ชุดบทเรียนสำเร็จรูป กลุ่มสาระสังคมศึกษาฯ

1. เอกสารสําหรับเผยแพรประกอบ
การเลื่อนวิทยฐานะ
นางสุจรรยา ชาญสูงเนิน
ตําแหนง ครู วิทยฐานะ ครูชํานาญการ
โรงเรียนราชสีมาวิทยาลัย ๒ อําเภอเมืองนครราชสีมา จังหวัดนครราชสีมา
สํานักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา นครราชสีมา เขต ๓๑

2. 1
คํานํา
ในการจัดการเรียนการสอนในระดับชั้นมัธยมศึกษาปที่ 3 รายวิชาสังคมศึกษา เรื่อง
แผนที่ แ ละเครื่ อ งมื อ ทางภู มิ ศ าสตร ในกลุ ม สาระการเรี ย นรู สั ง คมศึ ก ษา ศาสนาและ
วัฒนธรรม นักเรียนยังมีความเขาใจในสาระเนื้อหาวิชายังไมถูกตอง และทําให ผลสัมฤทธิ์
ทางการเรียน คอนขางต่ํา
ครูผูสอนจึงไดหาวิธีการที่จ ะจัดการเรียนการสอนนักเรียนใหมีความเขาใจมากขึ้น
โดยจัดทําสื่อการเรียน การสอนประเภทบทเรียนสําเร็จรูป เพื่อนํามาใชในการจัดการเรียน
การสอนกับนักเรียนในชั้นมัธยมศึกษาปที่ 3
บทเรีย นสําเร็ จ รูปนี้ป ระกอบไปดว ย สาระสําคั ญ มาตรฐานการเรี ยนรู ตัว ชี้วั ด
คําชี้แจง แบบทดสอบกอนเรียน เฉลยแบบทดสอบกอนเรียน กรอบความรู กรอบคําถาม
กรอบเฉลย แบบทดสอบหลังเรียน และเฉลยแบบทดสอบหลัง เรียน เปน สื่อการสอนที่มี
ประสิ ท ธิ ภ าพ นั ก เรี ย นสามารถศึ ก ษาสรุ ป องค ค วามรู ไ ด ด ว ยตนเอง บรรลุ ผ ลตาม
วัตถุประสงคของมาตรฐานตัว ชี้วัด มีกระบวนการบอกไวครบทุกขั้นตอนใหผูเรียนเขาใจ
ไดงาย เกิดความเพลิดเพลินจากบทเรียนสําเร็จรูปนี้
ขอขอบคุณทานผูเชี่ยวชาญ ผูอํานวยการโรงเรียนราชสีมาวิทยาลัย ๒ และคณะครู
ทุกทานที่ไดกรุณาใหคําปรึกษาแนะนํา และเปนกําลังใจในการจัดทําบทเรียนสําเร็จรูปเรื่องนี้
ดวยดีตลอดมา และหวังเปนอยางยิ่งวาบทเรียนสําเร็จรูปเรื่องนี้จะเปนประโยชนแกนักเรียน
และผูที่สนใจศึกษาแผนที่และเครื่องมือทางภูมิศาสตร
นางสุจรรยา ชาญสูงเนิน

3. 2
บทเรียนสําเร็จรูป
รายวิชา สังคมศึกษา รหัส ส 33101 เลมที่ 1
เรื่อง แผนที่และเครื่องมือทางภูมิศาสตร
สาระสําคัญ
แผนที่และเครื่องมือทางภูมิศาสตรมีความสําคัญอยางยิ่งในการเรียนวิชาภูมิศาสตร
อีกทั้งยังมีประโยชนกับงานดานตาง ๆ มากมาย เชน ดานการทหาร ดานการเมืองการปกครอง
ดานเศรษฐกิจและสังคม และดานการทองเที่ยว เปนตน
มาตรฐานการเรียนรู
ส 5.1 ม. 3/ 1 , 2
ส 5.2 ม. 3 / 1 ,2 ,3 , 4

4. 3
ตัวชี้วัดที่เกี่ยวของ
 มาตรฐาน ส 5.1 :เขาใจลักษณะของโลกทางกายภาพ ตระหนักความสัม พัน ธของ
สรรพสิ่ง ที่ปรากฏในระวางแผนที่ซึ่งมีผลตอกันและกันในระบบของธรรมชาติ ใชแผนที่
และเครื่องมือทางภูมิศาสตรในการคนหาขอมูล ภูมิ- สารสนเทศ อันจะนําไปสูการใช และ
การจัดการอยางมีประสิทธิภาพ
 มาตรฐาน ส 5.2 :เขาใจปฏิสั ม พัน ธร ะหวา งมนุษยกับสภาพแวดลอ มทางกายภาพ
ที่กอใหเกิดการสรางสรรควัฒนธรรม และมีจิตสํานึกอนุรักษทรัพยากร และสิ่งแวดลอ ม
เพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน
จุดประสงคการเรียนรูสูตัวชี้วัด
1. มีความรูความเขาใจเกี่ยวกับแผนที่และเครื่องมือทางภูมิศาสตร
2. สามารถใชประโยชนจากแผนที่และเครื่องมือทางภูมิศาสตรได
3. รูและเขาใจเกี่ยวกับระบบสารสนเทศทางภูมิศาสตร

