SlideShare a Scribd company logo

ενότητα 5η

•Download as DOC, PDF•
•
P
protagoras74
1 of 15
ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 1 Δλόηεηα 5ε (323a-e) Ζ πνιηηηθή αξεηή σο θνηλή θαη θπζηθή ηδηόηεηα όισλ ησλ αλζξώπσλ ΢ηόρνη ηεο ελφηεηαο είλαη: λα παξαθνινπζήζνπλ νη καζεηέο ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ ζπλάγεη ν Πξσηαγφξαο απφ ηνλ κχζν θαη ηα επηρεηξήκαηα πνπ επηιέγεη, γηα λα ζηεξίμεη ηηο ζέζεηο ηνπ· λα θξίλνπλ ηε ζρέζε δηθαηνζχλεο θαη νξγαλσκέλεο θνηλσλίαο· λα πξνβιεκαηηζηνχλ γηα ηηο αμίεο πνπ δηέπνπλ ηελ ηδησηηθή θαη ηε δεκφζηα δσή· λα αλαινγηζηνχλ γηα ηηο έλλνηεο ηνπ «θπζηθνχ» θαη ηνπ «επίθηεηνπ». ΓΟΜΗΚΑ ΢ΣΟΗΥΔΗΑ ΚΔΗΜΔΝΟΤ Δίλεηαη ε απφδεημε γηα ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο. Ἵ λα δὲ κὴ νἴ ῃ ἀ παηᾶ ζζαη ὡο ηῷ ὄ ληη ἡ γνῦ ληαη πάληεο ἄ λζξσπνη πάληα ἄ λδξα κεηέρεηλ δηθαηνζχλεο ηε θαὶ ηῆ ο ἄ ιιεο πνιηηηθῆ ο ἀ ξεηῆ ο, ηφδε αὖ ιαβὲ ηεθκήξηνλ. Ἐ λ γὰ ξ ηαῖ ο ἄ ιιαηο ἀ ξεηαῖ ο, ὥζπεξ ζὺ ιέγεηο, ἐ άλ ηηο θῇ ἀ γαζὸ ο αὐ ιεηὴ ο εἶ λαη, ἢ ἄ ιιελ ἡ ληηλνῦ λ ηέρλελ ἣ λ κή ἐ ζηηλ, ἢ θαηαγειῶζηλ ἢ ραιεπαίλνπζηλ, θαὶ νἱ νἰ θεῖ νη πξνζηφληεο λνπζεηνῦ ζηλ ὡο καηλφκελνλ˙ ἐ λ δὲ δηθαηνζχλῃ θαὶ ἐ λ ηῇ ἄ ιιῃ πνιηηηθῇ ἀ ξεηῇ , ἐ άλ ηηλα θαὶ εἰ δῶζηλ ὅ ηη ἄ δηθφο ἐ ζηηλ, ἐ ὰ λ νὗ ηνο αὐ ηὸ ο θαζ’ αὑ ηνῦ ηἀ ιεζῆ ιέγῃ ἐ λαληίνλ πνιιῶλ, ὃ ἐ θεῖ ζσθξνζχλελ ἡ γνῦ λην εἶ λαη, ηἀ ιεζῆ ιέγεηλ, ἐ ληαῦ ζα καλίαλ, θαί θαζηλ πάληαο δεῖ λ θάλαη εἶ λαη δηθαίνπο, ἐ άληε ὦζηλ ἐ άληε κή, ἢ καίλεζζαη ηὸ λ κὴ πξνζπνηνχκελνλ [δηθαηνζχλελ]˙ ὡο ἀ λαγθαῖ νλ νὐ δέλα ὅ ληηλ’ νὐ ρὶ ἁ κῶο γέ πσο κεηέρεηλ αὐ ηῆ ο, ἢ κὴ εἶ λαη ἐ λ ἀ λζξψπνηο. Ὅηη κὲ λ νὖ λ πάλη’ ἄ λδξα εἰ θφησο ἀ πνδέρνληαη πεξὶ ηαχηεο ηῆ ο ἀ ξεηῆ ο ζχκβνπινλ δηὰ ηὸ ἡ γεῖ ζζαη παληὶ κεηεῖ λαη αὐ ηῆ ο, ηαῦ ηα ιέγσ˙ Δίλεηαη ε πξψηε απφδεημε γηα ην φηη ε πνιηηηθή αξεηή δηδάζθεηαη. ὅ ηη δὲ αὐ ηὴ λ νὐ θχζεη ἡ γνῦ ληαη εἶ λαη νὐ δ’ ἀ πὸ ηνῦ αὐ ηνκάηνπ, ἀ ιιὰ δηδαθηφλ ηε θαὶ ἐ μ ἐ πηκειείαο παξαγίγλεζζαη ᾧ ἂ λ παξαγίγλεηαη, ηνῦ ηφ ζνη κεηὰ ηνῦ ην πεηξάζνκαη ἀ πνδεῖ μαη. Ὅζα γὰ ξ ἡ γνῦ ληαη ἀ ιιήινπο θαθὰ ἔ ρεηλ ἄ λζξσπνη θχζεη ἢ ηχρῃ , νῦ δεὶ ο ζπκνῦ ηαη νὐ δὲ λνπζεηεῖ νὐ δὲ δηδάζθεη νὐ δὲ θνιάδεη ηνὺ ο ηαῦ ηα ἔ ρνληαο, ἵ λα κὴ ηνηνῦ ηνη ὦζηλ, ἀ ιι’ ἐ ιενῦ ζηλ˙ νἷ νλ ηνὺ ο αἰ ζρξνὺ ο ἢ ζκηθξνὺ ο ἢ ἀ ζζελεῖ ο ηίο νὕ ησο ἀ λφεηνο ὥζηε ηη ηνχησλ ἐ πηρεηξεῖ λ πνηεῖ λ; Σαῦ ηα κὲ λ γὰ ξ νἶ καη ἴ ζαζηλ ὅ ηη θχζεη ηε θαὶ ηχρῃ ηνῖ ο ἀ λζξψπνηο γίγλεηαη, ηὰ θαιὰ θαὶ ηἀ λαληία ηνχηνηο˙ ὅ ζα δὲ ἐ μ ἐ πηκειείαο θαὶ ἀ ζθήζεσο θαὶ δηδαρῆ ο νἴ νληαη γίγλεζζαη ἀ γαζὰ ἀ λζξψπνηο, ἐ άλ ηηο ηαῦ ηα κὴ ἔ ρῃ , ἀ ιιὰ ηἀ λαληία ηνχησλ θαθά, ἐ πὶ ηνχηνηο πνπ νἵ ηε ζπκνὶ γίγλνληαη θαὶ αἱ θνιάζεηο θαὶ αἱ λνπζεηήζεηο. Ὧλ ἐ ζηηλ ἓ λ θαὶ ἡ ἀ δηθία θαὶ ἡ ἀ ζέβεηα θαὶ ζπιιήβδελ πᾶ λ ηὸ ἐ λαληίνλ ηῆ ο πνιηηηθῆ ο ἀ ξεηῆ ο. ΔΣΤΜΟΛΟΓΗΚΑ ΚΑΗ ΟΜΟΡΡΗΕΑ ΢ΣΖ ΝΔΑ ΔΛΛΖΝΗΚΖ Ὄληη < εἰ κί: αλνχζηνο, απνπζία, επνπζηψδεο, εμνπζία, νκννχζηνο, νλ, νληνινγία, νληνινγηθφο, φλησο, νπζία, νπζηαζηηθφο, νπζηψδεο, παξνπζία, πεξηνπζηαθφο, πεξηνχζηνο. Λαβέ < ιακβάλσ: αθαηάιεπηνο, ακεξνιεςία, αλάιεςε, αληηιαβή, αλεπαλάιεπηνο, αληίιεςε, απνιαβή, αζχιιεπηνο, δηθνιάβνο, εηθνλνιήπηεο, επαλάιεςε, επηιεςία, εξγνιάβνο, επππφιεπηνο, ερνιήπηεο, ερνιεςία, ζξεζθνιεςία, θαηάιεςε, ιαβή, ιάθπξν, ιήκκα, ιήςε, κεξνιεςία, κεηάιεςε, παξαιαβή, παξαιήπηεο, πεξίιεςε, πξνθαηάιεςε, πξφζιεςε, ζπιιαβή, ζχιιεςε, ππφιεςε, ρεηξνιαβή. Φῇ < θεκί: αληίθαζε, αληηθαηηθφο, απφθαζε, άθαηνο, δηαθήκηζε, δηαθεκηζηηθφο, δπζθήκηζε, δπζθεκηζηηθφο, έκθαζε, εκθαηηθφο, επίθαζε, θαηάθαζε, θαηαθαηηθφο, πεξίθεκνο, πξφζθαηνο, πξφθαζε, πξνθήηεο, θήκε, θεκνινγία.
ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 2 Πξνζηόληεο < πξνζέξρνκαη < πξὸ ο + έξρνκαη: αλεμίηεινο, δηέιεπζε, εηζηηήξην, ειεπζεξία, έιεπζε, Ειεπζίλα, εμηηήξην, έπειπο, εξρνκφο, ηζζκφο, νδφο, πξνζέιεπζε, πξνζειπηηζκφο, πξνζήιπηνο, πξνζηηφο * (ζην ζρνιηθό εγρεηξίδην δίλεηαη εηπκνιόγεζε από ην ξήκα πξνζίεκη < πξὸ ο + ἵ εκη: άλεζε, αθέηεο, αθεηεξία, δίεζε, έλεζε, έθεζε, εθεηείν). Δἰ δῶζηλ, ἴ ζαζηλ < νἶ δα: εηδήκσλ, είδεζε, εηδηθφο, εηδνπνηφο, είδνο, ηζηνξία. ἀ ιήζεηα < ἀ ιεζήο < ἀ - ζηεξεηηθό + ιήζε (< ιαλζάλσ): αιεζεχσ, αιεζηλφο, αιεζνθάλεηα, επαιεζεχσ, θηιαιήζεηα, θηιαιήζεο. δεῖ λ < δεῖ (απξόζσπν): αληηδενληνινγηθφο, δενληνινγία, δενληνινγηθφο. εἰ θόησο < ἔ νηθα: εηθαζία, εηθφλα, εηθνληθφο, επηεηθήο πεηξάζνκαη < πεηξάνκαη -ῶκαη: απεηξία, απφπεηξα, εκπεηξία, πείξα, πείξαγκα, πείξακα, πεηξακαηφδσν, πεηξαηεία, πεηξαηήο, πεηξαηηθφο, πεηξαρηήξη, πεηξαζκφο ἀ ζζελεῖ ο < ἀ - ζηεξεηηθό + ζζέλνο: αζζέλεηα, αζζελψ, αζζελψο, εμαζζελψ ἀ ζέβεηα < ἀ ζεβὴο < ἀ - ζηεξεηηθό + ζέβσ: αζέβεκα, αζεβψ, ζεβάδνκαη, ζέβαο, ζέβαζκα, ζεβαζηφο. ζπιιήβδελ < ζὺλ + ιακβάλσ: ζπιιαβή, ζπιιαβίδσ, ζχιιεςε ΔΡΜΖΝΔΤΣΗΚΑ ΢ΥΟΛΗΑ Α. ΣΟ «ΣΔΚΜΖΡΗΟΝ» ΓΗΑ ΣΖΝ ΚΑΘΟΛΗΚΟΣΖΣΑ ΣΖ΢ ΑΡΔΣΖ΢ Γεληθό εξκελεπηηθό ζρόιην Ο πιαησληθφο Πξσηαγφξαο ζηελ ελφηεηα απηή επηρεηξεί λα απνδείμεη ινγηθά φ,ηη ήδε έρεη πεη κε ηνλ κχζν θαη δελ εηζάγεη λέα ζέκαηα πξνο ζπδήηεζε. Υξεζηκνπνηεί ηα επηρεηξήκαηα ηνπ ΢σθξάηε, ζπκκεξηδφκελνο ηνλ πξνβιεκαηηζκφ ηνπ, γηα λα απνδείμεη φκσο ην δηδαθηφ ηεο πνιηηηθήο αξεηήο, δειαδή ην αληίζεην ηεο ζσθξαηηθήο ξήζεο φηη ε πνιηηηθή αξεηή δελ δηδάζθεηαη. Η ηαθηηθή ηνπ Πιάησλα λα ρξεζηκνπνηνχλ νη ζπλνκηιεηέο ηα ίδηα επηρεηξήκαηα γηα λα ζπλάγνπλ αληίζεηα ζπκπεξάζκαηα, δείρλεη φηη δελ είλαη εχθνιε θαη απιή ππφζεζε ε ζπδήηεζε γηα ην δηδαθηφ ηεο πνιηηηθήο αξεηήο. Αληίζεηα, απαηηεί ζπζηεκαηηθή εθηχιημε ηεο ζθέςεο ησλ ζπλνκηιεηψλ θαη εξκελεπηηθή επειημία. Εηδηθφηεξα, αθνινπζψληαο ν Πξσηαγφξαο ην πξψην επηρείξεκα ηνπ ΢σθξάηε, πνπ αλαθεξφηαλ ζηνλ εηδηθφ ζηε λαππεγηθή θαη ζηελ νηθνδνκηθή, ρξεζηκνπνηεί ηελ πεξίπησζε ηνπ απιεηή γηα λα δείμεη ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο. Ο Πξσηαγόξαο πξνβάιιεη ξεαιηζηηθά ηε ζπκβαηηθή αληίιεςε ηεο αζελατθήο θνηλσλίαο όηη δελ κπνξεί λα ππάξρεη άλζξσπνο (νύηε θνηλσλία) ρσξίο ζηνηρεηώδε αίζζεζε δηθαηνζύλεο, γη’ απηό θαη δελ αλέρνληαη νη Αζελαίνη θαλέλαλ λα νκνινγεί όηη είλαη άδηθνο, όηη δειαδή αξλείηαη ηε δπλαηόηεηα, ην δηθαίσκα θαη ηελ ππνρξέσζε λα είλαη δίθαηνο. ΢πγρξφλσο, δηαθαίλεηαη θαη ε θνηλσληθή εζηθή ηεο αζελατθήο θνηλσλίαο πνπ απαηηνχζε θάζε πνιίηεο λα έρεη πνιηηηθή θαη θνηλσληθή ζπλείδεζε πνπ ζηνηρεησδψο εθδειψλεηαη κε θαηάθαζε ηνπ δηθαίνπ. Απηφ αλαγθαζηηθά νδεγνχζε ζην λα ππνζηεξίδεη θαλείο, έζησ κε ηα ιφγηα, φηη ήηαλ δίθαηνο, γηαηί δηαθνξεηηθά ζα ζεσξνχληαλ απεηιή γηα ηε ζπλνρή ηεο θνηλσλίαο. ΢πλεπψο, ν Πξσηαγφξαο πξνβάιιεη σο «ηεθκήξηνλ» γηα ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο ην ζπκβαηηθφ αίζζεκα δηθαίνπ πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ αζελατθή θνηλσλία. 1. Ζ απνδεηθηέα ζέζε: «Ἵ λα δὲ κὴ νἴ ῃ ἀ παηᾶ ζζαη ὡο ηῷ ὄ ληη ἡ γνῦ ληαη πάληεο ἄ λζξσπνη πάληα ἄ λδξα κεηέρεηλ δηθαηνζύλεο ηε θαὶ ηῆ ο ἄ ιιεο πνιηηηθῆ ο ἀ ξεηῆ ο, ηόδε αὖ ιαβὲ ηεθκήξηνλ.» Η θξάζε απηή απνηειεί ηελ απνδεηθηέα ζέζε γηα ηελ θαζνιηθόηεηα ηεο αξεηήο, φηη φινη δειαδή νη άλζξσπνη έρνπλ κεξίδην ζ’ απηή. Ο ΢σθξάηεο, ζην επηρείξεκα γηα ηνπο εηδηθνχο πνπ ζπκβνπιεχνπλ ζε εηδηθά ζέκαηα ζε αληίζεζε κε ηελ πνιηηηθή, γηα ηελ νπνία φινη αδηαθξίησο έρνπλ
ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 3 ιφγν, αθήλεη λα λνεζεί φηη γηα ηελ πνιηηηθή κηινχλ φινη, γηαηί ηζρχεη ε θαζνιηθφηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο σο θνηλήο ηδηφηεηαο φισλ ησλ αλζξψπσλ. Επηπιένλ, πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη ζηα ζπζηαηηθά ηεο πνιηηηθήο αξεηήο ν Πξσηαγφξαο πξνζζέηεη εδψ θαη ηε δηθαηνζύλε. ΢ην ηέινο ηνπ θεθαιαίνπ ζα πξνζζέζεη, επίζεο, ηελ επζέβεηα. Ο Πξσηαγφξαο γηα λα απνδείμεη ηε ζέζε ηνπ γηα ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο πξνβαίλεη ζηε ζπγθξηηηθή εμέηαζε δύν παξαδεηγκάησλ απφ ηελ αζελατθή θνηλσλία. Σν πξψην αλαθέξεηαη ζηε ζηάζε ηεο θνηλήο γλψκεο απέλαληη ζηνπο εηδηθνχο ζε έλαλ ηερληθφ ηνκέα, εδψ ζε έλαλ απιεηή, θαη ην δεχηεξν ζηε ζηάζε ηεο θνηλήο γλψκεο απέλαληη ζηνλ πνιίηε θαη ζηε ζρέζε ηνπ κε ηε δηθαηνζχλε. Η δηαθνξεηηθή ζηάζε ηεο θνηλήο γλώκεο ζηε κηα θαη ζηελ άιιε πεξίπησζε είλαη γηα ηνλ Πξσηαγφξα επαξθήο ιφγνο γηα λα πείζεη ηνλ ΢σθξάηε θαη ην αθξναηήξηφ ηνπ γηα ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο. 2. Σα παξαδείγκαηα πνπ ηεθκεξηψλνπλ ηελ απνδεηθηέα ζέζε: 1ν παξάδεηγκα: «Ἐλ γὰ ξ ηαῖ ο ἄ ιιαηο ἀ ξεηαῖ ο, ὥζπεξ ζὺ ιέγεηο, ἐ άλ ηηο θῇ ἀ γαζὸ ο αὐ ιεηὴ ο εἶ λαη, ἢ ἄ ιιελ ἡ ληηλνῦ λ ηέρλελ ἣ λ κή ἐ ζηηλ, ἢ θαηαγειῶζηλ ἢ ραιεπαίλνπζηλ, θαὶ νἱ νἰ θεῖ νη πξνζηόληεο λνπζεηνῦ ζηλ ὡο καηλόκελνλ˙» Η απεηή, εδψ, δελ έρεη εζηθφ πεξηερφκελν, αιιά απνδίδεη ηελ ηθαλόηεηα θαη ηηο γλψζεηο ζε έλαλ εηδηθφ ηνκέα. Η θνηλή γλψκε ησλ Αζελαίσλ, απνξξίπηεη απζηεξά φπνηνλ ηζρπξίδεηαη φηη έρεη εηδηθέο γλψζεηο, ελψ δελ έρεη, δειαδή φπνηνλ δελ δηαζέηεη ηε ζηνηρεηψδε απηνγλσζία γηα ην ηη γλσξίδεη θαη ηη είλαη. Όζνλ αθνξά, ινηπφλ, ηελ ηθαλφηεηα ή ηηο γλψζεηο ζε θάπνηα ηέρλε, επαηλείηαη ην λα ιέεη θαλείο ηελ αιήζεηα. Δηαθνξεηηθά, θαηαδηθάδεηαη ζηε ζπλείδεζε ηεο θνηλήο γλψκεο. 2ν παξάδεηγκα: «ἐ λ δὲ δηθαηνζύλῃ θαὶ ἐ λ ηῇ ἄ ιιῃ πνιηηηθῇ ἀ ξεηῇ , ἐ άλ ηηλα θαὶ εἰ δῶζηλ ὅ ηη ἄ δηθόο ἐ ζηηλ, ἐ ὰ λ νὗ ηνο αὐ ηὸ ο θαζ’ αὑ ηνῦ ηἀ ιεζῆ ιέγῃ ἐ λαληίνλ πνιιῶλ, ὃ ἐ θεῖ ζσθξνζύλελ ἡ γνῦ λην εἶ λαη, ηἀ ιεζῆ ιέγεηλ, ἐ ληαῦ ζα καλίαλ …» Αληίζεηα, φζνλ αθνξά ηε δηθαηνζύλε (θαη ηελ πνιηηηθή αξεηή γεληθφηεξα), ζεσξείηαη ζσζηό ην λα ιέλε όινη όηη είλαη δίθαηνη, αθόκα θη αλ δελ είλαη. Η θνηλή γλψκε απνδέρεηαη φηη ν θαζέλαο είηε είλαη δίθαηνο είηε φρη πξέπεη λα ππνζηεξίδεη φηη είλαη ή λα θαίλεηαη δίθαηνο. Όπνηνο απνθιίλεη απφ ηε ζηάζε απηή, δελ κπνξεί λα γίλεηαη απνδεθηφο σο κέινο ηεο θνηλσλίαο. Φαίλεηαη εδξαησκέλε ε αληίιεςε φηη ε θνηλσληθή ζπλχπαξμε ησλ αλζξψπσλ δελ ζπκθσλεί κε ηελ αδηθία, ε νπνία απεηιεί κε δηάζπαζε ηε ζπλνρή ηεο θνηλσλίαο, θαη φηη δελ ππάξρεη άλζξσπνο πνπ ηνπιάρηζηνλ δελ θαηαθάζθεη ζηε δηθαηνζχλε. Εηδηθφηεξα, ην ζθεπηηθφ ηνπ Πξσηαγφξα κπνξεί λα εξκελεπζεί θαη σο εμήο: α) αθφκα θη έλαο άδηθνο είλαη ζε ζέζε λα δηαθξίλεη ηε δίθαηε απφ ηελ άδηθε πξάμε. Απηφ ζεκαίλεη φηη έρεη κέζα ηνπ θάπνηα ζηνηρεία δηθαηνζχλεο, πνπ φκσο δελ έρνπλ θαιιηεξγεζεί επαξθψο, ψζηε λα ηνλ απνηξέςνπλ απφ ηε δηάπξαμε ηεο αδηθίαο. Άξα, δελ ζα πεη αιήζεηα, αλ ηζρπξηζηεί φηη είλαη άδηθνο. β) ην λα νκνινγεί θάπνηνο δεκφζηα ηελ αιήζεηα, φηη δειαδή είλαη άδηθνο, ζεσξείηαη παξαθξνζχλε, δηφηη: ζα ππνζηεί πνηλέο, ζα ακαπξσζεί ε δεκφζηα εηθφλα ηνπ. Καλέλαο ινγηθφο άλζξσπνο δελ ζέιεη λα ηνπ ζπκβεί θάηη ηέηνην. Ο Πξσηαγφξαο θαίλεηαη λα δηεηζδχεη ζηε λννηξνπία ησλ αλζξψπσλ θαη λα παξαηεξεί φηη δελ ηνπο ελδηαθέξεη ην ηη πξέπεη ή είλαη ζσζηφ λα θάλνπλ, αιιά ην ηη ηνπο ζπκθέξεη λα θάλνπλ. Επίζεο, δελ ηνπο ελδηαθέξεη ε πξαγκαηηθή ηνπο εηθφλα (ην εἶ λαη), φζν ε εηθφλα πνπ ζπλάδεη κε ηα πξνβαιιφκελα θνηλσληθά πξφηππα θαη ην θνηλψο απνδεθηφ ζχζηεκα αμηψλ (ην θαίλεζζαη). ΢πλεπψο, ε θνηλσληθή εζηθή θαη ην ζπκβαηηθφ αίζζεκα δηθαίνπ αθνξά (θαη πξέπεη λα αθνξά) φινπο ηνπο αλζξψπνπο, δηαθνξεηηθά ζέηνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο έμσ απφ ηελ θνηλσλία θαη πθίζηαληαη φ,ηη ζπλεπάγεηαη απηφ. Η άπνςε ηνπ Πξσηαγφξα γηα ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο ζπκπιεξψλεηαη θαη ζηεξίδεηαη απφ δχν αθφκε αηηηνινγήζεηο, πνπ απνδίδνληαη σο ζρφιηα ηεο θνηλήο γλψκεο:
ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 4 α) «θαί θαζηλ πάληαο δεῖ λ θάλαη εἶ λαη δηθαίνπο»: όινη πξέπεη λα ιέλε όηη θαηέρνπλ ηελ πνιηηηθή αξεηή, β) «ὡο ἀ λαγθαῖ νλ ν὎δέλα ὅ ληηλ’ ν὎ρὶ ἁκῶο γέ πσο κεηέρεηλ α὎ηῆο, ἢ κὴ εἶ λαη ἐ λ ἀ λζξώπνηο.»: Είλαη αλάγθε όινη νη άλζξσπνη λα έρνπλ κεξίδην ζηελ πνιηηηθή αξεηή θαη λα ζπκκεηέρνπλ ζηε δηθαηνζύλε, ή έζησ λα απνδέρνληαη θαηαξρήλ ην δίθαην, γηα λα κπνξνύλ λα ππάξμνπλ θνηλσλίεο. ἢ κὴ εἶ λαη ἐ λ ἀλζξώπνηο.» ΢’ απηφ ην ζεκείν ν Πξσηαγφξαο θαίλεηαη φηη δέρεηαη πσο ε πνιηηηθή ηδηφηεηα, έζησ θαη σο θαηάθαζε ζηελ έλλνηα ηεο δηθαηνζχλεο, είλαη εηδνπνηφ γλψξηζκα ηνπ αλζξψπνπ θαη απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα λα είλαη δεθηφο ζηελ πνιηηηθή θνηλσλία. Όηαλ θαη απηφ ην ειάρηζην ηεο θαηάθαζεο ζηελ έλλνηα ηνπ δηθαίνπ ιείπεη απφ θάπνηνλ, ν άλζξσπνο απηφο δελ κπνξεί λα ζπγθαηαιέγεηαη αλάκεζα ζηνπο αλζξψπνπο, γηαηί πζηεξεί θαη απνηειεί απεηιή γηα ηνπο ηδξπηηθνχο ζθνπνχο ηεο πνιηηηθήο θνηλσλίαο. Έηζη, ζ’ απηή ηελ ελφηεηα πξνηείλεηαη απηφο λα κε ζπγθαηαιέγεηαη κεηαμύ ησλ αλζξώπσλ, δειαδή λα εμνξίδεηαη θαη λα ηνπ ζηεξνύληαη ηα πνιηηηθά ηνπ δηθαηώκαηα. Απφ ηελ άιιε, ζηελ 4ε ελφηεηα είρε πξνηαζεί απφ ηνλ Δία ε ζαλαηηθή πνηλή («θηείλεηλ ὡο λόζνλ πόιεσο»). Ίζσο ε πνηλή ηνπ Πξσηαγφξα λα θαίλεηαη επηφηεξε ζε ζρέζε κε απηή πνπ επηβάιιεη ν Δίαο˙ έρνπλ φκσο θαη νη δχν ηνλ ίδην ζθνπφ: λα νδεγήζνπλ ηνπο αλζξψπνπο ζηελ αξεηή. Έηζη, πξνβάιιεηαη ν παηδεπηηθφο ξφινο ησλ λφκσλ. Αλ, βέβαηα, ιάβνπκε ππφςε καο ηε ζεκαζία πνπ έρεη ε πφιε θαη ε ζπκκεηνρή ηνπ πνιίηε ζηα θνηλά ηελ επνρή απηή, θαηαιαβαίλνπκε πσο ε πνηλή πνπ αλαθέξεη ν Πξσηαγφξαο είλαη ηζάμηα ή θαη απζηεξφηεξε απφ απηή πνπ πξνηείλεηαη απφ ηνλ Δία. 3. «Ὅηη κὲ λ νὖλ πάλη’ ἄ λδξα εἰ θόησο ἀ πνδέρνληαη πεξὶ ηαύηεο ηῆο ἀ ξεηῆο ζύκβνπινλ δηὰ ηὸ ἡγεῖ ζζαη παληὶ κεηεῖ λαη α὎ηῆο, ηαῦηα ιέγσ˙» Η θξάζε απηή απνηειεί ηελ θαηαθιείδα θαη ην ζπκπέξαζκα ηνπ «ηεθκεξίνπ». Εδψ, δειαδή, θιείλεη ην ζέκα ηεο θαζνιηθφηεηαο ηεο πνιηηηθήο αξεηήο θαη δηαηππψλεηαη ην ζπκπέξαζκα. Απηφ θαηαδεηθλχεηαη θαη απφ ηηο ιέμεηο νὖ λ θαη ηαῦ ηα ιέγσ. Επηπιένλ, ζπλδέεηαη κε φζα είρε πεη ν ΢σθξάηεο γηα ηνπο Αζελαίνπο ζηελ 1ε ελφηεηα. Ο Πξσηαγφξαο, δειαδή, απφ ηε κηα επηβεβαίσζε ηελ άπνςε ηνπ ΢σθξάηε φηη νη Αζελαίνη δηθαηνινγεκέλα δέρνληαη νπνηνλδήπνηε γηα ζχκβνπιν ζε ζέκαηα πνιηηηθήο αξεηήο θαη απφ ηελ άιιε αηηηνιόγεζε ηελ άπνςε απηή ιέγνληαο φηη απηφ γίλεηαη, επεηδή πηζηεχνπλ φηη φινη έρνπλ κεξίδην ζηελ πνιηηηθή αξεηή. Διαγπαμμαηική παποςζίαζη ηος ππωηαγοπικού ζςλλογιζμού Αποδεικηέα θέζη: όινη νη άλζξσπνη πηζηεύνπλ πσο θαζέλαο ζπκκεηέρεη ζηελ πνιηηηθή αξεηή. («ἡ γνῦ ληαη πάληεο ἄ λζξσπνη πάληα ἄ λδξα κεηέρεηλ δηθαηνζύλεο ηε θαὶ ηῆ ο ἄ ιιεο πνιηηηθῆ ο ἀ ξεηῆ ο»). Παπαδείγμαηα: α) Σηιρ ηέσνερ: έζησ όηη θάπνηνο δελ είλαη θαιόο απιεηήο. Θεσξείηαη κπαισκέλνο, αλ πεη ηελ αιήζεηα˙ αιιηώο, ζεσξείηαη ηξειόο. β) Σηην απεηή-δικαιοζύνη: έζησ όηη θάπνηνο δελ είλαη δίθαηνο. Θεσξείηαη κπαισκέλνο, αλ πξνζπνηεζεί όηη είλαη δίθαηνο, αθόκα θη αλ δελ είλαη˙ αιιηώο, ζεσξείηαη ηξειόο. Φπάζειρ-αιηιολογήζειρ, πνπ ηεθκεξηώλνπλ ηελ απνδεηθηέα ζέζε: α) επεηδή όινη πξέπεη λα ηζρπξίδνληαη όηη είλαη δίθαηνη(«θαί θαζηλ πάληαο δεῖ λ θάλαη εἶ λαη δηθαίνπο») β) επεηδή είλαη αλαγθαίν λα έρεη ν θαζέλαο κεξίδην ζηελ πνιηηηθή αξεηή («ὡο ἀ λαγθαῖ νλ νὐ δέλα ὅ ληηλ’ νὐ ρὶ ἁ κῶο γέ πσο κεηέρεηλ αὐ ηῆ ο»)
ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 5 Σςμπέπαζμα: όινη νη άλζξσπνη πηζηεύνπλ πσο θαζέλαο ζπκκεηέρεη ζηελ πνιηηηθή αξεηή. («ἡ γνῦ ληαη πάληεο ἄ λζξσπνη πάληα ἄ λδξα κεηέρεηλ δηθαηνζύλεο ηε θαὶ ηῆ ο ἄ ιιεο πνιηηηθῆ ο ἀ ξεηῆ ο»). ΚΡΗΣΗΚΖ ΣΟΤ «ΣΔΚΜΖΡΗΟΤ» ΣΟΤ ΠΡΩΣΑΓΟΡΑ Σν «ηεθκήξηνλ» ηνπ Πξσηαγφξα είλαη κηα ππνδεηγκαηηθή εθαξκνγή ησλ ηερληθψλ θαη ησλ θαλφλσλ ηεο ξεηνξηθήο. Απνηειεί επίθιεζε ζηελ εκπεηξία θαη κάιηζηα εκπεηξία θνηλή θαη απνδεθηή απφ φινπο θαη γη’ απηφ είλαη ηππηθό ηεθκήξην. Επηπιένλ, ην ζρήκα ηεο αληίζεζεο, πνπ ρξεζηκνπνηεί ν ξήηνξαο γηα λα δείμεη ηη ηζρχεη ζηνλ ρψξν ηεο ηερληθήο γλώζεο θαη ηη ζηνλ ρψξν ηεο δηθαηνζύλεο, είλαη έλα θιαζηθφ, ηππηθφ ζηνηρείν ξεηνξηθήο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηνπο ξεηνξηθνχο ιφγνπο. Χζηφζν, ε αμηνιφγεζε ηνπ ηεθκεξίνπ ηνπ Πξσηαγφξα θαλεξψλεη ηα εμήο ηξσηά ζεκεία ηνπ: α) ε απνδεηθηέα ζέζε έρεη απνθαληηθή δηαηχπσζε («ἡ γνῦ ληαη … κεηέρεηλ»), ελψ ζηηο δχν αηηηνινγήζεηο ππάξρεη δενληνινγηθή δηαηχπσζε («δεῖ λ θάλαη - ἀ λαγθαῖ νλ κεηέρεηλ»), ε νπνία φκσο δελ έρεη απνδεηθηηθή ηζρχ. Δελ επζηαζεί ν ζπιινγηζκφο φηη «φινη έρνπλ ηελ πνιηηηθή αξεηή, επεηδή φινη πξέπεη λα ιέλε φηη είλαη δίθαηνη θαη επεηδή είλαη αλαγθαίν λα έρνπλ φινη κεξίδην ζ’ απηή». Απηφ πνπ καο ελδηαθέξεη είλαη ηη πξαγκαηηθά ζπκβαίλεη θαη φρη ηη πξέπεη λα ζπκβαίλεη. Ο ζπιινγηζκφο ζα ήηαλ ινγηθά νξζφο, αλ είρε σο ζπκπέξαζκα ηε θξάζε: «ἡ γνῦ ληαη πάληεο ἄ λζξσπνη πάληα ἄ λδξα δεῖ λ κεηέρεηλ δηθαηνζχλεο ηε θαὶ ηῆ ο ἄ ιιεο πνιηηηθῆ ο ἀ ξεηῆ ο». β) «ἐ άληε ὦζηλ ἐ άληε κή»: ε θξάζε έξρεηαη ζε αληίθαζε κε ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο αξεηήο, πνπ ππνζηεξίρηεθε ζηελ απνδεηθηέα ζέζε, θαζψο εδψ δειψλεηαη φηη ππάξρνπλ θαη άδηθνη άλζξσπνη. γ) ν ζπιινγηζκφο έρεη πεξηνξηζκέλε απνδεηθηηθή αμία, γηαηί σο πξνο ηε κνξθή είλαη ππνζεηηθόο, ζηεξίδεηαη δειαδή ζε θξίζεηο πνπ ηζρχνπλ ππφ φξνπο θαη φρη απφιπηα. δ) νη πξνθείκελεο δελ είλαη ινγηθέο θξίζεηο, αιιά εκπεηξηθά παξαδείγκαηα θαη ραξαθηεξίδνληαη απφ ππνθεηκεληζκό. Β. ΠΡΩΣΖ ΑΠΟΓΔΗΞΖ ΓΗΑ ΣΟ ΟΣΗ Ζ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΑΡΔΣΖ ΓΗΓΑ΢ΚΔΣΑΗ 1. «ὅ ηη δὲ α὎ηὴλ ν὎ θύζεη ἡγνῦληαη εἶ λαη ν὎δ’ ἀ πὸ ηνῦ α὎ηνκάηνπ, ἀ ιιὰ δηδαθηόλ ηε θαὶ ἐ μ ἐ πηκειείαο παξαγίγλεζζαη ᾧ ἂ λ παξαγίγλεηαη, ηνῦηό ζνη κεηὰ ηνῦην πεηξάζνκαη ἀ πνδεῖ μαη.» Ο Πξσηαγφξαο κε ηε ζπγθξηηηθή παξνπζίαζε ησλ δχν παξαδεηγκάησλ ηνπ απιεηή θαη ηνπ άδηθνπ επηβεβαίσζε ηνλ ζσθξαηηθφ ηζρπξηζκφ γηα ηελ άλεπ φξσλ ζπκκεηνρή φισλ ησλ πνιηηψλ ζηνλ πνιηηηθφ δηάινγν θαη ππνρξεψλεηαη ηψξα λα πξνρσξήζεη ζηελ αλαηξνπή ηεο ζσθξαηηθήο ζέζεο φηη ε πνιηηηθή αξεηή δελ δηδάζθεηαη. Σν θχξην επηρείξεκα, πνπ ρξεζηκνπνηεί, έρεη ζέκα ηε δηαθνξνπνίεζε ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο θαη αληίδξαζεο ζηα έκθπηα θαη επίθηεηα γλσξίζκαηα ηεο αλζξψπηλεο θχζεο. Οξγαλψλεη ην επηρείξεκα θαηά ην ηππηθφ ηνπ ξεηνξηθνχ ιφγνπ, δειαδή κε ππνδεηγκαηηθή «πξόζεζηλ» (ζεκαηηθή πεξίνδν) θαη «απόδεημηλ», θαη πξνζθεχγεη θαη πάιη ζηελ εκπεηξία θαη ηε ξεηνξηθή αληίζεζε (1) θπζηθά – επίθηεηα, 2) ζεηηθά – αξλεηηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη 3) ζπκπνλεηηθή/αλεθηηθή – θξηηηθή/«παξεκβαηηθή» ζπκπεξηθνξά). Η θξάζε «ὅ ηη δὲ αὐ ηὴ λ … παξαγίγλεζζαη ᾧ ἂ λ παξαγίγλεηαη» απνηειεί ηελ απνδεηθηέα ζέζε ηνπ επηρεηξήκαηνο γηα ην φηη ε πνιηηηθή αξεηή δηδάζθεηαη. Ο Πξσηαγφξαο δελ αθίζηαηαη απφ απηφ πνπ νη άλζξσπνη γεληθά πηζηεχνπλ, δειαδή φηη: α) ε πνιηηηθή αξεηή δελ είλαη έκθπηε ζηνλ άλζξσπν νχηε είλαη απηφκαηε ε εκθάληζή ηεο θαη β) δηδάζθεηαη, θαιιηεξγείηαη θαη γίλεηαη θηήκα ηνπ αλζξψπνπ κε επηκέιεηα θαη άζθεζε. Παξάιιεια ρξεζηκνπνηψληαο ην ζρήκα άξζεο-ζέζεο ζα απνδείμεη φηη ε αξεηή δελ πξνέξρεηαη απφ ηε θχζε ή ηελ ηχρε, ρσξίο ηελ πξνζπάζεηα ηνπ αλζξψπνπ, αιιά φηη είλαη απνηέιεζκα δηδαζθαιίαο, θξνληίδαο θαη άζθεζεο. Με ηελ αλαθνξά ζην δεχγνο «θύζεη ή ηύρῃ » ν Πξσηαγφξαο δείρλεη φηη ηίπνηε δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί ηπραίν ζηε θχζε, αιιά πξντφλ ηεο ζθνπηκόηεηαο ηνπ δεκηνπξγνχ ηνπ. ΢πλεπψο, θαη ε πνιηηηθή αξεηή νθείιεηαη ζηε ζθνπηκόηεηα ηεο πνιηηηθήο θνηλσλίαο, δειαδή ζηελ εμαζθάιηζε ηνπ δῆ λ θαη ηνπ εὖ δῆ λ ησλ αλζξψπσλ πνπ ηελ ζπλαπνηεινχλ.
ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 6 Ο Πξσηαγφξαο, ζηελ πνξεία απφδεημεο ηεο ζέζεο ηνπ, δηαθξίλεη δχν θαηεγνξίεο ραξαθηεξηζηηθψλ ζηνλ άλζξσπν, ηα θπζηθά/έκθπηα θαη ηα επίθηεηα: 2. «Ὅζα γὰ ξ ἡγνῦληαη ἀ ιιήινπο θαθὰ ἔ ρεηλ ἄ λζξσπνη θύζεη ἢ ηύρῃ, ν὎δεὶ ο ζπκνῦηαη ν὎δὲ λνπζεηεῖ ν὎δὲ δηδάζθεη ν὎δὲ θνιάδεη ηνὺο ηαῦηα ἔ ρνληαο, ἵ λα κὴ ηνηνῦηνη ὦζηλ, ἀ ιι’ ἐ ιενῦζηλ˙ νἷ νλ ηνὺο αἰ ζρξνὺο ἢ ζκηθξνὺο ἢ ἀ ζζελεῖ ο ηί ο νὕησο ἀ λόεηνο ὥζηε ηη ηνύησλ ἐ πηρεηξεῖ λ πνηεῖ λ; Σαῦηα κὲ λ γὰ ξ νἶ καη ἴ ζαζηλ ὅ ηη θύζεη ηε θαὶ ηύρῃ ηνῖ ο ἀ λζξώπνηο γίγλεηαη, ηὰ θαιὰ θαὶ ηἀ λαληία ηνύηνηο˙» ΢’ απηφ ην ρσξίν ν Πξσηαγφξαο αλαθέξεηαη ζηα πξνηεξήκαηα θαη ηα ειαηηψκαηα πνπ πξνέξρνληαη απφ ηε θχζε θαη ηελ ηχρε θαη ζρεηίδνληαη κε ηελ εμσηεξηθή εκθάληζε θαη ηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ. Φπζηθά, δελ ηνλ απαζρνινχλ ηα θπζηθά πξνηεξήκαηα, γηαηί απηά δελ ηνπ είλαη απαξαίηεηα γηα ηελ απφδεημή ηνπ, αθνχ φινη ζαπκάδνπλ απηνχο πνπ ηα έρνπλ. Με φπνηνλ, φκσο, έρεη θπζηθά ειαηηώκαηα (αζρήκηα, κηθξφ αλάζηεκα, αζζεληθφ ζψκα) θαλείο δελ νξγίδεηαη νχηε πξνζπαζεί λα ηα δηνξζψζεη κε ζπκβνπιέο, δηδαζθαιία θαη ηηκσξίεο, γηαηί δελ εμαξηψληαη απφ ηε βνχιεζε θαη ηελ επζχλε ηνπ αλζξψπνπ («ἀ πό ηνῦ αὐ ηνκάηνπ»). Αληίζεηα, ληψζνπλ νίθην θαη ζπκπφληα γηα ηε ζθιεξφηεηα ηεο θχζεο ή ηεο ηχρεο. Αμίδεη, εδψ, λα ζεκεησζεί ε θαζαξή απνζηαζηνπνίεζε ηνπ ζνθηζηή από ζενθξαηηθέο εξκελείεο, ζε αληίζεζε κε ηελ 4ε ελφηεηα, φπνπ, ζην πιαίζην ηνπ κχζνπ, γηλφηαλ αλαθνξά ζηε ζετθή πξνέιεπζε ηεο αἰ δνῦ ο θαη ηεο δίθεο. Δέρεηαη, ινηπφλ, ηελ χπαξμε κηαο ηειενινγηθήο αξρήο ζηε θχζε, φηη φια δειαδή γίλνληαη γηα λα εμππεξεηήζνπλ θάπνην ζθνπφ, θαη πξνζζέηεη ηνλ αζηάζκεην παξάγνληα ηνπ ηπραίνπ. Πνπζελά, φκσο, δελ γίλεηαη ιφγνο γηα παξνπζία ή παξέκβαζε ηνπ ζείνπ. Επηπιένλ, κέζα απφ ηελ αλάπηπμε ησλ παξαπάλσ ζέζεσλ απνθαιχπηεηαη ε αλζξσπηζηηθή ζηάζε ηνπ Πξσηαγόξα, ε νπνία θξίλεηαη ηδηαίηεξα πξσηνπνξηαθή γηα ηελ επνρή ηεο. Άλζξσπνη πνπ έρνπλ αδηθεζεί απφ ηε θχζε αμίδνπλ ηελ θαηαλφεζε, ηε ζπκπαξάζηαζε θαη ηε ζπκπάζεηα ησλ άιισλ αλζξψπσλ. 3. «ὅ ζα δὲ ἐ μ ἐ πηκειείαο θαὶ ἀ ζθήζεσο θαὶ δηδαρῆο νἴ νληαη γίγλεζζαη ἀ γαζὰ ἀ λζξώπνηο, ἐ άλ ηηο ηαῦηα κὴ ἔ ρῃ, ἀ ιιὰ ηἀ λαληία ηνύησλ θαθά , ἐ πὶ ηνύηνηο πνπ νἵ ηε ζπκνὶ γίγλνληαη θαὶ αἱ θνιάζεηο θαὶ αἱ λνπζεηήζεηο. Ὧλ ἐ ζηηλ ἓ λ θαὶ ἡ ἀ δηθία θαὶ ἡ ἀ ζέβεηα θαὶ ζπιιήβδελ πᾶ λ ηὸ ἐ λαληίνλ ηῆο πνιηηηθῆο ἀ ξεηῆο.» ΢’ απηφ ην ρσξίν αλαθέξεηαη ν ζνθηζηήο ζηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ απνθηνχλ νη άλζξσπνη χζηεξα απφ θξνληίδα, άζθεζε θαη δηδαζθαιία. ΢’ απηή ηελ θαηεγνξία εληάζζνληαη ζηνηρεία, πνπ έρνπλ λα θάλνπλ κε ηνλ ραξαθηήξα ηνπ αλζξψπνπ θαη ηηο αξεηέο. Εχινγα, θαη πάιη, δελ αζρνιείηαη κε φζνπο ήδε δηαζέηνπλ απηέο ηηο αξεηέο. ΢ε απηφ, ινηπφλ, ην ζεκείν θπξίσο ζηεξίδεη ηελ απφδεημε ηνπ «δηδαθηνχ» ηεο αξεηήο: φπνηνο δελ έρεη αξεηέο, αιιά ηα αληίζεηα ραξαθηεξηζηηθά (γηα παξάδεηγκα ηελ αδηθία θαη ηελ αζέβεηα), πξνθαιεί ηελ θνηλή γλψκε θαη νη άλζξσπνη ζπκψλνπλ καδί ηνπ, ηνλ ηηκσξνχλ θαη ηνλ ζπκβνπιεχνπλ, δηφηη αδηαθφξεζε λα ηα θαιιηεξγήζεη. Άπα, η πολιηική απεηή διδάζκεηαι. ΢πλεπψο, ε θνηλσληθή θχζε ηνπ αλζξψπνπ είλαη επηδεθηηθή θαιιηέξγεηαο, επαηζζεηνπνίεζεο θαη εζηθνπνίεζεο. «ἐ μ ἐ πηκειείαο θαὶ ἀζθήζεσο θαὶ δηδαρῆο» Οη παξάγνληεο πνπ ζα ζπληειέζνπλ ζηελ θαηάθηεζε ηεο πνιηηηθήο αξεηήο είλαη ε θξνληίδα, ε άζθεζε θαη ε δηδαζθαιία, πνπ απνηεινχλ ηηο ηξεηο κνξθέο αγσγήο. Χο βνεζεηηθά ζηνηρεία αλαθέξνληαη επηπιένλ ε λνπζεζία θαη ε ηηκσξία. Πην ζπγθεθξηκέλα: α) Η θξνληίδα (ἐ πηκέιεηα) είλαη ε επηινγή ησλ παηδεπηηθψλ/κνξθσηηθψλ αγαζψλ πνπ ζα παξαζρεζνχλ. β) Η άζθεζε (ἄ ζθεζηο) είλαη ε εμαζθάιηζε πξαγκαηηθψλ ζπλζεθψλ αγσγήο. Οη άλζξσπνη νθείινπλ λα αζθεζνχλ, δειαδή λα κάζνπλ λα εθαξκφδνπλ απηά πνπ δηδάζθνληαη, ψζηε λα είλαη έηνηκνη λα αληαπνθξηζνχλ ηθαλνπνηεηηθά ζηνπο ξφινπο, πνπ ζα αλαιάβνπλ αξγφηεξα ζην πιαίζην
ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 7 ηεο θνηλσλίαο θαη ζηε ζπλαλαζηξνθή ηνπο κε ηνπο ζπλαλζξψπνπο θαη ηνπο ζπκπνιίηεο ηνπο. Απηφ ζεκαίλεη φηη ζηε δηαδηθαζία ηεο αγσγήο είλαη ζεκαληηθφ λα απνθηήζνπλ νη άλζξσπνη κε ηνλ εζηζκφ ηελ πξνζδνθψκελε απφ ηελ πνιηηεία ζπκπεξηθνξά. γ) Η δηδαζθαιία (δηδαρή) είλαη ε ζεσξεηηθή θαηάξηηζε θαη ε ζπζηεκαηηθή παξνρή γλψζεσλ ζηνλ καζεηή απφ ηνλ δάζθαιν, πνπ έρεη ηελ επζχλε θαζνδήγεζεο. Γηα λα είλαη, βέβαηα, απνηειεζκαηηθή ε δηαδηθαζία ηεο αγσγήο νη παξαπάλσ κνξθέο αγσγήο ρξεηάδεηαη λα βξίζθνληαη ζε ζρέζε αιιειεμάξηεζεο θαη ζπκπιεξσκαηηθόηεηαο. Οθείινπκε, σζηφζν, λα ζεκεηψζνπκε φηη ζηηο κνξθέο αγσγήο εληάζζεηαη θαη ε κίκεζε, ηελ νπνία ζθφπηκα παξαιείπεη ν Πξσηαγφξαο, γηαηί δελ εμππεξεηεί ηελ επηρεηξεκαηνινγία ηνπ. Η κίκεζε πνπ έρεη ζηφρν αλψηεξα πξφηππα είλαη ζεκηηή. Όηαλ, φκσο, θάπνηνο κηκείηαη άθξηηα ή αξλεηηθά πξφηππα, ηφηε ειινρεχνπλ θίλδπλνη ηφζν γηα ηελ αλζξψπηλε πξνζσπηθφηεηα φζν θαη γηα ην θνηλσληθφ ζχλνιν. Επνκέλσο, ε απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο κίκεζεο είλαη ακθηζβεηήζηκε θαη ε αλαθνξά ηνπ ζ’ απηή ζα αλέηξεπε φιε ηνπ ηε ζεσξία γηα ην «δηδαθηφλ» ηεο αξεηήο ή ζα έζηξεθε ηε ζπδήηεζε ζε ζέκαηα άζρεηα ή κε ραιαξή ζρέζε κε ην βαζηθφ δεηνχκελν γηα ην δηδαθηφ ηεο αξεηήο. Σέινο, ε αλαθνξά ζηηο ηξεηο κνξθέο αγσγήο έκκεζα πξνβάιιεη ηελ αλαγθαηφηεηα ηνπ θαινχ δαζθάινπ, δειαδή ηνπ θαηάιιεινπ θαη ηθαλνχ παηδαγσγνχ λα αλαιάβεη ηελ αγσγή ηνπ λένπ. Έλαο ηέηνηνο δάζθαινο είλαη ν Πξσηαγφξαο, απφ ηνλ ιφγν ηνπ νπνίνπ ζπλάγεηαη θαη ε αμία ηνπ σο παηδαγσγνχ. Εηδηθά, ν κεζνδηθφο ηξφπνο, κε ηνλ νπνίν πξαγκαηεχεηαη ην ζέκα ηνπ, ε ζπλαγσγή ζπκπεξαζκάησλ απφ ζεηξά επηρεηξεκάησλ θαη ε ηαμηλφκεζε πξνυπνζέζεσλ, επηρεηξεκάησλ θαη παξαδεηγκάησλ ηνλ θαζηζηνχλ άμην ζκηιεπηή ηνπ παηδαγσγηθνχ ιφγνπ θαη ηνλ ζπνπδαηφηεξν ίζσο εθπξφζσπν ηνπ αξραηνειιεληθνχ δηαθσηηζκνχ.
ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 8 Σύνηομη απόδοζη ηος ζςλλογιζμού ηος Ππωηαγόπα Μείδσλ πξνθείκελε: ν άλζξσπνο αλέρεηαη ηα θπζηθά κεηνλεθηήκαηα/ειαηηώκαηά ηνπ, όρη όκσο θαη ηα επίθηεηα, ηα νπνία κεηαζηξέθεη ζε αξεηέο κε ηελ επηκέιεηα, ηελ άζθεζε θαη ηε δηδαρή. Ειάζζσλ πξνθείκελε: ε αζέβεηα θαη ε αδηθία σο επίθηεηα ειαηηώκαηα είλαη ην αληίζεην ηεο πνιηηηθήο αξεηήο. Σπκπέξαζκα: άξα ε πνιηηηθή αξεηή σο ην αληίζεην ηεο αζέβεηαο θαη ηεο αδηθίαο απνθηάηαη κε ηελ επηκέιεηα, ηελ άζθεζε θαη ηε δηδαρή. Γηαγξακκαηηθή παξνπζίαζε ηνπ ζπιινγηζκνύ ηνπ Πξσηαγόξα
ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 9 4. ΚΡΗΣΗΚΖ ΣΖ΢ ΑΠΟΓΔΗΞΖ΢ ΓΗΑ ΣΟ «ΓΗΓΑΚΣΟΝ» ΣΖ΢ ΑΡΔΣΖ΢ Η απφδεημε ηνπ Πξσηαγφξα ζεκειηψλεηαη ζε ζθέςε πνπ δηέπεηαη απφ πξαγκαηηθφ αλζξσπηζκφ θαη ιακβάλεη ηνλ άλζξσπν σο κέηξν ζχγθξηζεο. Απφ ηελ άιιε νξγαλψλεηαη κε ζνθηζηηθό ηξόπν κε απνηέιεζκα λα απνβιέπεη ζηελ πεηζψ απιψο ηνπ δέθηε θαη φρη ζηελ αλαδήηεζε θαη εχξεζε ηεο κίαο θαη κνλαδηθήο αιήζεηαο, πνπ είλαη ην δεηνχκελν ηνπ ΢σθξάηε. Εηδηθφηεξα, ν κεζνδηθφο ηξφπνο, κε ηνλ νπνίν πξαγκαηεχεηαη ν Πξσηαγφξαο ην ζέκα ηνπ, θαη ε ηαμηλφκεζε πξνυπνζέζεσλ, επηρεηξεκάησλ θαη ινγηθψλ παξαδεηγκάησλ θαλεξψλνπλ φηη ν ζνθηζηήο αγσληά γηα ηελ πεηζηηθφηεηα ησλ ιφγσλ ηνπ θαη φρη γηα ηελ εχξεζε ηεο απφιπηεο αιήζεηαο. Ο ζνθηζηηθφο ηξφπνο πξνζέγγηζεο ηνπ ζέκαηνο θαίλεηαη, ινηπφλ, ζηα εμήο: α) Η βαζηθή θξάζε πνπ ρξεζηκνπνηεί σο ηεθκήξην γηα ηελ απφδεημε ηεο αξεηήο («ὅ ζα δὲ ἐ μ ἐ πηκειείαο θαὶ ἀ ζθήζεσο θαὶ δηδαρῆ ο νἴ νληαη γίγλεζζαη ἀ γαζὰ ἀ λζξψπνηο») απνηειεί ηελ ίδηα ηελ απνδεηθηέα ζέζε, απηφ δειαδή πνπ ρξεηάδεηαη λα απνδεηρζεί. Έρνπκε, ινηπφλ, ην είδνο ζνθίζκαηνο πνπ νλνκάδεηαη «ιῆςηο ηνῦ δεηνπκέλνπ». β) «ᾧ ἂ λ παξαγίγλεηαη» / «ἐ άλ ηηο ηαῦηα κὴ ἔ ρῃ»: Οη δχν θξάζεηο έξρνληαη ζε αληίθαζε είηε κε ηε ζεσξία όηη ε αξεηή δηδάζθεηαη, αθνχ αθήλεηαη λα ελλνεζεί φηη θάπνηνη δελ κπνξνχλ λα ηελ απνθηήζνπλ κε ηε δηδαζθαιία, είηε κε ηε ζεσξία γηα ηελ θαζνιηθόηεηα ηεο αξεηήο, αθνχ δέρεηαη φηη ππάξρνπλ θαη θάπνηνη πνπ δελ ηελ θαηέρνπλ. γ) Παξνπζηάδεη σο άπνςε γεληθά ησλ αλζξψπσλ, ηε δηθή ηνπ απιψο άπνςε γηα ην ζέκα. δ) Τπνιαλζάλεη ε απαίηεζε ηνπ ηθαλνχ θαη θαηάιιεινπ δαζθάινπ, φπσο ν ίδηνο, γηα λα δηδάμεη ηελ πνιηηηθή αξεηή. ΢πλνιηθά γηα ηνλ απνδεηθηηθφ ιφγν ηνπ Πξσηαγφξα ζηελ ελφηεηα απηή, κπνξνχκε λα πνχκε φηη ε έιιεηςε πεηζηηθφηεηαο ησλ επηρεηξεκάησλ ηνπ Πξσηαγφξα νθείιεηαη θπξίσο ζηελ αζάθεηα ηεο δηαηύπσζήο ηνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα, φηαλ ν Πξσηαγφξαο ηζρπξίδεηαη φηη φινη νη άλζξσπνη θαηέρνπλ ηελ πνιηηηθή αξεηή («ἡ γνῦ ληαη πάληεο ἄ λζξσπνη πάληα ἄ λδξα κεηέρεηλ δηθαηνζχλεο ηε θαὶ ηῆ ο ἄ ιιεο πνιηηηθῆ ο ἀ ξεηῆ ο») ελλνεί φηη όινη έρνπλ κέζα ηνπο ζηνηρεία πνιηηηθήο αξεηήο σο πξνδηάζεζε θαη θαηαβνιέο. Πξέπεη, φκσο, λα κεζνιαβήζεη ε δηδαζθαιία γηα λα θηάζνπλ ζηελ πιήξε θαηάθηεζή ηεο. Όηαλ, πάιη, ηζρπξίδεηαη φηη ππάξρνπλ θαη θάπνηνη πνπ δελ ηελ έρνπλ, ελλνεί απηνύο πνπ δελ ηελ έρνπλ αλαπηύμεη πιήξσο, πνπ έρνπλ αδηαθνξήζεη λα ηελ θαηαθηήζνπλ κέζσ ηεο δηδαζθαιίαο θαη, επνκέλσο, έρνπλ κείλεη ζην ζηάδην ηεο πξνδηάζεζεο, ησλ θαηαβνιψλ («ἐ άληε ὦζηλ ἐ άληε κὴ / ᾧ ἂ λ παξαγίγλεηαη» / «ἐ άλ ηηο ηαῦ ηα κὴ ἔ ρῃ »). ΢πλεπψο, ην πξφβιεκα, θαηά ηνλ Πξσηαγφξα, είλαη πσο ν άλζξσπνο κε δεδνκέλε ηε γεληθή αίζζεζε ηνπ δηθαίνπ (πνπ ηνπ ραξίδνπλ ε αηδψο θαη ε δίθε σο πξνδηάζεζε θαη θαηαβνιέο) κπνξεί θαη πξέπεη λα παηδεχεηαη θαη λα επαηζζεηνπνηείηαη πξνθεηκέλνπ λα θαηαθηήζεη κηα δίθαηε ζπκπεξηθνξά απφ θνηλσληθνπνιηηηθή άπνςε. ΑΗ΢ΘΖΣΗΚΑ ΢ΥΟΛΗΑ Αληηζέζεηο: «Ἐ λ γὰ ξ ηαῖ ο ἄ ιιαηο ἀ ξεηαῖ ο … ἐ λ δὲ δηθαηνζχλῃ …» «Ὅζα γὰ ξ ἡ γνῦ ληαη … ὅ ζα δὲ ἐ μ ἐ πηκειείαο …»
ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 10 Άξζε-ζέζε: «ὅ ηη δὲ αὐ ηὴ λ νὐ θχζεη ἡ γνῦ ληαη εἶ λαη νὐ δ’ ἀ πὸ ηνῦ αὐ ηνκάηνπ, ἀ ιιὰ δηδαθηφλ ηε θαὶ ἐ μ ἐ πηκειείαο παξαγίγλεζζαη» «νὐ δεὶ ο ζπκνῦ ηαη νὐ δὲ λνπζεηεῖ νὐ δὲ δηδάζθεη νὐ δὲ θνιάδεη ηνὺ ο ηαῦ ηα ἔ ρνληαο … ἀ ιιὰ ἐ ιενῦ ζηλ» Αληνύζα θιηκάθσζε: «νὐ δεὶ ο ζπκνῦ ηαη νὐ δὲ λνπζεηεῖ νὐ δὲ δηδάζθεη νὐ δὲ θνιάδεη ηνὺ ο ηαῦ ηα ἔ ρνληαο» «νἵ ηε ζπκνὶ γίγλνληαη θαὶ αἱ θνιάζεηο θαὶ αἱ λνπζεηήζεηο» Πνιπζύλδεην ζρήκα: «νἵ ηε ζπκνὶ γίγλνληαη θαὶ αἱ θνιάζεηο θαὶ αἱ λνπζεηήζεηο» ΛΔΞΗΛΟΓΗΚΔ΢ Α΢ΚΖ΢ΔΗ΢ 1) Να βξείηε ηελ εηπκνινγία ησλ παξαθάησ ιέμεσλ: λνπζεηνῦ ζηλ, ἄ δηθνο, ηἀ ιεζῆ , ζσθξνζχλελ, ζχκβνπινλ, ζπιιήβδελ. λνπζεηνῦζηλ -> λνῦ ο + ηίζεκη ἄ δηθνο → ἀ - (ζηεξεηηθφ) + δίθε ηἀ ιεζῆ → ηὰ (άξζξν: θξάζε) + ἀ - (ζηεξεηηθφ) + ιήζε < ιαλζάλσ ζσθξνζύλελ → ζψθξσλ < ζῶο (= ζῶνο) + θξήλ, ζῶνο + θξὴ λ ζύκβνπινλ → ζπκβνπιὴ < ζὺ λ + βνπιὴ < βνχινκαη ζπιιήβδελ → ζὺ λ + ιακβάλσ 2) Να βξείηε ζπλψλπκα ησλ παξαθάησ ιέμεσλ ζηα αξραία ειιεληθά: νἴ ῃ , κεηέρεηλ, δεῖ λ, πνηεῖ λ, ἀ γαζὰ . νἴ ῃ = λνκίδῃ , δνθῇ , ὑ πνιακβάλῃ , ἡ γῆ ηαη κεηέρεηλ = κεηεῖ λαη, θνηλσλεῖ λ δεῖ λ = ρξῆ λαη πνηεῖ λ = πξάηηεηλ, δξᾶ λ ἀ γαζὰ = θαιά 3) Να δψζεηε δχν νκφξξηδα ζηα λέα ειιεληθά γηα θαζεκηά απφ ηηο παξαθάησ ιέμεηο: θῇ , νἰ θεῖ νη, καλίαλ, θχζεη, ηχρῃ , δηδαρῆ ο. θῇ: θήκε, πξνθήηεο νἰ θεῖ νη: νηθεηνζειψο, νηθεηφηεηα καλίαλ: καληαθφο, θιεπηνκαλήο θύζεη: θπηεία, θπζηνινγηθφο ηύρῃ: ηπραίνο, ηπράξπαζηνο δηδαρῆο: δηδαζθαιείν, δίδαγκα
ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 11 ΔΡΜΖΝΔΤΣΗΚΔ΢ ΔΡΩΣΖ΢ΔΗ΢ 1) Γηαηί ε δηθαηνζύλε θαη ε πνιηηηθή αξεηή ζεσξνύληαη, θαηά ηνλ Πξσηαγόξα, ζηνηρεία ζύκθπηα κε ηελ ίδηα ηελ αλζξώπηλε ηδηόηεηα (ηνπιάρηζηνλ από ηε ζηηγκή πνπ ν άλζξσπνο εηζέξρεηαη ζηνλ πνιηηηζκό); Αλαιύζηε ηα επηρεηξήκαηα ηνπ Πξσηαγόξα ζην απόζπαζκα απηό θαη πξνζζέζηε ηα δηθά ζαο. (εξώηεζε από ην ζρνιηθό εγρεηξίδην ζηε ζειίδα 86) Με δεδνκέλν φηη ν άλζξσπνο ζηαδηαθά έθζαζε ζε εθείλν ην ζεκείν σξηκφηεηαο, ψζηε λα ζπιιάβεη ηελ αηδψ θαη ηε δίθε σο αλαγθαία βάζε ηεο θνηλσληθήο εζηθήο ηνπ θαη ηεο πνιηηηθήο αξεηήο, θαίλεηαη επαξθψο αηηηνινγεκέλε ε ζέζε ηνπ Πξσηαγφξα φηη ε δηθαηνζχλε θαη ε πνιηηηθή αξεηή είλαη ζηνηρεία ζχκθπηα κε ηελ ίδηα ηελ αλζξψπηλε ηδηφηεηα. Καηά ηελ άπνςε ηνπ Πξσηαγφξα, ε πνιηηηθή αξεηή είλαη ζχκθπηε κε ηελ ηδηφηεηα ηνπ αλζξψπνπ σο κέινπο κηαο θνηλσλίαο θαη σο δεκηνπξγνχ πνιηηηζκνχ. Απνηειεί, δειαδή, ηελ πξνυπφζεζε γηα ηε ζπλνρή ηεο θνηλσλίαο, ηελ αξκνληθή ζπκβίσζε κέζα ζ’ απηή θαη ηελ πεξαηηέξσ αλάπηπμε πνιηηηζκνχ. Γη’ απηφ θαη θξίλεηαη απαξαίηεην λα έρνπλ φινη κεξίδην ζηελ αξεηή, αιιηψο λα κελ απνηειεί κέινο ηεο θνηλσλίαο. Ο Πξσηαγφξαο επηρεηξεί λα απνδείμεη απηή ηε ζέζε δείρλνληαο α) ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο θαη β) ην δηδαθηφ ηεο αξεηήο. Η άπνςε απηή ζηεξίδεηαη ζηα εμήο επηρεηξήκαηα: θάπνηνο πνπ δελ είλαη δίθαηνο, ζεσξείηαη κπαισκέλνο, αλ πξνζπνηεζεί φηη είλαη δίθαηνο, αθφκα θη αλ δελ είλαη˙ αιιηψο, ζεσξείηαη ηξειφο. φινη πξέπεη λα ηζρπξίδνληαη φηη είλαη δίθαηνη, αθφκα θη αλ δελ είλαη πξέπεη φινη νη άλζξσπνη λα έρνπλ κεξίδην ζηελ πνιηηηθή αξεηή θαη λα ζπκκεηέρνπλ ζηε δηθαηνζχλε ε ζπκκεηνρή ζηελ αξεηή πξέπεη λα θαίλεηαη κε ηνλ έλα ή ηνλ άιιν ηξφπν, δειαδή ή θάπνηνο λα έρεη πξάγκαηη ηε δηθαηνζχλε ή έζησ λα πξνζπνηείηαη φηη ηελ θαηέρεη. Ο Πξσηαγφξαο πξνβάιιεη ξεαιηζηηθά ηε ζπκβαηηθή αληίιεςε ηεο αζελατθήο θνηλσλίαο φηη δελ κπνξεί λα ππάξρεη άλζξσπνο (νχηε θνηλσλία) ρσξίο ζηνηρεηψδε αίζζεζε δηθαηνζχλεο, γη’ απηφ θαη δελ αλέρνληαη νη Αζελαίνη θαλέλαλ λα νκνινγεί φηη είλαη άδηθνο, φηη δειαδή αξλείηαη ηε δπλαηφηεηα, ην δηθαίσκα θαη ηελ ππνρξέσζε λα είλαη δίθαηνο. ΢πγρξφλσο, δηαθαίλεηαη θαη ε θνηλσληθή εζηθή ηεο αζελατθήο θνηλσλίαο πνπ απαηηνχζε θάζε πνιίηεο λα έρεη πνιηηηθή θαη θνηλσληθή ζπλείδεζε, ε νπνία ζηνηρεησδψο εθδειψλεηαη κε θαηάθαζε ηνπ δηθαίνπ. Απηφ αλαγθαζηηθά νδεγνχζε ζην λα ππνζηεξίδεη θαλείο, έζησ κε ηα ιφγηα, φηη ήηαλ δίθαηνο, γηαηί δηαθνξεηηθά ζα ζεσξνχληαλ απεηιή γηα ηε ζπλνρή ηεο θνηλσλίαο. ΢πλεπψο, ν Πξσηαγφξαο πξνβάιιεη σο επηρείξεκα γηα ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο ην ζπκβαηηθφ αίζζεκα δηθαίνπ πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ αζελατθή θνηλσλία. Χο πξφζζεηα επηρεηξήκαηα πνπ επηβεβαηψλνπλ φηη ε δηθαηνζχλε θαη ε πνιηηηθή αξεηή είλαη ζχκθπηεο κε ηελ ίδηα ηελ αλζξψπηλε ηδηφηεηα κπνξνχκε λα αλαθέξνπκε ηα εμήο: 5. Ο άλζξσπνο σο είδνο ζπλδέεηαη κε ηελ χπαξμε νξγαλσκέλεο ζπκβησηηθήο νκάδαο, ε νπνία πξνυπνζέηεη ηε δηθαηνζχλε θαη ηελ πνιηηηθή αξεηή, πξνθεηκέλνπ λα πάξεη κνξθή. ΢πλεπψο, ε εθδήισζε ησλ εηδνινγηθψλ γλσξηζκάησλ ηνπ αλζξψπνπ ζπλδέεηαη κε απηέο ηηο δχν αξρέο. 6. Οη δχν απηέο αξρέο είλαη αλαγθαίεο φρη απιψο γηα ην δῆ λ, αιιά θαη γηα ην εὖ δῆ λ ησλ αλζξψπσλ, ην νπνίν είλαη εθηθηφ κφλν ζηελ νξγαλσκέλε θνηλσλία ζηε βάζε ηεο δηθαηνζχλεο θαη ηεο πνιηηηθήο αξεηήο.
ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 12 7. Η δεκηνπξγία θαη ε εμέιημε ηνπ πνιηηηζκνχ σο ζπγθξνηήκαηνο πιηθψλ, πλεπκαηηθψλ θαη εζηθψλ θαηαθηήζεσλ, πνπ θαηαμηψλνπλ ην αλζξψπηλν είδνο, είλαη πξντφλ δηθαηνζχλεο θαη αξεηήο θαη φρη αλεζηθφηεηαο θαη θαθίαο. 8. Γηα ηνλ άλζξσπν «ην θπζηθφ δελ είλαη θαη αμηφπξαθην». Απηφ ζεκαίλεη φηη δελ ππνηάζζεηαη ζην έλζηηθην θαη ζηε θπζηθή παξφξκεζε, φπσο θάζε άιινο δσηθφο νξγαληζκφο, αιιά ζπληάζζεη θαλφλεο θαη αξρέο, κε ηηο νπνίεο ξπζκίδεη ηηο ζρέζεηο ηνπ κε ηνπο νκνίνπο ηνπ. Άξα, ν άλζξσπνο σο είδνο απέλαληη ζην έλζηηθην αληηηάζζεη ηε ινγηθή θαη απέλαληη ζηε θπζηθή βία ηελ εζηθή ηνπ. 2) Πώο πξνζπαζνύλ νη άλζξσπνη λα θαιιηεξγήζνπλ ηελ ηδηόηεηα ηεο δηθαηνζύλεο θαη ηεο πνιηηηθήο αξεηήο; (εξώηεζε από ην ζρνιηθό εγρεηξίδην ζηε ζειίδα 86) Η θξνληίδα, ε άζθεζε θαη ε δηδαζθαιία απνηεινχλ ηξεηο κνξθέο αγσγήο, κε ηηο νπνίεο κπνξεί λα απνθηεζεί ε πνιηηηθή αξεηή. Χο βνεζεηηθά ζηνηρεία αλαθέξνληαη, επίζεο, ε ηηκσξία θαη ε λνπζεζία, πνπ απνβιέπνπλ ζηελ ελίζρπζε ηεο καζεζηαθήο δηδαζθαιίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα: α) Η θξνληίδα (ἐ πηκέιεηα) είλαη ε επηινγή ησλ θαηάιιεισλ παηδεπηηθψλ/κνξθσηηθψλ αγαζψλ πνπ ζα παξαζρεζνχλ. β) Η άζθεζε (ἄ ζθεζηο) είλαη ε εμαζθάιηζε πξαγκαηηθψλ ζπλζεθψλ αγσγήο. Οη άλζξσπνη νθείινπλ λα αζθεζνχλ, δειαδή λα κάζνπλ λα εθαξκφδνπλ απηά πνπ δηδάζθνληαη, ψζηε λα είλαη έηνηκνη λα αληαπνθξηζνχλ ηθαλνπνηεηηθά ζηνπο ξφινπο, πνπ ζα αλαιάβνπλ αξγφηεξα ζην πιαίζην ηεο θνηλσλίαο θαη ζηε ζπλαλαζηξνθή ηνπο κε ηνπο ζπλαλζξψπνπο θαη ηνπο ζπκπνιίηεο ηνπο. Απηφ ζεκαίλεη φηη ζηε δηαδηθαζία ηεο αγσγήο είλαη ζεκαληηθφ λα απνθηήζνπλ νη άλζξσπνη κε ηνλ εζηζκφ ηελ πξνζδνθψκελε απφ ηελ πνιηηεία ζπκπεξηθνξά. γ) Η δηδαζθαιία (δηδαρή) είλαη ε ζεσξεηηθή θαηάξηηζε θαη ε ζπζηεκαηηθή παξνρή γλψζεσλ ζηνλ καζεηή απφ ηνλ δάζθαιν, πνπ έρεη ηελ επζχλε θαζνδήγεζεο. Γηα λα είλαη, βέβαηα, απνηειεζκαηηθή ε δηαδηθαζία ηεο αγσγήο, νη παξαπάλσ κνξθέο αγσγήο ρξεηάδεηαη λα βξίζθνληαη ζε ζρέζε αιιειεμάξηεζεο θαη ζπκπιεξσκαηηθφηεηαο. Σέινο, ε αλαθνξά ζηηο ηξεηο κνξθέο αγσγήο έκκεζα πξνβάιιεη ηελ αλαγθαηφηεηα ηνπ θαινχ δαζθάινπ, δειαδή ηνπ θαηάιιεινπ θαη ηθαλνχ δαζθάινπ λα αλαιάβεη ηελ αγσγή ηνπ λένπ. 3) Ο Πξσηαγόξαο πξνζθνκίδεη κηα εκπεηξηθή απόδεημε γηα ηελ θαζνιηθόηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο. Πνηα είλαη απηή θαη γηαηί ζεσξείηαη ηξειόο όπνηνο δέρεηαη όηη δελ θαηέρεη ηε δηθαηνζύλε θαη ηελ άιιε πνιηηηθή αξεηή; Ο Πξσηαγφξαο γηα λα απνδείμεη ηε ζέζε ηνπ γηα ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο πξνβαίλεη ζηε ζπγθξηηηθή εμέηαζε δχν παξαδεηγκάησλ απφ ηελ αζελατθή θνηλσλία. Σν πξψην αλαθέξεηαη ζηε ζηάζε ηεο θνηλήο γλψκεο απέλαληη ζηνπο εηδηθνχο ζε έλαλ ηερληθφ ηνκέα, εδψ ζε έλαλ απιεηή, θαη ην δεχηεξν ζηε ζηάζε ηεο θνηλήο γλψκεο απέλαληη ζηνλ πνιίηε θαη ζηε ζρέζε ηνπ κε ηε δηθαηνζχλε. Η δηαθνξεηηθή ζηάζε ηεο θνηλήο γλψκεο ζηε κηα θαη ζηελ άιιε πεξίπησζε είλαη γηα ηνλ Πξσηαγφξα επαξθήο ιφγνο γηα λα πείζεη ηνλ ΢σθξάηε θαη ην αθξναηήξηφ ηνπ γηα ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο. 1ν παξάδεηγκα: «Ἐλ γὰ ξ ηαῖ ο ἄ ιιαηο ἀ ξεηαῖ ο, ὥζπεξ ζὺ ιέγεηο, ἐ άλ ηηο θῇ ἀ γαζὸ ο αὐ ιεηὴ ο εἶ λαη, ἢ ἄ ιιελ ἡ ληηλνῦ λ ηέρλελ ἣ λ κή ἐ ζηηλ, ἢ θαηαγειῶζηλ ἢ ραιεπαίλνπζηλ, θαὶ νἱ νἰ θεῖ νη πξνζηόληεο λνπζεηνῦ ζηλ ὡο καηλόκελνλ˙» Η απεηή, εδψ, δελ έρεη εζηθφ πεξηερφκελν, αιιά απνδίδεη ηελ ηθαλφηεηα θαη ηηο γλψζεηο θάπνηνπ ζε έλαλ εηδηθφ ηνκέα. Η θνηλή γλψκε ησλ Αζελαίσλ, απνξξίπηεη απζηεξά φπνηνλ ηζρπξίδεηαη φηη έρεη εηδηθέο γλψζεηο, ελψ δελ έρεη, δειαδή φπνηνλ δελ δηαζέηεη ηε ζηνηρεηψδε απηνγλσζία γηα ην ηη γλσξίδεη θαη ηη είλαη. Όζνλ αθνξά, ινηπφλ, ηελ ηθαλφηεηα ή ηηο γλψζεηο ζε θάπνηα ηέρλε, επαηλείηαη ην λα ιέεη θαλείο ηελ αιήζεηα. Δηαθνξεηηθά, θαηαδηθάδεηαη ζηε ζπλείδεζε ηεο θνηλήο
ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 13 γλψκεο. 2ν παξάδεηγκα: «ἐ λ δὲ δηθαηνζύλῃ θαὶ ἐ λ ηῇ ἄ ιιῃ πνιηηηθῇ ἀ ξεηῇ , ἐ άλ ηηλα θαὶ εἰ δῶζηλ ὅ ηη ἄ δηθόο ἐ ζηηλ, ἐ ὰ λ νὗ ηνο αὐ ηὸ ο θαζ’ αὑ ηνῦ ηἀ ιεζῆ ιέγῃ ἐ λαληίνλ πνιιῶλ, ὃ ἐ θεῖ ζσθξνζύλελ ἡ γνῦ λην εἶ λαη, ηἀ ιεζῆ ιέγεηλ, ἐ ληαῦ ζα καλίαλ …» Αληίζεηα, φζνλ αθνξά ηε δηθαηνζύλε (θαη ηελ πνιηηηθή αξεηή γεληθφηεξα), ζεσξείηαη ζσζηό ην λα ιέλε όινη όηη είλαη δίθαηνη, αθόκα θη αλ δελ είλαη. Η θνηλή γλψκε απνδέρεηαη φηη ν θαζέλαο είηε είλαη δίθαηνο είηε φρη πξέπεη λα ππνζηεξίδεη φηη είλαη ή λα θαίλεηαη δίθαηνο. Όπνηνο απνθιίλεη απφ ηε ζηάζε απηή, δελ κπνξεί λα γίλεηαη απνδεθηφο σο κέινο ηεο θνηλσλίαο. Φαίλεηαη εδξαησκέλε ε αληίιεςε φηη ε θνηλσληθή ζπλχπαξμε ησλ αλζξψπσλ δελ ζπκθσλεί κε ηελ αδηθία, ε νπνία απεηιεί κε δηάζπαζε ηε ζπλνρή ηεο θνηλσλίαο, θαη φηη δελ ππάξρεη άλζξσπνο πνπ ηνπιάρηζηνλ δελ θαηαθάζθεη ζηε δηθαηνζχλε. Εηδηθφηεξα, ην ζθεπηηθφ ηνπ Πξσηαγφξα κπνξεί λα εξκελεπζεί θαη σο εμήο: α) αθφκα θη έλαο άδηθνο είλαη ζε ζέζε λα δηαθξίλεη ηε δίθαηε απφ ηελ άδηθε πξάμε. Απηφ ζεκαίλεη φηη έρεη κέζα ηνπ θάπνηα ζηνηρεία δηθαηνζχλεο, πνπ φκσο δελ έρνπλ θαιιηεξγεζεί επαξθψο, ψζηε λα ηνλ απνηξέςνπλ απφ ηε δηάπξαμε ηεο αδηθίαο. Άξα, δελ ζα πεη αιήζεηα, αλ ηζρπξηζηεί φηη είλαη άδηθνο. β) ην λα νκνινγεί θάπνηνο δεκφζηα ηελ αιήζεηα, φηη δειαδή είλαη άδηθνο, ζεσξείηαη παξαθξνζχλε, δηφηη: ζα ππνζηεί πνηλέο, ζα ακαπξσζεί ε δεκφζηα εηθφλα ηνπ. Καλέλαο ινγηθφο άλζξσπνο δελ ζέιεη λα ηνπ ζπκβεί θάηη ηέηνην. Ο Πξσηαγφξαο θαίλεηαη λα δηεηζδχεη ζηε λννηξνπία ησλ αλζξψπσλ θαη λα παξαηεξεί φηη δελ ηνπο ελδηαθέξεη ην ηη πξέπεη ή είλαη ζσζηφ λα θάλνπλ, αιιά ην ηη ηνπο ζπκθέξεη λα θάλνπλ. Επίζεο, δελ ηνπο ελδηαθέξεη ε πξαγκαηηθή ηνπο εηθφλα (ην εἶ λαη), φζν ε εηθφλα πνπ ζπλάδεη κε ηα πξνβαιιφκελα θνηλσληθά πξφηππα θαη ην θνηλψο απνδεθηφ ζχζηεκα αμηψλ (ην θαίλεζζαη). ΢πλεπψο, ε θνηλσληθή εζηθή θαη ην ζπκβαηηθφ αίζζεκα δηθαίνπ αθνξά (θαη πξέπεη λα αθνξά) φινπο ηνπο αλζξψπνπο, δηαθνξεηηθά ζέηνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο έμσ απφ ηελ θνηλσλία θαη πθίζηαληαη φ,ηη ζπλεπάγεηαη απηφ. SOS 4) Να αξιολογήζεηε ηην εμπειπική απόδειξη ηος Ππωηαγόπα για ηην καθολικόηηηα ηηρ απεηήρ. Τη βπίζκεηε πειζηική; Σν «ηεθκήξηνλ» ηνπ Πξσηαγφξα είλαη κηα ππνδεηγκαηηθή εθαξκνγή ησλ ηερληθψλ θαη ησλ θαλφλσλ ηεο ξεηνξηθήο. Απνηειεί επίθιεζε ζηελ εκπεηξία θαη κάιηζηα εκπεηξία θνηλή θαη απνδεθηή απφ φινπο θαη γη’ απηφ είλαη ηππηθφ ηεθκήξην. Επηπιένλ, ην ζρήκα ηεο αληίζεζεο, πνπ ρξεζηκνπνηεί ν ξήηνξαο γηα λα δείμεη ηη ηζρχεη ζηνλ ρψξν ηεο ηερληθήο γλψζεο θαη ηη ζηνλ ρψξν ηεο δηθαηνζχλεο, είλαη έλα θιαζηθφ, ηππηθφ ζηνηρείν ξεηνξηθήο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηνπο ξεηνξηθνχο ιφγνπο. Χζηφζν, ε αμηνιφγεζε ηνπ ηεθκεξίνπ ηνπ Πξσηαγφξα θαλεξψλεη ηα εμήο ηξσηά ζεκεία ηνπ: α) Η απνδεηθηέα ζέζε έρεη απνθαληηθή δηαηχπσζε («ἡ γνῦ ληαη … κεηέρεηλ»), ελψ ζηηο δχν αηηηνινγήζεηο ππάξρεη δενληνινγηθή δηαηχπσζε («δεῖ λ θάλαη ἀ λαγθαῖ νλ κεηέρεηλ»), ε νπνία φκσο δελ έρεη απνδεηθηηθή ηζρχ. Δελ επζηαζεί ν ζπιινγηζκφο φηη «φινη έρνπλ ηελ πνιηηηθή αξεηή, επεηδή φινη πξέπεη λα ιέλε φηη είλαη δίθαηνη θαη επεηδή είλαη αλαγθαίν λα έρνπλ φινη κεξίδην ζ’ απηή». Απηφ πνπ καο ελδηαθέξεη είλαη ηη πξαγκαηηθά ζπκβαίλεη θαη φρη ηη πξέπεη λα ζπκβαίλεη. Ο ζπιινγηζκφο ζα ήηαλ ινγηθά νξζφο, αλ είρε σο ζπκπέξαζκα ηε θξάζε: «ἡ γνῦ ληαη πάληεο ἄ λζξσπνη πάληα ἄ λδξα δεῖ λ κεηέρεηλ δηθαηνζχλεο ηε θαὶ ηῆ ο ἄ ιιεο πνιηηηθῆ ο ἀ ξεηῆ ο». β) «ἐ άληε ὦζηλ ἐ άληε κή»: ε θξάζε έξρεηαη ζε αληίθαζε κε ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο αξεηήο, πνπ ππνζηεξίρηεθε ζηελ απνδεηθηέα ζέζε, θαζψο εδψ δειψλεηαη φηη ππάξρνπλ θαη άδηθνη άλζξσπνη. γ) Ο ζπιινγηζκφο έρεη πεξηνξηζκέλε απνδεηθηηθή αμία, γηαηί σο πξνο ηε κνξθή είλαη ππνζεηηθφο, ζηεξίδεηαη δειαδή ζε θξίζεηο πνπ ηζρχνπλ ππφ φξνπο θαη φρη απφιπηα. δ) Οη πξνθείκελεο δελ είλαη ινγηθέο θξίζεηο, αιιά εκπεηξηθά παξαδείγκαηα θαη ραξαθηεξίδνληαη απφ ππνθεηκεληζκφ.
ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 14 5) «ἢ κὴ εἶ λαη ἐ λ ἀ λζξώπνηο»: λα ζπγθξίλεηε ηελ ηηκσξία απηή κε ηε ζαλάησζε («θηείλεηλ ὡο λόζνλ πόιεσο») πνπ πξνηάζεθε ζηελ 4ε ελόηεηα από ην Δία. Είλαη ε θύξσζε απηή επηόηεξε ή όρη θαη γηαηί; Ο Πξσηαγφξαο θαίλεηαη φηη δέρεηαη πσο ε πνιηηηθή ηδηφηεηα, έζησ θαη σο θαηάθαζε ζηελ έλλνηα ηεο δηθαηνζχλεο, είλαη εηδνπνηφ γλψξηζκα ηνπ αλζξψπνπ θαη απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα λα είλαη δεθηφο ζηελ πνιηηηθή θνηλσλία. Όηαλ θαη απηφ ην ειάρηζην ηεο θαηάθαζεο ζηελ έλλνηα ηνπ δηθαίνπ ιείπεη απφ θάπνηνλ, ν άλζξσπνο απηφο δελ κπνξεί λα ζπγθαηαιέγεηαη αλάκεζα ζηνπο αλζξψπνπο, γηαηί πζηεξεί θαη απνηειεί απεηιή γηα ηνπο ηδξπηηθνχο ζθνπνχο ηεο πνιηηηθήο θνηλσλίαο. Έηζη, ζ’ απηή ηελ ελφηεηα πξνηείλεηαη απηφο λα κε ζπγθαηαιέγεηαη κεηαμύ ησλ αλζξώπσλ, δειαδή λα εμνξίδεηαη θαη λα ηνπ ζηεξνύληαη ηα πνιηηηθά ηνπ δηθαηώκαηα. Απ’ ηελ άιιε, ζηελ 4ε ελφηεηα είρε πξνηαζεί απφ ηνλ Δία ε ζαλαηηθή πνηλή («θηείλεηλ ὡο λόζνλ πόιεσο»). Ίζσο ε πνηλή ηνπ Πξσηαγφξα λα θαίλεηαη επηφηεξε ζε ζρέζε κε απηή πνπ επηβάιιεη ν Δίαο˙ έρνπλ φκσο θαη νη δχν ηνλ ίδην ζθνπφ: λα νδεγήζνπλ ηνπο αλζξψπνπο ζηελ αξεηή. Έηζη, πξνβάιιεηαη ν παηδεπηηθφο ξφινο ησλ λφκσλ. Αλ, βέβαηα, ιάβνπκε ππφςε καο ηε ζεκαζία πνπ έρεη ε πφιε θαη ε ζπκκεηνρή ηνπ πνιίηε ζηα θνηλά ηελ επνρή απηή, θαηαιαβαίλνπκε πσο ε πνηλή πνπ αλαθέξεη ν Πξσηαγφξαο είλαη ηζάμηα ή θαη απζηεξφηεξε απφ απηή πνπ πξνηείλεηαη απφ ηνλ Δία. 6) Πώο απνδεηθλύεη ν Πξσηαγόξαο όηη ε πνιηηηθή αξεηή δηδάζθεηαη; Να θαηαγξάςεηε ηα επηρεηξήκαηά ηνπ θαη λα ηα αμηνινγήζεηε. Ο Πξσηαγφξαο, πξνθεηκέλνπ λα θαηαιήμεη ζην ζπκπέξαζκα φηη ε πνιηηηθή αξεηή δηδάζθεηαη, δηαθξίλεη δχν θαηεγνξίεο ραξαθηεξηζηηθψλ, ηα θπζηθά / έκθπηα θαη ηα επίθηεηα. α) Πξνηεξήκαηα θαη ειαηηψκαηα πνπ πξνέξρνληαη απφ ηε θχζε θαη ηελ ηχρε: ζ’ απηή ηελ θαηεγνξία εληάζζνληαη ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εμσηεξηθή εκθάληζε θαη ηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ. Φπζηθά, δελ ηνλ απαζρνινχλ ηα θπζηθά πξνηεξήκαηα, γηαηί απηά δελ ηνπ είλαη απαξαίηεηα γηα ηελ απφδεημή ηνπ, αθνχ φινη ζαπκάδνπλ απηνχο πνπ ηα έρνπλ. Με φπνηνλ, φκσο, έρεη θπζηθά ειαηηψκαηα (αζρήκηα, κηθξφ αλάζηεκα, αζζεληθφ ζψκα) θαλείο δελ νξγίδεηαη νχηε πξνζπαζεί λα ηα δηνξζψζεη κε ζπκβνπιέο, δηδαζθαιία θαη ηηκσξίεο, γηαηί δελ εμαξηψληαη απφ ηε βνχιεζε θαη ηελ επζχλε ηνπ αλζξψπνπ («ἀ πφ ηνῦ αὐ ηνκάηνπ»). Αληίζεηα, ληψζνπλ νίθην θαη ζπκπφληα γηα ηε ζθιεξφηεηα ηεο θχζεο ή ηεο ηχρεο. β) Υαξαθηεξηζηηθά πνπ απνθηνχλ νη άλζξσπνη χζηεξα απφ θξνληίδα, άζθεζε θαη δηδαζθαιία. ΢’ απηή ηελ θαηεγνξία εληάζζνληαη ζηνηρεία, πνπ έρνπλ λα θάλνπλ κε ηνλ ραξαθηήξα ηνπ αλζξψπνπ θη επνκέλσο κε ηηο αξεηέο. Εχινγα, θαη πάιη, δελ αζρνιείηαη κε φζνπο ήδε δηαζέηνπλ απηέο ηηο αξεηέο. Απ’ απηφ, ινηπφλ, ην ζεκείν μεθηλά ηελ απφδεημε ηνπ «δηδαθηνχ» ηεο αξεηήο: φπνηνο δελ έρεη αξεηέο, αιιά ηα αληίζεηα ραξαθηεξηζηηθά (γηα παξάδεηγκα ηελ αδηθία θαη ηελ αζέβεηα), νη άλζξσπνη ζπκψλνπλ καδί ηνπ, ηνλ ηηκσξνχλ θαη ηνλ ζπκβνπιεχνπλ, δηφηη αδηαθφξεζε λα ηα θαιιηεξγήζεη. Άξα, ε πνιηηηθή αξεηή δηδάζθεηαη. Η απφδεημε ηνπ Πξσηαγφξα ζεκειηψλεηαη ζε ζθέςε πνπ δηέπεηαη απφ πξαγκαηηθφ αλζξσπηζκφ θαη ιακβάλεη ηνλ άλζξσπν σο κέηξν ζχγθξηζεο. Απφ ηελ άιιε, νξγαλψλεηαη κε ζνθηζηηθφ ηξφπν, κε απνηέιεζκα λα απνβιέπεη ζηελ πεηζψ απιψο ηνπ δέθηε θαη φρη ζηελ αλαδήηεζε θαη εχξεζε ηεο κίαο θαη κνλαδηθήο αιήζεηαο, πνπ είλαη ην δεηνχκελν ηνπ ΢σθξάηε. Εηδηθφηεξα, ν κεζνδηθφο ηξφπνο, κε ηνλ νπνίν πξαγκαηεχεηαη ν Πξσηαγφξαο ην ζέκα ηνπ, θαη ε ηαμηλφκεζε πξνυπνζέζεσλ, επηρεηξεκάησλ θαη ινγηθψλ παξαδεηγκάησλ θαλεξψλνπλ φηη ν ζνθηζηήο αγσληά γηα ηελ πεηζηηθφηεηα ησλ ιφγσλ ηνπ θαη φρη γηα ηελ εχξεζε ηεο απφιπηεο αιήζεηαο. SOS Ο ζνθηζηηθόο ηξόπνο πξνζέγγηζεο ηνπ ζέκαηνο θαίλεηαη, ινηπόλ, ζηα εμήο: α) Η βαζηθή θξάζε πνπ ρξεζηκνπνηεί σο ηεθκήξην γηα ηελ απόδεημε ηεο αξεηήο («ὅ ζα δὲ ἐ μ ἐ πηκειείαο θαὶ ἀ ζθήζεσο θαὶ δηδαρῆ ο νἴ νληαη γίγλεζζαη ἀ γαζὰ ἀ λζξώπνηο») απνηειεί ηελ ίδηα ηελ απνδεηθηέα ζέζε, απηό δειαδή πνπ ρξεηάδεηαη λα απνδεηρζεί. Έρνπκε, ινηπόλ, ην είδνο ζνθίζκαηνο πνπ νλνκάδεηαη «ιῆ ςηο ηνῦ δεηνπκέλνπ». β) «ᾧ ἂ λ παξαγίγλεηαη» / «ἐ άλ ηηο ηαῦ ηα κὴ ἔ ρῃ »: νη δύν θξάζεηο έξρνληαη ζε αληίθαζε είηε κε ηε ζεσξία όηη ε αξεηή δηδάζθεηαη, αθνύ αθήλεηαη λα ελλνεζεί όηη θάπνηνη δελ κπνξνύλ λα ηελ
ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 15 απνθηήζνπλ κε ηε δηδαζθαιία, είηε κε ηε ζεσξία γηα ηελ θαζνιηθόηεηα ηεο αξεηήο, αθνύ δέρεηαη όηη ππάξρνπλ θαη θάπνηνη πνπ δελ ηελ θαηέρνπλ. γ) Παξνπζηάδεη σο άπνςε ησλ αλζξώπσλ γεληθά, ηε δηθή ηνπ απιώο άπνςε γηα ην ζέκα. δ) Υπνιαλζάλεη ε απαίηεζε ηνπ ηθαλνύ θαη θαηάιιεινπ δαζθάινπ, όπσο ν ίδηνο, γηα λα δηδάμεη ηελ πνιηηηθή αξεηή. ΢πλνιηθά γηα ηνλ απνδεηθηηθφ ιφγν ηνπ Πξσηαγφξα ζηελ ελφηεηα απηή, κπνξνχκε λα πνχκε φηη ε έιιεηςε πεηζηηθφηεηαο ησλ επηρεηξεκάησλ ηνπ Πξσηαγφξα νθείιεηαη θπξίσο ζηελ αζάθεηα ηεο δηαηχπσζήο ηνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα, φηαλ ν Πξσηαγφξαο ηζρπξίδεηαη φηη φινη νη άλζξσπνη θαηέρνπλ ηελ πνιηηηθή αξεηή («ἡ γνῦ ληαη πάληεο ἄ λζξσπνη πάληα ἄ λδξα κεηέρεηλ δηθαηνζύλεο ηε θαὶ ηῆ ο ἄ ιιεο πνιηηηθῆ ο ἀ ξεηῆ ο») ελλνεί φηη όινη έρνπλ κέζα ηνπο ζηνηρεία πνιηηηθήο αξεηήο σο πξνδηάζεζε θαη θαηαβνιέο. Πξέπεη, φκσο, λα κεζνιαβήζεη ε δηδαζθαιία γηα λα θηάζνπλ ζηελ πιήξε θαηάθηεζή ηεο. Όηαλ, πάιη, ηζρπξίδεηαη φηη ππάξρνπλ θαη θάπνηνη πνπ δελ ηελ έρνπλ, ελλνεί απηνύο πνπ δελ ηελ έρνπλ αλαπηύμεη πιήξσο, πνπ έρνπλ αδηαθνξήζεη λα ηελ θαηαθηήζνπλ κέζσ ηεο δηδαζθαιίαο θαη, επνκέλσο, έρνπλ κείλεη ζην ζηάδην ηεο πξνδηάζεζεο, ησλ θαηαβνιψλ («ἐ άληε ὦζηλ ἐ άληε κὴ / ᾧ ἂ λ παξαγίγλεηαη» / «ἐ άλ ηηο ηαῦ ηα κὴ ἔ ρῃ »). ΢πλεπψο, ην πξφβιεκα, θαηά ηνλ Πξσηαγφξα, είλαη πψο ν άλζξσπνο κε δεδνκέλε ηε γεληθή αίζζεζε ηνπ δηθαίνπ (πνπ ηνπ ραξίδνπλ ε αηδψο θαη ε δίθε σο πξνδηάζεζε θαη θαηαβνιέο) κπνξεί θαη πξέπεη λα παηδεχεηαη θαη λα επαηζζεηνπνηείηαη πξνθεηκέλνπ λα θαηαθηήζεη κηα δίθαηε ζπκπεξηθνξά απφ θνηλσληθνπνιηηηθή άπνςε. 7) Είλαη γλσζηό όηη ν άλζξσπνο καζαίλεη αξρηθά κε ηε μίμηζη. Γηαηί, θαηά ηε γλώκε ζαο, ηελ παξαιείπεη ν Πξσηαγόξαο; ΢ηηο κνξθέο αγσγήο εληάζζεηαη θαη ε κίκεζε, ηελ νπνία ζθφπηκα παξαιείπεη ν Πξσηαγφξαο, γηαηί δελ εμππεξεηεί ηελ επηρεηξεκαηνινγία ηνπ. Η κίκεζε πνπ έρεη ζηφρν αλψηεξα πξφηππα είλαη ζεκηηή. Όηαλ, φκσο, θάπνηνο κηκείηαη άθξηηα ή αξλεηηθά πξφηππα, ηφηε ειινρεχνπλ θίλδπλνη ηφζν γηα ηελ αλζξψπηλε πξνζσπηθφηεηα φζν θαη γηα ην θνηλσληθφ ζχλνιν. Επνκέλσο, ε απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο κίκεζεο είλαη ακθηζβεηήζηκε θαη ε αλαθνξά ηνπ ζ’ απηή ζα αλέηξεπε φιε ηνπ ηε ζεσξία γηα ην «δηδαθηφλ» ηεο αξεηήο ή ζα έζηξεθε ηε ζπδήηεζε ζε ζέκαηα άζρεηα ή κε ραιαξή ζρέζε κε ην βαζηθφ δεηνχκελν γηα ην δηδαθηφ ηεο αξεηήο.

