1. TÜRKİYE’DE TAŞ MASTİK ASFALT KAPLAMA
KULLANIMI VE LİTERATÜR ÜZERİNE BİR
DEĞERLENDİRME
Yrd. Doç. Dr. Mustafa Sinan YARDIM
YTÜ İnşaat Fakültesi, İnşaat Müh. Böl.
İnş. Müh. Funda ARSLAN
Karayolları 1. Bölge Müdürlüğü, İşletmeler Başmühendisliği.
…………………………………………….................................................

2. Türkiye’de Taş Mastik Asfalt Kaplama Kullanımı Ve Literatür Üzerine
Bir Değerlendirme
TMA NEDİR?
Bir bitümlü sıcak karışım türü olan TMA, iri agregadan oluşmuş bir iskelet, mastik
harç ile hava boşluğundan oluşur. İskelet yapı, yük aktarımını sağlayan (aktif) uygun
büyüklükteki kaba agrega daneleri ile teşkil edilir. Mastik, TMA bileşiminin ikinci
büyük içeriğidir. Mastik kısım, ince agrega (pasif= yük aktarmayan), filler, stabilizör
ve bitümlü bağlayıcıdan meydana gelir.
Taş iskeleti
Hava boşluğu
Hava boşluğu
Mastik
Kaba agrega
Mastik

3. Türkiye’de Taş Mastik Asfalt Kaplama Kullanımı Ve Literatür Üzerine
Bir Değerlendirme
TMA’nın esas avantajı nedir?
•
•
•
•
Yüksek kaliteli yüzey özelliği
Dayanım
Kalıcı deformasyona karşı yüksek performans
Çatlak oluşumuna karşı gösterdiği dirençtir
TMA’nın potansiyel uygulama alanları nelerdir?
•
•
•
•
•
•
Havaalanı kaplamaları (Frankfurt’ta Fraport -TMA kaplaması sasobit ile modifiye
edilmiştir-, Oslo’da Gardermoen, Güney Afrika’da Johannesburg)
Yüksek trafik hacimli yollarda
İnce takviye tabakaları (ABD, Arjantin, İngiltere, İsveç ve Polonya’da uygulanıyor. 1993
yılında, Polonya’da yapılan 2,5-3 cm kalınlıkta TMA tabakası üzerinde 13 yıl sonra
yapılan bir değerlendirmede çok iyi şartlarda olduğu gözlenmiştir.)
Köprü döşemeleri (Hollanda, Danimarka, Polonya gibi ülkelerde, mastik asfalt yerine
ince dereceli TMA da kullanılmaktadır.)
Tipik olmayan TMA’lar
Çivili lastik aşınmasına karşı direnç gerektiren kesimler ( İsveç)

4. Türkiye’de Taş Mastik Asfalt Kaplama Kullanımı Ve Literatür Üzerine
Bir Değerlendirme
• Tipik olmayan TMA’lar
 Orta tabakalarında kullanılan TMA (binder tabakası)
Binder tabakalarında kullanılan TMA karışımları ABD ve Almanya’da denenmiş ve
yorulma performansı bakımından kesinlikle geleneksel karışımlara oranla üstünlük
sağladığı ispatlanmıştır. Almanya’da bu tabakalar Splittmastixbinder (SMB) olarak
anılmaktadır.
 Sessiz kaplamalar
Trafik gürültüsünü engelleyen poroz asfalta alternatif olarak üretilen hava boşluğu %916 oranında bir karışım olan sessiz TMA, Almanya’da geliştirilmiş ve bugün başarılı
uygulamaları gerçekleştirilmektedir.
 Kjelbase
Kjell Sardal ve S. Gouw, Kjellbase olarak isimlendirdikleri bir karışım yapmışlardır (1997).
%79 mıcır, %15 kırılmış kum, %6 filler, %5 oranında modifiyeli bitümden oluşan
karışımın, geleneksel karışım ile karşılaştırıldığında, kalıcı deformasyona karşı daha
yüksek direnç gösterdiği tespit edilmiştir.
 Renkli TMA
Göze hitap eden estetik kaygısı ile üretilen bir karışımdır. İşaretlenmesi gereken yaya
geçişlerinde veya emniyetle ilişkili özelliklerin öne çıkarılması gereken yerlerde kullanılır

