Giza-elikadura Biologia eta Geologia 3DBH

1. Giza-elikadura
Nutrizioa, mantenugaiak eta elikadura
Mantenugai motak
Kaloriak
Energia beharrak
Elikagai motak
Dieta orekatuak
Elikagaien kontserbatzioa eta manipulazioa

2. Nutrizioa:
• Gizakiok materia eta energia behar ditugu
bizitzeko.
• Organismo batek, bere materia sortzeko
eta bizi-funtzioak betetzeko behar dituen
materia eta energia lortze aldera, zenbait
prozesu baliatzen ditugu; prozesu multzo
horri nutrizioa deritzo.

3. Mantenugaiak eta elikadura:
• Energia lortzeko eta geure materia sortzeko
baliatzen ditugun substantzia kimikoak dira.
• Elikagaiak lortzen ditugu mantenugai horietatik.
• Zer mantenugai dauzkaten eta zenbateko
kantitatean, horrek bereizten ditu elikagaiak bata
bestetik.
• Izaki bizidunok elikaduraren bidez elikagaiak
hartzen ditugu. Elikagai horiek gure dieta
osatzen dute eta gure nutriziorako behar ditugu.

4. Mantenugai motak:
Mantenugai Ez-Organikoak
Ura
Gatz Mineralak
• Izaki bizidunen osagairik
ugariena da.
• Funtzioak: erreakzio
metabolikoen ingurunea da,
substantziak garraiatzen ditu
eta gorputzeko Tª erregulatzen
ditu.
• Elikagaiak non dagoen:
fruituak, barazkiak, esnea eta
zukuak.
• Funtzioak: erregulatzailea
(prozesu metabolikoetan
hartzen dute parte) eta
egiturazkoa (hortzak, hezurrak,
etab.)
• Elikagaiak non dagoen:
fruituak eta barazkiak.

5. Mantenugai Organikoak
Gluzidoak
Lipidoak
Proteinak
• Mantenugairik
ugarienak dira
landare-jatorriko
landareetan.
• Funtzioa: energiaz
hornitzen gaituzte.
• Sinpleenak zapore
goxoa dute (glukosa
eta sakarosa) eta
konplexuenak
(zelulosa eta
almidoia) dira.
• Eliakgaiak non
dauden: patatak,
lekaleak eta zerealak
• Uretan disolbatzen ez
diren mantenugaiak dira.
• Funtzioak: energiaz
ematen gaitu, egiturak
eratzen dute, isolatzaile
gisa jarduten dute eta
animalietan energiaerreserbak osatzen
dituzte.
• Landare-jatorrikoak
likidoak dira (olioak) eta
animalia-jatorrikoak
solidoak dira (koipeak edo
gantzak).
• Gantz-azidoak eta
glizerola sortzen dute
deskonposatzean.
• Aminoazido
izeneko unitate
txikiagoz osatutako
makromolekulak dira.
• Funtzioak: zelulak
eratzeko hornitzen
gaituzte, oxigenoa
garraiatzen dute
odolean eta
infekzioen aurka
babesten gaituzte.
•Elikagaiak non
dauden: okela,
arraina, arrautzak eta
esnea.

6. • Bitaminak: gure organismoak ezin ditu
bitaminak sintetizatu, orduan, bitaminak
dituzten elikagaiak hartu behar ditugu.
Adibidez: fruituetan eta barazkietan.
Bitaminak oso garrantzitsuak dira gure
organismorako. Bitaminak hartzen ez
baditugu gabezia edota gaixotasunak
izango ditugu.

7. Kaloriak:
• Gramo bat uren Tª gradu zentigradu bat
igotzeko eman beharreko bero kantitatea
da kaloria.
• Kaloriak lipidotan gehiago dira gluzidoetan
eta proteinetan baino.

8. Energia-beharrak:
• Gure gorputzak (erabat geldi eta Tª
konstantean egonik) egun batean
kontsumitzen duen kaloria kantitatea da
MBT (metabolismo basalaren tasa).
• Osasun-egoerak, pisuak, adinak eta
pertsonaren sexuak zeresan handia dute.
Aldatzen da gizonak eta emakumeak
badira. Ere jarduera fisikoa egiten badira.

9. Elikagai motak:
• Elikagai energetikoak: energia-iturri gisa
jarduten dute, organismoak bere bizifuntzioak bete ahal izan ditzan.
Gluzidotan eta lipidotan aberatsak dira.

10. • Elikagai plastikoak: gorputzeko zelulak,
ehunak eta organoak eratzeko behar
ditugu. Ezinbesteko elikagaiak dira
nutrizioaren aldetik, bai hazten ari garen
garaian, bai helduaroan. Proteinatan oso
aberatsak dira.

11. • Elikagai erregulatzaileak: ezinbestekoak
dira gure organismoak beste elikagaiak
erabil ditzan eta bere funtzioak behar
bezala bete ditzan. Bitaminaz, mineralez
eta urez hornitzen gaituzte.

12. Dieta orekatuak:
• Egunean zehar elikagai gisa hartzen
ditugun substantzia solidoen eta likidoen
multzoari deritzogu dieta.
• Bizimodu osasungarria izateko,
garrantzitsua da gure dieta askotarikoa
eta orekatua izateko.
• Nerabezaroan oso-oso garrantzitsua da
dieta osasungarria izatea, sasoi horretan
aldaketa fisiko eta psiologiko ugari
gertatzen baitira.

13. Elikagaien kontserbazioa
eta manipulazioa:
• Hotzean kontserbatzea: bi motatakoak
izan daiteke:
– Hoztea: 0ºC-tik gorako Tª-n edukitzea.
– Izoztea: 0ºC-tik beherako Tª-n edukitzea.
• Beroaren bidez kontserbatzea:
– Pasteurizazioa: elikagaiak 100ºC-tik beherako
Tª-n edukitzea.
– Esterilizazioa: elikagaiak 100ºC-tik gorakoTª-n
edukitzea.

14. • Deshidratazioaren bidez kontserbatzea:
elikagaiei ura kentzea da.
• Substantziak gehituta kontserbatzea:
elikagaiei substantziak gehitzea datza
(zaporea, kolorea, usaina edo testura).