12 Lurra eta lurraren dinamika

1. 1
12 - LURRA ETA LURRAREN
DINAMIKA

2. 2
2
3 LURRAREN AZTERKETA
 Lurraren egitura eta osaketa aztertzeko bi
metodo daude:
 Zuzeneko metodoak: in situ edo
laborategian
 Zeharkako metodoak: lur barneari
buruzko hipotesiak egiten dira, baina
zuzenean lurra aztertu gabe

3. 3
3
3.1. Zuzeneko metodoak
 LURRAZALEKO HARRIAK BEHATZEA
 Beti azalean egon dira?
 Non sortu ziren?
 MEHATZEAK ETA ZUNDAKETAK
 Lortu den sakonera handiena:
 Tenperatura bertan:
 LABORATEGIKO ESPERIENTZIAK

4. 4
4
3.2. Zeharkako metodoak
 METODO GRABIMETRIKOAK
 Zer aztertzen da?

5. 5
5
 METODO MAGNETIKOAK
 Zer aztertzen da?
 Zergatik sortzen da?
 Zer eragiten die harriei?

6. 6
6
 METEORITOEN IKERKETA
 Zergatik aztertzen dira?
 Hiru mota:




7. 7
7
 METODO GEOTERMIKOAK
 Lurraren barneko tenperatura lurrazalean nola banatzen
den aztertzen du
 Zergatik dago lurrazala bero?
 Tenperatura altuenak:
 Tenperatura baxuenak:

8. 8
8
 METODO ELEKTRIKOA
 Harriek elektrizitatea garraia dezakete?
 Zergatik?

9. 9
9
 METODO SISMIKOA
 Zer aztertzen du?
Uhin motak
o P uhinak:
o S uhinak:
o Azalekoak: -
-

10. 10
10
LURRIKAREN BANAKETA LUR PLANETAN
 Non gertatzen dira gehienbat?

11. 11
UHIN SISMIKOEN JOKABIDEA
 Uhinek zeharkatzen dituzten harrien gogortasuna handitzean,
uhien abiadura ________________ egiten da
 Zenbat eta sakonago, abiadura ______________, materialak
gero eta _____________ direlako
 Zein dira azkarrenak: P uhinak
S uhinak
 Material solidoak zeharkatzeko gai dira ___ eta ___ uhinak
 Material likidoak zeharkatzeko gai ___ uhinak bakarrik dira
 Uhinek, material batetik bestera igarotzean bi gauza egin ditzakete:
_____________ edo _____________. Uhinen ______________
eta _____________ aldaketak neurtuz, lur barneko _______
______________ non dauden jakin dezakegu.

12. 12
12
 Beheko irudia ikusiz, mantua zein materialekoa dela esango
zenuke?
 Eta kanpoko nukleoa?
 Eta barrukoa?

13. 13
4.1. Lurraren barrualdeari buruzko ereduak
 Lur barnea geruzatan banatua dagoela esaten da. Geruza
horiek sailkatzeko bi eredu erabiltzen dira:
 Eredu dinamikoa:

Eredu geokimikoa:
4 LURRAREN EGITURA

14. 14
EREDU DINAMIKOA EREDU GEOKIMIKOA

15. 15
4.2. Gaur egungo eredua
 Aurreko bi ereduen ________________ da
 Aztertuko diren geruzak (jarri sakonera):
 AZALA: -
-
 MANTUA: -
-
 NUKLEOA: -
-

16. 16
AZALA
 Non amaitzen da:
 Zein bi mota daude:
 Egitura nola aztertuko den:
EGITURA BERTIKALA
EGITURA HORIZONTALA

17. 17
Azal ozeanikoa
 Egitura horizontala:
 Hiru atal ditu: lautada abisala, dortsala eta ertz
kontinentala
 Beheko irudian ikusten dira hiru atal horiek. Jarri nondik nora
diren eta azal ozeanikoa zehazki zein den:
 Zaharra ala gaztea da? Leku guztietan berdin?

18. 18
 Azal ozeanikoen adina

19. 19
 Egitura bertikala:
 Lodiera:
 Geruzak:
 Nola sortzen da sedimentu
geruza:
 Nola osatzen dira basaltozko
geruza:
 Antzinatasuna:

20. 20
Azal kontinentala
 Egitura horizontala:
 Zein bi zati sartzen dira bertan:
 Kontinenteen barruan zein bi zati daude:

21. 21
 Egitura bertikala:
 Lodiera:
 Osaketa edo egitura:
 Gainazalean zer
dago gehienbat:
 Antzinatasuna:

22. 22
MANTUA
 Non hasten da:
 Non amaitzen da:
 Zein bi zatitan banatzen da:

 Nondik nora:

 Nondik nora:

23. 23
Goiko mantua
 Goiko parteak, eredu dinamikoan ikusi zen bezala, azalarekin
batera ___________ osatzen du
 Goiko geruza hori ________ ____________ izeneko zatietan
dago zatikatua
 Litosferaren azpian mantua ez da guztiz __________, neurri
batean _________ dauden harriek osatzen dute
 Zerk erakusten digu hori?
 Litosferaren azpiko geruza horri ____________ deitu zitzaion
 Halere, geruza hori ez dela benetako geruza bat esaten da orain,
uhin sismikoen jarrera hori ____________
____________________ lekuetan soilik gertatzen delako

24. 24
Beheko mantua
 Uhin sismikoen abiadura ______________ erakusten du
bertan dauden materialak goiko mantuan baino
_____________ direla
 Halere, nolabaiteko ______________ dute bertako materialek

25. 25
 Mantuaren eta nukleoaren arteko muga:
 Mantuaren azken _____ kilometroak hartzen ditu ___ km
gora-behera
 Uhin sismikoak ___________ egiten dira bertan
 Horrek adierazten du bertan dauden harriak __________
daudela
 Material horiek ________ joan daitezke ________tik
__________ra

26. 26
NUKLEOA
 Nondik nora (km-ak eta izenak):
 Osaera kimikoa:
 Zatiak:
 Kanpoko nukleoa:
 Distantziak:
 Egoera fisikoa:
 Bestelako ezaugarriak:
 Zer eragiten du:
 Barruko nukleoa:
 Distantziak:
 Egoera fisikoa:

27. 27
5 LURRAREN DINAMIKA
AZALTZEKO HIPOTESIAK
 Mendien eraketari buruzko hipotesiak






28. 28
 Finkotasunean oinarrituriko hipotesiak:
 Kontinenteak __ direla mugitzen dio eta __ direla _______ mugitu
 Mendiak indar __________ eraginez eratu zirela dio
 Mugimenduan oinarrituriko hipotesiak:
 Kontinenteak ___________ egin dira historian zehar
 Kontinenteen jitoa
 _____________ek proposatu zuen
 Ozeano hondoa hedatzea
 Itsas hondoen _____________ hobeto ezagutu zenean, hauek __________
egiten direla konturatu ziren, __________ ______________ bi aldetara
hain zuzen
 Plaken teoria tektonikoa
 _______ ________________en mugimenduen eraginez mugitzen dira
kontinenteak

29. 29
Zerk forgatzen du kontinenteak mugitu egin direla?
FROGA GEOLOGIKOAK
o Urrun dauden kontinenteek _________ baten gisan bat egiten
dutela ikusi zuten
o Kontinenete bateko eta besteko mendikateen eta harrien artean
______________ ikusi ziren

30. 30
FROGA PALEOKLIMATIKOAK
o Orain dela ______ milio urte izan zen glaziazioak _________
batzuk utzi zituen harrien gainean
o Orain marka horiek kontinente desberdinetan ikusi daitezke,
adibidez:
o Horrek adierazten du kontinente horiek glaziazioa gertatu zen
garaian _____________ zeudela

31. 31
FROGA PALEONTOLOGIKOAK
o Fosil ____________ aurkitu dituzte elkarrengandik urrun dauden
kontinenteetan

32. 32
FROGA PALEOMAGNETIKOAK
o Harrien barruan dauden mineralen _____________ aztertzen da
o Hauek _________ ___________ arabera orientazio jakin bat
hartzen dute eta ______ _____________ non zegoen zehaztu
daiteke
o Ipar poloa desplazatuz joan da milioika urtetan zehar, baina
eurasiako datuak aztertuz eta ipar amerikako datuak aztertuz,
desplazamendu hori ez dator bat
o Horrek adierazten du kontinente horiek ez zirela beti _______
__________ egon

33. 33
6 PLAKEN TEKTONIKARI BURUZKO
TEORIA
o Hiru ideia nagusi:
 Litosfera ______ izeneko zatietan banatua dago
 Plaka horiek ________ egiten dira
 Plaken ertzetan ________ ___________ handia dago
o Plaken osaketa:
 Plakek duten litosfera motaren arabera bi motakoak izan daitezke:
•
•

34. 34
PLAKEN ERTZAK
o Plakek ertzak hiru motakoak izan daitezke:
 Bloke dibergenteak:



 Bloke konbergenteak:



 Alboko mugimendua dutenak:


35. 35
o Adierazi irudiko plaka bakoitza zein motakoa den.Adierazi baita bi
ertz dibergente, bi konbergente eta bi faila eraldatzaile.