5. Türkiye’de Taş Mastik Asfalt Kaplama Kullanımı Ve Literatür Üzerine
Bir Değerlendirme
TMA’nın kısa tarihçesi
•
Almanya’da, TMA karışımları, 1960’lı yılların ortalarına kadar SMA (Splittmastixasphalt)
olarak biliniyordu. O zamanlarda, yüzey kaplamalarında, düşük kaba agrega oranına
sahip asfalt betonu ve mastik (gussasphalt) asfalt kullanılıyordu. Bu kaplama türleri, çivili
lastik basıncına sahip araçlardan dolayı hızlı aşındığından sık bakım gerektiriyordu. Ve
böylece çivili lastiklerin yol açtığı aşınmaya karşı direnç sağlayan yeni bir kaplama türü
ihtiyacı doğdu. 1968’de Alman mühendisi Dr. Zichner ve bir yüklenici firma tarafından ilk
TMA geliştirilmiştir.
•
Çivili lastik kullanımının yasaklandığı 1975’li yıllarda TMA unutulmamış, çok olmasa da kullanımına
devam edilmiştir.
1980’li yılların başına kadar TMA sadece Almanya’da biliniyordu ve Avrupa ülkelerindeki kullanımı
sınırlıydı. 1974 yılında İsveç’te birkaç yol kesimi, EAPA tarafından TMA ile kaplanmış ve bu uygulama
sonrasında görülen olumlu sonuçlar nedeniyle birçok Avrupa ülkesinde TMA kullanımı popüler
olmaya başlamıştır. Bugün bütün Avrupa ülkeleri TMA kullanmaktadır.
•
•
•
Avrupa ülkeleri dışındaki TMA uygulaması, 1990’lı yılların başlarına
Türkiye’de KGM, 1997 yılında Alman TMA şartnamesinden faydalanarak ilk TMA
şartnamesini yayınlamıştır. 1998’de inşaat çalışmaları başlamış ve 1999 yılından itibaren
de kullanılmaya başlanmıştır.

6. Türkiye’de Taş Mastik Asfalt Kaplama Kullanımı Ve Literatür Üzerine
Bir Değerlendirme
TMA’nın Türkiye’deki kullanımı
Türkiye’de, TMA karışımlarının laboratuvar ve arazi performansının çok iyi olduğunun
gözlenmesinden dolayı, ağır taşıt trafiği yüksek olan güzergâhlarda, aşınma tabakası olarak TMA
kullanımı yaygınlaşmıştır. Ülkemizde, TMA ağır trafik hacminin olduğu otoyollarda, şehir içi kavşak
kesimlerinde, sadece toplu taşıma olarak hizmet verilen yol koridorlarında, yol üstyapısının aşınma
tabakası olarak kullanılmaktadır
Tablo 1.Türkiye’de yıllar itibariyle KGM’nin yüksek performanslı BSK üretimleri
BSK (Aşınma)
PMB*’li BSK
(Aşınma)
BSK (Binder+Bitümlü
Temel)
TMA (Aşınma)
PMB’li TMA
(Aşınma)
MASTİK ASFALT
(Aşınma)
Toplam BSK
** Türkiye’deki
2012** Toplam
2.583
10.276
2008
1.472
2009
1.437
2010
1.903
2011
2.882
399
617
1.225
1.875
1.267
5.382
8.251
12.462
17.334
22.094
17.296
77.437
0
0
0
60
1
61
137
316
750
1.046
1.288
3.537
1
20
0
5
75
100
10.259
14.852
21.213
27.961
19.926
94.211
tüm Devlet yolları+İstanbul 1. Bölge sorumluluğundaki otoyollar