Recommended

φυσικη ασκηση
φυσικη ασκησηφυσικη ασκηση
φυσικη ασκησηeliaspap
 
οι εξετάσεις πλησιάζουν με αποτέλεσμα το άγχος των μαθητών να κορυφώνεται
οι εξετάσεις πλησιάζουν με αποτέλεσμα το άγχος των μαθητών να κορυφώνεταιοι εξετάσεις πλησιάζουν με αποτέλεσμα το άγχος των μαθητών να κορυφώνεται
οι εξετάσεις πλησιάζουν με αποτέλεσμα το άγχος των μαθητών να κορυφώνεταιaggpet
 
Epistimonikos xaraktiras tiw erevnas
Epistimonikos xaraktiras tiw erevnasEpistimonikos xaraktiras tiw erevnas
Epistimonikos xaraktiras tiw erevnasVasilis Sotiroudas
 
ειδικη θεματικη ΣΧ έτος 2012-2013 Η γεωργίαχτες και σήμερα
ειδικη θεματικη ΣΧ έτος 2012-2013 Η γεωργίαχτες και σήμερα ειδικη θεματικη ΣΧ έτος 2012-2013 Η γεωργίαχτες και σήμερα
ειδικη θεματικη ΣΧ έτος 2012-2013 Η γεωργίαχτες και σήμερα sintos65
 
Eισαγωγή στις πρώτες βοήθειες/ πρώτο τεύχος
Eισαγωγή στις πρώτες βοήθειες/ πρώτο τεύχος Eισαγωγή στις πρώτες βοήθειες/ πρώτο τεύχος
Eισαγωγή στις πρώτες βοήθειες/ πρώτο τεύχοςteacher88
 
ασκησεισ δομησ
ασκησεισ δομησασκησεισ δομησ
ασκησεισ δομησtsiak
 
E=mc2, ελληνικά
E=mc2, ελληνικάE=mc2, ελληνικά
E=mc2, ελληνικάLaboratorio Kazumi de México
 
παραδοσιακεσ φορEσιεσ ηπειρου
παραδοσιακεσ φορEσιεσ ηπειρουπαραδοσιακεσ φορEσιεσ ηπειρου
παραδοσιακεσ φορEσιεσ ηπειρουfrosini
 

Recommended

φυσικη ασκηση
φυσικη ασκησηφυσικη ασκηση
φυσικη ασκησηeliaspap
 
οι εξετάσεις πλησιάζουν με αποτέλεσμα το άγχος των μαθητών να κορυφώνεται
οι εξετάσεις πλησιάζουν με αποτέλεσμα το άγχος των μαθητών να κορυφώνεταιοι εξετάσεις πλησιάζουν με αποτέλεσμα το άγχος των μαθητών να κορυφώνεται
οι εξετάσεις πλησιάζουν με αποτέλεσμα το άγχος των μαθητών να κορυφώνεταιaggpet
 
Epistimonikos xaraktiras tiw erevnas
Epistimonikos xaraktiras tiw erevnasEpistimonikos xaraktiras tiw erevnas
Epistimonikos xaraktiras tiw erevnasVasilis Sotiroudas
 
