Лекц №2
- 2. BTTemplates_ 100원대 PPT디자인_www.bizdesign.net
Тодорхойлолт
• СХҮЯ-ын зорилго, агуулга, арга зүй, төлөвлөлт,
зохион байгуулалтад тавигдах ерөхий бөгөөд түгэ
эмэл шаардлагуудыг сурган хүмүүжүүлэх зарчим
гэнэ. Нийгмийн дэвшил хөгжил, шинжлэх ухаан
техникийн ололт амжилтын нөлөөгөөр нөгөөтэй
гүүр сургалтын шинэ зүй тогтол бий болж багш
нарын тэргүүн туршлага хуримтлагдахын хэрээр
сурган хүмүүжүүлэх зарчим нь агуулгын хувьд б
оловсронгуй болж байна. Зарчим нь орчин үеий
н багш нарын туршлагын хуримтлал, сурган хүм
үүжүүлэх туршлагыг нэгтгэн дүгнэсэн тулгуур ү
ндэс дээр гарч ирдэг.
- 3. Зарчим
Хүмүүнлэг ардчилсан
байх зарчим
Шинжлэх ухааны
үндэстэй байх
Амьдрал хөдөлмөртэй
холбоотой байх
Эмх цэгц, зохион
байгуулалт, иж бүрэн
тогтолцоотой байх зарчим
Хүртээмжтэй байх
Хүндэтгэл шаардлагыг
хослуулсан байх
Хамт олноор нь
дамжуулан сурган
хүмүүжүүлэх
Сэтгэц, хувийн
онцлогийг харгалзан
сурган хүмүүжүүлэх
Мэдлэг, чадвар, дадал
Сурч танин мэдэх
хэрэгцээ
- 4. Монгол Улсын Шинэ Үндсэн Хуулиар хүн бүрий
н сурч боловсрох эрхийг баталгаажуулсны дагуу
боловсрол, сургуулийн зорилго нь ардчилсан нийгмий
н идэвхитэй иргэнийг төлөвшүүлэх, авьяасыг дээдлэх,
хүнийг хөгжүүлэх явдал мөн хэмээн заасан байдаг.
Энэ нь чөлөөт байдлыг дээдэлж, боловсролын
үйлчилгээг хүргэх явцдаа хүнд амьдрах аж төрөх
ухааныг зааж өгч, хөгжүүлэх, чөлөөтэй сэтгэх боломж
олгож буй хэрэг юм.
- 5. Энэхүү зарчмыг 2 чиглэлээр авч үзнэ.
• Сургалт-хүмүүжлийн агуулга нь шинжлэх ухааны мэд
лэг эзэмшүүлэхэд чиглэсэн, үнэн зөв нотлогдсон мэдэ
эллээр хангах бөгөөд энэ нь хэтэрхий нүсэр бус хичээл
ийн зүй зохистой харилцаагаар зөв зохицуулсан байх
• Багш сургалт-хүмүүжлийн ажлыг шинжлэх ухааны
үндэстэйгээр зөв зохион байгуулах, өөрөөр хэлвэл, хө
гжил хөдөлгөөнд нь зүй тогтлыг ухамсарлуулж, и
тгэл төгс болгож заахын сацуу мэдлэгийг олж авах арга
барилд сургах нь чухал.
- 6. • Энэхүү зарчим нь онол-практикийн нэгдлийг хангах зүй тогтол
дээр нь үндэслэж хүүхдийг амьдрал хөдөлмөрт бэлтгэх
зорилгыг шийдвэрлэхэд чиглэнэ. Үүний тулд сургалт-
хүмүүжлийн ажил болон онол практикийн зохистой харилцааг
тогтоох, практик хэрэглээний түвшинг нэмэгдүүлэх,
эзэмшсэн мэдлэгийг чадвар дадал болгох, онолын мэдлэгээ
практик дээш бүтээлчээр хэрэглэх, бие дааж ажиллах арга
барилд сургах, сурагчийн хувийн туршлага дээр тулгуурлах,
дадлагын хичээлийн жинг нэмэгдүүлэх зэрэг өөрчлөлт
шинэчлэлтийг хийж байна. Мөн багш сурагчдад сурах сургах
үйлээ шинжлэх ухааны үндэстэйгээр зохион байгуулах, өөрөөр
хэлвэл, бага цагт баг хүч зарцуулж хөдөлмөрийн өндөр
бүтээмжтэйгээр ажиллан амжилтанд хүрэхүйц хамгийн
оновчтой хөдөлмөрийн зохион байгуулалтын арга барилд
сургахыг чухалчилж байна.
- 7. • Бүх юмс үзэгдэл өөр хоорондоо нарийн нягт холбоо
уялдаатай, учир шалтгааны хамааралтай оршино.