7. Türkiye’de Taş Mastik Asfalt Kaplama Kullanımı Ve Literatür Üzerine
Bir Değerlendirme
Türkiye’de TMA kaplama konusundaki literatür
Tablo 2. Yurt içinde yapılan literatür tarama kaynakları
Yapılan Çalışma Tipi
Yüksek lisans/doktora tezi
Bildiri
Yayınlanmış makale
Yayınlanmış kitap, tercüme ve
rapor
Yurtdışında yayını olan Türk
yazarlar
Taramanın Yapıldığı Yer
Ulusal tez merkezi
Sempozyum ve kongre bildiri kitabı
Hakemli teknik dergi
Kurumlara ait internet sitesi
Teknik dergi, sempozyum ve kongre
Tablo 3. 1996-2013(Mart) yılları arası TMA konusunda yurt içi literatür türü bilgisi
TMA İLE İLGİLİ KAYNAKLAR
Makale
3
Bildiri Tez
25
Rapor /
Şartname
7
TOPLAM
3
Kitap
Tercü Türk Yazarlı Yabancı
Bölü
me
Yayınlar
mü
2
2
6
48

8. Türkiye’de Taş Mastik Asfalt Kaplama Kullanımı Ve Literatür Üzerine
Bir Değerlendirme
Türkiye’de TMA kaplama konusundaki literatür
•
•
•
•
•
•
•
•
1997, 1998 ve 1999 yıllarındaki çalışmalar; TMA’nın tanıtılması ile ilgilidir.
2000 ve 2001’de;TMA için uygun karışımın araştırıldı ve deneme kesimlerinin performansının sunuldu,
2004’te, Beuving Avrupa’da BSK (TMA dahil) ile ilgili standartları, Tuğlu ve Kazankıran ülkemizde ilk TMA
şartnamesini ve TAG Otoyolunda uygulanan TMA karışımlarının performansını sundular.
2009 yılında Orhan ve Güngör, TS EN 13108-5, Özben (2009) “Ürün ve Kalite Kontrol Standartları” ve bu
standartların ülkemize adaptasyonu ve CE-işaretlemesine geçiş tartışılmıştır.
2007, 2008, 2009 ve 2010; uzun ömürlü üstyapı tabakaları içinde TMA da değerlendirilmiş, tekerlek izi
oluşum sebebleri araştırılmış, TMA karışımlarının tekerlek izine karşı gösterdikleri dirençte agrega
gradasyonu, bitümlü bağlayıcı, modifiye katkı, alternatif filler malzemeleri, sönmüş kireç, SBS, sasobit ve
elyaf (viatop) türü katkı maddelerinin ve sıcaklığının etkisini incelenmiştir.
2008 ve 2009 yıllarında, Marshall ve Superpave yöntemleri ile dizayn edilen TMA karışımlarına, İÇM, TİO,
çevrimsel basınç ve yorulma deneyleri uygulanmış. Ayrıca, performans deneylerinin karmaşıklığı ve
pahalılığı gibi, alternatif deney yöntemleri (üç eksenli kayma mukavemeti deneyi) araştırılmıştır.
Güngör ve Sağlık (2009), TÜBİTAK ile ortaklaşa yürüttükleri çalışmalarında üstyapı kalınlıkların tespiti için
ampirik deney metotlarından ziyade, mekanik özelliklerine dayalı olarak geliştirilen metotlar kullanmışlar
çalışmanın sonuçları esas alınarak, Karayolu Esnek Üstyapılar Projelendirme Rehberi revize edilmiştir.
Temren (2009) çalışmasında, “Ilık Karışım Asfalt”–WMA (Warm-Mix Asphalt) olarak bilinen teknoloji
hakkında bilgi vermiştir. Ayrıca, Almanya’da ılık karışım asfalt tekniğiyle teşkil edilen 6 kesim TMA, 1 kesim
AB kesimlerinde yapılan performans deneyleri sonuçlarını sıcak asfalt tekniğiyle yapılan kontrol
kesimleriyle karşılaştırmış ve değerlendirmiştir.

