωςη, όταν δηλαδό η γλώςςα-ςτόχοσ μαθαύνεται ςε
περιβϊλλον όπου δε χρηςιμοποιεύται πϋραν του μαθόματοσ, τότε γύνεται λόγοσ
για εκμϊθηςη ‘ξϋνησ’ γλώςςασ. Με αυτό τη λογικό, γλώςςεσ όπωσ τα αγγλικϊ, τα
γαλλικϊ, τα γερμανικϊ, τα ιταλικϊ, τα ρωςικϊ, τα αραβικϊ κ.ο.κ. ςτην Ελλϊδα
χαρακτηρύζονται ‘ξϋνεσ γλώςςεσ’, εφόςον η χρόςη τουσ εύναι πολύ περιοριςμϋνη
από ϊποψη αριθμού ομιλητών και εύρουσ λειτουργιών. ΢ύμφωνα με αυτό τη
διϊκριςη, οι αλλοδαπού μαθητϋσ που φοιτούν ςε ελληνικϊ ςχολεύα μαθαύνουν την
ελληνικό γλώςςα ωσ δεύτερη, τόςο μϋςα ςτο ςχολικό περιβϊλλον όςο και εκτόσ
αυτού, μϋςα από τη ςυναναςτροφό με Ϊλληνεσ ςε ποικύλεσ περιςτϊςεισ
επικοινωνύασ.
Όπωσ επιςημαύνουν και οι Βαρλοκώςτα & Σριανταφυλλύδου (2003) , η αποδοχό
τησ δεύτερησ ϊποψησ δεν ςημαύνει απαραύτητα ότι θεωρεύ κανεύσ τισ διαδικαςύεσ
εκμϊθηςησ δεύτερησ και ξϋνησ γλώςςασ εντελώσ διαφορετικϋσ. Ψςτόςο, δεν
μπορεύ κανεύσ να αγνοόςει το γεγονόσ ότι οριςμϋνα χαρακτηριςτικϊ τησ
γλωςςικόσ μϊθηςησ διαφϋρουν ςτισ δύο περιπτώςεισ: για παρϊδειγμα, κϊποιοσ
που ζει ςτο περιβϊλλον όπου ομιλεύται η γλώςςα που μαθαύνει ϋχει πολύ
μεγαλύτερη ϋκθεςη ςτη γλώςςα αυτό, εμπλϋκεται διαρκώσ ςε επικοινωνιακϋσ
περιςτϊςεισ με νόημα ςτισ οπούεσ καλεύται να αντεπεξϋλθει όδη ςτα πρώτα
ςτϊδια τησ μϊθηςησ, και ωσ εκ τούτου ϋχει πολύ ιςχυρότερα κύνητρα αλλϊ και
υποςτόριξη για να ςημειώςει πρόοδο. Από την ϊλλη, ϋχουμε την εκμϊθηςη μιασ
γλώςςασ για λύγεσ ώρεσ την εβδομϊδα, με ελεγχόμενεσ ςυνθόκεσ εξϊςκηςησ και
χρόςησ, και με ςτόχο την κατϊκτηςη ενόσ βαθμού επϊρκειασ για πιθανό
μελλοντικό χρόςη. Όλεσ αυτϋσ οι παρϊμετροι επηρεϊζουν ςημαντικϊ την
ταχύτητα αλλϊ και το τελικό αποτϋλεςμα τησ μϊθηςησ (βλ. Cook, 1996/2001).
΢υνόθωσ δε, η διϊκριςη αυτό λαμβϊνεται υπόψη ςτο ςχεδιαςμό Αναλυτικών
14
Και πϊλι ο όροσ δε ςημαύνει ότι η γλώςςα εύναι ακριβώσ η δεύτερη που μαθαύνει, μπορεύ να
ϋχουν προηγηθεύ ϊλλεσ.

10. 10
προγραμμϊτων και εκπαιδευτικού υλικού, ακριβώσ για να καλύψει τισ
διαφορετικϋσ ανϊγκεσ μαθητών που μαθαύνουν την ύδια γλώςςα ωσ δεύτερη και
ωσ ξϋνη15
. Για παρϊδειγμα, τόςο ςτη Γαλλύα όςο και ςτη Γερμανύα, ϋχουν
διαφοροποιηθεύ οι κλϊδοι τησ Γαλλικόσ και τησ Γερμανικόσ ωσ Δεύτερησ και ωσ
Ξϋνησ γλώςςασ ωσ προσ τη ςτοχοθεςύα, το εκπαιδευτικό υλικό και τη
μεθοδολογύα. Ϊτςι, γύνεται λόγοσ αφενόσ για français langue seconde (FLS) και
Deutsch als Zweitsprache (DAZ) και αφετϋρου για français langue étrangère (FLE)
και Deutsch als Fremdsprache (DAF)16
.
1.2.2 Μητρική γλώσσα
Ο όροσ μητρικό γλώςςα (mother tongue) εύναι εξαιρετικϊ διαδεδομϋνοσ, τόςο
ανϊμεςα ςτο ευρύ κοινό όςο και ςε επιςτημονικϊ ό θεςμικϊ κεύμενα. Η
επιςτημονικό κοινότητα, ωςτόςο, τον αντιμετωπύζει με κϊποια επιφύλαξη για μια
ςειρϊ από λόγουσ. ΢ε μονόγλωςςεσ ό μονογλωςςικϊ προςανατολιςμϋνεσ
κοινότητεσ (εκεύ δηλαδό όπου η εκμϊθηςη ϊλλων γλωςςών γύνεται ςτο
εκπαιδευτικό πλαύςιο για κϊποια μελλοντικό χρόςη και όπου οι ομιλητϋσ και
ομιλότριεσ χρηςιμοποιούν κατϊ βϊςη μύα γλώςςα για τισ καθημερινϋσ τουσ
δραςτηριότητεσ), το περιεχόμενο του όρου εύναι μϊλλον ςαφϋσ: μητρικό εύναι η
γλώςςα που ϋμαθε κανεύσ ςτο οικογενειακό περιβϊλλον από τη γϋννηςό του, η
γλώςςα που προηγεύται χρονικϊ οποιαςδόποτε ϊλλησ ϋχει μϊθει το ϊτομο, και η
γλώςςα την οπούα κατϋχει καλύτερα από οποιαδόποτε ϊλλη. Θα μπορούςε εδώ
να προςτεθεύ και το ςτοιχεύο τησ ταύτιςησ με τη γλώςςα αυτό: η μητρικό γλώςςα
ςυνδυϊζεται ςυνόθωσ με μια ιςχυρό αύςθηςη του ‘ανόκειν’ ςε μια ςυγκεκριμϋνη
εθνοτικό ομϊδα, θεωρεύται το όχημα τησ μεταβύβαςησ τησ πολιτιςμικόσ
κληρονομιϊσ ςτισ επόμενεσ γενιϋσ κ.ο.κ.
