Prethistorija

1. Prethistorija na tlu Bosne i
Hercegovine

2. Podjela prošlosti: Prahistorija i Historija
• Prahistorija 2.6 miliona – 3500
pne
- Prahistorija se dijeli na paleolit i
neolit
- Paleolit je starije kameno doba
- Neolit je mlađe kameno doba
- Granica Prahistorije i Historije je
otkriće pisma sredinom 4.
milenijuma pne
• Historija oko 3500 pne do danas
- Historija počinje otkrićem prvog
pisma
- Historija je zabilježena – pisana
prošlost
- Stari vijek 3500. p.n.e – 476. n.e.
- Srednji vijek 476. – 1492.
- Novi vijek 1492. – 1918.
- Moderno doba 1918. – do danas

3. Paleolit – 2.6 miliona – 15.000
• Paleolit predstavlja starije kameno doba
- Osnovne karakteristike:
1. Početak korištenja jednostavnog kamenog oruđa i oružja
2. Nomadski način života; živi se od lova i sakupljanja bilja
3. Ljudi žive uglavnom u pećinama i drugim prirodnim skloništima
4. Početak organizovanog života u plemenima
5. Pojava umjetnosti i duhovnog života

4. Način života u Paleolitu

5. Paleolit na tlu BiH
• Dugo vremena se smatralo da su ovi prostori naseljeni tek u neolitu
• Međutim, otkrićem nalazišta na Kamenu kod Makljenovca u blizini Doboja
1949. godine, utvrđeno je da su ljudi u živjeli znatno ranije.
• Ovaj pronalazak potaknuo je nova geološka iskopavanja, te su uslijedila
nova otkrića.
• Paleolit u Bosni i Hercegovini je okarakteriziran ostacima bogate
kulture kremenih artefakata starijeg kamenog doba na preko 200 nalazišta.
• Najstariji arheološki ostaci u BiH iz tog perioda pronađeni su kod Bosanskog
Šamca, a pretpostavlja se da su stari oko 100.000 godina
• Najpoznatija paleolitska nalazišta su: Kamen kod Doboja, Kulaši kod
Prnjavora, Veliki Majdan kod Tešnja, Varvari na vrelu Rame kod Stoca itd.

6. Paleolit na tlu BiH
• Ova nalazišta imaju izuzetan značaj za evropsku i svjetsku arheologiju, jer
dosadašnja istraživanja pokazuju da neka od njih datiraju iz perioda između
100.000 i 40.000 godina p.n.e.
• Ona potvrđuju da je Balkan bio najvažnija ruta za širenje gornjeg paleolita u
Evropi, oko 40.000. godine p.n.e. i poslednje uporište neandertalskih grupa.
• Na tim nalazištima nađene su alatke (strugalice i šiljci) od velikih komada
poludragog kamenja (jaspis, ahat, kalcedon), koje potiču iz perioda od 50.000-
35.000 prije sadašnjosti, a bila su rukotvorina neandertalskog čovjeka.
• Na lokalitetu Pećina Podlipe u Kadića brdu kod Sokoca pronađeni su ostaci
neandertalca stari 40.000 godina
• Pećine kod Laktaša i pećina Rastuša kod Teslića su dva lokaliteta od velike važnosti
za region, Evropu i svijet.
• Na njima nađeni su tragove života pračovjeka iz perioda srednjeg paleolita –
kamena oruđa, sjekire, sječiva i druge namjenske alatke.
• Rastuša je prebogato nalazište u kome su najzanimljivije kosti, uglavnom
pećinskog medvjeda, jelena i vukova koje bi mogle biti stare najmanje 35.000
godin

7. Paleolit na tlu BiH
• Kultura stanovanja prahistorijskog čovjeka, koja se postupno razvijala u
nekoliko faza, spada među važnije elemente ostatka njegove kulture.
• U vrijeme srednjeg paleolitika čovjek se počinje zavlačiti u pećine i to češće
one okrenute ka jugu, pri čemu je najviše bio zaposjednut sam ulaz u
pećinu.
• Naseljavajući ih, ljudi nisu napuštali zaklone na otvorenom te su prirodni
zaklon zamjenjivali šatorom ili zemunicom.
• U mlađem paleolitiku otpočinje upotreba krojene odjeće, što potvrđuju
nalazi koštanih igala, šila i dugmadi.
• U panonskom dijelu Bosne, na Maloj Gradini u
Kulašima kod Prnjavora otkrivena je kamena figura slična glavi divlje patke.
• Vjeruje se da je to izvorno bila prirodna tvorevina koju je paleolitski čovjek
doradio i pojačao sličnost sa životinjama.