Учир шалтгаангүй аяндаа санамсаргүй байдлаар
үүсэх юмс үзэгдэл гэж үгүй. Иймээс сурагчдад юмс
ыг дотоод нарийн холбоо хамаарал, бүтэц, логик
холбоо, дэс дарааллыг таниулж бүхэл бүтэн цогц
тогтолцоог судлуулах явдал чухал юм. СХҮЯ нь
өөрөө дэс дараалалтай, зохион байгуулалттай
байдаг бөгөөд тодорхой зарчмаар хэрэгждэг. Үүний үр
дүнд залгамж уялдаа холбоо тогтож, тулгуур үндэслэл
бий болно. Багш ярихынхаа логик уялдаа
холбоо, дуу хоолойны өнгө аяс, хэмнэлд анхааран
суралцагсдыг итгүүлэх чадвартай байвал зохино.
- 8. • СХҮЯ нь сурагчдын идэвхийг өрнүүлэн, бие даан
ажиллах арга барилд сургаж бүтээлч сэтгэлгээг
хөгжүүлэхийн сацуу хүртээмжтэй байх ёстой.
Өнөөгийн сурган хүмүүжүүлэх үйл явц нь сурагчд
ад мэдлэгийг шууд бэлнээр өгч хуулбарлуулан тогто
олгох замаар эзэмшүүлэх бус тэднийг өөрсдийг нь
бие даасан идэвхтэй, бүтээлч үйл ажиллагаанд татан
оруулах, өөрсдөөр нь мэдлэг бүтээлгэх, оюун ухааны
арга барил эзэмшүүлж боловсрол олгоход зорьж
байна. Ингэж зохион байгуулагдсан сургалт хүмүүжл
ийн ажлын явцад мэдээж зарим нэгэн бэрхшээл
тохиолдоно. Гэхдээ энэ нь хөгжлийн үндэс суурь бо
лох талтай. Учир нь үүссэн бэрхшээлийг даван туула
х явцад илүү ихийг сурч, хөгжиж байдаг учиртай.
- 10. Хариулт
• Тэр эмэгтэй нөхрийнхөө бэлэглэсэн алта
н цагийг тайлахаа мартсанаа гэнэт санаа
д ийнхүү дуу алдсан байна. Энэ цаг нь ус
ны хамгаалалтгүй байсан байна.
- 11. • Хүний сайн талыг нь олж илрүүлэх нь түүнийг өөртөө
итгэх итгэлтэй болгохын зэрэгцээгээр ололт амжилтыг нь
олж харах багшийн хүмүүнлэг харилцаа нь түүний сурга
лт-хүмүүжлийн ажилд чухал ач холбогдолтой. Энэ нь баг
шаас сурагчид өгөх хүндэтгэл бөгөөд түүний зэрэгцээ
гээр ухаалаг шаардлагатай хослох ёстой. Шаардлага гэдэг
нь сэтгэл санааны эсрэг зүйл биш харин хүндэтгэлээр дам
жин хүний зөв сайн чанарыг хөгжүүлэхэд чиглэнэ.
• Шаардлага нь суралцагчдын өмнө тодорхой нэгэн зорилго
болон тавьдаг бөгөөд түүнийг
• шууд зааварчилгаа өгөх, тушаал хэлбэрээр тавих
• шууд бус хүсэх, итгэл хүлээлгэх, зөвлөх, сайшаах, хошин
шог байдлаар санаагаа илэрхийлэх гэх мэт гэж 2 ангилдаг
.
- 12. • Бие хүний үзэл, ухамсар, итгэл, дотоод хөгжил төлөвшилд хүрээлэ
н байгаа нийгэм, бүлэг, хамт олон нөлөө бүхий хүчин зүйл нь болд
ог. Хамт олон нь хүнийг хүмүүжүүлэх, төлөвшүүлэх чухал нөхцөл
гэдгийг сурган хүмүүжүүлэх онол практик нэгэнтээ нотолжээ. Инг
эснээр бие хүний бодгаль шинж чанарыг үгүйсгээгүй харин ч
хамт олны нөхөрсөг хамтын үйл ажиллагаа, эвсэг хүмүүнлэг
харилцаа нь бие хүний ёс суртахууны үнэ цэнэ бүхий шинж чанар
уудыг төлөвшүүлж, бүх талаар хөгжих нөхцөл бүрдүүлж өгч байд
аг. Хамт олон гэдэг нь зүгээр л нэг хэсэг бүлэг хүмүүсийн бөөгнөр
өл биш тодорхой зохион байгуулалттай, үе шаттайгаар үүсэн
хөгждөг нарийн бүтэцтэй нийгмийн бүлэглэл юм. Энэ утгаараа
аливаа хамт олон нь дараах шинжийг өөртөө агуулж хамт олны
төлөвшлийг тодорхойлж болдог. Үүнд:
• Нэгдмэл нэгэн зорилготой, хамтран бүтээлч үйл ажиллагаа
явуулдаг
• Хөгжиж нягтрах зүй тогтолтой, нарийн бүтэц зохион байгуулал
ттай, өөрийн удирдлага, гишүүдтэй, гишүүд бүр өөр өөрийн гэсэн
үүрэг хариуцлагыг хүлээсэн,
• Харилцан бие биедээ тусладаг, хамтран хийж бүтээдэг, нөхөрлөж
үерхдэг, харилцан бие биенийхээ нэр хүндийг дээдэлдэг .