Αυτό η αντύληψη για το τι ςημαύνει μητρικό γλώςςα εύναι ωςτόςο ιδιαύτερα
προβληματικό ςτισ ςύγχρονεσ κοινωνύεσ, όπου η πολυγλωςςύα εύναι ο κανόνασ
και η μονογλωςςύα η εξαύρεςη, όπωσ προςπαθόςαμε να δεύξουμε παραπϊνω. Με
βϊςη τα προαναφερθϋντα παραδεύγματα πολύγλωςςων ατόμων ςε χώρεσ
περιςςότερο ό λιγότερο οικονομικϊ εύρωςτεσ και τεχνολογικϊ ανεπτυγμϋνεσ,
εύναι εξαιρετικϊ δύςκολο να εντοπύςει κανεύσ με ακρύβεια το ποια εύναι η μητρικό
γλώςςα των ομιλητών. Και, εν τϋλει, όπωσ θα επιχειρηματολογόςουμε ςε αυτό το
βιβλύο, δεν εύναι και ςύγουρο ότι ϋνασ τϋτοιοσ όροσ ϋχει νόημα ςτην περύπτωςη
αυτών των πολύγλωςςων ατόμων.
΢τη διεθνό αλλϊ και ςτην ελληνικό βιβλιογραφύα (λ.χ. Αρχϊκησ & Κονδύλη,
2002.
΢κούρτου, 2011) χρηςιμοποιούνται ςυχνϊ για το ςυγκεκριμϋνο θϋμα οι
απόψεισ τησ ΢κανδιναβόσ κοινωνιογλωςςολόγου Tove Skutnabb-Kangas
(1981/1984.
1988). ΢υγκεκριμϋνα, η Skutnabb-Kangas ςυζητϊ το τι μπορεύ να
15
Αυτό η λογικό ϋχει επικρατόςει ςτην κατϊρτιςη Προγραμμϊτων ΢πουδών και ςτην παραγωγό
εκπαιδευτικού υλικού για τα Ελληνόπουλα τησ Διαςπορϊσ ςτα προγρϊμματα που ϋχει υλοποιόςει
το Εργαςτόριο Διαπολιτιςμικών και Μεταναςτευτικών Μελετών του Πανεπιςτημύου Κρότησ (βλ.
Δαμανϊκησ (2001, 2004)
.
Φατζηδϊκη (2015β ) και
http://www.ediamme.edc.uoc.gr/diaspora/index.php?lang=el).
16
Για κριτικϋσ προςεγγύςεισ ςτη διϊκριςη αυτό για το γαλλικό ςυγκεύμενο βλ. Goï & Huver (2012)
.
Muni Toke (2012).

11. 11
θεωρηθεύ μητρικό (ό πρώτη) γλώςςα και τι δεύτερη, προτεύνοντασ μια ςειρϊ από
κριτόρια. Aυτϊ αφορούν:
 την προϋλευςη ό καταγωγό (origin) (το πότε και πώσ ϋμαθε τισ δύο
γλώςςεσ),
 την ικανότητα (competence) του ομιλητό ό τησ ομιλότριασ ςτισ δύο
γλώςςεσ (το πόςο καλϊ τισ κατϋχει),
 τισ λειτουργύεσ (function) που επιτελούν ςτη ζωό του ατόμου οι δύο
γλώςςεσ (τι χρόςη κϊνει αυτών των γλωςςών) και, τϋλοσ,
 την ταύτιςη (identification) του ατόμου με τισ γλώςςεσ αυτϋσ (με ποια
γλώςςα ταυτύζεται το ύδιο το ϊτομο και με ποια ό ποιεσ τον/την ταυτύζει η
υπόλοιπη γλωςςικό κοινότητα).
Με βϊςη τα παραπϊνω κριτόρια, μητρικό εύναι η γλώςςα που το ϊτομο ϋμαθε
πρώτη, που γνωρύζει καλύτερα από ϊλλεσ, που χρηςιμοποιεύ ςυχνότερα και με
την οπούα ταυτύζεται. Ψςτόςο, η Skutnabb-Kangas υπογραμμύζει ότι, ςτην
περύπτωςη των δύγλωςςων ατόμων, τα κριτόρια αυτϊ δεν ςυμπύπτουν
απαραύτητα (όπωσ ςυμβαύνει με τα μονόγλωςςα), με αποτϋλεςμα να προκύπτει
διαφορετικό μητρικό γλώςςα ανϊλογα με το κριτόριο ό τον οριςμό που
χρηςιμοποιεύ κανεύσ. Για να τεκμηριώςει τον ιςχυριςμό τησ, φϋρνει ωσ
παρϊδειγμα την προςωπικό τησ περύπτωςη:
 Με βϊςη το πρώτο κριτόριο, η μητρικό τησ γλώςςα εύναι τα ςουηδικϊ, τα
οπούα και οι δύο δύγλωςςοι γονεύσ τησ μιλούςαν μαζύ τησ όταν όταν μωρό.
Ψςτόςο, όμωσ, ςύμφωνα με τον ύδιο οριςμό, και τα φινλανδικϊ εύναι
μητρικό τησ γλώςςα, αφού τα χρηςιμοποιούςε από την αρχό μαζύ με τα
ςουηδικϊ.
 ΢ύμφωνα με τον οριςμό βϊςει τησ ικανότητασ, η μητρικό τησ γλώςςα
εύναι τα φινλανδικϊ, αφού αιςθϊνεται ότι τα γνωρύζει καλύτερα από τισ
ϊλλεσ γλώςςεσ που κατϋχει. Ψςτόςο, θεωρεύ ότι γνωρύζει τα ςουηδικϊ
εξύςου καλϊ με οποιονδόποτε μονόγλωςςο ΢ουηδό πανεπιςτημιακό.
 ΢ύμφωνα με το κριτόριο τησ λειτουργικότητασ, η μητρικό τησ γλώςςα θα
όταν τα αγγλικϊ (αλλϊ και τα δανϋζικα), αφού ζει ςτη Δανύα, γρϊφει και
διαβϊζει ςτα αγγλικϊ και χρηςιμοποιεύ ςτο ςπύτι κυρύωσ αγγλικϊ (λόγω
ςυζύγου), εκτόσ από τισ ϊλλεσ τρεισ γλώςςεσ τησ.
 Σϋλοσ, ςύμφωνα με όλουσ τουσ οριςμούσ που αφορούν την ταύτιςη, ϋχει
δύο μητρικϋσ γλώςςεσ, τη φινλανδικό και τη ςουηδικό.
Όπωσ φαύνεται από το παρϊδειγμϊ τησ, ςτην περύπτωςη των δύγλωςςων ατόμων
υπϊρχουν δύο ενδεχόμενα, που δεν ιςχύουν ςτην περύπτωςη των μονόγλωςςων:
πρώτον, μπορούν να ϋχουν δύο μητρικϋσ γλώςςεσ (με βϊςη διϊφορα κριτόρια)
και, δεύτερον, η μητρικό τουσ γλώςςα (με βϊςη το κριτόριο του χρόνου
εμφϊνιςησ) ενδϋχεται ςε κϊποια φϊςη τησ ζωόσ τουσ να μην εύναι ούτε αυτό που
γνωρύζουν καλύτερα ούτε αυτό που χρηςιμοποιούν περιςςότερο17
.
