Fəlsəfə

1. Fakültə: İTİF
İxtisas: İnformasiya Texnologiyaları
Qrup: 683.19
Fənn: Fəlsəfə
TƏLƏBƏ: Taleh Rzayev
MÜƏLLİM: Əhmədov Bədəl

2. Mövzu: Fəlsəfə , onun predmenti
və elmlər sistemində yeri

3. Plan
Fəlsəfə Termini
Fəlsəfənin predment sahələri
Fəlsəfənin cəmiyyətdə rolu
Fəlsəfənin elmlər sistemində yeri

4. Fəlsəfə Termini
Fəlsəfə termininə ilk dəfə Pifaqorda
təsadüf edilir. Xüsusi elm kimi onu ilk
dəfə Platon fərqləndirmişdir. Fəlsəfə form
alaşmış bir elm kimi quldarlıq
cəmiyyətində meydana gəlmişdir. İlkin
fəlsəfi görüşlərin şərqə məxsus olmasına
baxmayaraq, fəlsəfə sistemli bir elm kimi
ilk dəfə Yunanıstanda öyrənilmişdir.

5. Fəlsəfi dünyagörüşü sistemində «dünya-insan münasibətləri» aparıcıdır.Bu
məsələ hər bir konkret fəlsəfi problemin ümumi əsasını təşkil edir.
Fəlsəfənin predmetini aşağıdakı kimi ifadə etmək olar.
Fəlsəfə “dünya-insan”
münasibətlərinin ən ümumi
tərəfləri, prinsipləri və
qanunauyğunluqları haqqında
elmdir.
Maddi ilə mənəvinin, materiya ilə
şüurun münasibəti məsələsi
fəlsəfədə həmişə əsas yer tutur.
Buna münasibətdə isə, fəlsəfə
tarixində iki istiqamət(materializm
və idealizm) mövcuddur.

6. Materializm öz məzmunu və mahiyyəti etibarilə, həm də ger
çəkliyi əks etdirməsi cəhətdən elmə yaxındır, onunla qovuşur.
Materiyanı müəyyənedici, ilkin hesab edənlər materializm
cərəyanına və onun müxtəlif məktəblərinə (sadəlövh,
mexaniki, metafiziki, maarifçi, klassik materializm və s.) -
varlığı, materiyanı şüur əsasında izah edən, ideyaları ilkin
əsas, başlanğıc kimi götürənlər isə idealizmə və onun müxtəlif
növlərinə (obyektiv idealizm və subyektiv idealizm) mənsub
olmuşlar. Bu cəhətdən obyektiv idealizm insandan,
bəşəriyyətdən kənarda, ondan asılı olmayaraq obyektiv
«mövcud olmuş» «dünya ruhu», «mütləq ideya»nı əsas
götürməklə, subyektiv
Materializm

7. İdealizm
İdealizm insan şüuruna istinad etməklə fərqlənmişlər. İdealizmin isə dinlə qovuşduğunu qeyd edən filosoflar
idealizmi «incələşmiş din», «dinçiliyə yol» və s. adlandırmışlar. Düzdür, bu cür təhlil həqiqətə uyğundur və
əsasən qəbul edilməlidir. Hər iki fəlsəfi cərəyan gerçəkliyin müxtəlif mövqelərdən izahıdır, insan idrakının
məhsuludur; idrak isə düz xətt üzrə inkişaf etmir; idrakın inkarlı, spiralabənzər inkişafı müəyyən yenilmələrin
dəqiqləşməni, fikir plüralizmini zəruri surətdə doğurur. Bu yolla mövqelər aydınlaşır, həqiqətə yaxınlaşır, fikir
plüralizmindən fikir aydınlığına keçilir.

8. Fəlsəfənin cəmiyyətdə rolu
Fəlsəfənin cəmiyyətdə rolu onun funksiyalarında ifadə olunur. İdraki (qnoseoloji) funksiyanı yerinə yetirərək fəlsəfə
təbiət, cəmiyyət və təfəkkürün mahiyyətınin və qanunauyğunluqlarının dərk edilməsinə kömək edir. Müasir
təbiətşünaslıq və ictimai elmlərlə sıx əlaqədə fəlsəfi dünya-görüşnə yiyələnmiş insan, dünyanın təbiı-elmi
mənzərəsini mənimsəyir, ətrafında baş verən çoxsaylı təbii və ictimai hadisələrin mahiyyəti və səbəbləri haqqında
elmi-obyektiv nəticələrə gələ bilir, onların inkişaf qanunauyğunluqlarını dərk edir, cəmiyyətdə düzgün həyat
proqramı tutur. Gerçəklik haqqında əldə etdiyi müxtəlif biliyi nəzəri sistem halında ümumiləşdirir, dünyagörüşü
faktına çevirir.