8. Figura u obliku patke sa lokaliteta Mala Gradina u Kulašima kod Prnjavora

9. Badanj kod Stoca
- Najznačajnije nalazište iz paleolita na području BiH je pećina Badanj kod
Stoca koje potiče iz perioda 13.000 do 12.000 godina p. n. e
- Badanj predstavlja i jedno od najvažnijih evropskih nalazišta iz paleolita.
- Pećina se nalazi kod sela Borojevića, šest kilometara zapadno od sjedišta
ove općine.
- To je ustvari polupećina, odnosno udubljenje u stijeni kanjona Bregave,
oko 45 metara iznad njenog korita.
- Ovo paleolitsko nalazište, otkriveno 1976. godine, i danas pobuđuje
posebnu pažnju arheologa, a prva istraživanja tu je obavio Đuro Basler.
- Osobito značajno je bilo otkriće graviranog crteža na stijeni, koji
predstavlja najstariji spomenik likovne umjetnosti u Bosni i Hercegovini
- Prikazana je životinja slična konju gledanom sa desnog boka, a u literaturi,
gravura nosi naziv Konj napadnut strelicama
- Gravura konja u Badnju nije bila anatomski savršeno reproducirana figura,
što i nije bilo važno za tadašnjeg čovjeka, jer je za njega je bilo važnije ono
što je tim trebalo biti rečeno.
- Teme su obično bile lovačkog sadržaja, a osnova teme ove umjetnosti bilo
je vizuelno ovladavanje životinjama, simbolika nadmoći nad prirodom i
svijet magije.
- Gravure slične ovoj nalaze se u znatnom broju na Siciliji, u Kalabriji i u
Apuliji.

10. Neolit – 15.000 – 3500. p.n.e
• Neolit ili mlađe kameno doba
- Osnovne karakteristike:
1. Korištenje naprednijeg kamenog oruđa, počinje korištenje drveta
2. Početak poljoprivrede, ribarstva i pripitomljavanja životinja
3. Sjedilački način života, podizanje stalnih naselja (zemunice,
sojenice); prvi gradovi
4. Početak društvenog raslojavanja; podizanje prvih svetišta
5. Predmeti od gline se ukrašavaju jednostavnim ornamentalnim
ukrasima

11. Svakodnevni život u Neolitu

12. Neolit na tlu BiH
• Prostorni okvir današnje Bosne i Hercegovine je bio idealan za
svestrani razvoj neolitskih aglomeracija i naseljen je već tokom ranog
neolita.
• Predstavljao je sponu između mediteranskog i centralnobalkanskog
prostora, a doline rijeka Neretve i Bosne već tada postale su arterija
kojom su se kretali prvi kolonizatori.
• Najstarija nalazišta su Gornja Tuzla i Obre I, koji se datiraju u period
5.800-5.500. pne.
• Ponekad se neolitska nalazišta Bosne i Hercegovine smeštaju u
„prelaznu zonu“ između neolita na jadranskoj obali i kontinentalnog
neolita Balkana (Starčevačka kultura).
• Očigledno preplitanje dva stila ukrašavanja, dvije tradicije izrade
keramike jasno je stavilo do znanja istraživačima da se radi o
specifičnoj mješavini kultura sa prevagom starčevačkih elemenata.

13. Neolit na tlu BiH
• Najznačajnije neolitske kulture na tlu BiH su:
1. Starčevačka – trajala cca. 6200. - 5400. p.n.e; dobila naziv po
lokalitetu Starčevo kod Pančeva u Srbiji; nalazišta na tlu BiH u Obre
I i Gornja Tuzla
2. Kakanjska - zastupljena je ukupno do sada sa šest poznatih
lokaliteta : Obre I (stratum III i IV ), Kakanj – Plandište, Arnautovići,
Okolište I, Papratnica – Zagrebnica i Tuk, a svi su smješteni
uglavnom u dolini ili pritokama rijeke Bosne; specifična po keramici
naročito ritonima; utjecala na razvoj butmirske kulture
3. Butmirska - nastala oko 5100. godine p.n.e; najpoznatija po svojoj
jedinstvenoj keramici; sav iskopani materijal se nalazi u Zemaljskom
muzeju Bosne i Hercegovine;