Κατϊ ςυνϋπεια, αυτό που θεωρούμε πωσ πρϋπει να κρατόςει κανεύσ από την
κατηγοριοπούηςη τησ Skutnabb-Kangas δεν εύναι ότι υπϊρχουν ποικίλες οπτικϋσ
γωνύεσ από τισ οπούεσ μπορεύ κανεύσ να προςεγγύςει το θϋμα αλλϊ ότι:
17
Για το θϋμα αυτό θα γύνει εκτενόσ ςυζότηςη ςτο Κεφϊλαιο 2.

12. 12
 το ύδιο ϊτομο μπορεύ να ϋχει διαφορετικϋσ μητρικϋσ γλώςςεσ ανϊλογα με
τον οριςμό που χρηςιμοποιούμε και
 η μητρικό γλώςςα κϊποιου μπορεύ να αλλϊξει ςτη διϊρκεια τησ ζωόσ του
(1988: 16-17).
Tϋλοσ, πρϋπει να ςημειωθεύ ότι η Skutnabb-Kangas, υπϋρμαχοσ των
γλωςςικών δικαιωμϊτων των μειονοτότων τα οπούα θεωρεύ εξύςου ςημαντικϊ με
ϊλλα ανθρώπινα δικαιώματα (βλ. λ.χ Skutnabb-Kangas, 2000), υπογραμμύζει πωσ
δεν εύναι όλα τα κριτόρια εξύςου ‘αθώα’ και υποςτηρικτικϊ για τισ μητρικϋσ
γλώςςεσ των μειονοτότων. ΢υγκεκριμϋνα, τονύζει πωσ οι οριςμού τησ μητρικόσ
γλώςςασ μπορούν να οργανωθούν ιεραρχικϊ ανϊλογα με τον βαθμό
ευαιςθητοπούηςησ ςτα γλωςςικϊ ανθρώπινα δικαιώματα που εμπεριϋχουν
(1988:16-18). Κατϊ την ϊποψό τησ, η μεγαλύτερη ευαιςθηςύα ςε θϋματα
γλωςςικών δικαιωμϊτων επιδεικνύεται όταν χρηςιμοποιεύται ο ςυνδυαςμόσ των
κριτηρύων τησ καταγωγόσ και τησ ταύτιςησ: η μητρικό γλώςςα εύναι εκεύνη που το
ϊτομο ϋμαθε πρώτα και με την οπούα ταυτύζεται. Αντύθετα, όταν ορύζεται η
μητρικό γλώςςα ωσ εκεύνη που το μεταναςτόπουλο γνωρύζει καλύτερα ό
χρηςιμοποιεύ πιο ςυχνϊ (που ςυνόθωσ εύναι η γλώςςα τησ πλειοψηφύασ), τότε οι
εκπαιδευτικϋσ αρχϋσ μπορούν να αρνηθούν εκπαύδευςη ςτη γλώςςα τησ
οικογϋνειασ αρνούμενεσ ότι εύναι η μητρικό γλώςςα του παιδιού. Μια τϋτοια
αντιμετώπιςη, λϋει η ερευνότρια, παραγνωρύζει το γεγονόσ ότι υπϊρχουν
ςημαντικού ψυχολογικού, κοινωνικού και πρακτικού λόγοι για τουσ οπούουσ
ςυνόθωσ τα παιδιϊ αυτϊ μιλούν μόνο τη γλώςςα του περιβϊλλοντόσ τουσ ό, ςε
κϊθε περύπτωςη, την ξϋρουν καλύτερα. Πϊντωσ, και μόνο το γεγονόσ ότι μύα
ςυγκεκριμϋνη αντύληψη για το τι ςυνιςτϊ τη μητρικό γλώςςα κϊποιου μπορεύ να
χρηςιμοποιηθεύ από εκπαιδευτικϋσ αρχϋσ για να υποςτηρύξουν τη μονογλωςςύα
ςτην πλειονοτικό γλώςςα, μαρτυρϊ πωσ υπϊρχει κϊτι το προβληματικό ςε μια
τϋτοια προςϋγγιςη.
Σο δικαύωμα για εκπαύδευςη ςτη μητρικό γλώςςα βρύςκεται εδώ και δεκαετύεσ
ςτο επύκεντρο των διεκδικόςεων των εθνοτικών μειονοτότων (Kroon, 2003) και
εμφανύζεται ςυχνϊ ςε επύςημεσ διακηρύξεισ φορϋων που αςχολούνται με την
εκπαύδευςη. Για παρϊδειγμα, ςε πολλϊ εγχειρύδια για την δύγλωςςη εκπαύδευςη
γύνεται επύκληςη του γνωςτού παραθϋματοσ από την ϋκθεςη τησ UNESCO ΄Τhe
Use of Vernacular Language in Education’ του 1953, ςύμφωνα με το οπούο (όπ.
αναφ. ςτο Kroon, 2003:44), «εύναι αυταπόδεικτο ότι το καλύτερο μϋςο διδαςκαλύασ
ενόσ παιδιού εύναι η μητρικό του γλώςςα». Σο επιχεύρημα αυτό ϋχει χρηςιμοποιηθεύ
τόςο από υποςτηρικτϋσ τησ ϊποψησ ότι πρϋπει τα παιδιϊ των μειονοτότων να
εκπαιδεύονται πρώτα και κύρια ςτη γλώςςα των γονϋων τουσ, τη λεγόμενη
μητρικό (Skutnabb-Kangas, 1988 και μεταγενϋςτερα ϋργα), όςο και από
εκπαιδευτικϋσ αρχϋσ που υποςτηρύζουν ακριβώσ το αντύθετο, εφαρμόζοντασ ϊλλα
κριτόρια για το ποια εύναι η ‘μητρικό γλώςςα’ των μαθητών αυτών.
΢την παραπϊνω θϋςη ϋχει αςκηθεύ ςημαντικό κριτικό, ςτον βαθμό που εννοεύ
τη ‘μητρικό γλώςςα’ ωσ τη γλώςςα τησ μητϋρασ ό των γονϋων ενόσ παιδιού,
ανεξϊρτητα από το εϊν πρϊγματι τη μιλϊει. Για παρϊδειγμα, οι Κaplan & Baldauf
(1997, όπ. αναφ. ςτο Garcia, 2009a) υπογραμμύζουν ότι, με δεδομϋνο τον μεγϊλο
αριθμό οικογενειών ςε πολυγλωςςικϊ περιβϊλλοντα οι οπούεσ χρηςιμοποιούν
πολλϋσ γλώςςεσ, εύναι ςυνηθιςμϋνο το παιδύ να εύναι φυςικόσ ομιλητόσ πολλών

13. 13
γλωςςών, μύα εκ των οπούων να εύναι αυτό τησ μητϋρασ του (και όχι πϊντα). Η
ϊποψό τουσ εύναι πρόκειται για ϋναν όρο που δεν ϋχει χρηςιμότητα ςε αναλυτικό
και περιγραφικό επύπεδο, ωςτόςο εύναι αρκετϊ διαδεδομϋνοσ. Από μια ϊλλη
ςκοπιϊ, ο Jan Blommaert (2001, όπ. αναφ. ςτο Kroon, 2003:45) θύγει ϋνα ϊλλο
ζότημα: μολονότι ςυμφωνεύ ότι το δικαύωμα τησ διατόρηςησ τησ γλώςςασ τησ
οικογϋνειασ πρϋπει να γύνεται ςεβαςτό από την κοινωνύα, θϋτει τον
προβληματιςμό εϊν η διδαςκαλύα μϋςω τησ ‘μητρικόσ’ γλώςςασ (υποθϋτουμε ότι
εννοεύ μια διδαςκαλύα που γύνεται μόνο μϋςω αυτόσ) εξυπηρετεύ με τον καλύτερο
δυνατό τρόπο την πρόςβαςη του μαθητό ςε αγαθϊ και υπηρεςύεσ, η οπούα
εξαςφαλύζεται ςυνόθωσ από τη γλώςςα τησ εκπαύδευςησ.