9. Türkiye’de Taş Mastik Asfalt Kaplama Kullanımı Ve Literatür Üzerine
Bir Değerlendirme
Ülkemizde Bitümlü Sıcak Karışımlar İle İlgili
Problemler
•
•
•
•
•
•
•
Aşırı dingil yükleri
Projelendirme şartnamelerine bağlı olarak iklim şartlarına uygun olmayan
karışımların dizayn edilmesi
Ödenek yetersizliği nedeni ile yol üstyapısının tüm tabakalarının bitmeden
binder veya bitümlü temel seviyesinde trafiğe açılması
Ilık karışım asfalt teknolojisinin ülkemizde yaygın olmamasından dolayı, enerji
ihtiyacının ve çevreye yayılan emisyonların fazla olması
Türkiye’de geri dönüşüm teknolojisinin yaygın olmaması
TMA kaplamalarının başlangıç maliyetinin yüksek olması.
Deneysel çalışmalar, Marshall metodunun, TMA karışımlarının mekanik
özelliklerini tam olarak yansıtmadığını göstermektedir. TMA karışımının gerçek
performansını gösteren testler ise yoğurmalı pres ile yapılan testler ve kalıcı
deformasyon testleridir

10. Türkiye’de Taş Mastik Asfalt Kaplama Kullanımı Ve Literatür Üzerine
Bir Değerlendirme
SONUÇ VE ÖNERİLER




BSK’lı yollar 20 yıl için projelendirilir. TMA’nın ise daha uzun bir hizmet ömrüne sahip olduğu
belirtilmektedir. Ancak, yollarımızda görülen deformasyonlar, yolun hizmete açılışından 2-3 yıl sonra
görülmektedir. TMA üzerine yapılan çalışmaların az bir kısmında, yapım sonrasının analizlerini
barındırdığı belirlenmiştir. Gerçek trafik koşulları altındaki yol kaplamalarının performans
ölçümüne yer veren araştırmalara acil gereksinim vardır.
TMA’daki, dayanımın TMA iskeletini oluşturan kaba agrega ile sağlanan yüksek orandaki taşın taşa
temasından kaynaklandığı bilinen bir gerçektir. Türkiye’de yapılan çalışmalarda; TMA iskelet
yapısında taşın taşa temasının istenilen düzeyde olup olmadığını ölçen değerlendirmelere
rastlanmamıştır. Bu bağlamda, TMA şartnamesinin geliştirilmesi gerekmektedir .
Karayolunda, güvenli bir sürüşün sağlanması için tekerlek lastiği ile yol kaplama yüzeyinin arasındaki
kayma direncinin belli bir seviyede olması gerekmektedir. Genel olarak ihmal edilen yol yüzey
özelliklerinin hak ettiği öneme kavuşturulması, dünyada uygulanan kayma direnci ölçüm
yöntemlerinin incelenerek en uygun yöntemin ülkemizde uygulanmasına imkân sağlanması
gerekmektedir. TMA kaplamasının yüzey özelliğinin bu kapsamda değerlendirilmesi ayrıca yararlı
olacaktır.
Türkiye’de batı ülkelerindeki teknoloji ile BSK üretilmesine rağmen, optimum kalitede karayolu
yapılamamaktadır. Bunun başlıca nedenleri arasında mevcut şartnamelerin yetersiz olması, yolun
yapımını üstlenen yüklenicilerin, yol yapımından sonra sadece bir yıl yolun performansından
sorumlu tutulması sayılabilir. Mevcut şartnamelerin geliştirilmesinden sonra, yüklenicileri daha
kaliteli inşaat yapmaya teşvik edici uygulamaların araştırılması gerekmektedir.