14. Kakanjaska kultura
- Kakanjska kultura ima tri faze razvoja
- Najprepoznatljivija je po keramici sa
jednostavnim ornamentima
- Analizom nalazišta može se zaključiti da
su nosioci kakanjske kulture pravili
kako zemunice, tako i nadzemne
stambene objekte, a među njima se
ističu, skupine kuća sa odgovarajućim
ljevkastim jamama, pojedinačnih kuća
nadzemnog tipa sa pripadajućim
ognjištem i radioničkim centrom.
- Od pokretnog materijala javljaju se
glačani i kremeni materijal : kamene
kalupaste, jezičaste ili glačane sjekire,
nedovoljno obrađeni kremeni nožići,
brusevi, strugače, borere. Koštani
materijal kakanjske kulture obuhvata šila,
glačale i spatule

15. Butmirska kultura
• Butmirska kultura rasprostranjena je na području oko donjeg i srednjeg
toka rijeke Bosne i predstavlja jednu od najznačajnijih kulturnih grupa iz
mlađeg neolitskog perioda u Evropi.
• Predstavlja najstarije i najpoznatije arheološko nalazište koje je
učinilo Bosnu i Hercegovinu poznatu u svjetskim znanstvenim krugovima
• Iskopine u Butmiru su otkrivene na području Ilidže, današnjeg
predgrađa Sarajeva, još 1893. godine od strane austro-ugarskih vlasti
tokom izgradnje poljoprivredne škole, a istraživanja su trajala od 1893.
do 1896. godine.
• Ovo senzacionalno otkriće krajem 19. vijeka dovelo je do održavanja
međunarodnog kongresa arheologa i antropologa u Sarajevu u augustu
1894. godine.
• Najpoznatija nalazišta neolita butmirske grupe su: Kraljevine kod Novog
Šehera, Nebo kod Travnika, Crkvina kod Turbeta, Okolište kod Visokog i
Brdo kod Kiseljaka.

16. U Butmiru je pronađen zemunički tip naselja, sa unutrašnjim i vanjskim ognjištima, a
zatim i naselje sa kućama na površini tla; kuće su imale kalotnu peć za kuhanje i
grijanje, pored nje patos od dasaka za spavanje, posude za hranu i vodu, oruđa za
kućne potrebe od kostiju, kamena i kremena

17. Butmirska kultura
- Keramika butmirske kulturne skupine je najraznovrsnija i
najdekorativnija keramička roba u čitavoj prelaznoj zoni.
- Zahvaljujući keramici, koja se odlikovala specifičnim osobinama,
i uz to često velikim umjetničkim vrijednostima, sam lokalitet
Butmir je dugo vremena zauzimao posebno mjesto u
južnoj Evropi
- Najdekorativniji su motivi u vidu meandra, vučijih zuba, i u vidu
slova K.
- U Butmiru se najviše razvio strogi geometrijski stil, a
pravolinijski motivi se javljaju u najviše varijacija pa je Butmir
nakon iskopavanja postao pojam spiraloidne i trakaste keramike
- Najveći broj plastičnih figura, izrađenh sa velikom pažnjom u
crnoglačanoj tehnici, prikazuje ženske likove.
- Jedan broj sačuvanih glava ljudskih figurina ima određene
osobine realistične umjetnosti, koje omogućavaju naziranje tri
osnovna rasna tipa: armenoide, negroide i europeide.
- Za većinu ženskih figura smatra se da su bile povezane sa
kultom žene, odnosno nekom boginjom plodnosti, što se
povezuje sa matrijarhalnim odnosima koji su vladali u
neolitskom periodu.

18. Zelena pećina Blagaj
- Prahistorijsko nalazište koje ne pripada Butmirskoj
kulturi.
- Zelena Pećina sastoji se od dva pripećka (abri),
tzv. Velike i Male pećine, a obe pripadaju jednom
jedinstvenom sistemu a odvojene su manjom
izbočinom stijene.
- Bila je naseljena nekoliko hiljada godina, od kraja
6. og milenijuma do početka 2. og milenijuma.
- Pronađeni su bogati nalazi keramike različite
vrste, starosti i ornamentike
- U Zelenoj pećini, kao i u Obre I nađene su kosti
djeteta, što govori o žrtvovanju djece radi
prosperiteta budućeg naselja. Bio je ovo širi
običaj na Balkanu.
- Ovdje su nađene i kultne vaze na četiri noge -
ritoni. Ovakve posude su jedna od bitnih
karakteristika srednjeg neolita na jadranskom
području

19. Kraj