΢ε αντύςτοιχο τόνο, οι Brutt-Griffler & Varghese (2004:95) αςκούν ϋντονη
κριτικό ςτη ρητορικό που περιβϊλλει την αξύα τησ διδαςκαλύασ ςτη μητρικό
γλώςςα, όταν αυτό εννοεύται ωσ η γλώςςα των γονϋων. Επιςημαύνουν ότι, ςε
περιπτώςεισ όπου ϋνα παιδύ δεν ϋχει κατακτόςει τη γλώςςα των γονϋων του, δεν
ϋχει νόημα να πιϋζει κανεύσ για να διδαχθεύ το παιδύ μϋςω αυτόσ, επικαλούμενοσ
ότι πρόκειται για τη μητρικό του. Τπογραμμύζουν επύςησ ότι μύα πρώτη ό μύα
μητρικό γλώςςα μπορεύ να κατακτηθεύ με διϊφορουσ τρόπουσ και, επιπλϋον, δε
χρειϊζεται να εύναι μόνο μύα. Η απαύτηςη να εκπαιδεύονται όλα τα παιδιϊ
παγκοςμύωσ ςτη μητρικό τουσ γλώςςα θα απϋκλειε την εκπαύδευςό τουσ μϋςω
ϊλλων γλωςςών τισ οπούεσ ϋχουν κατακτόςει με φυςικό τρόπο, με το επιχεύρημα
ότι δεν εύναι οι γλώςςεσ των γονϋων τουσ. Αυτό, ωςτόςο, υποςτηρύζουν, δεν
ςτηρύζεται ςε γλωςςολογικϊ επιχειρόματα αλλϊ ςε πολιτικϋσ θϋςεισ, και ϋρχεται
ςε αντύθεςη με την πολυγλωςςικό πραγματικότητα που παρατηρεύται ςτον
κόςμο. Φαρακτηριςτικϊ αναφϋρουν ότι ο όροσ μητρικό γλώςςα εύναι «ϋνασ όροσ με
πολιτικό περιεχόμενο (a political ascription), η χρηςιμότητα του οπούου ϋχει αρχύςει
να φθύνει για εκατοντϊδεσ εκατομμύρια ατόμων ςε όλον τον κόςμο» (2004:95).
Πρϋπει, βϋβαια, να διευκρινιςτεύ ότι οι εν λόγω ερευνότριεσ κινούνται ςτο
μετανεωτερικό παρϊδειγμα και επικρύνουν όχι μόνο τη χρόςη περιοριςτικών,
κατϊ τη γνώμη τουσ, όρων όπωσ μητρικό γλώςςα ό επιπρόςθετεσ γλώςςεσ αλλϊ και
όλη την παραδοςιακό, θετικιςτικό, όπωσ τη χαρακτηρύζουν, προςϋγγιςη ςτη
διγλωςςύα που αντιμετωπύζει τα δύγλωςςα ϊτομα με διχοτομικούσ όρουσ και δε
λαμβϊνει υπόψη τησ τη ςύνθετη φύςη του φαινομϋνου.
Σο ζότημα τησ παροχόσ εκπαύδευςησ ςτη ‘μητρικό’ γλώςςα του παιδιού εύναι
εξαιρετικϊ ςύνθετο και δεν θα μασ απαςχολόςει εκτενϋςτερα εδώ18
. Σα τελευταύα
χρόνια κερδύζει ϋδαφοσ η ϊποψη ότι η εκπαύδευςη ςτη γλώςςα των γονϋων δεν
πρϋπει να εύναι ο μοναδικόσ ςτόχοσ των εκπαιδευτικών προγραμμϊτων. Για
παρϊδειγμα, η UΝESCO αναγνωρύζει από το 1999 την ϋννοια τησ πολυγλωςςικόσ
εκπαύδευςησ (‘multilingual education’) η οπούα αναφϋρεται ςτη χρόςη τουλϊχιςτον
τριών γλωςςών ςτην εκπαύδευςη: τησ μητρικόσ γλώςςασ/των μητρικών
γλωςςών των παιδιών, μιασ τοπικόσ ό εθνικόσ γλώςςασ και μύα διεθνούσ
γλώςςασ19
. Από τότε η UNESCO προωθεύ την πολυγλωςςικό εκπαύδευςη, ςε όςα
18
Βλ ωςτόςο Baker (2001
.
2006
.
2011), Cummins (2003), Garcia (2009a
.
2009 b), Garcia & Baker
(2007), Hélot & de Mejía (2008), Hornberger (1997
.
2005
.
2009) για ςυζότηςη διαφόρων τύπων
δύγλωςςησ εκπαύδευςησ και των ιδεολογικών προεκτϊςεων τησ εκπαιδευτικόσ πολιτικόσ για
παιδιϊ από αυτόχθονεσ και μεταναςτευτικϋσ μειονότητεσ.
19
https://en.unesco.org/themes/gced.

14. 14
περιβϊλλοντα ενδεύκνυται, ωσ ϋνα μϋςο για τη βελτύωςη των μαθηςιακών
αποτελεςμϊτων και την διατόρηςη τησ πολιτιςμικόσ πολυμορφύασ. Η
πολυγλωςςικό εκπαύδευςη, που περιλαμβϊνει τη χρόςη τησ μητρικόσ γλώςςασ
ςτα πρώτα χρόνια τησ εκπαύδευςησ, παύζει πολύ ςημαντικό ρόλο για την
ανϊπτυξη του ςεβαςμού ςτην ετερότητα και ενόσ αιςθόματοσ αμοιβαύασ
εξϊρτηςησ (interconnectedness) ανϊμεςα ςε κρϊτη και πληθυςμού, ςτοιχεύα τα
οπούα αποτελούν θεμελιώδεισ αξύεσ για την ϋννοια τησ παγκόςμιασ πολιτειότητασ
(Global Citizenship). Με ϊλλα λόγια, η θεςμικό κατοχύρωςη τησ εκπαύδευςησ ςτισ
γλώςςεσ των κοινοτότων, όςο μικρϋσ και εϊν εύναι αυτϋσ, ςυμβϊλλει ςτην
αποδοχό τησ διαφορετικότητασ και ςτην αρμονικό ςυμβύωςη.