5. คําแนะนําสําหรับครู 4
เมื่อครูผูสอนไดนําบทเรียนสําเร็จรูปไปใชควรปฏิบัติดังนี้
1. ศึกษาแผนการจัดการเรียนรูโดยใชบทเรียนสําเร็จรูป แลวปฏิบัติตาม
2. อธิบายถึงความสําคัญและวิธีการเรียนดวยบทเรียนสําเร็จรูป
3. สังเกตพฤติกรรมนักเรียนในขณะปฏิบัติกิจกรรมและใหอิสระแกนักเรียน
ในการทํากิจกรรม
4. ครูจัดกิจกรรมการเรียนการสอนตามลําดับในแผนการจัดการเรียนรู
5. ครูแจกบทเรียนสําเร็จรูปนักเรียนทําแบบทดสอบกอนเรียน จํานวน 15 ขอ
6. นักเรียนศึกษาบทเรียนแลวทําแบบทดสอบกอนเรียน
7. นักเรียนศึกษาบทเรียนแลวทําแบบทดสอบหลังเรียน
8. ครูอธิบายเนื้อหาเพิ่มเติม
9. บันทึกพฤติกรรมของนักเรียนขณะทํากิจกรรม
ขอเสนอแนะ ครูตองเนนใหนักเรียนมีความซื่อสัตยและมีวินัยในตนเอง
โดยตองไมแอบดูเฉลยกอนตอบคําถามหรือทําแบบทดสอบ

6. 5
คําแนะนําในการใชบทเรียนสําเร็จรูปสําหรับนักเรียน
บทเรียนสําเร็จรูปฉบับนี้เปนบทเรียนที่นักเรียนใชเรียนวัดความสามารถของนักเรียนเอง
ขอใหนักเรียนอานคําชี้แจงและทําตามคําแนะนําแตละขั้นตอน ตั้งแตตนจนจบแลวนักเรียน
จะไดรับความรูอยางครบถวน ขอใหนักเรียนปฏิบัติตามขั้นตอนดังนี้
1. ทําแบบทดสอบกอนเรียน การทดสอบนี้ เปนการวัดความรูเดิมของนักเรียน
2. อานจุดประสงค และทําความเขาใจ จะชวยใหนักเรียนรูวาเมื่อจบบทเรียนแลว
นักเรียนจะทําอะไรไดบาง
3. ศึกษาบทเรียนไมควรขามกรอบ ควรอานและทําทุกกรอบตามลําดับ
4. ตรวจคําตอบหลังจากทําแบบฝกหัดดวยตนเอง
5. ไมเปดดูเฉลยกอนทําแบบฝกหัด
6. ทําแบบทดสอบหลังเรียนเพื่อเปนการวัดความเขาใจบทเรียนทั้งหมด นักเรียน
ตองตั้งใจทําเพราะจะทําใหทราบวา นักเรียนไดเรียนรูบทเรียนทั้งหมดหรือไม
7. นักเรียนทําแบบทดสอบดวยความซื่อสัตย
รีบไปศึกษาบทเรียนกันดีกวา
แตยังไงทําแบบทดสอบกอน
เรียนกันกอนนะครับ...

7. 6
แบบทดสอบกอนเรียน
เรื่อง แผนที่และเครื่องมือทางภูมิศาสตร
คําชี้แจง จงเลือกคําตอบที่ถูกตองที่สุด แลวทําเครื่องหมาย X ทับตัวอักษร
ก , ข , ค หรือ ง ในกระดาษคําตอบ
1. สิ่งที่แสดงลักษณะของผิวโลก ทั้งที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ และสิ่งที่มนุษยสรางขึ้น
โดยแสดงบนพื้นผิวราบ และใชเครื่องหมายแทนสิ่งที่ปรากฏบนพื้นโลก
ขอความนี้หมายถึงสิ่งใด
ก เข็มทิศ ข แผนที่
ค แผนผัง ง ลูกโลก
2. แผนที่มีประโยชนตอการศึกษาวิชาใดมากที่สด ุ
ก รัฐศาสตร ข ภูมิศาสตร
ค เศรษฐศาสตร ง ประวัติศาสตร
3. แผนที่ชนิดใดที่นิยมใชกันมากเพราะมีความสะดวกและงายในการแปลความหมาย
ก แผนที่ลายเสน ข แผนที่ภาพถาย
ค แผนที่แบบผสม ง ขอ ก และ ข ถูก
4. ถาในแผนที่ใชมาตราสวน 1 : 25,000 แสดงวาแผนที่ฉบับนี้เปนแผนที่มาตราสวนใด
ก แผนที่มาตราสวนเล็ก ข แผนที่มาตราสวนยอย
ค แผนที่มาตราสวนใหญ ง แผนที่มาตราสวนปานกลาง
5. ขอใดเปนมาตราสวนแผนที่สําหรับนักการทหาร
ก 1 : 25,000 ข 1 : 100,000
ค 1 : 250,000 ง 1 : 600,000

8. 7
6. แผนที่ในขอใดเปนแผนที่แสดงปริมาณ
ก แผนที่แสดงชั้นหินในประเทศไทย
ข แผนที่แสดงเขตภูมิอากาศของโลก
ค แผนที่แสดงชนิดของปาไมของประเทศไทย
ง แผนที่แสดงจํานวนประชากรของประเทศไทย
7. ขอใดเปนขอเสียของลูกโลก
ก ไมสะดวกในการพกพา
ข แสดงรายละเอียดไดนอยกวาแผนที่
ค ไมสามารถมองเห็นไดรอบทิศทางในเวลาเดียวกัน
ง ถูกทุกขอ
8. คาลองจิจูดและละติจูด เกี่ยวของกับองคประกอบใดของแผนที่
ก พิกัด ข ทิศทาง
ค ชื่อระวาง ง สัญลักษณ
9. สัญลักษณนี้ใชแทนสิ่งใดในแผนที่
ก ถนน ข ทุงนา
ค พืชไร ง แมน้ํา
10. เจากรมแผนที่ทหารคนแรกของไทยเปน คนชาติใด
ก ไทย ข อังกฤษ
ค ฝรั่งเศส ง โปรตุเกส
11. การทําแผนที่ในประเทศไทยเกิดขึ้นครั้งแรกในสมัยพระมหากษัตริยพระองคใด
ก พอขุนรามคําแหงมหาราช
ข สมเด็จพระนเรศวรมหาราช
ค สมเด็จพระนารายณมหาราช
ง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว

9. 8
12. ขอใดจัดเปนเทคโนโลยีทางภูมิศาสตร
ก การสัมผัสระยะไกล ข ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร
ค ระบบกําหนดตําแหนงบนพื้นโลก ง ถูกทุกขอ
13. ขอใดเปนขั้นตอนสุดทายของวิธีการวิเคราะหในระบบสารสนเทศภูมิศาสตร
ก การนําเขาขอมูลรูปภาพ
ข การจัดรูปแบบเพื่อจัดทําแผนที่
ค การแปลงแผนที่เปนขอมูลเชิงตัวเลข
ง การนําผลที่ไดมานําเสนอในรูปของแผนที่
14. ผูเลือกชนิดของแผนที่ที่ตองการจัดทํา เรียกวาอะไร
ก ผูอานแผนที่ ข ผูออกแบบแผนที่
ค บรรณารักษแผนที่ ง บรรณาธิการแผนที่
15. ถานักเรียนตองการสืบคนองคกรที่มีสวนรักษาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมของ
โลก ควรเขาไปสืบหาที่เว็บไซตใด
ก www.unicef.org ข www.redcross.org
ค www.greenpeace.org ง www.worldbank.org

10. 9
เฉลยแบบทดสอบกอนเรียน
เรื่อง แผนที่และเครื่องมือทางภูมิศาสตร
ขอ 1 ข ขอ 2 ข ขอ 3 ค ขอ 4 ค ขอ 5 ง
ขอ 6 ง ขอ 7 ง ขอ 8 ก ขอ 9 ค
ขอ 10 ข ขอ 11 ง ขอ 12 ง
ขอ 13 ค ขอ 14 ง
ขอ 15 ค

11. 10
กรอบที่ 1 ความหมายของแผนที่
แหลงที่มาของภาพ: http://www.kru-aoy.com/map1.html
พจนานุกรมศัพทภูมิศาสตร ฉบับราชบัณฑิตยสถาน ใหความหมายของแผนที่ไววา
“แผนที่ คือ สิ่งที่แสดงลักษณะของพื้นผิวโลกทั้งที่มีอยูตามธรรมชาติและที่ปรุงแตงขึ้น โดย
1
แสดงลงในพื้นแบนราบ ดวยการยอใหเล็กลงตามขนาดที่ตองการและอาศัยเครื่องหมายกับ
สัญลักษณที่กําหนดขึ้น”
แผนที่ หมายถึง การนําเอารูปภาพสิ่ง ตางๆ บนพื้นผิวโลก (Earth
surface) มายอ สว นใหเ ล็กลง แลว นํามาเขียนลงบนกระดาษแผน ราบ
สิ่ง ตา งๆ บนพื้น โลกประกอบไปด ว ยสิ่ง ที่เ กิด ขึ้น เองตามธรรมชาติ
(nature) และสิ่งที่มนุษยสรางขึ้น (manmade) สิ่งเหลานี้แสดงบนแผนที่
โดยใชสี เสนหรือรูปรางตางๆ ที่เปนสัญลักษณแทน
คําถามกรอบที่ 1 แผนที่ คือ .....................................
เฉลยหนาตอไป

12. 11
เฉลยกรอบที่ 1 “แผนที่ คือ สิ่งทีแสดงลักษณะของพื้นผิวโลก
่
ทั้งที่มีอยูตามธรรมชาติและที่ปรุงแตงขึ้น โดยแสดงลงในพื้นแบนราบ
ดวยการยอใหเล็กลงตามขนาดที่ตองการและอาศัยเครื่องหมายกับ
สัญลักษณที่กําหนดขึ้น”
กรอบที่ 2 การจําแนกชนิดของแผนที่
การจําแนกชนิดของแผนที่
ปจจุบันการจําแนกชนิดของแผนที่ อาจจําแนกไดหลายแบบแลวแตจะยึดถือสิ่งใด
เปนหลักในการจําแนก เชน
1. การจําแนกชนิดของแผนที่ตามลักษณะที่ปรากฏบนแผนที่
2. การจําแนกชนิดของแผนที่ตามขนาดของมาตราสวน
3. การจําแนกชนิดแผนที่ตามลักษณะการใชงานและชนิดของรายละเอียดที่แสดงไว
ในแผนที่
1. การจําแนกชนิดของแผนที่ตามลักษณะที่ปรากฏบนแผนที่ แบงไดเปน 3 ชนิด คือ
1.1 แผนที่ลายเสน ( Line Map ) เปนแผนที่แสดงรายละเอียดในพื้นที่ดวยเสนและ
องคประกอบของเสน ซึ่งอาจเปนเสนตรง เสนโคง ทอนเสน หรือเสนใดๆ ที่ประกอบเปน
รูปแบบตางๆ
ตัวอยางแผนที่ลายเสน ( Line Map )
แหลงที่มาของภาพ: http://www.salecommunityweb.co.uk/map.htm

13. 12
1.2 แผนที่ภาพถาย ( Photo Map ) เปนแผนที่ซึ่งมีรายละเอียดในแผนที่ที่ไดจากการถายภาพ
ดวยกลองถายภาพ ซึ่งอาจถายภาพจากเครื่องบินหรือดาวเทียม
ตัวอยางแผนที่ภาพถายทางอากาศ
แหลงที่มาของภาพ : http://www.kru-aoy.com/map2-13.html
1.3 แผนที่แบบผสม ( Annotated Map ) เปนแบบที่ผสมระหวางแผนที่ลายเสนกับแผนที่
ภาพถาย
ตัวอยางแผนที่แบบผสม ( Annotated Map )
แหลงที่มาของภาพ: http://www.kru-aoy.com/map2-14.html