ειδικη θεματικη ΣΧ έτος 2012-2013 Η γεωργίαχτες και σήμερα
ειδικη θεματικη ΣΧ έτος 2012-2013 Η γεωργίαχτες και σήμερα ειδικη θεματικη ΣΧ έτος 2012-2013 Η γεωργίαχτες και σήμερα
ειδικη θεματικη ΣΧ έτος 2012-2013 Η γεωργίαχτες και σήμερα sintos65
 
Eισαγωγή στις πρώτες βοήθειες/ πρώτο τεύχος
Eισαγωγή στις πρώτες βοήθειες/ πρώτο τεύχος Eισαγωγή στις πρώτες βοήθειες/ πρώτο τεύχος
Eισαγωγή στις πρώτες βοήθειες/ πρώτο τεύχοςteacher88
 
ασκησεισ δομησ
ασκησεισ δομησασκησεισ δομησ
ασκησεισ δομησtsiak
 
E=mc2, ελληνικά
E=mc2, ελληνικάE=mc2, ελληνικά
E=mc2, ελληνικάLaboratorio Kazumi de México
 
παραδοσιακεσ φορEσιεσ ηπειρου
παραδοσιακεσ φορEσιεσ ηπειρουπαραδοσιακεσ φορEσιεσ ηπειρου
παραδοσιακεσ φορEσιεσ ηπειρουfrosini
 
προγραμματισμος α τριμηνου
προγραμματισμος α τριμηνουπρογραμματισμος α τριμηνου
προγραμματισμος α τριμηνουSofi Liva
 
κοινωνική ζωή γυναίκας περίοδος αυτονομίας
κοινωνική ζωή γυναίκας περίοδος αυτονομίαςκοινωνική ζωή γυναίκας περίοδος αυτονομίας
κοινωνική ζωή γυναίκας περίοδος αυτονομίαςxpapas
 
υλικό για Blog τερζητανου
υλικό για Blog τερζητανουυλικό για Blog τερζητανου
υλικό για Blog τερζητανουserreschools
 
ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝpemptoussia
 
ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ & ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ & ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ & ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ & ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗanny1976
 
ερευνητικη εργασια (Project)
ερευνητικη εργασια (Project)ερευνητικη εργασια (Project)
ερευνητικη εργασια (Project)xriskar2008
 
Roberto succo
Roberto succoRoberto succo
Roberto succoElena Tsalidou
 
Biology reproduction
Biology reproductionBiology reproduction
Biology reproductionlelman
 
οι κυριοτερες διδακτικες τεχνικες και ο συνδυασμος τους
οι κυριοτερες διδακτικες τεχνικες και ο συνδυασμος τουςοι κυριοτερες διδακτικες τεχνικες και ο συνδυασμος τους
οι κυριοτερες διδακτικες τεχνικες και ο συνδυασμος τουςmitrikas
 
οικουμενικη διακηρυξη των δικαιωματων του ανθρωπου
οικουμενικη διακηρυξη των δικαιωματων του ανθρωπουοικουμενικη διακηρυξη των δικαιωματων του ανθρωπου
οικουμενικη διακηρυξη των δικαιωματων του ανθρωπουroulagkika
 
Dimiourgiki grafi comics
Dimiourgiki grafi comicsDimiourgiki grafi comics
Dimiourgiki grafi comicsserreschools
 
Ας θυμηθούμε μερικές απαραίτητες γνώσεις για την εργασία μας
Ας θυμηθούμε μερικές απαραίτητες γνώσεις για την εργασία μαςΑς θυμηθούμε μερικές απαραίτητες γνώσεις για την εργασία μας
Ας θυμηθούμε μερικές απαραίτητες γνώσεις για την εργασία μαςStathis Mitropoulos
 
5 minutes teenagers
5 minutes teenagers5 minutes teenagers
5 minutes teenagersivid1990
 
Κινέζικη Σκέψη: Αλέξης Καρπούζος
Κινέζικη Σκέψη: Αλέξης ΚαρπούζοςΚινέζικη Σκέψη: Αλέξης Καρπούζος
Κινέζικη Σκέψη: Αλέξης Καρπούζοςalexis karpouzos
 
Project Λυκείου Ιτέας 2013 2014: Ουσίες που ναρκώνουν ...τη συνείδησή μας !!!!
Project Λυκείου Ιτέας 2013 2014: Ουσίες που ναρκώνουν ...τη συνείδησή μας !!!!Project Λυκείου Ιτέας 2013 2014: Ουσίες που ναρκώνουν ...τη συνείδησή μας !!!!
Project Λυκείου Ιτέας 2013 2014: Ουσίες που ναρκώνουν ...τη συνείδησή μας !!!!Σοφία Τσιρογιάννη
 
ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΑΡΑΙΤΗΣΗΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗ
ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΑΡΑΙΤΗΣΗΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΑΡΑΙΤΗΣΗΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗ
ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΑΡΑΙΤΗΣΗΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗtaxalia
 
σονάτα
σονάτασονάτα
σονάταlykdrymou
 
Οι Μελλοντικοί Ηγέτες συναντούν το Διάζωμα στην Ερέτρια
Οι Μελλοντικοί Ηγέτες συναντούν το Διάζωμα στην ΕρέτριαΟι Μελλοντικοί Ηγέτες συναντούν το Διάζωμα στην Ερέτρια
Οι Μελλοντικοί Ηγέτες συναντούν το Διάζωμα στην Ερέτριαeretrianews
 
ΚΙΝΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ
ΚΙΝΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗΚΙΝΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ
ΚΙΝΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗanny1976
 
ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ
ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ
ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑanny1976
 
ΑΣΚΗΣΙΟΛΟΓΙΟ Α ΛΥΚΕΙΟΥ
ΑΣΚΗΣΙΟΛΟΓΙΟ Α ΛΥΚΕΙΟΥΑΣΚΗΣΙΟΛΟΓΙΟ Α ΛΥΚΕΙΟΥ
ΑΣΚΗΣΙΟΛΟΓΙΟ Α ΛΥΚΕΙΟΥanny1976
 
Diatrofi inasidou anna_maria
Diatrofi inasidou anna_mariaDiatrofi inasidou anna_maria
Diatrofi inasidou anna_mariavmantza
 

More Related Content

What's hot

προγραμματισμος α τριμηνου
προγραμματισμος α τριμηνουπρογραμματισμος α τριμηνου
προγραμματισμος α τριμηνουSofi Liva
 
κοινωνική ζωή γυναίκας περίοδος αυτονομίας
κοινωνική ζωή γυναίκας περίοδος αυτονομίαςκοινωνική ζωή γυναίκας περίοδος αυτονομίας
κοινωνική ζωή γυναίκας περίοδος αυτονομίαςxpapas
 
υλικό για Blog τερζητανου
υλικό για Blog τερζητανουυλικό για Blog τερζητανου
υλικό για Blog τερζητανουserreschools
 
ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝpemptoussia
 
ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ & ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ & ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ & ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ & ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗanny1976
 
ερευνητικη εργασια (Project)
ερευνητικη εργασια (Project)ερευνητικη εργασια (Project)
ερευνητικη εργασια (Project)xriskar2008
 
Biology reproduction
Biology reproductionBiology reproduction
Biology reproductionlelman
 
οι κυριοτερες διδακτικες τεχνικες και ο συνδυασμος τους
οι κυριοτερες διδακτικες τεχνικες και ο συνδυασμος τουςοι κυριοτερες διδακτικες τεχνικες και ο συνδυασμος τους
οι κυριοτερες διδακτικες τεχνικες και ο συνδυασμος τουςmitrikas
 
οικουμενικη διακηρυξη των δικαιωματων του ανθρωπου
οικουμενικη διακηρυξη των δικαιωματων του ανθρωπουοικουμενικη διακηρυξη των δικαιωματων του ανθρωπου
οικουμενικη διακηρυξη των δικαιωματων του ανθρωπουroulagkika
 
Dimiourgiki grafi comics
Dimiourgiki grafi comicsDimiourgiki grafi comics
Dimiourgiki grafi comicsserreschools
 
Ας θυμηθούμε μερικές απαραίτητες γνώσεις για την εργασία μας
Ας θυμηθούμε μερικές απαραίτητες γνώσεις για την εργασία μαςΑς θυμηθούμε μερικές απαραίτητες γνώσεις για την εργασία μας
Ας θυμηθούμε μερικές απαραίτητες γνώσεις για την εργασία μαςStathis Mitropoulos
 
5 minutes teenagers
5 minutes teenagers5 minutes teenagers
5 minutes teenagersivid1990
 
Κινέζικη Σκέψη: Αλέξης Καρπούζος
Κινέζικη Σκέψη: Αλέξης ΚαρπούζοςΚινέζικη Σκέψη: Αλέξης Καρπούζος
Κινέζικη Σκέψη: Αλέξης Καρπούζοςalexis karpouzos
 
Project Λυκείου Ιτέας 2013 2014: Ουσίες που ναρκώνουν ...τη συνείδησή μας !!!!
Project Λυκείου Ιτέας 2013 2014: Ουσίες που ναρκώνουν ...τη συνείδησή μας !!!!Project Λυκείου Ιτέας 2013 2014: Ουσίες που ναρκώνουν ...τη συνείδησή μας !!!!
Project Λυκείου Ιτέας 2013 2014: Ουσίες που ναρκώνουν ...τη συνείδησή μας !!!!Σοφία Τσιρογιάννη
 
ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΑΡΑΙΤΗΣΗΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗ
ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΑΡΑΙΤΗΣΗΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΑΡΑΙΤΗΣΗΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗ
ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΑΡΑΙΤΗΣΗΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗtaxalia
 
σονάτα
σονάτασονάτα
σονάταlykdrymou
 
Οι Μελλοντικοί Ηγέτες συναντούν το Διάζωμα στην Ερέτρια
Οι Μελλοντικοί Ηγέτες συναντούν το Διάζωμα στην ΕρέτριαΟι Μελλοντικοί Ηγέτες συναντούν το Διάζωμα στην Ερέτρια
Οι Μελλοντικοί Ηγέτες συναντούν το Διάζωμα στην Ερέτριαeretrianews
 
ΚΙΝΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ
ΚΙΝΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗΚΙΝΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ
ΚΙΝΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗanny1976
 
ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ
ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ
ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑanny1976
 

What's hot (20)

προγραμματισμος α τριμηνου
προγραμματισμος α τριμηνουπρογραμματισμος α τριμηνου
προγραμματισμος α τριμηνου
 
κοινωνική ζωή γυναίκας περίοδος αυτονομίας
κοινωνική ζωή γυναίκας περίοδος αυτονομίαςκοινωνική ζωή γυναίκας περίοδος αυτονομίας
κοινωνική ζωή γυναίκας περίοδος αυτονομίας
 
υλικό για Blog τερζητανου
υλικό για Blog τερζητανουυλικό για Blog τερζητανου
υλικό για Blog τερζητανου
 
ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
 
ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ & ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ & ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ & ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ & ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
 
ερευνητικη εργασια (Project)
ερευνητικη εργασια (Project)ερευνητικη εργασια (Project)
ερευνητικη εργασια (Project)
 
Roberto succo
Roberto succoRoberto succo
Roberto succo
 
Biology reproduction
Biology reproductionBiology reproduction
Biology reproduction
 
οι κυριοτερες διδακτικες τεχνικες και ο συνδυασμος τους
οι κυριοτερες διδακτικες τεχνικες και ο συνδυασμος τουςοι κυριοτερες διδακτικες τεχνικες και ο συνδυασμος τους
οι κυριοτερες διδακτικες τεχνικες και ο συνδυασμος τους
 
οικουμενικη διακηρυξη των δικαιωματων του ανθρωπου
οικουμενικη διακηρυξη των δικαιωματων του ανθρωπουοικουμενικη διακηρυξη των δικαιωματων του ανθρωπου
οικουμενικη διακηρυξη των δικαιωματων του ανθρωπου
 
Dimiourgiki grafi comics
Dimiourgiki grafi comicsDimiourgiki grafi comics
Dimiourgiki grafi comics
 
Ας θυμηθούμε μερικές απαραίτητες γνώσεις για την εργασία μας
Ας θυμηθούμε μερικές απαραίτητες γνώσεις για την εργασία μαςΑς θυμηθούμε μερικές απαραίτητες γνώσεις για την εργασία μας
Ας θυμηθούμε μερικές απαραίτητες γνώσεις για την εργασία μας
 
5 minutes teenagers
5 minutes teenagers5 minutes teenagers
5 minutes teenagers
 
Κινέζικη Σκέψη: Αλέξης Καρπούζος
Κινέζικη Σκέψη: Αλέξης ΚαρπούζοςΚινέζικη Σκέψη: Αλέξης Καρπούζος
Κινέζικη Σκέψη: Αλέξης Καρπούζος
 
Project Λυκείου Ιτέας 2013 2014: Ουσίες που ναρκώνουν ...τη συνείδησή μας !!!!
Project Λυκείου Ιτέας 2013 2014: Ουσίες που ναρκώνουν ...τη συνείδησή μας !!!!Project Λυκείου Ιτέας 2013 2014: Ουσίες που ναρκώνουν ...τη συνείδησή μας !!!!
Project Λυκείου Ιτέας 2013 2014: Ουσίες που ναρκώνουν ...τη συνείδησή μας !!!!
 
ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΑΡΑΙΤΗΣΗΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗ
ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΑΡΑΙΤΗΣΗΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΑΡΑΙΤΗΣΗΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗ
ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΑΡΑΙΤΗΣΗΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗ
 
σονάτα
σονάτασονάτα
σονάτα
 
Οι Μελλοντικοί Ηγέτες συναντούν το Διάζωμα στην Ερέτρια
Οι Μελλοντικοί Ηγέτες συναντούν το Διάζωμα στην ΕρέτριαΟι Μελλοντικοί Ηγέτες συναντούν το Διάζωμα στην Ερέτρια
Οι Μελλοντικοί Ηγέτες συναντούν το Διάζωμα στην Ερέτρια
 
ΚΙΝΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ
ΚΙΝΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗΚΙΝΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ
ΚΙΝΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ
 
ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ
ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ
ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ
 

Similar to ενότητα 5η

ΑΣΚΗΣΙΟΛΟΓΙΟ Α ΛΥΚΕΙΟΥ
ΑΣΚΗΣΙΟΛΟΓΙΟ Α ΛΥΚΕΙΟΥΑΣΚΗΣΙΟΛΟΓΙΟ Α ΛΥΚΕΙΟΥ
ΑΣΚΗΣΙΟΛΟΓΙΟ Α ΛΥΚΕΙΟΥanny1976
 
Diatrofi inasidou anna_maria
Diatrofi inasidou anna_mariaDiatrofi inasidou anna_maria
Diatrofi inasidou anna_mariavmantza
 
η δουλεία του δογματισμού
η δουλεία του δογματισμούη δουλεία του δογματισμού
η δουλεία του δογματισμούEleni Papadopoulou
 
ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ II
ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ IIΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ II
ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ IIJIMKON
 
Kostas spanos life_forest biodiversity
Kostas spanos life_forest biodiversityKostas spanos life_forest biodiversity
Kostas spanos life_forest biodiversityfkiourts
 
ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ-ΞΕΝΟΦΟΒΙΑ
ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ-ΞΕΝΟΦΟΒΙΑΡΑΤΣΙΣΜΟΣ-ΞΕΝΟΦΟΒΙΑ
ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ-ΞΕΝΟΦΟΒΙΑAreti Karkou
 
ΑΣΚΗΣΙΟΛΟΓΙΟ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΣΚΗΣΙΟΛΟΓΙΟ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥΑΣΚΗΣΙΟΛΟΓΙΟ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΣΚΗΣΙΟΛΟΓΙΟ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥanny1976
 
ψυχαγωγια και υπερβολικη χρηση
ψυχαγωγια και υπερβολικη χρησηψυχαγωγια και υπερβολικη χρηση
ψυχαγωγια και υπερβολικη χρησηroulagkika
 
4. Νευρώσεις
4. Νευρώσεις4. Νευρώσεις
4. Νευρώσειςlykkarea
 
αιγ.ποτ. (αναστασια καραπαπα'S conflicted copy 2013 11-08)
αιγ.ποτ. (αναστασια καραπαπα'S conflicted copy 2013 11-08)αιγ.ποτ. (αναστασια καραπαπα'S conflicted copy 2013 11-08)
αιγ.ποτ. (αναστασια καραπαπα'S conflicted copy 2013 11-08)akarapap
 
περιληψη κειμενου
περιληψη κειμενουπεριληψη κειμενου
περιληψη κειμενουChrispapatheodorou
 
ΤΟ ΓΛΩΣΣΑΡΙ ΤΩΝ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ
ΤΟ ΓΛΩΣΣΑΡΙ ΤΩΝ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝΤΟ ΓΛΩΣΣΑΡΙ ΤΩΝ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ
ΤΟ ΓΛΩΣΣΑΡΙ ΤΩΝ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝAlexandra Gerakini
 
Ελένη Ευριπίδη Γ΄ Γυμνασίου.pdf
Ελένη Ευριπίδη Γ΄ Γυμνασίου.pdfΕλένη Ευριπίδη Γ΄ Γυμνασίου.pdf
Ελένη Ευριπίδη Γ΄ Γυμνασίου.pdfzohsschool
 
τα συμαντικοτερα βιβλια του τρεβορ ρομειν
τα συμαντικοτερα βιβλια του τρεβορ ρομειντα συμαντικοτερα βιβλια του τρεβορ ρομειν
τα συμαντικοτερα βιβλια του τρεβορ ρομεινteo70
 
ενότητα 1η
ενότητα 1ηενότητα 1η
ενότητα 1ηprotagoras74
 
Tzemi 27 2_2014
Tzemi 27 2_2014Tzemi 27 2_2014
Tzemi 27 2_2014stratism
 
β1 word project
β1 word projectβ1 word project
β1 word projectangitan
 

Similar to ενότητα 5η (20)

ΑΣΚΗΣΙΟΛΟΓΙΟ Α ΛΥΚΕΙΟΥ
ΑΣΚΗΣΙΟΛΟΓΙΟ Α ΛΥΚΕΙΟΥΑΣΚΗΣΙΟΛΟΓΙΟ Α ΛΥΚΕΙΟΥ
ΑΣΚΗΣΙΟΛΟΓΙΟ Α ΛΥΚΕΙΟΥ
 
Diatrofi inasidou anna_maria
Diatrofi inasidou anna_mariaDiatrofi inasidou anna_maria
Diatrofi inasidou anna_maria
 
η δουλεία του δογματισμού
η δουλεία του δογματισμούη δουλεία του δογματισμού
η δουλεία του δογματισμού
 
H EΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ANΘΡΩΠΙΝΟΥ ΕΙΔΟΥΣ.pdf
H EΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ANΘΡΩΠΙΝΟΥ ΕΙΔΟΥΣ.pdfH EΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ANΘΡΩΠΙΝΟΥ ΕΙΔΟΥΣ.pdf
H EΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ANΘΡΩΠΙΝΟΥ ΕΙΔΟΥΣ.pdf
 
ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ II
ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ IIΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ II
ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ II
 
Kostas spanos life_forest biodiversity
Kostas spanos life_forest biodiversityKostas spanos life_forest biodiversity
Kostas spanos life_forest biodiversity
 
ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ-ΞΕΝΟΦΟΒΙΑ
ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ-ΞΕΝΟΦΟΒΙΑΡΑΤΣΙΣΜΟΣ-ΞΕΝΟΦΟΒΙΑ
ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ-ΞΕΝΟΦΟΒΙΑ
 
ΑΣΚΗΣΙΟΛΟΓΙΟ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΣΚΗΣΙΟΛΟΓΙΟ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥΑΣΚΗΣΙΟΛΟΓΙΟ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΣΚΗΣΙΟΛΟΓΙΟ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
 
ψυχαγωγια και υπερβολικη χρηση
ψυχαγωγια και υπερβολικη χρησηψυχαγωγια και υπερβολικη χρηση
ψυχαγωγια και υπερβολικη χρηση
 
4. Νευρώσεις
4. Νευρώσεις4. Νευρώσεις
4. Νευρώσεις
 
αιγ.ποτ. (αναστασια καραπαπα'S conflicted copy 2013 11-08)
αιγ.ποτ. (αναστασια καραπαπα'S conflicted copy 2013 11-08)αιγ.ποτ. (αναστασια καραπαπα'S conflicted copy 2013 11-08)
αιγ.ποτ. (αναστασια καραπαπα'S conflicted copy 2013 11-08)
 
περιληψη κειμενου
περιληψη κειμενουπεριληψη κειμενου
περιληψη κειμενου
 
ΤΟ ΓΛΩΣΣΑΡΙ ΤΩΝ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ
ΤΟ ΓΛΩΣΣΑΡΙ ΤΩΝ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝΤΟ ΓΛΩΣΣΑΡΙ ΤΩΝ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ
ΤΟ ΓΛΩΣΣΑΡΙ ΤΩΝ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ
 
Ελένη Ευριπίδη Γ΄ Γυμνασίου.pdf
Ελένη Ευριπίδη Γ΄ Γυμνασίου.pdfΕλένη Ευριπίδη Γ΄ Γυμνασίου.pdf
Ελένη Ευριπίδη Γ΄ Γυμνασίου.pdf
 
τα συμαντικοτερα βιβλια του τρεβορ ρομειν
τα συμαντικοτερα βιβλια του τρεβορ ρομειντα συμαντικοτερα βιβλια του τρεβορ ρομειν
τα συμαντικοτερα βιβλια του τρεβορ ρομειν
 
ενότητα 1η
ενότητα 1ηενότητα 1η
ενότητα 1η
 
Tzemi 27 2_2014
Tzemi 27 2_2014Tzemi 27 2_2014
Tzemi 27 2_2014
 
Ρατσισμός Εργασία Τέχνη
Ρατσισμός Εργασία ΤέχνηΡατσισμός Εργασία Τέχνη
Ρατσισμός Εργασία Τέχνη
 
Afhghsh
AfhghshAfhghsh
Afhghsh
 
β1 word project
β1 word projectβ1 word project
β1 word project
 

More from protagoras74

Γ' Λυκείου Αρμενίου σε Ιωάννινα και Αργυροκαστρο
Γ' Λυκείου Αρμενίου σε Ιωάννινα και ΑργυροκαστροΓ' Λυκείου Αρμενίου σε Ιωάννινα και Αργυροκαστρο
Γ' Λυκείου Αρμενίου σε Ιωάννινα και Αργυροκαστροprotagoras74
 
Mobilite Armenio septembre 2016
Mobilite Armenio septembre 2016Mobilite Armenio septembre 2016
Mobilite Armenio septembre 2016protagoras74
 
Mobility in Belgium - Presentation
Mobility in Belgium - PresentationMobility in Belgium - Presentation
Mobility in Belgium - Presentationprotagoras74
 
Παρελαση γυμνασιο λυκειο Αρμενίου 25 ΜΑΡΤΙΟΥ 2015
Παρελαση γυμνασιο λυκειο Αρμενίου 25 ΜΑΡΤΙΟΥ 2015Παρελαση γυμνασιο λυκειο Αρμενίου 25 ΜΑΡΤΙΟΥ 2015
Παρελαση γυμνασιο λυκειο Αρμενίου 25 ΜΑΡΤΙΟΥ 2015protagoras74
 
Presentation of Armenio highschool
Presentation of Armenio highschoolPresentation of Armenio highschool
Presentation of Armenio highschoolprotagoras74
 
ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Α ΚΑΙ Β ΤΑΞΗΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΑΡΜΕΝΙΟΥ
ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Α ΚΑΙ Β ΤΑΞΗΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΑΡΜΕΝΙΟΥΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Α ΚΑΙ Β ΤΑΞΗΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΑΡΜΕΝΙΟΥ
ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Α ΚΑΙ Β ΤΑΞΗΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΑΡΜΕΝΙΟΥprotagoras74
 
παρουσιαση προγραμματων και προτζεκτ του λυκειου αρμενιου
παρουσιαση προγραμματων και προτζεκτ του λυκειου αρμενιουπαρουσιαση προγραμματων και προτζεκτ του λυκειου αρμενιου
παρουσιαση προγραμματων και προτζεκτ του λυκειου αρμενιουprotagoras74
 
Αγαμεμνονας αλμπουμ4
Αγαμεμνονας αλμπουμ4Αγαμεμνονας αλμπουμ4
Αγαμεμνονας αλμπουμ4protagoras74
 
Αγαμεμνονας αλμπουμ3
Αγαμεμνονας αλμπουμ3Αγαμεμνονας αλμπουμ3
Αγαμεμνονας αλμπουμ3protagoras74
 
Αγαμέμνονας αλμπουμ2
Αγαμέμνονας αλμπουμ2Αγαμέμνονας αλμπουμ2
Αγαμέμνονας αλμπουμ2protagoras74
 
Αγαμέμνονας αλμπουμ1
Αγαμέμνονας αλμπουμ1Αγαμέμνονας αλμπουμ1
Αγαμέμνονας αλμπουμ1protagoras74
 
ζωολογικος κηπος βουδαπεστης
ζωολογικος κηπος βουδαπεστηςζωολογικος κηπος βουδαπεστης
ζωολογικος κηπος βουδαπεστηςprotagoras74
 
φωτογραφίες βουδαπέστης
φωτογραφίες βουδαπέστηςφωτογραφίες βουδαπέστης
φωτογραφίες βουδαπέστηςprotagoras74
 
Άλμπουμ φωτογραφιών Βουδαπέστης
Άλμπουμ φωτογραφιών ΒουδαπέστηςΆλμπουμ φωτογραφιών Βουδαπέστης
Άλμπουμ φωτογραφιών Βουδαπέστηςprotagoras74
 
ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ
ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ
ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣprotagoras74
 
Χριστουγεννιάτικη γιορτή Γυμνασίου-Λυκείου Αρμενίου
Χριστουγεννιάτικη γιορτή Γυμνασίου-Λυκείου ΑρμενίουΧριστουγεννιάτικη γιορτή Γυμνασίου-Λυκείου Αρμενίου
Χριστουγεννιάτικη γιορτή Γυμνασίου-Λυκείου Αρμενίουprotagoras74
 