΢υνοψύζοντασ, με βϊςη τη δυςκολύα προςδιοριςμού του περιεχομϋνου του
όρου μητρικό γλώςςα, την πολιτικό φόρτιςη που ϋχει και τουσ ποικύλουσ τρόπουσ
με τουσ οπούουσ χρηςιμοποιεύται από κοινό, ειδικούσ και φορεύσ, θεωρούμε πωσ ο
όροσ δεν εξυπηρετεύ ιδιαύτερα αλλϊ δημιουργεύ ςύγχυςη. Ψσ εκ τούτου, ςτο
βιβλύο αυτό θα τον χρηςιμοποιούμε μόνον όταν ϋχει καθιερωθεύ ςε κϊποιο
πλαύςιο (λ.χ. διδαςκαλύα ςε Τμόματα Μητρικόσ Γλώςςασ).
1.3 Παλαιότερεσ και ςύγχρονεσ προςεγγύςεισ ςτην ατομικό διγλωςςύα
Μύα αρκετϊ διαδεδομϋνη ϊποψη ανϊμεςα ςτο ευρύ κοινό εύναι ότι για να
χαρακτηριςτεύ κϊποιοσ ωσ δύγλωςςοσ θα πρϋπει να μιλϊει ‘τϋλεια’ δύο γλώςςεσ.
΢υναφόσ εύναι και η αντύληψη ότι δύγλωςςοι μπορούν να θεωρηθούν μόνον όςοι
κατϋκτηςαν τισ δύο γλώςςεσ τουσ από τη βρεφικό τουσ ηλικύα. Μολονότι κϊποιοι
κλϊδοι που αςχολούνται με τη μελϋτη τησ διγλωςςύασ (λ.χ. η Κατϊκτηςη τησ
Δεύτερησ γλώςςασ) ϋχουν τισ δικϋσ τουσ απόψεισ για το θϋμα, ςτο βιβλύο αυτό
υιοθετούμε μια κοινωνιογλωςςολογικό οπτικό, και ςε αυτό το πλαύςιο θα κινηθεύ
και η παρούςα ςυζότηςη. Πρϋπει δε να επιςημανθεύ ότι ϋχουν προταθεύ δεκϊδεσ
οριςμού για τη διγλωςςύα (Baetens Beardsmore, 1986), κϊτι που εύναι εύλογο με
βϊςη την πολυπλοκότητα του φαινομϋνου20
.
Οι πρώτεσ αναφορϋσ ςτη διγλωςςύα ςτισ αρχϋσ του 20ου
αιώνα ϋδιναν ϋμφαςη
ςτον βαθμό γλωςςικόσ ικανότητασ που πρϋπει να διαθϋτει κϊποιοσ για να μπορεύ
να θεωρεύται δύγλωςςοσ. Η κυρύαρχη τϊςη ανϊμεςα ςτουσ ςυγγραφεύσ όταν ότι
απαραύτητη προώπόθεςη για να χαρακτηριςτεύ κϊποιοσ δύγλωςςοσ όταν το να
κατϋχει τισ δύο γλώςςεσ ςε βαθμό ανϊλογο με αυτόν του φυςικού τουσ ομιλητό,
δηλαδό κϊποιου που τισ ομιλεύ ωσ μητρικϋσ. Φαρακτηριςτικόσ εύναι ο οριςμόσ του
πρωτοπόρου Γερμανο-αμερικανού γλωςςολόγου Leonard Bloomfield
(Bloomfield, 1933). ΢ε ϋνα από τα πρώτα βιβλύα που αναφϋρονται ςτο πώσ οι
μετανϊςτεσ (ενόλικεσ και παιδιϊ) υιοθετούν ϋναν νϋο γλωςςικό κώδικα ςτη χώρα
εγκατϊςταςόσ τουσ, ςυχνϊ χϊνοντασ τη δικό τουσ γλώςςα ςτην πορεύα, ο
Bloomfield κϊνει λόγο για μια περύπτωςη, την οπούα χαρακτηρύζει μϊλλον ςπϊνια
αλλϊ όχι απύθανη. ΢υγκεκριμϋνα, λϋει ότι:
20
΢ε όλα τα ειςαγωγικϊ εγχειρύδια για τη μελϋτη τησ διγλωςςύασ παρουςιϊζονται διϊφοροι
οριςμού τησ. Εδώ επιλϋξαμε να ςχολιϊςουμε τρεισ από τουσ παλαιότερουσ, λόγω τησ ιςτορικόσ
ςημαςύασ που ϋχουν, και κϊποιουσ από τουσ πιο πρόςφατουσ, ακριβώσ για να δεύξουμε τη
διαφοροπούηςη τησ κοινωνιογλωςςολογικόσ προςϋγγιςησ ςτο ζότημα.

15. 15
«Στην ακραύα περύπτωςη εκμϊθηςησ μιασ ξϋνησ γλώςςασ, ο ομιλητόσ κατακτϊ
τϋτοιο επύπεδο επϊρκειασ ώςτε να μη διακρύνεται από τουσ φυςικούσ ομιλητϋσ
ςτον περύγυρό του. […] Στην περύπτωςη όπου αυτό η τϋλεια εκμϊθηςη τησ ξϋνησ
γλώςςασ δε ςυνοδεύεται από απώλεια τησ μητρικόσ γλώςςασ του ατόμου, το
αποτϋλεςμα εύναι η διγλωςςύα, δηλαδό η κατοχό δύο γλωςςών ςε επύπεδο
φυςικού ομιλητό (native-like control of two languages).»21
(1933: 55-56)
Με ϊλλα λόγια, η διγλωςςύα (bilingualism) αναφϋρεται μόνο ςτην περύπτωςη τησ
‘τϋλειασ’ κατοχόσ των δύο γλωςςών, που θεωρεύται ότι ϋχει επιτευχθεύ όταν το
ϊτομο εύναι ςε θϋςη να δύνει την εντύπωςη του φυςικού ομιλητό και ςτισ δύο
γλώςςεσ του. Ο οριςμόσ αυτόσ θεωρεύται γενικϊ ωσ ϋνα χαρακτηριςτικό δεύγμα
μύασ μαξιμαλιςτικόσ προςϋγγιςησ ςτο τι εύναι ‘διγλωςςύα’ και δε λεύπει από κανϋνα
ειςαγωγικό εγχειρύδιο. Ψςτόςο, αξύζει να επιςημανθεύ ότι ο ύδιοσ ο Bloomfield
παραδϋχεται πωσ εύναι δύςκολο να εντοπύςει κανεύσ ϋναν βαθμό τελειότητασ ςτη
γλωςςικό επϊρκεια πϋρα από τον οπούο κϊποιοσ παύει να εύναι ‘πολύ καλόσ
ομιλητόσ μιασ ξϋνησ γλώςςασ’ και μπορεύ να θεωρηθεύ ‘δύγλωςςοσ’, και ϊρα η
διϊκριςη αυτό εύναι ςχετικό.22
΢το ύδιο πνεύμα κινεύται και ϋνασ ϊλλοσ ςημαντικόσ γλωςςολόγοσ του πρώτου
μιςού του 20ου
αιώνα, ο Νορβηγο-αμερικανόσ Einar Haugen. Μελετώντασ και
αυτόσ το πώσ οι Νορβηγού μετανϊςτεσ ςτισ ΗΠΑ ϋρχονται αντιμϋτωποι με τη