36. 36
6.2. Ertz dibergenteen dinamika
o Bi egitura mota osatzen dira inguru hauetan:
__________________ __________________

37. 37
DORTSAL OZEANIKOAK
o Ezaugarri nagusiak:
 Luzera:
 Altuera:
 Mendilerro kopurua:
 Erdian:
 Sumendi jarduera:
 Zerrenda paleomagnetiko simetrikoak:

38. 38
KONTINENTE BARRUKO RIFT-A
o Ertz dibergenteak _____________ barruan azaltzean osatzen
dira
o ____________________ forma dute
o Denborarekin _____ barruan sartu eta aurrerago ________
____________ bat osatuko da bertan

39. 39
o Ertz dibergenteen eboluzioa. Jarri irudi bakoitzaren azpian bertan
gertatzen diren aldaketa nagusiak

40. 40
6.3. Ertz konbergenteen dinamika
o Bi plakek elkar talka egitean _________ gertatzen da
o Dentsitate __________ duena, dentsitate txikiena duenaren
_____________ sartzen da. Horrela osatzen da __________
planoa
o ____________ eta ______________ handiko guneak izaten dira
o Plaka subduzitua angelu _____________ sartzen da zaharra eta
dentsoa bada eta angelu ____________ gaztea eta arina bada
o Angelua zenbat eta txikiagoa izan, marruskadura _____________
da eta ondorioz lurrikarak ______________ dira

41. 41
o Ertz konbergente motak:
OZEANO-OZEANO KONBERGENTZIA
o Plaka subduzitua __________ eta ___________ da
o Lurrikarak:
o Jarduera magmatikoa:

42. 42
o Sortzen diren egitura tipikoak:
______________ ________________
ALEUTIARRAK
JAPONIA

43. 43
OZEANO-KONTINENTE KONBERGENTZIA
o Plaka ____________ plaka ___________ren azpian sartzen da
o Angelu ____________ sartzen da
o Horregatik, ______________ handia da
o Gainera _____________ ere handia da
o Ertzari paraleloa den mendikatea osatzen da
o Adibide tipikoa:

44. 44
KONTINENTE-KONTINENTE KONBERGENTZIA
o Plaka bat ere ez da bestearen azpian sartzen (subduzitzen)
o Horren ordez elkarren aurka talka egin eta ____________ bat sortzen da
o Adibide tipikoak:

45. 45
6.4. Faila eraldatzaileen dinamika
o Bi plakek ___________ mugimendua dute
o __________tan agertzen dira gehienetan, ___ km-rik behin
o _____________ handia sortzen da failen artean eta horren
ondorioz __________ ___________ handia egoten da inguru
horietan
o Abibide tipikoa: __________________

46. 46
6.5. Plaken barrualdeko dinamika
o Katean kokaturiko uharteen formazioa:

47. 47
o Prozesu geologiko batzuk plaken ertzetatik urrun gertatzen dira
o __________ ___________tik harriak igo daitezke eta litosferan
_______ _______ bat osatu, harriak _________ egoeran pilatuz
o Magma hori pixkanaka irten daiteke azal ozeanikoko puntu batean
_________ bolkanikoak osatuz
o Uharte horiek _________ kokatzen dira, azal ozeanikoa
desplazatu egiten baita gune beroaren gainean
o Horrela, mutur batean daude uharte zaharrenak, aktibitate
bolkaniko ___________ dutenak eta beste muturrean uharte
______________,aktibitate bolkaniko handiena dutenak
o Adibide tipikoa:

48. 48
o Faila eraldatzaileak dortsal ozeanikoetan:

49. 49
7 PLAKEN ERAGILEA
o Hiru eredu proposatu dira historian zehar. Hirugarrena da gaur
egun onartzen dena:



o Hiru ereduek gauza bat dute komunean. Mugimenduaren eragilea
_________ lur barnean duen banaketa desorekatua da.

50. 50
7.1. Konbekzioaren eredua
o Konbekzioa-korronteak _________an gertatzen dira
o Plaka litosferikoak ___________ bezala daude korronte horien
gainean
o Zergatik baztertu zen:

51. 51
7.2. Astenosferaren eredua
o Zein geruzetan geratzen dira konbekzio-korronteak:
o Zergatik baztertu zen:

52. 52
7.3. Sakoneko subdukzioaren eredua
o Konbekzio barreiatua _______ osoan gertatzen da
o Plakak mugitzea, subdukzio zonetan sartzen den ___________
_____________ hotzak eragiten du. Hori behera doa inguruan
dituen materiala baino ____________ delako.
o Lurperatzen den plaka horrek ______ egiten dio gainerako plakari
eta dortsaletan azaleratu egiten dira harriak

53. 53
8.1. Litosferaren deformazioa
o Esfortzu motak. Jarri izenak:
Zein plaka ertz motetan?

54. 54
Deformazio plastikoa eta tolestura
o Deformazio plastikoetan, deformazioa gertatu eta ____________
egiten da
o Tolesturak dira adibide ohikoenak

55. 55
Failak eta diaklasak
o Esfortzu handiegia bada, harriak ___________ egin daitezke
o Hautsitako harriak tokiz mugitzen badira: ____________
o Tokiz mugitzen ez badira: _________________
________________ ________________

56. 56
Deformazio elastikoa
o Deformazioa _______ ____________ da
o _____________ handiak sortu daitezke gune hauetan