14. 13
2. การจําแนกชนิดของแผนที่ตามขนาดของมาตราสวน
2.1 แบงมาตราสวนสําหรับนักภูมิศาสตร
2.1.1 แผนที่มาตราสวนเล็ก ไดแก แผนที่มาตราสวนเล็กวา 1:1,000,000
2.1.2 แผนที่มาตราสวนกลาง ไดแก แผนที่มาตราสวนตั้งแต 1:250,000 ถึง
1:1,000,000
2.1.3 แผนที่มาตราสวนใหญ ไดแก แผนที่มาตราสวนใหญกวา 1:250,000
2.2 แบงมาตราสวนสําหรับนักการทหาร
2.2.1 แผนที่มาตราสวนเล็ก ไดแก แผนที่มาตราสวน 1:600,000 และเล็กกวา
2.2.2 แผนที่มาตราสวนกลาง ไดแก แผนที่มาตราสวนใหญกวา 1:600,000 แต
เล็กกวา 1:75,000
2.2.3 แผนที่มาตราสวนใหญ ไดแก แผนที่มาตราสวนตั้งแต 1:75,000 และ
ใหญกวา
ตัวอยางแผนที่ มาตราสวน 1:1,000,000
แหลงที่มาของภาพ: http://www.tecnamaircraft.co.uk/location.htm

15. 14
3. การจําแนกชนิดแผนที่ตามลักษณะการใชงานและชนิดของรายละเอียดที่แสดงไวในแผนที่
3.1 แผนที่ทั่วไป (General Map) เปนแผนที่พื้นฐานที่ใชอยูทั่วไปหรือที่เรียกวา Base
map
3.1.1 แผนที่แสดงแบนราบ (Planimetric Map)
3.1.2 แผนที่ภูมิประเทศ (Topographic Map)
3.2 แผนที่พิเศษ (Special Map or Thematic Map)
ตัวอยางแผนที่แบนราบ (Planimetric Map)
แหลงที่มาของภาพ: http://www.kru-aoy.com/map2-31.html
ตัวอยางแผนที่ภูมิประเทศ (Topographic Map)
แหลงที่มาของภาพ: http://vulcan.wr.usgs.gov/Volcanoes/CraterLake/Maps/
map_crater_lake_topo.html

16. 15
4. การจําแนกตามมาตรฐานของสมาคมคารโตกราฟฟระหวางประเทศ(ICA) สมาคม
คารโตกราฟฟระหวางประเทศ ไดจําแนกชนิดแผนที่ออกเปน 3 ชนิด
4.1 แผนที่ภูมิประเทศ (Topographic map)
4.2 ชารตและแผนที่เสนทาง (Charts and road map)
4.3 แผนที่พิเศษ (Thematic and special map) เชน แผนที่ดิน แผนที่ประชากร แผนที่
พืชพรรณธรรมชาติ แผนที่ธรณีวิทยา เปนตน
ตัวอยางแผนที่เสนทาง
(Charts and road map)
แหลงที่มาของภาพ: http://www.kru-aoy.com/map2-41.html
ตัวอยางแผนที่พิเศษ (Thematic and special map)
แผนที่เศรษฐกิจ: แสดงการกระจายของประชากร
แหลงที่มาของภาพ:
http://www.kru-aoy.com/map2-42.html

17. 16
หมายเลข 1 หมายเลข 2
หมายเลข 3
คําถามกรอบที่ 2 มาทบทวนกันหนอยนะ
ครับวาภาพที่เห็นเปนแผนทีชนิดอะไร่
หมายเลข 1คือ ...................................
หมายเลข 2 คือ ....................................
หมายเลข 3 คือ....................................
เฉลยหนาตอไป

18. 17
เฉลยกรอบที่ 2 หมายเลข 1 คือ แผนที่ภาพถาย
หมายเลข 2 คือ แผนที่ภูมิประเทศ
หมายเลข 3 คือ แผนที่พิเศษ
กรอบที่ 3 ลูกโลกจําลอง
ลูกโลกจําลอง เปน สิ่ง ที่ม นุษยสรางขึ้น เพื่อ จําลองลักษณะของโลก แสดงที่ตั้ง
อาณาเขต พรมแดนของประเทศตางๆ และลูกโลกจําลองยังสามารถใชเ ปน สื่อ การเรียน
เกี่ ยวกั บโลก รูป ทรงของโลกมี รูป ทรงกลมคลา ยลูก ฟุ ตบอล เนื่ อ งจากโลกอยูห า งจาก
ดวงอาทิ ต ย 147,152 ล า นกิ โ ลเมตร โลกมี เ ส น ผ า นศู น ยก ลางที่ เ ส น ศูน ย สู ต รยาว12,756
กิ โ ล เม ต ร แ ล ะมี เ ส นผ า ศู น ย ก ลา ง จา ก ขั้ วโ ล กเ ห นื อถึ ง ขั้ ว โ ล ก ใ ต ยา ว 12,714
กิโ ลเมตร จึง เห็น ไดวารูปรางของโลกไมเ ปน ทรงกลมอยางแทจริง แตจ ะมีลักษณะแบน
เล็กนอย ทางดานขั้ว โลกเหนือและขั้ว โลกใต บนผิวโลกจะมีองคประกอบหลัก 2 สว น
คือ สวนที่เปนพื้นน้ํา ไดแก มหาสมุทรตางๆมีเนื้อที่รวมกัน 227 ลานตารางกิโลเมตร และ
สวนที่เปน แผนดิน ไดแก ทวีปและเกาะต างๆมีเนื้อ ที่รวมกัน 90 ลานตารางกิโลเมตร
โดยคิดสัดสวนพื้นน้ําเปน 3 ใน 4 สวนและเปนแผนดิน 1 ใน 4 สวน
องคประกอบของลูกโลกจําลอง มีหลายแบบตาม
วัตถุประสงคของการแสดง ซึ่งอาจแบงไดเปน 2 แบบ
คือ
1. ลูกโลกแสดงลักษณะผิวโลก
2. สวนที่เปนแผนดิน
แหลงที่มาของภาพ: http://school.obec.go.th/sawananan/eteacher49/kanokrat/c1.htm