διαδικαςύα εκμϊθηςησ μιασ νϋασ γλώςςασ και την προςπϊθεια διατόρηςησ τησ
νορβηγικόσ, αναφϋρεται ςτο τι θεωρεύ διγλωςςύα ωσ εξόσ:
«H διγλωςςύα μπορεύ να αφορϊ όλουσ τουσ βαθμούσ επιτυχύασ [τησ εκμϊθηςησ
μιασ ξϋνησ γλώςςασ] αλλϊ θεωρούμε ότι αρχύζει ςτο ςημεύο όπου ο ομιλητόσ
μύασ γλώςςασ εύναι ςε θϋςη να παρϊγει πλόρη εκφωνόματα με νόημα ςτην
ϊλλη γλώςςα.» (Ηaugen 1953:7/1969:6-7)
Εκ πρώτησ όψεωσ η θϋςη αυτό ςυνιςτϊ μύα διαφορετικό προςϋγγιςη από αυτόν
του Bloomfield. Ψςτόςο, ούτε ο Haugen δεν ξεφεύγει από την προςόλωςη ςτην
αναζότηςη τησ ‘τελειότητασ’ ςτην κατοχό μιασ δεύτερησ γλώςςασ, όπωσ δεύχνει η
ςυνϋχεια του παραθϋματοσ:
«Από εκεύ μπορεύ να περϊςει διαμϋςου όλων των πιθανών διαβαθμύςεων
μϋχρι [να φτϊςει] το εύδοσ τησ δεξιότητασ που επιτρϋπει ςε ϋνα ϊτομο να περνϊ
για φυςικόσ ομιλητόσ ςε περιςςότερα από ϋνα γλωςςικϊ περιβϊλλοντα»23
(Ηaugen 1953:7/1969:6-7)
Σο ύδιο διϊςτημα ο Γερμανόσ γλωςςολόγοσ Uriel Weinreich (1953/1968), ύςωσ ο
πρώτοσ ςυςτηματικόσ μελετητόσ του φαινομϋνου τησ ατομικόσ διγλωςςύασ,
ςημεύωνε ότι διγλωςςύα εύναι «η πρακτικό τησ χρόςησ δύο γλωςςών εναλλϊξ» (‘’the
alternate use of two languages’’, 1953:8)24
. O οριςμόσ αυτό ςυνιςτϊ πρϊγματι μια
21
Ο Bloomfield θεωρεύ ότι αυτό η επιτυχόσ ϋκβαςη αφορϊ κυρύωσ νεαρούσ ομιλητϋσ (χωρύσ να
αποκλεύει όςουσ μαθαύνουν τη δεύτερη γλώςςα ωσ ενόλικεσ) και ότι μπορεύ να ςχετύζεται τόςο με
τη μετανϊςτευςη όςο και με ϊλλουσ τρόπουσ εκμϊθηςησ μιασ δεύτερησ γλώςςασ (ταξύδια,
ςπουδϋσ ςτο εξωτερικό).
22
‘’Οf course, one cannot define a degree of perfection at which a good foreign speaker becomes a
bilingual: the distinction is relative.’’ (Βloomfield, 1933:56).
23
‘’From here it can proceed through all possible gradations up to the kind of skill that enables a person
to pass as a native in more than one linguistic environment.”
24
Προτιμόςαμε αυτό την απόδοςη, διότι το επύθετο ‘εναλλακτικόσ’ ϋχει διαφορετικό ςημαςύα ςτα
ελληνικϊ από ό,τι το αγγλικό ‘alternate’.

16. 16
αλλαγό παραδεύγματοσ, ςτον βαθμό που το κυρύαρχο κριτόριο παύει να εύναι η
επϊρκεια ςτισ δύο γλώςςεσ και γύνεται η ςυχνότητα χρόςησ. Κατϊ τη γνώμη μασ,
εύναι ϋνασ οριςμόσ που ςτρϋφει το ενδιαφϋρον του μελετητό ςτο τι γύνεται ςτην
καθημερινότητα ενόσ δύγλωςςου ατόμου αφόνοντασ ανοιχτϊ προσ διερεύνηςη
ζητόματα προϋλευςησ, επϊρκειασ, μορφόσ κλπ. τησ διγλωςςύασ.
Σα τελευταύα εύκοςι χρόνια οι κοινωνιογλωςςολόγοι υιοθετούν μύα αρκετϊ
ευρεύα προςϋγγιςη ςτο ποιοσ μπορεύ να θεωρηθεύ δύγλωςςοσ, που δε βαςύζεται ςε
κριτόρια που αφορούν το πώσ, πότε και πόςο καλϊ ϋμαθε κϊποιοσ μια δεύτερη
γλώςςα. Οι οριςμού που προτεύνονται περιςςότερο αναδεικνύουν τισ δυνατότητεσ
που ϋχουν οι δύγλωςςοι να επικοινωνόςουν μϋςω δύο κωδύκων παρϊ θϋτουν όρια
ςτο ποιοσ εύναι ό δεν εύναι δύγλωςςοσ.
Για παρϊδειγμα, οι Valdés & Figueroa (1994:8) υποςτηρύζουν ότι η διγλωςςύα
μπορεύ να οριςτεύ από μια ευρύτερη οπτικό γωνύα ωσ μια ςυνόθησ ανθρώπινη
κατϊςταςη (common human condition), κατϊ την οπούα το υποκεύμενο κατϋχει
περιςςότερεσ από μύα γλωςςικϋσ ικανότητεσ. Κατϊ τη γνώμη τουσ, η διγλωςςύα
εύναι μια κατϊςταςη που επιτρϋπει ςτο ϊτομο να λειτουργεύ, ςε κϊποιο επύπεδο,
ςε περιςςότερεσ από μύα γλώςςεσ. ΢το ύδιο πνεύμα, η Myers Scotton (2006:44)
προτεύνει τον εξόσ οριςμό, δύνοντασ ϋμφαςη ςτην ικανότητα προφορικόσ
επικοινωνύασ: «Διγλωςςύα εύναι η ικανότητα να χειρύζεται κανεύσ δύο ό περιςςότερεσ
γλώςςεσ με αρκετό επϊρκεια ώςτε να εύναι ςε θϋςη να διεξϊγει μια ςύντομη
καθημερινό ςυζότηςη.» Όπωσ επιςημαύνει, αυτόσ ο οριςμόσ αποκλεύει ϊτομα που
απλώσ εύναι ςε θϋςη να διαβϊςουν και να κατανοόςουν λ.χ. ϋνα μενού
εςτιατορύου ό τη ςόμανςη ςε ϋνα αεροδρόμιο, αλλϊ περιλαμβϊνει ϊτομα που
μπορούν να διαπραγματευτούν το νόημα ςε μια επικοινωνιακό περύςταςη ϋςτω
και με δυςκολύεσ.