Eπίσκεψη στο γηροκομείο
Eπίσκεψη στο γηροκομείοEπίσκεψη στο γηροκομείο
Eπίσκεψη στο γηροκομείοprotagoras74
 

More from protagoras74 (20)

Γ' Λυκείου Αρμενίου σε Ιωάννινα και Αργυροκαστρο
Γ' Λυκείου Αρμενίου σε Ιωάννινα και ΑργυροκαστροΓ' Λυκείου Αρμενίου σε Ιωάννινα και Αργυροκαστρο
Γ' Λυκείου Αρμενίου σε Ιωάννινα και Αργυροκαστρο
 
Mobilite Armenio septembre 2016
Mobilite Armenio septembre 2016Mobilite Armenio septembre 2016
Mobilite Armenio septembre 2016
 
Mobility in Belgium - Presentation
Mobility in Belgium - PresentationMobility in Belgium - Presentation
Mobility in Belgium - Presentation
 
Παρελαση γυμνασιο λυκειο Αρμενίου 25 ΜΑΡΤΙΟΥ 2015
Παρελαση γυμνασιο λυκειο Αρμενίου 25 ΜΑΡΤΙΟΥ 2015Παρελαση γυμνασιο λυκειο Αρμενίου 25 ΜΑΡΤΙΟΥ 2015
Παρελαση γυμνασιο λυκειο Αρμενίου 25 ΜΑΡΤΙΟΥ 2015
 
βελγιο3
βελγιο3βελγιο3
βελγιο3
 
βελγιο2
βελγιο2βελγιο2
βελγιο2
 
βελγιο1
βελγιο1βελγιο1
βελγιο1
 
Presentation of Armenio highschool
Presentation of Armenio highschoolPresentation of Armenio highschool
Presentation of Armenio highschool
 
ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Α ΚΑΙ Β ΤΑΞΗΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΑΡΜΕΝΙΟΥ
ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Α ΚΑΙ Β ΤΑΞΗΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΑΡΜΕΝΙΟΥΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Α ΚΑΙ Β ΤΑΞΗΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΑΡΜΕΝΙΟΥ
ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Α ΚΑΙ Β ΤΑΞΗΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΑΡΜΕΝΙΟΥ
 
παρουσιαση προγραμματων και προτζεκτ του λυκειου αρμενιου
παρουσιαση προγραμματων και προτζεκτ του λυκειου αρμενιουπαρουσιαση προγραμματων και προτζεκτ του λυκειου αρμενιου
παρουσιαση προγραμματων και προτζεκτ του λυκειου αρμενιου
 
Αγαμεμνονας αλμπουμ4
Αγαμεμνονας αλμπουμ4Αγαμεμνονας αλμπουμ4
Αγαμεμνονας αλμπουμ4
 
Αγαμεμνονας αλμπουμ3
Αγαμεμνονας αλμπουμ3Αγαμεμνονας αλμπουμ3
Αγαμεμνονας αλμπουμ3
 
Αγαμέμνονας αλμπουμ2
Αγαμέμνονας αλμπουμ2Αγαμέμνονας αλμπουμ2
Αγαμέμνονας αλμπουμ2
 
Αγαμέμνονας αλμπουμ1
Αγαμέμνονας αλμπουμ1Αγαμέμνονας αλμπουμ1
Αγαμέμνονας αλμπουμ1
 
ζωολογικος κηπος βουδαπεστης
ζωολογικος κηπος βουδαπεστηςζωολογικος κηπος βουδαπεστης
ζωολογικος κηπος βουδαπεστης
 
φωτογραφίες βουδαπέστης
φωτογραφίες βουδαπέστηςφωτογραφίες βουδαπέστης
φωτογραφίες βουδαπέστης
 
Άλμπουμ φωτογραφιών Βουδαπέστης
Άλμπουμ φωτογραφιών ΒουδαπέστηςΆλμπουμ φωτογραφιών Βουδαπέστης
Άλμπουμ φωτογραφιών Βουδαπέστης
 
ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ
ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ
ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ
 
Χριστουγεννιάτικη γιορτή Γυμνασίου-Λυκείου Αρμενίου
Χριστουγεννιάτικη γιορτή Γυμνασίου-Λυκείου ΑρμενίουΧριστουγεννιάτικη γιορτή Γυμνασίου-Λυκείου Αρμενίου
Χριστουγεννιάτικη γιορτή Γυμνασίου-Λυκείου Αρμενίου
 
Eπίσκεψη στο γηροκομείο
Eπίσκεψη στο γηροκομείοEπίσκεψη στο γηροκομείο
Eπίσκεψη στο γηροκομείο
 