19. 18
แหลงที่มาของภาพ: http://jakkrit-geography1.blogspot.com/
ลูกโลกแบงไดเปน 2 แบบ แบบแรก คือ ลูกโลกที่แสดงสวนที่เปนพื้นผิวโลก
เชน แสดงสวนที่เปนพื้นน้ํา ไดแก ทะเลและมหาสมุทร แสดงสวนที่เปนพื้นดิน
ไดแก เกาะ ทวีป ประเทศ แบบที่สอง คือ ลูกโลกที่แสดงโครงสรางภายในเปลือก
โลก
คําถามกรอบที่ 3 ลูกโลกแบงออกไดเปนกี่แบบกันครับ
ก. 1 แบบ ข. 2 แบบ ค. 3 แบบ ง. 4 แบบ
เฉลยหนาตอไป

20. 19
เฉลยกรอบที่ 3 ขอ ข 2 แบบ
กรอบที่ 4 องคประกอบของแผนที่
องคประกอบที่สําคัญของแผนที่
มีดังนี้
 ชื่อชุดแผนที่
 ทิศทางแผนที่
 ขอบระวางแผนที่
 เสนโครงแผนที่
 พิกัดภูมิศาสตร
 สัญลักษณ
 มาตราสวน
1. ชื่อชุดแผนที่ THAILAND ประเทศไทย 1:5,000 จะปรากฏอยูมุมซายดานบน
ของแผนที่

21. 20
2. ระวางแผนที่ คือ ความกวาง ความยาวของแผนที่ ระวางแผนที่จะใหญหรือเล็ก
ขึ้นอยูกับมาตราสวนของแผนที่
3. พิกัดทางภูมิศาสตร คือ การบอกตําแหนงของพื้นที่บริเวณใดบริเวณหนึ่ง โดยใช
คาละติจูดและลองจิจูด
แหลงที่มาของภาพ: http://www.bp-smakom.org/BP_School/Social/Map-constitution1.htm
4. มาตราสวนของแผนที่ คือ อัตราสวนเปรียบเทียบระหวางระยะทางในแผนที่กับ
ระยะทางจริงในภูมิประเทศ

22. 21
5. สัญลักษณ หรือ เครื่องหมาย คือ รายละเอียดของสิ่งตาง ๆ บนพื้นผิวโลกที่แสดง
ลงบนแผนที่ แบงออกเปน 5 จําพวก
5.1 แหลงน้ํา เชน ลําธาร แมน้ํา หนอง บึง ที่ลุมชายฝง
5.2 สิ่งที่มนุษยสรางขึ้น เชน ถนน ทางรถไฟ อาคาร ฯลฯ
5.3 ลักษณะพื้นที่สูง ๆ ต่ํา ๆ เชน เขา ภูเขา
5.4 พืชพรรณ เชน ปา สวน ไรนา แทนสนามบิน
5.5 สิ่งที่กําหนดขึ้นเปนพิเศษ เชน แหลงทรัพยากร
แหลงที่มาของภาพ: http://202.143.144.83/~natty/map/symbol_map.htm
6. สีที่ใชในแผนที่ ที่แสดงรายละเอียดบนแผนที่ สีที่ใชเปนมาตรฐาน มี 6 สี
6.1 สีดํา ใชแสดงรายละเอียดที่เกิดจากแรงงานของมนุษย เชน วัด โรงเรียน หมูบาน
6.2 สีแดง ใชเปนสัญลักษณที่เปนถนน
6.3 สีน้ําเงิน ใชเปนสัญลักษณที่เปนน้ํา เชน แมน้ํา ลําคลอง บึง ทะเล ฯลฯ
6.4 สีน้ําตาล ใชเปนสัญลักษณที่เกี่ยวกับความสูงและทรวดทรงของพื้นที่สูงๆ ต่ําๆ
6.5 สีเขียว ใชเปนสัญลักษณที่เกี่ยวกับที่ราบ ปาไม  บริเวณที่ทําการเพาะปลูก
พืชสวน
6.6 สีเหลือง ใชเปนสัญลักษณที่เกี่ยวกับที่ราบสูง
6.7 สีอื่น ๆ บางโอกาสอาจใชสีอื่นนอกจากที่กลาวมาเพื่อแสดงรายละเอียดพิเศษ
บางอยางรายละเอียดเหลานี้จะมีบงไว ในรายละเอียดในแผนที่

23. 22
8. ทิศ ในแผนที่จ ะระบุทิ ศเหนื อ ไว เ สมอ เพื่อ ใหอ านแผนที่ไ ดงายขึ้น ในกรณี
ที่แผนที่ไมไดระบุทิศไว ใหเขาใจวาเมื่อหันหนา เขาหาแผนที่ ดานบนทางขั้วโลกเหนือคือ
ทิศเหนือ ดานที่หัน ไปทางขั้ว โลกใตเ ปน ทิศใต ดานขวามือ เปน ทิศตะวัน ออก และดาน
ซายมือเปนทิศตะวันตก
แหลงที่มาของภาพ: http://ecurriculum.mv.ac.th/social/social/m4/sara5/unit2/lesson1/
map1/geo02_4.html
คําถามทายกรอบที่ 4 สัญลักษณนี้ ใชแทน
อะไรในแผนที่
ก. ถนน ข. แมน้ํา ค. เขตรถไฟ ง. อางเก็บน้ํา
เฉลยหนาตอไป

24. 23
เฉลยกรอบที่ 4 ข.แมน้ํา
กรอบที่ 5 ขอจํากัดของแผนที่
1. เนื่องจากพื้นที่โลกหลายแหงมีลักษณะที่เปน "ขอมูล" จํานวนมาก
เนื่องมีความซับซอนสูง โดยเฉพาะพื้นที่ในเขตเมือง ดังนั้น การแสดงสัญลักษณ
จํานวนมาก เพื่อจําลองความซับซอนเหลานั้นลงในแผนที่นั้น จะสรางความ
สับสนในการใชแผนที่มากขึ้น เนื่องจากมี "ขอมูล" จํานวนมาก กวาที่สมองของ
มนุษยจะรับทราบและวิเคราะหได
2. เนื่องจากโลกมีการเปลี่ยนแปลงอยูตลอดเวลา "ขอมูล" ทั้งสวนที่เปนขอมูลของ
สภาพธรรมชาติและสิ่งที่มนุษยสรางขึ้น โดยขอมูลเหลานี้แตละประเภทมีอายุ
และวงจรของการเปลี่ยนแปลงแตกตางกัน เชน ปริมาณน้ําอาจเปลี่ยนแปลงไป
ตามฤดูกาล แตเสนทางหรือถนนมีการเปลี่ยนแปลงเมื่อมีงบประมาณในการ
ปรับปรุงและพัฒนา เปนตน ดังนัน การที่จะรักษาความทันสมัยของแผนที่ใหตรง
้
กับความเปนจริงบนผิวโลกตลอดเวลา จึงเปนไปไดยากมาก
คําถามทายกรอบที่ 5 อะไรเปนสาเหตุที่ทําใหแผนที่
ไมตรงกับความเปนจริงหรือไมเปนปจจุบัน
.............................................................................
ไมยากเลยใชไหมครับ.....เยี่ยมจริงๆ
เฉลยหนาตอไป