Κατϊ τη γνώμη μασ, ϋνασ χρόςιμοσ λειτουργικόσ οριςμόσ των δύγλωςςων
ατόμων και τησ διγλωςςύασ εύναι ο ακόλουθοσ:
«ϊτομα ό ομϊδεσ ατόμων οι οπούοι κατακτούν επικοινωνιακϋσ δεξιότητεσ, ςε
διϊφορα επύπεδα ευχϋρειασ, ςτον προφορικό ό/και ςτον γραπτό λόγο,
προκειμϋνου να επικοινωνόςουν με ομιλητϋσ μύασ ό περιςςοτϋρων γλωςςών ςε
μια δεδομϋνη κοινωνύα. Κατϊ ςυνϋπεια, η διγλωςςύα μπορεύ να οριςτεύ ωσ η
ψυχολογικό και η κοινωνικό κατϊςταςη ατόμων ό ομϊδων ατόμων που
προκύπτουν από τη γλωςςικό αλληλεπύδραςη ςτην οπούα δύο ό περιςςότερεσ
γλώςςεσ (ςυμπεριλαμβανομϋνων των διαλϋκτων) χρηςιμοποιούνται για την
επικοινωνύα.»25
(Butler & Hakuta, 2006:115).
Θεωρούμε χρόςιμο αυτόν τον οριςμό διότι, όπωσ επιςημαύνουν οι ερευνητϋσ
επιςημαύνει καταρχόν ότι η διγλωςςύα αφορϊ κυρύωσ τη χρόςη δύο γλωςςών και
δεν εύναι απλϊ μια ανενεργό ιδιότητα του υποκειμϋνου. Η διγλωςςύα αφορϊ την
ςυχνό, αν όχι καθημερινό χρόςη δύο γλωςςών από το ϊτομο και όχι απλώσ τη
25
‘’individuals or groups of people who obtain communicative skills, with various degrees of
proficiency, in oral and/or written forms, in order to interact with speakers of one or more langauges
in a given society. Accordingly, bilingualism can be defined as psychological and social states of
individuals or groups of people that result from interactions via language in which two or more
linguistic codes (including dialects) are used for communication.’’

17. 17
γνώςη κϊποιων λϋξεων ό φρϊςεων ςε μια γλώςςα (που εύναι ό,τι θυμϊται π.χ.
από κϊποιο μϊθημα ςτο ςχολεύο πριν από χρόνια). Ϊπειτα, θεωρούμε πολύ
ςημαντικό το ότι δεν γύνεται αναφορϊ ςτο πώσ και πότε κατακτόθηκαν αυτϋσ οι
δεξιότητεσ (από τη γϋννηςη; Μετϊ από κϊποια ςυγκεκριμϋνη ηλικύα; Μϋςω τησ
εκπαύδευςησ ό ςτο κοινωνικό περιβϊλλον), κϊτι που επιτρϋπει να
ςυμπεριληφθούν ςτουσ δύγλωςςουσ ϊτομα με διαφορετικό προφύλ (βλ. Κεφ.2). Η
αναφορϊ ςε «διϊφορα επύπεδα ευχϋρειασ» και ςε διαφορετικϊ μϋςα ϋκφραςησ («ςε
προφορικό ό/και γραπτό λόγο») λειτουργεύ και πϊλι ςυμπεριληπτικϊ και όχι με
όρουσ αποκλειςμού, καθώσ δύνει ϋμφαςη ςτην επύτευξη επικοινωνύασ –με τουσ
ςυγκεκριμϋνουσ όρουσ και κανόνεσ του εκϊςτοτε περιβϊλλοντοσ- και όχι ςτην
ακρύβεια, ςτην ορθότητα ό ςτη δυνατότητα κϊποιου να μη γύνει αντιληπτόσ ωσ
φυςικόσ ομιλητόσ μιασ ϊλλησ γλώςςασ, ςτοιχεύα που εύναι εξαιρετικϊ
αμφιλεγόμενα, όπωσ θα δούμε ςτο επόμενο κεφϊλαιο. Σϋλοσ, ο χαρακτηριςμόσ
τησ διγλωςςύασ ωσ «ψυχολογικόσ και κοινωνικόσ κατϊςταςησ» υπογραμμύζει ότι τισ
ψυχολογικϋσ όψεισ του φαινομϋνου (ςυναιςθόματα, αναπαραςτϊςεισ του
κόςμου, τρόπουσ ϋκφραςησ του εαυτού) που ςυνδϋονται με τη διγλωςςικό
επικοινωνύα26
αλλϊ και τισ κοινωνικϋσ, πολιτικϋσ, ιδεολογικϋσ ςυνιςτώςεσ που την
περιβϊλλουν.
΢το ςημεύο αυτό θα θϋλαμε να επιςημϊνουμε ότι τϋτοιεσ αντιλόψεισ για τη
διγλωςςύα και το ποιοσ μπορεύ να θεωρηθεύ δύγλωςςοσ ϋρχονται ςε ςύγκρουςη με
τη διαδεδομϋνη αντύληψη ότι ϋνασ δύγλωςςοσ ομιλητόσ (πρϋπει να) ιςοδυναμεύ με
δύο μονόγλωςςουσ. Για πολλϊ ϊτομα που εμπλϋκονται ςτη διδαςκαλύα, ςτη
διούκηςη τησ εκπαύδευςησ και ςτη χϊραξη εκπαιδευτικόσ πολιτικόσ, τα δύγλωςςα
ϊτομα οφεύλουν να ϋχουν εξύςου καλό επϊρκεια ςτισ δύο γλώςςεσ τουσ.
κϊθε
παρϋκκλιςη ό διαφοροπούηςη του λόγου τουσ από τη νόρμα τησ κϊθε γλώςςασ
αντιμετωπύζεται ωσ αδυναμύα, αςτοχύα, αποτυχύα. ΢την πραγματικότητα όμωσ
ελϊχιςτα δύγλωςςα ϊτομα ςτον κόςμο μπορούν να θεωρηθούν ότι ανόκουν ςε
αυτόν τον εξιδανικευμϋνο τύπο ομιλητό ςε ςύγκριςη με όςουσ μπορούν να
χαρακτηριςτούν δύγλωςςοι ςύμφωνα με την κοινωνιογλωςςολογικό οπτικό ςτο
ζότημα (Myers Scotton, 2006).
Όπωσ επιςημαύνει ο Baker (2006:10-12.
2011:9-12), αρκετού ερευνητϋσ,
προερχόμενοι από διαφορετικούσ χώρουσ, ϋχουν επικρύνει αυτό τη
‘μονογλωςςικό’ οπτικό ςτουσ δύγλωςςουσ ομιλητϋσ και ομιλότριεσ, που τουσ
αξιολογεύ ςαν να όταν «δύο μονόγλωςςα ϊτομα ςε ϋνα» (λ.χ. Cook, 2002.