9. Fəlsəfənin ümumi anlayışları
Fəlsəfə mövcudatın əsası, varlıq, materiya, şüur və s. kimi ən ümumi
anlayışlar haqqında nəzəri müddəalarını işləyib hazırlayarkən özünün
ontolojı funksiyasını (ontologiya - yunanca «ontos» (mövcudluq) və
"loqos" (təlim) mənası yerinə yetirir. İnsan fəaliyyəti haqqında təlim ilə
fəlsəfə özünün praksioloji («praktikos» - yunanca fəaliyyət deməkdir),
bəşəri sərvətlər (dəyərlər) haqqında ideyaları ilə isə aksioloji («aksios» -
yunanca dəyər, sərvət deməkdir) fünksiyasını həyata keçirir. Məhz
bunlar da göstərir ki, dünyagörüşün rasional-nəzəri forması olan
fəlsəfənin qədim dövrdən indiyədək ən başlıca vəzifəsi ən ümumi ideya
və təsəvvürləri, ən ümumi qanun və kateqoriyaları işləyib hazırlamaqdan
ibarət olmuşdur.
Metodoloji funksiya cəhətdən fəlsəfə, dialektik metod prinsiplərinə
(ziddiyyətlilik, inkarlıq, yeninin qarşısıalınmazlığı, özüinkişaf və s.)
istinadən insana təbii və sosial gerçəkliyin dərk edilməsi və dəyişdirilməsi
üçün ümumi yanaşma üsulu, qayda və metod verir, ümumi nəzəri-fəlsəfi
metodoloji prinsiplərlə onu silahlandırır.

10. Dünyagörüşü sistemində fəlsəfə həm də
şəxsiyyətlə təbiət və cəmiyyət hadisələri arasında
əlaqə və münasibətləri, insan təcrübəsinin bütün
formalarını tənzim edərək inteqrativ funksiyanı da
ifadə edir. Ayrı-ayrı elmlərin nailiyyətlərini
əlaqələndirib onlardan düzgün elmi-fəlsəfi
dünyagörüşü nəticələri çıxarmağa imkan verir.
Müxtəlif ictimai şüur formalarını əlaqələndirərək,
qarşılıqlı zənginləşmə əsasında fəlsəfə şəxsiyyətin
dünyagörüşünün mənəvi, siyasi, estetik, hüquqi və
s. əsaslarını hazırlamaqla cəmiyyətdə maddi və
mənəvinin qarşılıqlı münasibətinin rol və
əhəmiyyətini müəyyən edir.

11. Fəlsəfə - bəşər tarixini nəzəri ümumiləşdirdiyindən, müasir və gələcək insan
fəaliyyətini elmi cəhətdən əsaslandırdığından ümumbəşəri məzmun daşıyır. Fəlsəfə -
bəşəri dəyərlərə istinad edir və özü də bu dəyərlərin başlıca nümunələrindən biridir.
Fəlsəfə heç də təkcə keçmişə və indiyə deyil, həm də gələcək haqqında mükəmməl
ideya və prinsiplər müəyyən etməyə - qabaqgörənliyə imkan verir. Qabaqgörənlik
baxımından fəlsəfi dünyagörüşü şəxsiyyətə sosial-siyasi hadisələrin inkişaf ehtimalını
düzgün qiymətləndirmək, inkişaf meylinin zəruri əlaqələrini tapmaq, aydın elmi
mövqedən çıxış etmək, dərin intuisiya, zəngin təfəkkür və boyük həyati təcrübə
əsasında hadisələri qabaqlamaq və gələcəyin modelini yaratmaq imkanı verir.

12. Fəlsəifənin tənqidi funksiyası da vardır. Belə ki, o
bütün əvvəlki mədəni irsi, mifoloji, dini təsəvvürləri,
tarixi-fəlsəfi təlimləri tənqidi təhlil edib, yaradıcı
qiymətləndirməyə, mürəkkəb fəlsəfi problemlərin
müasir həllini verməyə çalışmışdır.
Bu baxımdan, istər fəlsəfə tarixindən, istərsə də
müasir elmi-tədqiqat ədəbiyyatlarında fəlsəfənin
müxtəlif tərifləri verilir. Onların hamısında, xüsusilə
XIX-XX əsrlər dövründə fəlsəfəyə varlıq və idrakın ən
ümumi qanunauyğunluqları, insanın dünyaya
münasibətlərinin ən ümumi prinsipləri haqqında elm
kimi tərif verilmişdir.