ενότητα 5η

  • 1. ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 1 Δλόηεηα 5ε (323a-e) Ζ πνιηηηθή αξεηή σο θνηλή θαη θπζηθή ηδηόηεηα όισλ ησλ αλζξώπσλ ΢ηόρνη ηεο ελφηεηαο είλαη: λα παξαθνινπζήζνπλ νη καζεηέο ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ ζπλάγεη ν Πξσηαγφξαο απφ ηνλ κχζν θαη ηα επηρεηξήκαηα πνπ επηιέγεη, γηα λα ζηεξίμεη ηηο ζέζεηο ηνπ· λα θξίλνπλ ηε ζρέζε δηθαηνζχλεο θαη νξγαλσκέλεο θνηλσλίαο· λα πξνβιεκαηηζηνχλ γηα ηηο αμίεο πνπ δηέπνπλ ηελ ηδησηηθή θαη ηε δεκφζηα δσή· λα αλαινγηζηνχλ γηα ηηο έλλνηεο ηνπ «θπζηθνχ» θαη ηνπ «επίθηεηνπ». ΓΟΜΗΚΑ ΢ΣΟΗΥΔΗΑ ΚΔΗΜΔΝΟΤ Δίλεηαη ε απφδεημε γηα ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο. Ἵ λα δὲ κὴ νἴ ῃ ἀ παηᾶ ζζαη ὡο ηῷ ὄ ληη ἡ γνῦ ληαη πάληεο ἄ λζξσπνη πάληα ἄ λδξα κεηέρεηλ δηθαηνζχλεο ηε θαὶ ηῆ ο ἄ ιιεο πνιηηηθῆ ο ἀ ξεηῆ ο, ηφδε αὖ ιαβὲ ηεθκήξηνλ. Ἐ λ γὰ ξ ηαῖ ο ἄ ιιαηο ἀ ξεηαῖ ο, ὥζπεξ ζὺ ιέγεηο, ἐ άλ ηηο θῇ ἀ γαζὸ ο αὐ ιεηὴ ο εἶ λαη, ἢ ἄ ιιελ ἡ ληηλνῦ λ ηέρλελ ἣ λ κή ἐ ζηηλ, ἢ θαηαγειῶζηλ ἢ ραιεπαίλνπζηλ, θαὶ νἱ νἰ θεῖ νη πξνζηφληεο λνπζεηνῦ ζηλ ὡο καηλφκελνλ˙ ἐ λ δὲ δηθαηνζχλῃ θαὶ ἐ λ ηῇ ἄ ιιῃ πνιηηηθῇ ἀ ξεηῇ , ἐ άλ ηηλα θαὶ εἰ δῶζηλ ὅ ηη ἄ δηθφο ἐ ζηηλ, ἐ ὰ λ νὗ ηνο αὐ ηὸ ο θαζ’ αὑ ηνῦ ηἀ ιεζῆ ιέγῃ ἐ λαληίνλ πνιιῶλ, ὃ ἐ θεῖ ζσθξνζχλελ ἡ γνῦ λην εἶ λαη, ηἀ ιεζῆ ιέγεηλ, ἐ ληαῦ ζα καλίαλ, θαί θαζηλ πάληαο δεῖ λ θάλαη εἶ λαη δηθαίνπο, ἐ άληε ὦζηλ ἐ άληε κή, ἢ καίλεζζαη ηὸ λ κὴ πξνζπνηνχκελνλ [δηθαηνζχλελ]˙ ὡο ἀ λαγθαῖ νλ νὐ δέλα ὅ ληηλ’ νὐ ρὶ ἁ κῶο γέ πσο κεηέρεηλ αὐ ηῆ ο, ἢ κὴ εἶ λαη ἐ λ ἀ λζξψπνηο. Ὅηη κὲ λ νὖ λ πάλη’ ἄ λδξα εἰ θφησο ἀ πνδέρνληαη πεξὶ ηαχηεο ηῆ ο ἀ ξεηῆ ο ζχκβνπινλ δηὰ ηὸ ἡ γεῖ ζζαη παληὶ κεηεῖ λαη αὐ ηῆ ο, ηαῦ ηα ιέγσ˙ Δίλεηαη ε πξψηε απφδεημε γηα ην φηη ε πνιηηηθή αξεηή δηδάζθεηαη. ὅ ηη δὲ αὐ ηὴ λ νὐ θχζεη ἡ γνῦ ληαη εἶ λαη νὐ δ’ ἀ πὸ ηνῦ αὐ ηνκάηνπ, ἀ ιιὰ δηδαθηφλ ηε θαὶ ἐ μ ἐ πηκειείαο παξαγίγλεζζαη ᾧ ἂ λ παξαγίγλεηαη, ηνῦ ηφ ζνη κεηὰ ηνῦ ην πεηξάζνκαη ἀ πνδεῖ μαη. Ὅζα γὰ ξ ἡ γνῦ ληαη ἀ ιιήινπο θαθὰ ἔ ρεηλ ἄ λζξσπνη θχζεη ἢ ηχρῃ , νῦ δεὶ ο ζπκνῦ ηαη νὐ δὲ λνπζεηεῖ νὐ δὲ δηδάζθεη νὐ δὲ θνιάδεη ηνὺ ο ηαῦ ηα ἔ ρνληαο, ἵ λα κὴ ηνηνῦ ηνη ὦζηλ, ἀ ιι’ ἐ ιενῦ ζηλ˙ νἷ νλ ηνὺ ο αἰ ζρξνὺ ο ἢ ζκηθξνὺ ο ἢ ἀ ζζελεῖ ο ηίο νὕ ησο ἀ λφεηνο ὥζηε ηη ηνχησλ ἐ πηρεηξεῖ λ πνηεῖ λ; Σαῦ ηα κὲ λ γὰ ξ νἶ καη ἴ ζαζηλ ὅ ηη θχζεη ηε θαὶ ηχρῃ ηνῖ ο ἀ λζξψπνηο γίγλεηαη, ηὰ θαιὰ θαὶ ηἀ λαληία ηνχηνηο˙ ὅ ζα δὲ ἐ μ ἐ πηκειείαο θαὶ ἀ ζθήζεσο θαὶ δηδαρῆ ο νἴ νληαη γίγλεζζαη ἀ γαζὰ ἀ λζξψπνηο, ἐ άλ ηηο ηαῦ ηα κὴ ἔ ρῃ , ἀ ιιὰ ηἀ λαληία ηνχησλ θαθά, ἐ πὶ ηνχηνηο πνπ νἵ ηε ζπκνὶ γίγλνληαη θαὶ αἱ θνιάζεηο θαὶ αἱ λνπζεηήζεηο. Ὧλ ἐ ζηηλ ἓ λ θαὶ ἡ ἀ δηθία θαὶ ἡ ἀ ζέβεηα θαὶ ζπιιήβδελ πᾶ λ ηὸ ἐ λαληίνλ ηῆ ο πνιηηηθῆ ο ἀ ξεηῆ ο. ΔΣΤΜΟΛΟΓΗΚΑ ΚΑΗ ΟΜΟΡΡΗΕΑ ΢ΣΖ ΝΔΑ ΔΛΛΖΝΗΚΖ Ὄληη < εἰ κί: αλνχζηνο, απνπζία, επνπζηψδεο, εμνπζία, νκννχζηνο, νλ, νληνινγία, νληνινγηθφο, φλησο, νπζία, νπζηαζηηθφο, νπζηψδεο, παξνπζία, πεξηνπζηαθφο, πεξηνχζηνο. Λαβέ < ιακβάλσ: αθαηάιεπηνο, ακεξνιεςία, αλάιεςε, αληηιαβή, αλεπαλάιεπηνο, αληίιεςε, απνιαβή, αζχιιεπηνο, δηθνιάβνο, εηθνλνιήπηεο, επαλάιεςε, επηιεςία, εξγνιάβνο, επππφιεπηνο, ερνιήπηεο, ερνιεςία, ζξεζθνιεςία, θαηάιεςε, ιαβή, ιάθπξν, ιήκκα, ιήςε, κεξνιεςία, κεηάιεςε, παξαιαβή, παξαιήπηεο, πεξίιεςε, πξνθαηάιεςε, πξφζιεςε, ζπιιαβή, ζχιιεςε, ππφιεςε, ρεηξνιαβή. Φῇ < θεκί: αληίθαζε, αληηθαηηθφο, απφθαζε, άθαηνο, δηαθήκηζε, δηαθεκηζηηθφο, δπζθήκηζε, δπζθεκηζηηθφο, έκθαζε, εκθαηηθφο, επίθαζε, θαηάθαζε, θαηαθαηηθφο, πεξίθεκνο, πξφζθαηνο, πξφθαζε, πξνθήηεο, θήκε, θεκνινγία.
  • 2. ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 2 Πξνζηόληεο < πξνζέξρνκαη < πξὸ ο + έξρνκαη: αλεμίηεινο, δηέιεπζε, εηζηηήξην, ειεπζεξία, έιεπζε, Ειεπζίλα, εμηηήξην, έπειπο, εξρνκφο, ηζζκφο, νδφο, πξνζέιεπζε, πξνζειπηηζκφο, πξνζήιπηνο, πξνζηηφο * (ζην ζρνιηθό εγρεηξίδην δίλεηαη εηπκνιόγεζε από ην ξήκα πξνζίεκη < πξὸ ο + ἵ εκη: άλεζε, αθέηεο, αθεηεξία, δίεζε, έλεζε, έθεζε, εθεηείν). Δἰ δῶζηλ, ἴ ζαζηλ < νἶ δα: εηδήκσλ, είδεζε, εηδηθφο, εηδνπνηφο, είδνο, ηζηνξία. ἀ ιήζεηα < ἀ ιεζήο < ἀ - ζηεξεηηθό + ιήζε (< ιαλζάλσ): αιεζεχσ, αιεζηλφο, αιεζνθάλεηα, επαιεζεχσ, θηιαιήζεηα, θηιαιήζεο. δεῖ λ < δεῖ (απξόζσπν): αληηδενληνινγηθφο, δενληνινγία, δενληνινγηθφο. εἰ θόησο < ἔ νηθα: εηθαζία, εηθφλα, εηθνληθφο, επηεηθήο πεηξάζνκαη < πεηξάνκαη -ῶκαη: απεηξία, απφπεηξα, εκπεηξία, πείξα, πείξαγκα, πείξακα, πεηξακαηφδσν, πεηξαηεία, πεηξαηήο, πεηξαηηθφο, πεηξαρηήξη, πεηξαζκφο ἀ ζζελεῖ ο < ἀ - ζηεξεηηθό + ζζέλνο: αζζέλεηα, αζζελψ, αζζελψο, εμαζζελψ ἀ ζέβεηα < ἀ ζεβὴο < ἀ - ζηεξεηηθό + ζέβσ: αζέβεκα, αζεβψ, ζεβάδνκαη, ζέβαο, ζέβαζκα, ζεβαζηφο. ζπιιήβδελ < ζὺλ + ιακβάλσ: ζπιιαβή, ζπιιαβίδσ, ζχιιεςε ΔΡΜΖΝΔΤΣΗΚΑ ΢ΥΟΛΗΑ Α. ΣΟ «ΣΔΚΜΖΡΗΟΝ» ΓΗΑ ΣΖΝ ΚΑΘΟΛΗΚΟΣΖΣΑ ΣΖ΢ ΑΡΔΣΖ΢ Γεληθό εξκελεπηηθό ζρόιην Ο πιαησληθφο Πξσηαγφξαο ζηελ ελφηεηα απηή επηρεηξεί λα απνδείμεη ινγηθά φ,ηη ήδε έρεη πεη κε ηνλ κχζν θαη δελ εηζάγεη λέα ζέκαηα πξνο ζπδήηεζε. Υξεζηκνπνηεί ηα επηρεηξήκαηα ηνπ ΢σθξάηε, ζπκκεξηδφκελνο ηνλ πξνβιεκαηηζκφ ηνπ, γηα λα απνδείμεη φκσο ην δηδαθηφ ηεο πνιηηηθήο αξεηήο, δειαδή ην αληίζεην ηεο ζσθξαηηθήο ξήζεο φηη ε πνιηηηθή αξεηή δελ δηδάζθεηαη. Η ηαθηηθή ηνπ Πιάησλα λα ρξεζηκνπνηνχλ νη ζπλνκηιεηέο ηα ίδηα επηρεηξήκαηα γηα λα ζπλάγνπλ αληίζεηα ζπκπεξάζκαηα, δείρλεη φηη δελ είλαη εχθνιε θαη απιή ππφζεζε ε ζπδήηεζε γηα ην δηδαθηφ ηεο πνιηηηθήο αξεηήο. Αληίζεηα, απαηηεί ζπζηεκαηηθή εθηχιημε ηεο ζθέςεο ησλ ζπλνκηιεηψλ θαη εξκελεπηηθή επειημία. Εηδηθφηεξα, αθνινπζψληαο ν Πξσηαγφξαο ην πξψην επηρείξεκα ηνπ ΢σθξάηε, πνπ αλαθεξφηαλ ζηνλ εηδηθφ ζηε λαππεγηθή θαη ζηελ νηθνδνκηθή, ρξεζηκνπνηεί ηελ πεξίπησζε ηνπ απιεηή γηα λα δείμεη ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο. Ο Πξσηαγόξαο πξνβάιιεη ξεαιηζηηθά ηε ζπκβαηηθή αληίιεςε ηεο αζελατθήο θνηλσλίαο όηη δελ κπνξεί λα ππάξρεη άλζξσπνο (νύηε θνηλσλία) ρσξίο ζηνηρεηώδε αίζζεζε δηθαηνζύλεο, γη’ απηό θαη δελ αλέρνληαη νη Αζελαίνη θαλέλαλ λα νκνινγεί όηη είλαη άδηθνο, όηη δειαδή αξλείηαη ηε δπλαηόηεηα, ην δηθαίσκα θαη ηελ ππνρξέσζε λα είλαη δίθαηνο. ΢πγρξφλσο, δηαθαίλεηαη θαη ε θνηλσληθή εζηθή ηεο αζελατθήο θνηλσλίαο πνπ απαηηνχζε θάζε πνιίηεο λα έρεη πνιηηηθή θαη θνηλσληθή ζπλείδεζε πνπ ζηνηρεησδψο εθδειψλεηαη κε θαηάθαζε ηνπ δηθαίνπ. Απηφ αλαγθαζηηθά νδεγνχζε ζην λα ππνζηεξίδεη θαλείο, έζησ κε ηα ιφγηα, φηη ήηαλ δίθαηνο, γηαηί δηαθνξεηηθά ζα ζεσξνχληαλ απεηιή γηα ηε ζπλνρή ηεο θνηλσλίαο. ΢πλεπψο, ν Πξσηαγφξαο πξνβάιιεη σο «ηεθκήξηνλ» γηα ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο ην ζπκβαηηθφ αίζζεκα δηθαίνπ πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ αζελατθή θνηλσλία. 1. Ζ απνδεηθηέα ζέζε: «Ἵ λα δὲ κὴ νἴ ῃ ἀ παηᾶ ζζαη ὡο ηῷ ὄ ληη ἡ γνῦ ληαη πάληεο ἄ λζξσπνη πάληα ἄ λδξα κεηέρεηλ δηθαηνζύλεο ηε θαὶ ηῆ ο ἄ ιιεο πνιηηηθῆ ο ἀ ξεηῆ ο, ηόδε αὖ ιαβὲ ηεθκήξηνλ.» Η θξάζε απηή απνηειεί ηελ απνδεηθηέα ζέζε γηα ηελ θαζνιηθόηεηα ηεο αξεηήο, φηη φινη δειαδή νη άλζξσπνη έρνπλ κεξίδην ζ’ απηή. Ο ΢σθξάηεο, ζην επηρείξεκα γηα ηνπο εηδηθνχο πνπ ζπκβνπιεχνπλ ζε εηδηθά ζέκαηα ζε αληίζεζε κε ηελ πνιηηηθή, γηα ηελ νπνία φινη αδηαθξίησο έρνπλ
  • 3. ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 3 ιφγν, αθήλεη λα λνεζεί φηη γηα ηελ πνιηηηθή κηινχλ φινη, γηαηί ηζρχεη ε θαζνιηθφηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο σο θνηλήο ηδηφηεηαο φισλ ησλ αλζξψπσλ. Επηπιένλ, πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη ζηα ζπζηαηηθά ηεο πνιηηηθήο αξεηήο ν Πξσηαγφξαο πξνζζέηεη εδψ θαη ηε δηθαηνζύλε. ΢ην ηέινο ηνπ θεθαιαίνπ ζα πξνζζέζεη, επίζεο, ηελ επζέβεηα. Ο Πξσηαγφξαο γηα λα απνδείμεη ηε ζέζε ηνπ γηα ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο πξνβαίλεη ζηε ζπγθξηηηθή εμέηαζε δύν παξαδεηγκάησλ απφ ηελ αζελατθή θνηλσλία. Σν πξψην αλαθέξεηαη ζηε ζηάζε ηεο θνηλήο γλψκεο απέλαληη ζηνπο εηδηθνχο ζε έλαλ ηερληθφ ηνκέα, εδψ ζε έλαλ απιεηή, θαη ην δεχηεξν ζηε ζηάζε ηεο θνηλήο γλψκεο απέλαληη ζηνλ πνιίηε θαη ζηε ζρέζε ηνπ κε ηε δηθαηνζχλε. Η δηαθνξεηηθή ζηάζε ηεο θνηλήο γλώκεο ζηε κηα θαη ζηελ άιιε πεξίπησζε είλαη γηα ηνλ Πξσηαγφξα επαξθήο ιφγνο γηα λα πείζεη ηνλ ΢σθξάηε θαη ην αθξναηήξηφ ηνπ γηα ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο. 2. Σα παξαδείγκαηα πνπ ηεθκεξηψλνπλ ηελ απνδεηθηέα ζέζε: 1ν παξάδεηγκα: «Ἐλ γὰ ξ ηαῖ ο ἄ ιιαηο ἀ ξεηαῖ ο, ὥζπεξ ζὺ ιέγεηο, ἐ άλ ηηο θῇ ἀ γαζὸ ο αὐ ιεηὴ ο εἶ λαη, ἢ ἄ ιιελ ἡ ληηλνῦ λ ηέρλελ ἣ λ κή ἐ ζηηλ, ἢ θαηαγειῶζηλ ἢ ραιεπαίλνπζηλ, θαὶ νἱ νἰ θεῖ νη πξνζηόληεο λνπζεηνῦ ζηλ ὡο καηλόκελνλ˙» Η απεηή, εδψ, δελ έρεη εζηθφ πεξηερφκελν, αιιά απνδίδεη ηελ ηθαλόηεηα θαη ηηο γλψζεηο ζε έλαλ εηδηθφ ηνκέα. Η θνηλή γλψκε ησλ Αζελαίσλ, απνξξίπηεη απζηεξά φπνηνλ ηζρπξίδεηαη φηη έρεη εηδηθέο γλψζεηο, ελψ δελ έρεη, δειαδή φπνηνλ δελ δηαζέηεη ηε ζηνηρεηψδε απηνγλσζία γηα ην ηη γλσξίδεη θαη ηη είλαη. Όζνλ αθνξά, ινηπφλ, ηελ ηθαλφηεηα ή ηηο γλψζεηο ζε θάπνηα ηέρλε, επαηλείηαη ην λα ιέεη θαλείο ηελ αιήζεηα. Δηαθνξεηηθά, θαηαδηθάδεηαη ζηε ζπλείδεζε ηεο θνηλήο γλψκεο. 2ν παξάδεηγκα: «ἐ λ δὲ δηθαηνζύλῃ θαὶ ἐ λ ηῇ ἄ ιιῃ πνιηηηθῇ ἀ ξεηῇ , ἐ άλ ηηλα θαὶ εἰ δῶζηλ ὅ ηη ἄ δηθόο ἐ ζηηλ, ἐ ὰ λ νὗ ηνο αὐ ηὸ ο θαζ’ αὑ ηνῦ ηἀ ιεζῆ ιέγῃ ἐ λαληίνλ πνιιῶλ, ὃ ἐ θεῖ ζσθξνζύλελ ἡ γνῦ λην εἶ λαη, ηἀ ιεζῆ ιέγεηλ, ἐ ληαῦ ζα καλίαλ …» Αληίζεηα, φζνλ αθνξά ηε δηθαηνζύλε (θαη ηελ πνιηηηθή αξεηή γεληθφηεξα), ζεσξείηαη ζσζηό ην λα ιέλε όινη όηη είλαη δίθαηνη, αθόκα θη αλ δελ είλαη. Η θνηλή γλψκε απνδέρεηαη φηη ν θαζέλαο είηε είλαη δίθαηνο είηε φρη πξέπεη λα ππνζηεξίδεη φηη είλαη ή λα θαίλεηαη δίθαηνο. Όπνηνο απνθιίλεη απφ ηε ζηάζε απηή, δελ κπνξεί λα γίλεηαη απνδεθηφο σο κέινο ηεο θνηλσλίαο. Φαίλεηαη εδξαησκέλε ε αληίιεςε φηη ε θνηλσληθή ζπλχπαξμε ησλ αλζξψπσλ δελ ζπκθσλεί κε ηελ αδηθία, ε νπνία απεηιεί κε δηάζπαζε ηε ζπλνρή ηεο θνηλσλίαο, θαη φηη δελ ππάξρεη άλζξσπνο πνπ ηνπιάρηζηνλ δελ θαηαθάζθεη ζηε δηθαηνζχλε. Εηδηθφηεξα, ην ζθεπηηθφ ηνπ Πξσηαγφξα κπνξεί λα εξκελεπζεί θαη σο εμήο: α) αθφκα θη έλαο άδηθνο είλαη ζε ζέζε λα δηαθξίλεη ηε δίθαηε απφ ηελ άδηθε πξάμε. Απηφ ζεκαίλεη φηη έρεη κέζα ηνπ θάπνηα ζηνηρεία δηθαηνζχλεο, πνπ φκσο δελ έρνπλ θαιιηεξγεζεί επαξθψο, ψζηε λα ηνλ απνηξέςνπλ απφ ηε δηάπξαμε ηεο αδηθίαο. Άξα, δελ ζα πεη αιήζεηα, αλ ηζρπξηζηεί φηη είλαη άδηθνο. β) ην λα νκνινγεί θάπνηνο δεκφζηα ηελ αιήζεηα, φηη δειαδή είλαη άδηθνο, ζεσξείηαη παξαθξνζχλε, δηφηη: ζα ππνζηεί πνηλέο, ζα ακαπξσζεί ε δεκφζηα εηθφλα ηνπ. Καλέλαο ινγηθφο άλζξσπνο δελ ζέιεη λα ηνπ ζπκβεί θάηη ηέηνην. Ο Πξσηαγφξαο θαίλεηαη λα δηεηζδχεη ζηε λννηξνπία ησλ αλζξψπσλ θαη λα παξαηεξεί φηη δελ ηνπο ελδηαθέξεη ην ηη πξέπεη ή είλαη ζσζηφ λα θάλνπλ, αιιά ην ηη ηνπο ζπκθέξεη λα θάλνπλ. Επίζεο, δελ ηνπο ελδηαθέξεη ε πξαγκαηηθή ηνπο εηθφλα (ην εἶ λαη), φζν ε εηθφλα πνπ ζπλάδεη κε ηα πξνβαιιφκελα θνηλσληθά πξφηππα θαη ην θνηλψο απνδεθηφ ζχζηεκα αμηψλ (ην θαίλεζζαη). ΢πλεπψο, ε θνηλσληθή εζηθή θαη ην ζπκβαηηθφ αίζζεκα δηθαίνπ αθνξά (θαη πξέπεη λα αθνξά) φινπο ηνπο αλζξψπνπο, δηαθνξεηηθά ζέηνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο έμσ απφ ηελ θνηλσλία θαη πθίζηαληαη φ,ηη ζπλεπάγεηαη απηφ. Η άπνςε ηνπ Πξσηαγφξα γηα ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο ζπκπιεξψλεηαη θαη ζηεξίδεηαη απφ δχν αθφκε αηηηνινγήζεηο, πνπ απνδίδνληαη σο ζρφιηα ηεο θνηλήο γλψκεο:
  • 4. ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 4 α) «θαί θαζηλ πάληαο δεῖ λ θάλαη εἶ λαη δηθαίνπο»: όινη πξέπεη λα ιέλε όηη θαηέρνπλ ηελ πνιηηηθή αξεηή, β) «ὡο ἀ λαγθαῖ νλ ν὎δέλα ὅ ληηλ’ ν὎ρὶ ἁκῶο γέ πσο κεηέρεηλ α὎ηῆο, ἢ κὴ εἶ λαη ἐ λ ἀ λζξώπνηο.»: Είλαη αλάγθε όινη νη άλζξσπνη λα έρνπλ κεξίδην ζηελ πνιηηηθή αξεηή θαη λα ζπκκεηέρνπλ ζηε δηθαηνζύλε, ή έζησ λα απνδέρνληαη θαηαξρήλ ην δίθαην, γηα λα κπνξνύλ λα ππάξμνπλ θνηλσλίεο. ἢ κὴ εἶ λαη ἐ λ ἀλζξώπνηο.» ΢’ απηφ ην ζεκείν ν Πξσηαγφξαο θαίλεηαη φηη δέρεηαη πσο ε πνιηηηθή ηδηφηεηα, έζησ θαη σο θαηάθαζε ζηελ έλλνηα ηεο δηθαηνζχλεο, είλαη εηδνπνηφ γλψξηζκα ηνπ αλζξψπνπ θαη απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα λα είλαη δεθηφο ζηελ πνιηηηθή θνηλσλία. Όηαλ θαη απηφ ην ειάρηζην ηεο θαηάθαζεο ζηελ έλλνηα ηνπ δηθαίνπ ιείπεη απφ θάπνηνλ, ν άλζξσπνο απηφο δελ κπνξεί λα ζπγθαηαιέγεηαη αλάκεζα ζηνπο αλζξψπνπο, γηαηί πζηεξεί θαη απνηειεί απεηιή γηα ηνπο ηδξπηηθνχο ζθνπνχο ηεο πνιηηηθήο θνηλσλίαο. Έηζη, ζ’ απηή ηελ ελφηεηα πξνηείλεηαη απηφο λα κε ζπγθαηαιέγεηαη κεηαμύ ησλ αλζξώπσλ, δειαδή λα εμνξίδεηαη θαη λα ηνπ ζηεξνύληαη ηα πνιηηηθά ηνπ δηθαηώκαηα. Απφ ηελ άιιε, ζηελ 4ε ελφηεηα είρε πξνηαζεί απφ ηνλ Δία ε ζαλαηηθή πνηλή («θηείλεηλ ὡο λόζνλ πόιεσο»). Ίζσο ε πνηλή ηνπ Πξσηαγφξα λα θαίλεηαη επηφηεξε ζε ζρέζε κε απηή πνπ επηβάιιεη ν Δίαο˙ έρνπλ φκσο θαη νη δχν ηνλ ίδην ζθνπφ: λα νδεγήζνπλ ηνπο αλζξψπνπο ζηελ αξεηή. Έηζη, πξνβάιιεηαη ν παηδεπηηθφο ξφινο ησλ λφκσλ. Αλ, βέβαηα, ιάβνπκε ππφςε καο ηε ζεκαζία πνπ έρεη ε πφιε θαη ε ζπκκεηνρή ηνπ πνιίηε ζηα θνηλά ηελ επνρή απηή, θαηαιαβαίλνπκε πσο ε πνηλή πνπ αλαθέξεη ν Πξσηαγφξαο είλαη ηζάμηα ή θαη απζηεξφηεξε απφ απηή πνπ πξνηείλεηαη απφ ηνλ Δία. 3. «Ὅηη κὲ λ νὖλ πάλη’ ἄ λδξα εἰ θόησο ἀ πνδέρνληαη πεξὶ ηαύηεο ηῆο ἀ ξεηῆο ζύκβνπινλ δηὰ ηὸ ἡγεῖ ζζαη παληὶ κεηεῖ λαη α὎ηῆο, ηαῦηα ιέγσ˙» Η θξάζε απηή απνηειεί ηελ θαηαθιείδα θαη ην ζπκπέξαζκα ηνπ «ηεθκεξίνπ». Εδψ, δειαδή, θιείλεη ην ζέκα ηεο θαζνιηθφηεηαο ηεο πνιηηηθήο αξεηήο θαη δηαηππψλεηαη ην ζπκπέξαζκα. Απηφ θαηαδεηθλχεηαη θαη απφ ηηο ιέμεηο νὖ λ θαη ηαῦ ηα ιέγσ. Επηπιένλ, ζπλδέεηαη κε φζα είρε πεη ν ΢σθξάηεο γηα ηνπο Αζελαίνπο ζηελ 1ε ελφηεηα. Ο Πξσηαγφξαο, δειαδή, απφ ηε κηα επηβεβαίσζε ηελ άπνςε ηνπ ΢σθξάηε φηη νη Αζελαίνη δηθαηνινγεκέλα δέρνληαη νπνηνλδήπνηε γηα ζχκβνπιν ζε ζέκαηα πνιηηηθήο αξεηήο θαη απφ ηελ άιιε αηηηνιόγεζε ηελ άπνςε απηή ιέγνληαο φηη απηφ γίλεηαη, επεηδή πηζηεχνπλ φηη φινη έρνπλ κεξίδην ζηελ πνιηηηθή αξεηή. Διαγπαμμαηική παποςζίαζη ηος ππωηαγοπικού ζςλλογιζμού Αποδεικηέα θέζη: όινη νη άλζξσπνη πηζηεύνπλ πσο θαζέλαο ζπκκεηέρεη ζηελ πνιηηηθή αξεηή. («ἡ γνῦ ληαη πάληεο ἄ λζξσπνη πάληα ἄ λδξα κεηέρεηλ δηθαηνζύλεο ηε θαὶ ηῆ ο ἄ ιιεο πνιηηηθῆ ο ἀ ξεηῆ ο»). Παπαδείγμαηα: α) Σηιρ ηέσνερ: έζησ όηη θάπνηνο δελ είλαη θαιόο απιεηήο. Θεσξείηαη κπαισκέλνο, αλ πεη ηελ αιήζεηα˙ αιιηώο, ζεσξείηαη ηξειόο. β) Σηην απεηή-δικαιοζύνη: έζησ όηη θάπνηνο δελ είλαη δίθαηνο. Θεσξείηαη κπαισκέλνο, αλ πξνζπνηεζεί όηη είλαη δίθαηνο, αθόκα θη αλ δελ είλαη˙ αιιηώο, ζεσξείηαη ηξειόο. Φπάζειρ-αιηιολογήζειρ, πνπ ηεθκεξηώλνπλ ηελ απνδεηθηέα ζέζε: α) επεηδή όινη πξέπεη λα ηζρπξίδνληαη όηη είλαη δίθαηνη(«θαί θαζηλ πάληαο δεῖ λ θάλαη εἶ λαη δηθαίνπο») β) επεηδή είλαη αλαγθαίν λα έρεη ν θαζέλαο κεξίδην ζηελ πνιηηηθή αξεηή («ὡο ἀ λαγθαῖ νλ νὐ δέλα ὅ ληηλ’ νὐ ρὶ ἁ κῶο γέ πσο κεηέρεηλ αὐ ηῆ ο»)
  • 5. ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 5 Σςμπέπαζμα: όινη νη άλζξσπνη πηζηεύνπλ πσο θαζέλαο ζπκκεηέρεη ζηελ πνιηηηθή αξεηή. («ἡ γνῦ ληαη πάληεο ἄ λζξσπνη πάληα ἄ λδξα κεηέρεηλ δηθαηνζύλεο ηε θαὶ ηῆ ο ἄ ιιεο πνιηηηθῆ ο ἀ ξεηῆ ο»). ΚΡΗΣΗΚΖ ΣΟΤ «ΣΔΚΜΖΡΗΟΤ» ΣΟΤ ΠΡΩΣΑΓΟΡΑ Σν «ηεθκήξηνλ» ηνπ Πξσηαγφξα είλαη κηα ππνδεηγκαηηθή εθαξκνγή ησλ ηερληθψλ θαη ησλ θαλφλσλ ηεο ξεηνξηθήο. Απνηειεί επίθιεζε ζηελ εκπεηξία θαη κάιηζηα εκπεηξία θνηλή θαη απνδεθηή απφ φινπο θαη γη’ απηφ είλαη ηππηθό ηεθκήξην. Επηπιένλ, ην ζρήκα ηεο αληίζεζεο, πνπ ρξεζηκνπνηεί ν ξήηνξαο γηα λα δείμεη ηη ηζρχεη ζηνλ ρψξν ηεο ηερληθήο γλώζεο θαη ηη ζηνλ ρψξν ηεο δηθαηνζύλεο, είλαη έλα θιαζηθφ, ηππηθφ ζηνηρείν ξεηνξηθήο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηνπο ξεηνξηθνχο ιφγνπο. Χζηφζν, ε αμηνιφγεζε ηνπ ηεθκεξίνπ ηνπ Πξσηαγφξα θαλεξψλεη ηα εμήο ηξσηά ζεκεία ηνπ: α) ε απνδεηθηέα ζέζε έρεη απνθαληηθή δηαηχπσζε («ἡ γνῦ ληαη … κεηέρεηλ»), ελψ ζηηο δχν αηηηνινγήζεηο ππάξρεη δενληνινγηθή δηαηχπσζε («δεῖ λ θάλαη - ἀ λαγθαῖ νλ κεηέρεηλ»), ε νπνία φκσο δελ έρεη απνδεηθηηθή ηζρχ. Δελ επζηαζεί ν ζπιινγηζκφο φηη «φινη έρνπλ ηελ πνιηηηθή αξεηή, επεηδή φινη πξέπεη λα ιέλε φηη είλαη δίθαηνη θαη επεηδή είλαη αλαγθαίν λα έρνπλ φινη κεξίδην ζ’ απηή». Απηφ πνπ καο ελδηαθέξεη είλαη ηη πξαγκαηηθά ζπκβαίλεη θαη φρη ηη πξέπεη λα ζπκβαίλεη. Ο ζπιινγηζκφο ζα ήηαλ ινγηθά νξζφο, αλ είρε σο ζπκπέξαζκα ηε θξάζε: «ἡ γνῦ ληαη πάληεο ἄ λζξσπνη πάληα ἄ λδξα δεῖ λ κεηέρεηλ δηθαηνζχλεο ηε θαὶ ηῆ ο ἄ ιιεο πνιηηηθῆ ο ἀ ξεηῆ ο». β) «ἐ άληε ὦζηλ ἐ άληε κή»: ε θξάζε έξρεηαη ζε αληίθαζε κε ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο αξεηήο, πνπ ππνζηεξίρηεθε ζηελ απνδεηθηέα ζέζε, θαζψο εδψ δειψλεηαη φηη ππάξρνπλ θαη άδηθνη άλζξσπνη. γ) ν ζπιινγηζκφο έρεη πεξηνξηζκέλε απνδεηθηηθή αμία, γηαηί σο πξνο ηε κνξθή είλαη ππνζεηηθόο, ζηεξίδεηαη δειαδή ζε θξίζεηο πνπ ηζρχνπλ ππφ φξνπο θαη φρη απφιπηα. δ) νη πξνθείκελεο δελ είλαη ινγηθέο θξίζεηο, αιιά εκπεηξηθά παξαδείγκαηα θαη ραξαθηεξίδνληαη απφ ππνθεηκεληζκό. Β. ΠΡΩΣΖ ΑΠΟΓΔΗΞΖ ΓΗΑ ΣΟ ΟΣΗ Ζ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΑΡΔΣΖ ΓΗΓΑ΢ΚΔΣΑΗ 1. «ὅ ηη δὲ α὎ηὴλ ν὎ θύζεη ἡγνῦληαη εἶ λαη ν὎δ’ ἀ πὸ ηνῦ α὎ηνκάηνπ, ἀ ιιὰ δηδαθηόλ ηε θαὶ ἐ μ ἐ πηκειείαο παξαγίγλεζζαη ᾧ ἂ λ παξαγίγλεηαη, ηνῦηό ζνη κεηὰ ηνῦην πεηξάζνκαη ἀ πνδεῖ μαη.» Ο Πξσηαγφξαο κε ηε ζπγθξηηηθή παξνπζίαζε ησλ δχν παξαδεηγκάησλ ηνπ απιεηή θαη ηνπ άδηθνπ επηβεβαίσζε ηνλ ζσθξαηηθφ ηζρπξηζκφ γηα ηελ άλεπ φξσλ ζπκκεηνρή φισλ ησλ πνιηηψλ ζηνλ πνιηηηθφ δηάινγν θαη ππνρξεψλεηαη ηψξα λα πξνρσξήζεη ζηελ αλαηξνπή ηεο ζσθξαηηθήο ζέζεο φηη ε πνιηηηθή αξεηή δελ δηδάζθεηαη. Σν θχξην επηρείξεκα, πνπ ρξεζηκνπνηεί, έρεη ζέκα ηε δηαθνξνπνίεζε ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο θαη αληίδξαζεο ζηα έκθπηα θαη επίθηεηα γλσξίζκαηα ηεο αλζξψπηλεο θχζεο. Οξγαλψλεη ην επηρείξεκα θαηά ην ηππηθφ ηνπ ξεηνξηθνχ ιφγνπ, δειαδή κε ππνδεηγκαηηθή «πξόζεζηλ» (ζεκαηηθή πεξίνδν) θαη «απόδεημηλ», θαη πξνζθεχγεη θαη πάιη ζηελ εκπεηξία θαη ηε ξεηνξηθή αληίζεζε (1) θπζηθά – επίθηεηα, 2) ζεηηθά – αξλεηηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη 3) ζπκπνλεηηθή/αλεθηηθή – θξηηηθή/«παξεκβαηηθή» ζπκπεξηθνξά). Η θξάζε «ὅ ηη δὲ αὐ ηὴ λ … παξαγίγλεζζαη ᾧ ἂ λ παξαγίγλεηαη» απνηειεί ηελ απνδεηθηέα ζέζε ηνπ επηρεηξήκαηνο γηα ην φηη ε πνιηηηθή αξεηή δηδάζθεηαη. Ο Πξσηαγφξαο δελ αθίζηαηαη απφ απηφ πνπ νη άλζξσπνη γεληθά πηζηεχνπλ, δειαδή φηη: α) ε πνιηηηθή αξεηή δελ είλαη έκθπηε ζηνλ άλζξσπν νχηε είλαη απηφκαηε ε εκθάληζή ηεο θαη β) δηδάζθεηαη, θαιιηεξγείηαη θαη γίλεηαη θηήκα ηνπ αλζξψπνπ κε επηκέιεηα θαη άζθεζε. Παξάιιεια ρξεζηκνπνηψληαο ην ζρήκα άξζεο-ζέζεο ζα απνδείμεη φηη ε αξεηή δελ πξνέξρεηαη απφ ηε θχζε ή ηελ ηχρε, ρσξίο ηελ πξνζπάζεηα ηνπ αλζξψπνπ, αιιά φηη είλαη απνηέιεζκα δηδαζθαιίαο, θξνληίδαο θαη άζθεζεο. Με ηελ αλαθνξά ζην δεχγνο «θύζεη ή ηύρῃ » ν Πξσηαγφξαο δείρλεη φηη ηίπνηε δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί ηπραίν ζηε θχζε, αιιά πξντφλ ηεο ζθνπηκόηεηαο ηνπ δεκηνπξγνχ ηνπ. ΢πλεπψο, θαη ε πνιηηηθή αξεηή νθείιεηαη ζηε ζθνπηκόηεηα ηεο πνιηηηθήο θνηλσλίαο, δειαδή ζηελ εμαζθάιηζε ηνπ δῆ λ θαη ηνπ εὖ δῆ λ ησλ αλζξψπσλ πνπ ηελ ζπλαπνηεινχλ.