Grosjean,
2006). Ο François Grosjean, μελετητόσ τησ διγλωςςύασ από την ςκοπιϊ τησ ψυχο-
και νευρο-γλωςςολογύασ (που αφορϊ τισ διεργαςύεσ που λαμβϊνουν χώρα ςτον
εγκϋφαλο κατϊ την παραγωγό και κατανόηςη λόγου), υποςτηρύζει ςε ποικύλα
ϋργα του (Grosjean, 1985.
1992.
1997.
2006) ότι το δύγλωςςο ϊτομο δεν
ιςοδυναμεύ με το ϊθροιςμα δύο τϋλειων ό ατελών μονόγλωςςων αλλϊ ϋχει ϋνα
μοναδικό γλωςςικό προφύλ, η ιδιαιτερότητα του οπούου πρϋπει να λαμβϊνεται
υπόψη. Ϊτςι, δεν ϋχει νόημα η ςύγκριςη μεταξύ δύγλωςςων και μονόγλωςςων,
διότι η διγλωςςύα ςυνιςτϊ από μόνη τησ μύα διαφορετικό –αλλϊ απολύτωσ
κανονικό- κατϊςταςη γλωςςικόσ επεξεργαςύασ και χρόςησ. Αυτό εύναι και η
ολιςτικό (holistic) ϊποψη για τη διγλωςςύα, η οπούα αντιπαρατύθεται ςτη
26
Για τη ςχϋςη διγλωςςύασ και ςυναιςθημϊτων βλ. λ.χ. Dewaele (2013b)
.
Pavlenko (2006) αλλϊ και
Σςοκαλύδου (2017).

18. 18
μονογλωςςικό, αποςπαςματικό (fractional) ϊποψη, ςύμφωνα με την οπούα η
γλωςςικό επϊρκεια του δύγλωςςου ςτισ γλώςςεσ του πρϋπει να αξιολογεύται με
βϊςη την επϊρκεια των μονόγλωςςων ςτισ αντύςτοιχεσ γλώςςεσ.
Όπωσ τονύζει ο Grosjean, ειδικϊ η απαύτηςη να εύναι οι δύγλωςςοι εξύςου καλού
χρόςτεσ και των δύο γλωςςών, προκειμϋνου να θεωρηθούν δύγλωςςοι,
παραγνωρύζει την αρχό τησ ςυμπληρωματικότητασ (the complementarity principle).
΢ύμφωνα με αυτόν, «οι δύγλωςςοι ςυνόθωσ κατακτούν και χρηςιμοποιούν τισ
γλώςςεσ τουσ για διαφορετικούσ ςκοπούσ, ςε διαφορετικούσ τομεύσ τησ ζωόσ, με
διαφορετικϊ ϊτομα. Οι διαφορετικϋσ όψεισ τησ ζωόσ απαιτούν διαφορετικϋσ
γλώςςεσ.» (Grosjean, 1997:165).
΢το ύδιο μόκοσ κύματοσ κινούνται και οι απόψεισ του Vivian Cook, ςημαντικού
ερευνητό ςτο πεδύο τησ κατϊκτηςησ μιασ δεύτερησ γλώςςασ και τησ διδαςκαλύασ
τησ. Μύα ενδιαφϋρουςα διαφοροπούηςη που προτεύνει ο Cook ςχετικϊ με την
αναφορϊ ςτα δύγλωςςα ϊτομα εύναι η ϋννοια του χρόςτη μιασ δεύτερησ γλώςςασ
(L2 user) (Cook, 2002) ςε αντιδιαςτολό τόςο με τον όρο δύγλωςςοσ (bilingual) όςο
και με τον όρο μαθητόσ μιασ δεύτερησ γλώςςασ (L2 learner). ΢χετικϊ με τον όρο
δύγλωςςοσ, θεωρεύ ότι το περιεχόμενο του εύναι πεδύο αντιπαρϊθεςησ τόςο
ανϊμεςα ςτουσ επιςτόμονεσ27
όςο και ανϊμεςα ςτουσ μη ειδικούσ και δημιουργεύ
ςύγχυςη. Όςον αφορϊ τον δεύτερο όρο (ο οπούοσ χρηςιμοποιεύται ςτην ϋρευνα
για την κατϊκτηςη μιασ δεύτερησ γλώςςασ για όποιον δεν ϋχει μϊθει μια δεύτερη
γλώςςα από τη βρεφικό ηλικύα αλλϊ αργότερα), επιςημαύνει ότι εύναι μειωτικό να
χαρακτηρύζουμε ωσ ΄μαθητό’ τησ Φ γλώςςασ κϊποιον που επικοινωνεύ για χρόνια
ςε περιβϊλλον όπου χρηςιμοποιεύται αυτό η γλώςςα. Η χρόςη του όρου μαθητόσ
τησ Γ2 ςημαύνει ότι η δραςτηριότητα αυτό δεν τελειώνει ποτϋ, και δύνει ϋμφαςη
ςτο πώσ οι ϊνθρωποι κατακτούν τη γλώςςα και όχι ςτη γνώςη και ςτη χρόςη
τουσ τησ γλώςςασ αυτόσ (Cook, 2002:4). Ποιοσ όμωσ εύναι ϋνασ χρόςτησ μιασ
δεύτερησ γλώςςασ;
Για τον Cook, χρόςτησ μιασ δεύτερησ γλώςςασ εύναι «οποιοδόποτε ϊτομο
χρηςιμοποιεύ μια γλώςςα διαφορετικό από την πρώτη του γλώςςα, δηλαδό τη
γλώςςα που ϋμαθε πρώτη ωσ παιδύ» (Cook, 2002: 1-2). Mε βϊςη τισ παραπϊνω
αναφορϋσ μασ ςτην πολυγλωςςύα που υπϊρχει ςε παγκόςμιο επύπεδο, μπορούμε
να φανταςτούμε διϊφορα τϋτοια παραδεύγματα:
 μύα Ελληνύδα φοιτότρια που ςπουδϊζει Ιατρικό ςτο Βελιγρϊδι,
 ϋνασ Κούρδοσ αρχιτϋκτονασ που εργϊζεται ωσ ταξιτζόσ ςτο Παρύςι,
 μύα Ρουμϊνα υψύφωνοσ που τραγουδϊει ιταλικϋσ όπερεσ ςτο Κόβεντ
Γκϊρντεν του Λονδύνου,
 ϋνασ Συνόςιοσ ρεςεψιονύςτ που εξυπηρετεύ τουσ πελϊτεσ του ξενοδοχεύου
του ςε τρεισ γλώςςεσ,
 μύα πακιςτανικόσ καταγωγόσ δικηγόροσ ςτο Λονδύνο που χρηςιμοποιεύ
αγγλικϊ, μπενγκϊλι και ούρντου ςτην καθημερινότητϊ τησ με πελϊτεσ και
ςυγγενεύσ,
27
Για τισ διαφορετικϋσ προςεγγύςεισ επιςτημονικών πεδύων ςτο ποιοσ μπορεύ να ονομαςτεύ
δύγλωςςοσ, βλ. επόμενο κεφϊλαιο.