- 13. • Хүний хөгжил тодорхой цаг үед өөрийн дотоод зүй тогтол, үе шаттайгаар
явагддаг. Хүний нас нэмэгдэхийн хирээр шинэ шинэ чанарууд бүрэлдэх то
гтож хүний хөгжлийн явцад хувьсан өөрчлөгдөж байдаг зүй тогтолтой.
Мөн хөгжлийн нэг үе шат нь дараагийн үе шатын үндсийг тавьж байдаг
залгамж холбоотой юм. МУ-ын боловсролын тухай хуулинд
• Сургуулийн өмнөх
• Бага
• Дунд
• Дээд гэж боловсролын түвшинг ангилдаг бөгөөд энэхүү ангилал нь хүүх
дийн нас сэтгэхүйн хувийн хөгжил онцлогтой нь салшгүй холбоотой байх
зарчмаар хэрэгжиж байдаг. Нөгөөтэйгүүр хүн бүр өөрийн гэсэн дахин
давтагдашгүй онцлогтой нь сургалт-хүмүүжлийн ажлын зохион байгуула
лтад нөлөөлөх хүчин зүйл болж байдаг. Өнөөдөр энэ зарчим “Шавь төвтэ
й сургалт”-д жинхэнэ биелэлээ олж байгаа бөгөөд хүүхдийн сэтгэцийн онц
лог, сэтгэлийн хөдөлгөөн, зан төлөв, темпераментийг харгалзан төрөлжүү
лэн хөгжүүлэх арга барил хэрэгжүүлснээр хүүхдүүдийг сонирхлоор нь
секц дугуйланд хамруулах, сонирхдог хичээлээр нь сонгон ангид сургах
зэргээр нөөц боломжийг сургалт-хүмүүжлийн ажилд хэрэгжүүлж байгаа
нь СХҮЯ-ыг амжилттай хэрэгжүүлэх үндэс, баталгаа болж байгаа юм.
- 14. Шинжлэх ухааны баримт, ухагдахуун, зүй тогтлыг сурган хүмүүжүүлэх т
одорхой чиглэлээр эзэмшсэний танин мэдсэний үр дүнг мэдлэг гэж тодор
хойлно. Мэдлэг нь сэтгэхүйн үйл ажиллагааны үр дүнд ухаан, үзэл бодол,
итгэл үнэмшил бүрэлдэн тогтох нөхцөл болдог. Мэдлэг эзэмших нь нэг та
лаас сурган хүмүүжүүлэх үйл ажиллагаа, нөгөө талаас хүүхдийн сурч хүм
үүжих, танин мэдэх идэвхтэй, ухамсартай, бүтээлч шинж бүхий үйл ажил
лагаа юм.
Мэдлэг эзэмшилтийн чанар нь
• Системтэй-системгүй,
• Гүн-өнгөц,
• Бат бэх-бат биш,
• Уян хатан-нэг загварын,
• Өргөн-явцуу,
• Онол-практикийн гэх мэт болно.
Чадвар: Мэдлэгээ практикт хэрэглэх боломжтой, батжин бэхжсэн арга барил
юм.
Олон дахин давтан хийсний үндсэн дээр ухамсар оюун санааны хүчлэл бараг
шаардахгүйгээр автоматчилагдсан үйлийн чадварыг “дадал” гэнэ..
- 15. • Хүний сонирхол нь хэрэгцээн дээр тулгуурлан төлөвшиж, шинэ
шинэ хэрэгцээг бий болгох бөгөөд бодит хэрэгцээг хүний ухамс
раар нь дамжуулан идэвхжүүлдэг. Хүний үйл ажиллагааг идэвх
жүүлэх эх булаг зорилго, зорилт, сонирхлоос гадна болох хэрэг
цээ бол хүнийг тодорхой чиглэлтэй ажиллаж, биеэ тодорхой чиг
лэлтэй авч явахад түлхэц болдог хүчин зүйл юм.
• Хэрэгцээг хангах үйл ажиллагаа нь түүнийг төлөвшүүлэх үндэс
мөн боловч аливаа хэрэгцээ дангаараа хүнийг тодорхой үйл ажи
ллагаанд идэвхжүүлэн оруулахад хангалттай биш. Үүний тулд з
аавал үйл ажиллагаа явуулах нөхцлийг бүрдүүлэх шаардлагатай
• Бололвсролын шинэчлэлийн нэгэн тулгамдсан асуудал бол үйлд
вэрлэх хүчний түвшин, үйлдвэрлэлийн харилцааны шинж байдл
аас хамаардаг, суралцагсдын хэрэгцээ сонирхол, авъяасыг судла
н, үүндээ тулгуурлан сургалтыг явуулах явдал юм.
- 16. Бие даан судлан унших ном
• Бор Б, Нямаа Б. “Сурган хүмүүжүүлэх зүйн
зарим асуудал”. УБ.,2001
• Дашзэвэг Б, “Засан хүмүүжүүлэх хөдөлмөр
ийн сурган хүмүүжүүлэх зүй” УБ.,1976