13. Fəlsəfənin elmlər sistemində yeri
Fəlsəfə elmlər sistemində mühüm yer tutur. Fəlsəfə və
digər elmlər bir kök üzərində yüklənmiş, sonralar
şaxələnmişdir. 17-18-ci əsrlər də elmin ayrı-ayrı sahələrinin
formalaşması və onların fəlsəfə adlanan ümumi bilikdən
ayrılması kimi formalaşması prosesi bəşər mədəniyyəti
tarixində mühüm hadisə idi. Həmin vaxtdan etibarən
fəlsəfə nəzəri-elmi biliyin xüsusi forması kimi inkişaf
etməyə başlayır. Fəlsəfənin bir elm kimi qərarlaşması İ.
Kantın adı ilə bağlıdır. Elmləri adətən beş böyük qrupa
bölürlər: fəlsəfi elmlərə, hümanitar elmlər, təbiətşunaslıq,
dəqiq və texniki elmlər. Elmlərin belə təsnifatında fəlsəfə
mərkəzdə durur. Bu o deməkdirki, fəlsəfə bütün elmləri bir-
biri ilə əlaqələndirən vəsilə rolunu oynayır.
Elmlər sistemində fəlsəfənin başlıca vəzifəsi ondan ibarətdir
ki, o, bir çox elm sahələrinin nailiyətlərini ümumiləşdirərək,
təbiəti, cəmiyyəti, insanı öyrənən elmlərin bir növ
inteqrasiya vasitəsi kimi çıxış edir.
Immanuel Kant

14. Fəlsəfənin tədqiq etdiyi problemlər müəyyən mənada digər elmləri
də maraqlandırır. Fizika, riyaziyyat, kimya, biologiya, pisxologiya,
etnoqrafiya, sosiologiya, tarix, təbiət, hüquq, ədəbiyyatşünaslıq,
siyasətşünaslıq, iqtisadiyyat və s. elmlərin öyrəndiyi proses və
hadisələrin tənqidi mahiyyətcə fəlsəfi problemlərin qoyuluşuna
gətirib çıxarır. Fəlsəfə onun tarixi və etika, estetika kimi sahələri
nəinki, elmi –nəzəri, həm də praktik əhəmiyyətə malikdir. Elm
dəyərli nəzəri əsaslara malik olduqda fayda verə bilər. Məlumdur
ki, müasir elmi-texniki tərəqi şəraitində insan kibernetik
qurğulardan, atom enerjisindən istifadə etməklə, kosmosu fəth
etməklə və i. a. böyük xaruqələr yaradır. Lakin elə anlarda olur ki,
insanın elm və texnikanın gücü ilə yaratdığı silahlar onun öz
əleyhinə çevrilir. Bunun üçün faciəvi Cernobil hadisəsini yada
salmaq kifayətdir. Bir cəhətidə unutmaq olmaz ki, elm-texniki
tərəqqi sayəsində insanın fiziki qüdrəti, onun təbiətə təsiri nə
qədər artsada mənəviyyatı bir o qədər cılızlaşır.

15. Müasir elmi ideyaların əksər qismi vaxtı ilə fəlsəfə tərəfindən irəli
sürülmüşdür. Antik yunan filosofları Levkipp və Demokritin
maddənin atom qurluşuna dair fikirlərini, P. Dekartin refleks
anlayışını, hərəkətin saxlanması pirinsipini, fransız filosofu P.
Qassendinin və məşhur M.V. Lomonosovun molekulların
atomlardan ibarət mürəkkəb hissəciklər şəkilində mövcüd olmasına
dair nəzəriyələrin və s. buna misal göstərmək olar. Eyni zamanda
elm tərəqqi etdikcə fəlsəfəni əhəmiyyətli dərəcədə
zənginləşdirmişdir. Fəlsəfənin müstəqil elm sahəsi kimi
formalaşması da humanitar, texniki, təbiətşunaslıq elmlərlə
biləvasitə bağlıdır. Məhz həmin elmlərin inkişaf prosesində
fəlsəfənin yeni-yeni problemləri əmələ gəlmişdir.
Müasir dövürdə fəlsəfənin digər elmlərlə qarşılıqlı əlaqə dairəsi
daha da genişlənmişdir. Fəlsəfə varlıqla şüurun unversal
münasibətini, onların ən ümumi inkişaf qanunlarını öyrənərkən
“insan-dünya” problemini tədqiq edən bütün başqa elmlərin
nailiyyətlərindən bu və ya digər dərəcədə istifadə edir. Bunsuz o,
inkişaf edə bilməz. Onun tədqiqat metodları da məhz həmin
prosesdə formalaşmışdır. Fəlsəfənin başqa elmlərlə, biliyin digər
sahələri ilə qarşılıqlı əlaqəsi onun inkişafının zəruri şərtidir.
P.
Qassendi
P.
Dekart
Demokrit
Levkipp

16. Fəlsəfə, onun predmeti və
cəmiyyətdə rolu
Fəlsəfə, onun predmeti və
cəmiyyətin mənəvi inkişafı
• http://kkainnatt.blogspot.c
om/2017/04/flsf-onun-
predmeti-v-cmiyytd-
rolu.html
• https://kayzen.az/blog/fəls
əfə,-onun-predmeti-və-
cəmiyyətin-mənəvi-
inkişafı.html

17. DİQQƏTİNİZƏ GÖRƏ
TƏŞƏKKÜRLƏR...