25. เฉลยกรอบที่ 5 การเปลี่ยนแปลง 24
ของโลกที่มีอยูตลอดเวลา
กรอบที่ 6 ประโยชนของแผนที่
1. ประโยชนในการศึกษาลักษณะภูมิประเทศ แผนที่จะทําใหผูศึกษาทราบวาพื้นที่ใด
มีลักษณะภูมิประเทศแบบใดบาง
2. ประโยชนตอการศึกษาธรณีวิทยา เพื่อใหทราบความเปนมาของแหลงทรัพยากร
ดิน หิน แรธาตุ
3. ประโยชนดานสมุทรศาสตรและการประมง เพื่อใหทราบสภาพแวดลอมชายฝงทาง
ทะเล
4. ประโยชนดานทรัพยากรน้ํา รูขอมูลเกี่ยวกับแมน้ําและการไหล อางเก็บน้ํา ระบบ
การชลประทาน
5. ประโยชนดานปาไม เพื่อใหทราบคุณลักษณะของปาไม และการเปลี่ยนแปลงพื้นที่
ปาไม
6. ประโยชนดานการใชที่ดิน เพื่อใหทราบปจจัยการใชประโยชนที่ดินดานตางๆ
7. ประโยชนดานการเกษตร การเกษตรมีผลตอการพัฒนาประเทศ เพื่อรูวาบริเวณใด
ควรพัฒนา
8. ประโยชนดานสิ่งแวดลอม โดยเฉพาะการจัดการทรัพยากรบริเวณตางๆ
9. ประโยชนในการวางผังเมือง เพื่อใชขอมูลทางธรรมชาติในการจัดวางผังเมืองให
เหมาะสม
10. ประโยชนตอการศึกษาโบราณคดี เพื่อคนหาแหลงชุมชนโบราณ และความรูอื่นๆ
11. ประโยชนดานอุตุนิยมวิทยา เพื่อประโยชนในการเพาะปลูก อุตสาหกรรม ประมง
การปองกันอุทกภัย
คําถามทายกรอบที่ 6
บอกประโยชนของแผนที่มา 2 ขอ
ไมยากเกินความสามารถใชไหมคะ
เฉลยหนาตอไป

26. 25
เฉลยกรอบที่ 6 ดานการศึกษาธรณีวิทยา
ดานสิ่งแวดลอม
กรอบที่ 7 การทําแผนที่
ในการทําแผนที่ใหถูกทิศทางนั้น จะตองหาทิศเหนือใหไดแนนอนเสียกอน โดย
การใชเข็มทิศ หรือสังเกตจากดวงอาทิตย ซึ่งจะขึ้นทางทิศตะวันออก และตกทางทิศ
ตะวันตกเสมอ ทําใหหาทิศเหนือได
มาตราสวน เนื่องจากเราตองจําลองเนื้อที่ภูมิประเทศจริงมายอลงบนแผนกระดาษ
ที่เล็กกวา จึงจําเปนตองใชมาตราสวนยอภูมิประเทศจริงลงมาใหเหมาะสมกับแผนกระดาษ
แผนที่อันเดียวกัน ควรใชมาตราสวนเหมือนกันทุกระยะ มาตราสวนจะตองแสดงไวบน
แผนที่ซึ่งตามปกตินิยมเขียนไวดานลางสุดของแผนที่ เชน 1:50,000 หรือ 1/50,000 เปนตน
หมายความวา ถาวัดระยะบนแผนที่ได 1 ซม. หรือ 1 นิ้ว ระยะจริงของภูมิประเทศจะเทากับ
50,000 ซม. หรือ 50,000 นิ้ว การใชมาตราสวนจะตองใหเหมาะสมกับหนากระดาษที่ใชทํา
แผนที่
เครื่องหมายแผนที่ เปนเครื่องหมายที่สมมติขึ้น เพื่อใชแทนของจริงที่ตองการแสดง
ไวบนแผนที่และตองมีคําอธิบายกํากับไวดวยวา เครื่องหมายนั้นๆแทนอะไรบาง เพื่อให
ผูอานเขาใจงาย ตัวอยางเครื่องหมายเชน
แทน แมน้ํา แทน สนามบิน
แทน อางเก็บน้ํา  แทน สถานีอนามัย
แทน ทางรถยนต แทน บอน้ําถูกสุขลักษณะ
แทน ทางรถไฟ แทน บาน
การทําแผนที่นี่นาสนุกจังเลย….
ตองนําไปทําบางแลวละ

27. 26
วัน เดือน ป วันเดือนปที่เขียนแผนที่เพื่อเปนหลักฐาน เพราะวาหลาย ๆ ปตอไป
ลักษณะภูมิประเทศอาจเปลี่ยนแปลงได หรือมีไวเพื่อความสะดวกในการเปรียบเทียบการ
เปลี่ยนแปลงของผลงาน เปนตน
กรอบแผนที่ กรอบแผนที่มีไวเพื่อความสวยงาม และตองใสชื่อผูเขียนแผนที่ไวดวย
เพื่อจะไดทราบวาใครรับผิดชอบ
อุปกรณการทําแผนที่
1. กระดาษ กระดาษธรรมดาใชทําแผนที่จริง
กระดาษแข็งใชรองเขียน และกระดาษกราฟใชทําแผนที่สังเขป
2. ดินสอ ยางลบ ไมบรรทัด ไมฉาก สี ฯลฯ
3. เข็มทิศ
4. เทปวัดระยะ
การหาระยะทาง ทําไดดังนี้
1. ใชเทปวัดระยะ ซึ่งเปนวิธีที่เที่ยงตรงที่สุด
2. เดินนับกาว วิธีนี้จะตองทราบวา 1 กาวเปนระยะเทาไร
ควรหาโดยวิธีเฉลี่ยเพื่อความสะดวกในการเขียนแผนที่
3. ใชรูปสามเหลี่ยมคลาย วิธีนี้เปนการคํานวณหาระยะทาง
ระหวางจุดสองจุดที่ไมสามารถ จะใชวิธีเดินนับกาวหรือ
ใชเทปวัดระยะได เชน ความกวางของแมน้ํา ลําคลอง ฯลฯ
วิธีทําแผนที่ ควรทําตามลําดับดังนี้
ก. การทําแผนที่หยาบ
ข. การทําแผนที่จริง
คําถามกรอบที่ 7 การหาระยะทางในการทํา
ค. การขยายแผนที่
แผนที่วิธีใดที่ถือวาแมนยําและเทียงตรงที่สุด
่
ง. การยอแผนที่
นับกาว....ใชรูปสามเหลี่ยม....ใชเทปวัดระยะ
............ไมยากเลยใชไหมครับ............
เฉลยหนาตอไป

28. เฉลยกรอบที่ 7 ใชเทปวัดระยะ 27
กรอบที่ 8 เทคโนโลยีทางภูมิศาสตรกับแผนที่
นอกจากการใชแผนที่ทั่วไปเพื่อศึกษาพื้นที่ในแตละบริเวณแลว ยังมีเครื่องมือ
ทางภูมิศาสตร และเทคโนโลยีอื่น ๆ ที่สามารถนํามาใชประโยชนในการหาขอมูล
เชน การศึกษาภาพถายทางอากาศ ภาพถายจากดาวเทียม เราสามารถคนหาขอมูล
และสภาวะแวดลอมตางๆ ที่ตองการไดจากเว็บไซตตาง ๆ หรือหาขอมูล จากระบบ
GIS (Geographic Information System)
ภาพถายทางอากาศ หมายถึง รูปถายของภูมิประเทศที่ไดจากการถายรูปโดยนํากลอง
ถายรูป ขึ้นไปกับอากาศยาน แลวเปดหนากลองปลอยใหแสงสะทอนจากสิ่งทั้งหลายที่
ปรากฏอยูเบื้องลางเขาสูเลนส กลองถายรูป และผานกรรมวิธีลางและอัดภาพ จะไดรูป
ถายที่มีภาพของรายละเอียดอยูบนพื้นผิวภูมิประเทศ ความเขมของสิ่งตางๆ ในรูปถาย
ทางอากาศ จะบอกถึงความแตกตางกันทั้งทางดานภูมิศาสตรกายภาพ พืชพรรณ
ธรรมชาติ และก็จะเปลี่ยนไปตามฤดูกาล
ภาพถายจากดาวเทียม หมายถึง ภาพถายที่ไดจากการบันทึกขอมูลของดาวเทียม ดวย
อุปกรณ บันทึกขอมูล (Sensor) ดวยการใชคลื่นแมเหล็กไฟฟาเปนสื่อบันทึกขอมูลใน
ลักษณะของชวงคลื่น ขอมูลที่ได จากภาพถายดาวเทียมจะมีประโยชนตอการพัฒนา
ประเทศ และสามารถนําไปประยุกตใชไดในหลาย ๆ สาขา เชน ลักษณะภูมิประเทศ
ธรณีวิทยา การเกษตร สิ่งแวดลอม การวางผังเมือง โบราณคดี อุตุนิยมวิทยา การแกไข
แผนที่ และระบบสารสนเทศภูมิศาสตร
คําถามทายกรอบที่ 8 ใหนักเรียนบอกเทคโนโลยีอื่น ๆ ที่สามารถนํามาใช
ประโยชนในการหาขอมูลมา 2 วิธี ................................................................
เฉลยหนาตอไป

29. 28
เฉลยกรอบที่ 8 การศึกษาภาพถายทางอากาศ
ภาพถาย จากดาวเทียม
ศึกษาจบกรอบการเรียนทั้งหมดแลว
ก็ไปทําแบบทดสอบหลังเรียนกันเลยนะ

30. 29
แบบทดสอบหลังเรียน
เรื่อง แผนที่และเครื่องมือทางภูมิศาสตร
คําชี้แจง จงเลือกคําตอบที่ถูกตองที่สุด แลวทําเครื่องหมาย X ทับตัวอักษร
ก , ข , ค หรือ ง ในกระดาษคําตอบ
1. สิ่งที่แสดงลักษณะของผิวโลก ทั้งที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ และสิ่งที่มนุษยสรางขึ้น
โดยแสดงบนพื้นผิวราบ และใชเครื่องหมายแทนสิ่งที่ปรากฏบนพื้นโลก
ขอความนี้หมายถึงสิ่งใด
ก แผนที่ ข เข็มทิศ
ค แผนผัง ง ลูกโลก
2. แผนที่มีประโยชนตอการศึกษาวิชาใดมากที่สุด
ก รัฐศาสตร ข ภูมิศาสตร
ค เศรษฐศาสตร ง ประวัติศาสตร
3. แผนที่ชนิดใดที่นิยมใชกันมากเพราะมีความสะดวกและงายในการแปลความหมาย
ก แผนที่ลายเสน ข แผนที่ภาพถาย
ค แผนที่แบบผสม ง ขอ ก และ ข ถูก
4. ถาในแผนที่ใชมาตราสวน 1 : 25,000 แสดงวาแผนที่ฉบับนี้เปนแผนที่มาตราสวนใด
ก แผนที่มาตราสวนเล็ก ข แผนที่มาตราสวนยอย
ค แผนที่มาตราสวนใหญ ง แผนที่มาตราสวนปานกลาง
5. ขอใดเปนมาตราสวนแผนที่สําหรับนักการทหาร
ก 1 : 25,000 ข 1 : 100,000
ค 1 : 250,000 ง 1 : 600,000

31. 30
6. แผนที่ในขอใดเปนแผนที่แสดงปริมาณ
ก แผนที่แสดงเขตภูมิอากาศของโลก
ข แผนที่แสดงชั้นหินในประเทศไทย
ค แผนที่แสดงชนิดของปาไมของประเทศไทย
ง แผนที่แสดงจํานวนประชากรของประเทศไทย
7. ขอใดเปนขอเสียของลูกโลก
ก ไมสะดวกในการพกพา
ข แสดงรายละเอียดไดนอยกวาแผนที่
ค ไมสามารถมองเห็นไดรอบทิศทางในเวลาเดียวกัน
ง ถูกทุกขอ
8. คาลองจิจูดและละติจูด เกี่ยวของกับองคประกอบใดของแผนที่
ก พิกัด ข ทิศทาง
ค ชื่อระวาง ง สัญลักษณ
9. สัญลักษณนี้ใชแทนสิ่งใดในแผนที่
ก ถนน ข ทุงนา
ค พืชไร ง แมน้ํา
10. เจากรมแผนที่ทหารคนแรกของไทยเปน คนชาติใด
ก ไทย ข อังกฤษ
ค ฝรั่งเศส ง โปรตุเกส
11. การทําแผนที่ในประเทศไทยเกิดขึ้นครั้งแรกในสมัยพระมหากษัตริยพระองคใด
ก พอขุนรามคําแหงมหาราช
ข สมเด็จพระนเรศวรมหาราช
ค สมเด็จพระนารายณมหาราช
ง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว

32. 31
12. ขอใดจัดเปนเทคโนโลยีทางภูมิศาสตร
ก การสัมผัสระยะไกล ข ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร
ค ระบบกําหนดตําแหนงบนพื้นโลก ง ถูกทุกขอ
13. ขอใดเปนขั้นตอนสุดทายของวิธีการวิเคราะหในระบบสารสนเทศภูมิศาสตร
ก การนําเขาขอมูลรูปภาพ
ข การจัดรูปแบบเพื่อจัดทําแผนที่
ค การแปลงแผนที่เปนขอมูลเชิงตัวเลข
ง การนําผลที่ไดมานําเสนอในรูปของแผนที่
14. ผูเลือกชนิดของแผนที่ที่ตองการจัดทํา เรียกวาอะไร
ก ผูอานแผนที่ ข ผูออกแบบแผนที่
ค บรรณาธิการแผนที่ ง บรรณารักษแผนที่
15. ถานักเรียนตองการสืบคนองคกรที่มีสวนรักษาทรัพยากร ธรรมชาติและสิ่งแวดลอมของ
โลก ควรเขาไปสืบหาที่เว็บไซตใด
ก www.unicef.org ข www.redcross.org
ค www.greenpeace.org ง www.worldbank.org
เปนไงกันบางครับ!... หวังวาเพื่อน ๆ
คงทําแบบทดสอบผานกันหมดทุกคน...
เยี่ยมมากเลยนะครับ.....

33. 32
เฉลยแบบทดสอบหลังเรียน
เรื่อง แผนที่และเครื่องมือทางภูมิศาสตร
ขอ 1 ก ขอ 2 ข ขอ 3 ค ขอ 4 ค ขอ 5 ง
ขอ 6 ง ขอ 7 ง ขอ 8 ก ขอ 9 ค
ขอ 10 ข ขอ 11 ง ขอ 12 ง
ขอ 13 ค ขอ 14 ค
ขอ 15 ค

34. 33
หนังสืออางอิง
กระมล ทองธรรมชาติและคณะ. หนังสือเรียนสาระการเรียนรูพื้นฐาน กลุมสาระการเรียนรู
สังคมศึกษาศาสนา และวัฒนธรรม ม.3. พิมพครั้งที่ 8. กรุงเทพฯ: อักษรเจริญทัศน,
2549.
ผองศรี จั่นหาว และคณะ. หนังสือเรียนสาระการเรียนรูพื้นฐาน กลุมสาระการเรียนรูสังคม
ศึกษาศาสนา และวัฒนธรรม ชั้นมัธยมศึกษาปที่ 3. พิมพครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ:
ไทยวัฒนาพานิช, 2549.
ลักขณา คําตรง และคณะ. หนังสือเรียนสาระการเรียนรูพื้นฐาน กลุมสาระการเรียนรูสังคม
ศึกษาศาสนาและวัฒนธรรม ม.3. กรุงเทพฯ: แม็ค, 2549.
วิชาการ,กรม. หนังสือเรียนสาระการเรียนรูพื้นฐาน สังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม.
สํานักพิมพอักษรเจริญทัศน: กรุงเทพฯ, 2547.
สมมต สมบูรณ, นึก ทองมีเพชร. หนังสือเรียนสาระการเรียนรูพื้นฐานภูมิศาสตร ม.3.
กรุงเทพฯ : วัฒนาพานิช, 2548.
สุคนธ สินธพานนท, จิราภรณ นวลมี. คูมือและแผนการจัดการเรียนรู ส 33101 สังคมศึกษา
ศาสนาและวัฒนธรรม ชั้นมัธยมศึกษาปที่ 3. กรุงเทพมหานคร : อักษรเจริญทัศน,
2548.
เว็บไซต
http://www.eduplace.com/ss/maps/s_america.html
http://www.bp-smakom.org/BP_School/Social/Ex-america-north.htm
http://www.nationmaster.com/region/NAM#
http://www.worldatlas.com/webimage/countrys/namaps.htm