  • 6. ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 6 Ο Πξσηαγφξαο, ζηελ πνξεία απφδεημεο ηεο ζέζεο ηνπ, δηαθξίλεη δχν θαηεγνξίεο ραξαθηεξηζηηθψλ ζηνλ άλζξσπν, ηα θπζηθά/έκθπηα θαη ηα επίθηεηα: 2. «Ὅζα γὰ ξ ἡγνῦληαη ἀ ιιήινπο θαθὰ ἔ ρεηλ ἄ λζξσπνη θύζεη ἢ ηύρῃ, ν὎δεὶ ο ζπκνῦηαη ν὎δὲ λνπζεηεῖ ν὎δὲ δηδάζθεη ν὎δὲ θνιάδεη ηνὺο ηαῦηα ἔ ρνληαο, ἵ λα κὴ ηνηνῦηνη ὦζηλ, ἀ ιι’ ἐ ιενῦζηλ˙ νἷ νλ ηνὺο αἰ ζρξνὺο ἢ ζκηθξνὺο ἢ ἀ ζζελεῖ ο ηί ο νὕησο ἀ λόεηνο ὥζηε ηη ηνύησλ ἐ πηρεηξεῖ λ πνηεῖ λ; Σαῦηα κὲ λ γὰ ξ νἶ καη ἴ ζαζηλ ὅ ηη θύζεη ηε θαὶ ηύρῃ ηνῖ ο ἀ λζξώπνηο γίγλεηαη, ηὰ θαιὰ θαὶ ηἀ λαληία ηνύηνηο˙» ΢’ απηφ ην ρσξίν ν Πξσηαγφξαο αλαθέξεηαη ζηα πξνηεξήκαηα θαη ηα ειαηηψκαηα πνπ πξνέξρνληαη απφ ηε θχζε θαη ηελ ηχρε θαη ζρεηίδνληαη κε ηελ εμσηεξηθή εκθάληζε θαη ηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ. Φπζηθά, δελ ηνλ απαζρνινχλ ηα θπζηθά πξνηεξήκαηα, γηαηί απηά δελ ηνπ είλαη απαξαίηεηα γηα ηελ απφδεημή ηνπ, αθνχ φινη ζαπκάδνπλ απηνχο πνπ ηα έρνπλ. Με φπνηνλ, φκσο, έρεη θπζηθά ειαηηώκαηα (αζρήκηα, κηθξφ αλάζηεκα, αζζεληθφ ζψκα) θαλείο δελ νξγίδεηαη νχηε πξνζπαζεί λα ηα δηνξζψζεη κε ζπκβνπιέο, δηδαζθαιία θαη ηηκσξίεο, γηαηί δελ εμαξηψληαη απφ ηε βνχιεζε θαη ηελ επζχλε ηνπ αλζξψπνπ («ἀ πό ηνῦ αὐ ηνκάηνπ»). Αληίζεηα, ληψζνπλ νίθην θαη ζπκπφληα γηα ηε ζθιεξφηεηα ηεο θχζεο ή ηεο ηχρεο. Αμίδεη, εδψ, λα ζεκεησζεί ε θαζαξή απνζηαζηνπνίεζε ηνπ ζνθηζηή από ζενθξαηηθέο εξκελείεο, ζε αληίζεζε κε ηελ 4ε ελφηεηα, φπνπ, ζην πιαίζην ηνπ κχζνπ, γηλφηαλ αλαθνξά ζηε ζετθή πξνέιεπζε ηεο αἰ δνῦ ο θαη ηεο δίθεο. Δέρεηαη, ινηπφλ, ηελ χπαξμε κηαο ηειενινγηθήο αξρήο ζηε θχζε, φηη φια δειαδή γίλνληαη γηα λα εμππεξεηήζνπλ θάπνην ζθνπφ, θαη πξνζζέηεη ηνλ αζηάζκεην παξάγνληα ηνπ ηπραίνπ. Πνπζελά, φκσο, δελ γίλεηαη ιφγνο γηα παξνπζία ή παξέκβαζε ηνπ ζείνπ. Επηπιένλ, κέζα απφ ηελ αλάπηπμε ησλ παξαπάλσ ζέζεσλ απνθαιχπηεηαη ε αλζξσπηζηηθή ζηάζε ηνπ Πξσηαγόξα, ε νπνία θξίλεηαη ηδηαίηεξα πξσηνπνξηαθή γηα ηελ επνρή ηεο. Άλζξσπνη πνπ έρνπλ αδηθεζεί απφ ηε θχζε αμίδνπλ ηελ θαηαλφεζε, ηε ζπκπαξάζηαζε θαη ηε ζπκπάζεηα ησλ άιισλ αλζξψπσλ. 3. «ὅ ζα δὲ ἐ μ ἐ πηκειείαο θαὶ ἀ ζθήζεσο θαὶ δηδαρῆο νἴ νληαη γίγλεζζαη ἀ γαζὰ ἀ λζξώπνηο, ἐ άλ ηηο ηαῦηα κὴ ἔ ρῃ, ἀ ιιὰ ηἀ λαληία ηνύησλ θαθά , ἐ πὶ ηνύηνηο πνπ νἵ ηε ζπκνὶ γίγλνληαη θαὶ αἱ θνιάζεηο θαὶ αἱ λνπζεηήζεηο. Ὧλ ἐ ζηηλ ἓ λ θαὶ ἡ ἀ δηθία θαὶ ἡ ἀ ζέβεηα θαὶ ζπιιήβδελ πᾶ λ ηὸ ἐ λαληίνλ ηῆο πνιηηηθῆο ἀ ξεηῆο.» ΢’ απηφ ην ρσξίν αλαθέξεηαη ν ζνθηζηήο ζηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ απνθηνχλ νη άλζξσπνη χζηεξα απφ θξνληίδα, άζθεζε θαη δηδαζθαιία. ΢’ απηή ηελ θαηεγνξία εληάζζνληαη ζηνηρεία, πνπ έρνπλ λα θάλνπλ κε ηνλ ραξαθηήξα ηνπ αλζξψπνπ θαη ηηο αξεηέο. Εχινγα, θαη πάιη, δελ αζρνιείηαη κε φζνπο ήδε δηαζέηνπλ απηέο ηηο αξεηέο. ΢ε απηφ, ινηπφλ, ην ζεκείν θπξίσο ζηεξίδεη ηελ απφδεημε ηνπ «δηδαθηνχ» ηεο αξεηήο: φπνηνο δελ έρεη αξεηέο, αιιά ηα αληίζεηα ραξαθηεξηζηηθά (γηα παξάδεηγκα ηελ αδηθία θαη ηελ αζέβεηα), πξνθαιεί ηελ θνηλή γλψκε θαη νη άλζξσπνη ζπκψλνπλ καδί ηνπ, ηνλ ηηκσξνχλ θαη ηνλ ζπκβνπιεχνπλ, δηφηη αδηαθφξεζε λα ηα θαιιηεξγήζεη. Άπα, η πολιηική απεηή διδάζκεηαι. ΢πλεπψο, ε θνηλσληθή θχζε ηνπ αλζξψπνπ είλαη επηδεθηηθή θαιιηέξγεηαο, επαηζζεηνπνίεζεο θαη εζηθνπνίεζεο. «ἐ μ ἐ πηκειείαο θαὶ ἀζθήζεσο θαὶ δηδαρῆο» Οη παξάγνληεο πνπ ζα ζπληειέζνπλ ζηελ θαηάθηεζε ηεο πνιηηηθήο αξεηήο είλαη ε θξνληίδα, ε άζθεζε θαη ε δηδαζθαιία, πνπ απνηεινχλ ηηο ηξεηο κνξθέο αγσγήο. Χο βνεζεηηθά ζηνηρεία αλαθέξνληαη επηπιένλ ε λνπζεζία θαη ε ηηκσξία. Πην ζπγθεθξηκέλα: α) Η θξνληίδα (ἐ πηκέιεηα) είλαη ε επηινγή ησλ παηδεπηηθψλ/κνξθσηηθψλ αγαζψλ πνπ ζα παξαζρεζνχλ. β) Η άζθεζε (ἄ ζθεζηο) είλαη ε εμαζθάιηζε πξαγκαηηθψλ ζπλζεθψλ αγσγήο. Οη άλζξσπνη νθείινπλ λα αζθεζνχλ, δειαδή λα κάζνπλ λα εθαξκφδνπλ απηά πνπ δηδάζθνληαη, ψζηε λα είλαη έηνηκνη λα αληαπνθξηζνχλ ηθαλνπνηεηηθά ζηνπο ξφινπο, πνπ ζα αλαιάβνπλ αξγφηεξα ζην πιαίζην
  • 7. ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 7 ηεο θνηλσλίαο θαη ζηε ζπλαλαζηξνθή ηνπο κε ηνπο ζπλαλζξψπνπο θαη ηνπο ζπκπνιίηεο ηνπο. Απηφ ζεκαίλεη φηη ζηε δηαδηθαζία ηεο αγσγήο είλαη ζεκαληηθφ λα απνθηήζνπλ νη άλζξσπνη κε ηνλ εζηζκφ ηελ πξνζδνθψκελε απφ ηελ πνιηηεία ζπκπεξηθνξά. γ) Η δηδαζθαιία (δηδαρή) είλαη ε ζεσξεηηθή θαηάξηηζε θαη ε ζπζηεκαηηθή παξνρή γλψζεσλ ζηνλ καζεηή απφ ηνλ δάζθαιν, πνπ έρεη ηελ επζχλε θαζνδήγεζεο. Γηα λα είλαη, βέβαηα, απνηειεζκαηηθή ε δηαδηθαζία ηεο αγσγήο νη παξαπάλσ κνξθέο αγσγήο ρξεηάδεηαη λα βξίζθνληαη ζε ζρέζε αιιειεμάξηεζεο θαη ζπκπιεξσκαηηθόηεηαο. Οθείινπκε, σζηφζν, λα ζεκεηψζνπκε φηη ζηηο κνξθέο αγσγήο εληάζζεηαη θαη ε κίκεζε, ηελ νπνία ζθφπηκα παξαιείπεη ν Πξσηαγφξαο, γηαηί δελ εμππεξεηεί ηελ επηρεηξεκαηνινγία ηνπ. Η κίκεζε πνπ έρεη ζηφρν αλψηεξα πξφηππα είλαη ζεκηηή. Όηαλ, φκσο, θάπνηνο κηκείηαη άθξηηα ή αξλεηηθά πξφηππα, ηφηε ειινρεχνπλ θίλδπλνη ηφζν γηα ηελ αλζξψπηλε πξνζσπηθφηεηα φζν θαη γηα ην θνηλσληθφ ζχλνιν. Επνκέλσο, ε απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο κίκεζεο είλαη ακθηζβεηήζηκε θαη ε αλαθνξά ηνπ ζ’ απηή ζα αλέηξεπε φιε ηνπ ηε ζεσξία γηα ην «δηδαθηφλ» ηεο αξεηήο ή ζα έζηξεθε ηε ζπδήηεζε ζε ζέκαηα άζρεηα ή κε ραιαξή ζρέζε κε ην βαζηθφ δεηνχκελν γηα ην δηδαθηφ ηεο αξεηήο. Σέινο, ε αλαθνξά ζηηο ηξεηο κνξθέο αγσγήο έκκεζα πξνβάιιεη ηελ αλαγθαηφηεηα ηνπ θαινχ δαζθάινπ, δειαδή ηνπ θαηάιιεινπ θαη ηθαλνχ παηδαγσγνχ λα αλαιάβεη ηελ αγσγή ηνπ λένπ. Έλαο ηέηνηνο δάζθαινο είλαη ν Πξσηαγφξαο, απφ ηνλ ιφγν ηνπ νπνίνπ ζπλάγεηαη θαη ε αμία ηνπ σο παηδαγσγνχ. Εηδηθά, ν κεζνδηθφο ηξφπνο, κε ηνλ νπνίν πξαγκαηεχεηαη ην ζέκα ηνπ, ε ζπλαγσγή ζπκπεξαζκάησλ απφ ζεηξά επηρεηξεκάησλ θαη ε ηαμηλφκεζε πξνυπνζέζεσλ, επηρεηξεκάησλ θαη παξαδεηγκάησλ ηνλ θαζηζηνχλ άμην ζκηιεπηή ηνπ παηδαγσγηθνχ ιφγνπ θαη ηνλ ζπνπδαηφηεξν ίζσο εθπξφζσπν ηνπ αξραηνειιεληθνχ δηαθσηηζκνχ.
  • 8. ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 8 Σύνηομη απόδοζη ηος ζςλλογιζμού ηος Ππωηαγόπα Μείδσλ πξνθείκελε: ν άλζξσπνο αλέρεηαη ηα θπζηθά κεηνλεθηήκαηα/ειαηηώκαηά ηνπ, όρη όκσο θαη ηα επίθηεηα, ηα νπνία κεηαζηξέθεη ζε αξεηέο κε ηελ επηκέιεηα, ηελ άζθεζε θαη ηε δηδαρή. Ειάζζσλ πξνθείκελε: ε αζέβεηα θαη ε αδηθία σο επίθηεηα ειαηηώκαηα είλαη ην αληίζεην ηεο πνιηηηθήο αξεηήο. Σπκπέξαζκα: άξα ε πνιηηηθή αξεηή σο ην αληίζεην ηεο αζέβεηαο θαη ηεο αδηθίαο απνθηάηαη κε ηελ επηκέιεηα, ηελ άζθεζε θαη ηε δηδαρή. Γηαγξακκαηηθή παξνπζίαζε ηνπ ζπιινγηζκνύ ηνπ Πξσηαγόξα
  • 9. ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 9 4. ΚΡΗΣΗΚΖ ΣΖ΢ ΑΠΟΓΔΗΞΖ΢ ΓΗΑ ΣΟ «ΓΗΓΑΚΣΟΝ» ΣΖ΢ ΑΡΔΣΖ΢ Η απφδεημε ηνπ Πξσηαγφξα ζεκειηψλεηαη ζε ζθέςε πνπ δηέπεηαη απφ πξαγκαηηθφ αλζξσπηζκφ θαη ιακβάλεη ηνλ άλζξσπν σο κέηξν ζχγθξηζεο. Απφ ηελ άιιε νξγαλψλεηαη κε ζνθηζηηθό ηξόπν κε απνηέιεζκα λα απνβιέπεη ζηελ πεηζψ απιψο ηνπ δέθηε θαη φρη ζηελ αλαδήηεζε θαη εχξεζε ηεο κίαο θαη κνλαδηθήο αιήζεηαο, πνπ είλαη ην δεηνχκελν ηνπ ΢σθξάηε. Εηδηθφηεξα, ν κεζνδηθφο ηξφπνο, κε ηνλ νπνίν πξαγκαηεχεηαη ν Πξσηαγφξαο ην ζέκα ηνπ, θαη ε ηαμηλφκεζε πξνυπνζέζεσλ, επηρεηξεκάησλ θαη ινγηθψλ παξαδεηγκάησλ θαλεξψλνπλ φηη ν ζνθηζηήο αγσληά γηα ηελ πεηζηηθφηεηα ησλ ιφγσλ ηνπ θαη φρη γηα ηελ εχξεζε ηεο απφιπηεο αιήζεηαο. Ο ζνθηζηηθφο ηξφπνο πξνζέγγηζεο ηνπ ζέκαηνο θαίλεηαη, ινηπφλ, ζηα εμήο: α) Η βαζηθή θξάζε πνπ ρξεζηκνπνηεί σο ηεθκήξην γηα ηελ απφδεημε ηεο αξεηήο («ὅ ζα δὲ ἐ μ ἐ πηκειείαο θαὶ ἀ ζθήζεσο θαὶ δηδαρῆ ο νἴ νληαη γίγλεζζαη ἀ γαζὰ ἀ λζξψπνηο») απνηειεί ηελ ίδηα ηελ απνδεηθηέα ζέζε, απηφ δειαδή πνπ ρξεηάδεηαη λα απνδεηρζεί. Έρνπκε, ινηπφλ, ην είδνο ζνθίζκαηνο πνπ νλνκάδεηαη «ιῆςηο ηνῦ δεηνπκέλνπ». β) «ᾧ ἂ λ παξαγίγλεηαη» / «ἐ άλ ηηο ηαῦηα κὴ ἔ ρῃ»: Οη δχν θξάζεηο έξρνληαη ζε αληίθαζε είηε κε ηε ζεσξία όηη ε αξεηή δηδάζθεηαη, αθνχ αθήλεηαη λα ελλνεζεί φηη θάπνηνη δελ κπνξνχλ λα ηελ απνθηήζνπλ κε ηε δηδαζθαιία, είηε κε ηε ζεσξία γηα ηελ θαζνιηθόηεηα ηεο αξεηήο, αθνχ δέρεηαη φηη ππάξρνπλ θαη θάπνηνη πνπ δελ ηελ θαηέρνπλ. γ) Παξνπζηάδεη σο άπνςε γεληθά ησλ αλζξψπσλ, ηε δηθή ηνπ απιψο άπνςε γηα ην ζέκα. δ) Τπνιαλζάλεη ε απαίηεζε ηνπ ηθαλνχ θαη θαηάιιεινπ δαζθάινπ, φπσο ν ίδηνο, γηα λα δηδάμεη ηελ πνιηηηθή αξεηή. ΢πλνιηθά γηα ηνλ απνδεηθηηθφ ιφγν ηνπ Πξσηαγφξα ζηελ ελφηεηα απηή, κπνξνχκε λα πνχκε φηη ε έιιεηςε πεηζηηθφηεηαο ησλ επηρεηξεκάησλ ηνπ Πξσηαγφξα νθείιεηαη θπξίσο ζηελ αζάθεηα ηεο δηαηύπσζήο ηνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα, φηαλ ν Πξσηαγφξαο ηζρπξίδεηαη φηη φινη νη άλζξσπνη θαηέρνπλ ηελ πνιηηηθή αξεηή («ἡ γνῦ ληαη πάληεο ἄ λζξσπνη πάληα ἄ λδξα κεηέρεηλ δηθαηνζχλεο ηε θαὶ ηῆ ο ἄ ιιεο πνιηηηθῆ ο ἀ ξεηῆ ο») ελλνεί φηη όινη έρνπλ κέζα ηνπο ζηνηρεία πνιηηηθήο αξεηήο σο πξνδηάζεζε θαη θαηαβνιέο. Πξέπεη, φκσο, λα κεζνιαβήζεη ε δηδαζθαιία γηα λα θηάζνπλ ζηελ πιήξε θαηάθηεζή ηεο. Όηαλ, πάιη, ηζρπξίδεηαη φηη ππάξρνπλ θαη θάπνηνη πνπ δελ ηελ έρνπλ, ελλνεί απηνύο πνπ δελ ηελ έρνπλ αλαπηύμεη πιήξσο, πνπ έρνπλ αδηαθνξήζεη λα ηελ θαηαθηήζνπλ κέζσ ηεο δηδαζθαιίαο θαη, επνκέλσο, έρνπλ κείλεη ζην ζηάδην ηεο πξνδηάζεζεο, ησλ θαηαβνιψλ («ἐ άληε ὦζηλ ἐ άληε κὴ / ᾧ ἂ λ παξαγίγλεηαη» / «ἐ άλ ηηο ηαῦ ηα κὴ ἔ ρῃ »). ΢πλεπψο, ην πξφβιεκα, θαηά ηνλ Πξσηαγφξα, είλαη πσο ν άλζξσπνο κε δεδνκέλε ηε γεληθή αίζζεζε ηνπ δηθαίνπ (πνπ ηνπ ραξίδνπλ ε αηδψο θαη ε δίθε σο πξνδηάζεζε θαη θαηαβνιέο) κπνξεί θαη πξέπεη λα παηδεχεηαη θαη λα επαηζζεηνπνηείηαη πξνθεηκέλνπ λα θαηαθηήζεη κηα δίθαηε ζπκπεξηθνξά απφ θνηλσληθνπνιηηηθή άπνςε. ΑΗ΢ΘΖΣΗΚΑ ΢ΥΟΛΗΑ Αληηζέζεηο: «Ἐ λ γὰ ξ ηαῖ ο ἄ ιιαηο ἀ ξεηαῖ ο … ἐ λ δὲ δηθαηνζχλῃ …» «Ὅζα γὰ ξ ἡ γνῦ ληαη … ὅ ζα δὲ ἐ μ ἐ πηκειείαο …»
  • 10. ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 10 Άξζε-ζέζε: «ὅ ηη δὲ αὐ ηὴ λ νὐ θχζεη ἡ γνῦ ληαη εἶ λαη νὐ δ’ ἀ πὸ ηνῦ αὐ ηνκάηνπ, ἀ ιιὰ δηδαθηφλ ηε θαὶ ἐ μ ἐ πηκειείαο παξαγίγλεζζαη» «νὐ δεὶ ο ζπκνῦ ηαη νὐ δὲ λνπζεηεῖ νὐ δὲ δηδάζθεη νὐ δὲ θνιάδεη ηνὺ ο ηαῦ ηα ἔ ρνληαο … ἀ ιιὰ ἐ ιενῦ ζηλ» Αληνύζα θιηκάθσζε: «νὐ δεὶ ο ζπκνῦ ηαη νὐ δὲ λνπζεηεῖ νὐ δὲ δηδάζθεη νὐ δὲ θνιάδεη ηνὺ ο ηαῦ ηα ἔ ρνληαο» «νἵ ηε ζπκνὶ γίγλνληαη θαὶ αἱ θνιάζεηο θαὶ αἱ λνπζεηήζεηο» Πνιπζύλδεην ζρήκα: «νἵ ηε ζπκνὶ γίγλνληαη θαὶ αἱ θνιάζεηο θαὶ αἱ λνπζεηήζεηο» ΛΔΞΗΛΟΓΗΚΔ΢ Α΢ΚΖ΢ΔΗ΢ 1) Να βξείηε ηελ εηπκνινγία ησλ παξαθάησ ιέμεσλ: λνπζεηνῦ ζηλ, ἄ δηθνο, ηἀ ιεζῆ , ζσθξνζχλελ, ζχκβνπινλ, ζπιιήβδελ. λνπζεηνῦζηλ -> λνῦ ο + ηίζεκη ἄ δηθνο → ἀ - (ζηεξεηηθφ) + δίθε ηἀ ιεζῆ → ηὰ (άξζξν: θξάζε) + ἀ - (ζηεξεηηθφ) + ιήζε < ιαλζάλσ ζσθξνζύλελ → ζψθξσλ < ζῶο (= ζῶνο) + θξήλ, ζῶνο + θξὴ λ ζύκβνπινλ → ζπκβνπιὴ < ζὺ λ + βνπιὴ < βνχινκαη ζπιιήβδελ → ζὺ λ + ιακβάλσ 2) Να βξείηε ζπλψλπκα ησλ παξαθάησ ιέμεσλ ζηα αξραία ειιεληθά: νἴ ῃ , κεηέρεηλ, δεῖ λ, πνηεῖ λ, ἀ γαζὰ . νἴ ῃ = λνκίδῃ , δνθῇ , ὑ πνιακβάλῃ , ἡ γῆ ηαη κεηέρεηλ = κεηεῖ λαη, θνηλσλεῖ λ δεῖ λ = ρξῆ λαη πνηεῖ λ = πξάηηεηλ, δξᾶ λ ἀ γαζὰ = θαιά 3) Να δψζεηε δχν νκφξξηδα ζηα λέα ειιεληθά γηα θαζεκηά απφ ηηο παξαθάησ ιέμεηο: θῇ , νἰ θεῖ νη, καλίαλ, θχζεη, ηχρῃ , δηδαρῆ ο. θῇ: θήκε, πξνθήηεο νἰ θεῖ νη: νηθεηνζειψο, νηθεηφηεηα καλίαλ: καληαθφο, θιεπηνκαλήο θύζεη: θπηεία, θπζηνινγηθφο ηύρῃ: ηπραίνο, ηπράξπαζηνο δηδαρῆο: δηδαζθαιείν, δίδαγκα
  • 11. ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 11 ΔΡΜΖΝΔΤΣΗΚΔ΢ ΔΡΩΣΖ΢ΔΗ΢ 1) Γηαηί ε δηθαηνζύλε θαη ε πνιηηηθή αξεηή ζεσξνύληαη, θαηά ηνλ Πξσηαγόξα, ζηνηρεία ζύκθπηα κε ηελ ίδηα ηελ αλζξώπηλε ηδηόηεηα (ηνπιάρηζηνλ από ηε ζηηγκή πνπ ν άλζξσπνο εηζέξρεηαη ζηνλ πνιηηηζκό); Αλαιύζηε ηα επηρεηξήκαηα ηνπ Πξσηαγόξα ζην απόζπαζκα απηό θαη πξνζζέζηε ηα δηθά ζαο. (εξώηεζε από ην ζρνιηθό εγρεηξίδην ζηε ζειίδα 86) Με δεδνκέλν φηη ν άλζξσπνο ζηαδηαθά έθζαζε ζε εθείλν ην ζεκείν σξηκφηεηαο, ψζηε λα ζπιιάβεη ηελ αηδψ θαη ηε δίθε σο αλαγθαία βάζε ηεο θνηλσληθήο εζηθήο ηνπ θαη ηεο πνιηηηθήο αξεηήο, θαίλεηαη επαξθψο αηηηνινγεκέλε ε ζέζε ηνπ Πξσηαγφξα φηη ε δηθαηνζχλε θαη ε πνιηηηθή αξεηή είλαη ζηνηρεία ζχκθπηα κε ηελ ίδηα ηελ αλζξψπηλε ηδηφηεηα. Καηά ηελ άπνςε ηνπ Πξσηαγφξα, ε πνιηηηθή αξεηή είλαη ζχκθπηε κε ηελ ηδηφηεηα ηνπ αλζξψπνπ σο κέινπο κηαο θνηλσλίαο θαη σο δεκηνπξγνχ πνιηηηζκνχ. Απνηειεί, δειαδή, ηελ πξνυπφζεζε γηα ηε ζπλνρή ηεο θνηλσλίαο, ηελ αξκνληθή ζπκβίσζε κέζα ζ’ απηή θαη ηελ πεξαηηέξσ αλάπηπμε πνιηηηζκνχ. Γη’ απηφ θαη θξίλεηαη απαξαίηεην λα έρνπλ φινη κεξίδην ζηελ αξεηή, αιιηψο λα κελ απνηειεί κέινο ηεο θνηλσλίαο. Ο Πξσηαγφξαο επηρεηξεί λα απνδείμεη απηή ηε ζέζε δείρλνληαο α) ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο θαη β) ην δηδαθηφ ηεο αξεηήο. Η άπνςε απηή ζηεξίδεηαη ζηα εμήο επηρεηξήκαηα: θάπνηνο πνπ δελ είλαη δίθαηνο, ζεσξείηαη κπαισκέλνο, αλ πξνζπνηεζεί φηη είλαη δίθαηνο, αθφκα θη αλ δελ είλαη˙ αιιηψο, ζεσξείηαη ηξειφο. φινη πξέπεη λα ηζρπξίδνληαη φηη είλαη δίθαηνη, αθφκα θη αλ δελ είλαη πξέπεη φινη νη άλζξσπνη λα έρνπλ κεξίδην ζηελ πνιηηηθή αξεηή θαη λα ζπκκεηέρνπλ ζηε δηθαηνζχλε ε ζπκκεηνρή ζηελ αξεηή πξέπεη λα θαίλεηαη κε ηνλ έλα ή ηνλ άιιν ηξφπν, δειαδή ή θάπνηνο λα έρεη πξάγκαηη ηε δηθαηνζχλε ή έζησ λα πξνζπνηείηαη φηη ηελ θαηέρεη. Ο Πξσηαγφξαο πξνβάιιεη ξεαιηζηηθά ηε ζπκβαηηθή αληίιεςε ηεο αζελατθήο θνηλσλίαο φηη δελ κπνξεί λα ππάξρεη άλζξσπνο (νχηε θνηλσλία) ρσξίο ζηνηρεηψδε αίζζεζε δηθαηνζχλεο, γη’ απηφ θαη δελ αλέρνληαη νη Αζελαίνη θαλέλαλ λα νκνινγεί φηη είλαη άδηθνο, φηη δειαδή αξλείηαη ηε δπλαηφηεηα, ην δηθαίσκα θαη ηελ ππνρξέσζε λα είλαη δίθαηνο. ΢πγρξφλσο, δηαθαίλεηαη θαη ε θνηλσληθή εζηθή ηεο αζελατθήο θνηλσλίαο πνπ απαηηνχζε θάζε πνιίηεο λα έρεη πνιηηηθή θαη θνηλσληθή ζπλείδεζε, ε νπνία ζηνηρεησδψο εθδειψλεηαη κε θαηάθαζε ηνπ δηθαίνπ. Απηφ αλαγθαζηηθά νδεγνχζε ζην λα ππνζηεξίδεη θαλείο, έζησ κε ηα ιφγηα, φηη ήηαλ δίθαηνο, γηαηί δηαθνξεηηθά ζα ζεσξνχληαλ απεηιή γηα ηε ζπλνρή ηεο θνηλσλίαο. ΢πλεπψο, ν Πξσηαγφξαο πξνβάιιεη σο επηρείξεκα γηα ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο ην ζπκβαηηθφ αίζζεκα δηθαίνπ πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ αζελατθή θνηλσλία. Χο πξφζζεηα επηρεηξήκαηα πνπ επηβεβαηψλνπλ φηη ε δηθαηνζχλε θαη ε πνιηηηθή αξεηή είλαη ζχκθπηεο κε ηελ ίδηα ηελ αλζξψπηλε ηδηφηεηα κπνξνχκε λα αλαθέξνπκε ηα εμήο: 5. Ο άλζξσπνο σο είδνο ζπλδέεηαη κε ηελ χπαξμε νξγαλσκέλεο ζπκβησηηθήο νκάδαο, ε νπνία πξνυπνζέηεη ηε δηθαηνζχλε θαη ηελ πνιηηηθή αξεηή, πξνθεηκέλνπ λα πάξεη κνξθή. ΢πλεπψο, ε εθδήισζε ησλ εηδνινγηθψλ γλσξηζκάησλ ηνπ αλζξψπνπ ζπλδέεηαη κε απηέο ηηο δχν αξρέο. 6. Οη δχν απηέο αξρέο είλαη αλαγθαίεο φρη απιψο γηα ην δῆ λ, αιιά θαη γηα ην εὖ δῆ λ ησλ αλζξψπσλ, ην νπνίν είλαη εθηθηφ κφλν ζηελ νξγαλσκέλε θνηλσλία ζηε βάζε ηεο δηθαηνζχλεο θαη ηεο πνιηηηθήο αξεηήο.
  • 12. ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 12 7. Η δεκηνπξγία θαη ε εμέιημε ηνπ πνιηηηζκνχ σο ζπγθξνηήκαηνο πιηθψλ, πλεπκαηηθψλ θαη εζηθψλ θαηαθηήζεσλ, πνπ θαηαμηψλνπλ ην αλζξψπηλν είδνο, είλαη πξντφλ δηθαηνζχλεο θαη αξεηήο θαη φρη αλεζηθφηεηαο θαη θαθίαο. 8. Γηα ηνλ άλζξσπν «ην θπζηθφ δελ είλαη θαη αμηφπξαθην». Απηφ ζεκαίλεη φηη δελ ππνηάζζεηαη ζην έλζηηθην θαη ζηε θπζηθή παξφξκεζε, φπσο θάζε άιινο δσηθφο νξγαληζκφο, αιιά ζπληάζζεη θαλφλεο θαη αξρέο, κε ηηο νπνίεο ξπζκίδεη ηηο ζρέζεηο ηνπ κε ηνπο νκνίνπο ηνπ. Άξα, ν άλζξσπνο σο είδνο απέλαληη ζην έλζηηθην αληηηάζζεη ηε ινγηθή θαη απέλαληη ζηε θπζηθή βία ηελ εζηθή ηνπ. 2) Πώο πξνζπαζνύλ νη άλζξσπνη λα θαιιηεξγήζνπλ ηελ ηδηόηεηα ηεο δηθαηνζύλεο θαη ηεο πνιηηηθήο αξεηήο; (εξώηεζε από ην ζρνιηθό εγρεηξίδην ζηε ζειίδα 86) Η θξνληίδα, ε άζθεζε θαη ε δηδαζθαιία απνηεινχλ ηξεηο κνξθέο αγσγήο, κε ηηο νπνίεο κπνξεί λα απνθηεζεί ε πνιηηηθή αξεηή. Χο βνεζεηηθά ζηνηρεία αλαθέξνληαη, επίζεο, ε ηηκσξία θαη ε λνπζεζία, πνπ απνβιέπνπλ ζηελ ελίζρπζε ηεο καζεζηαθήο δηδαζθαιίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα: α) Η θξνληίδα (ἐ πηκέιεηα) είλαη ε επηινγή ησλ θαηάιιεισλ παηδεπηηθψλ/κνξθσηηθψλ αγαζψλ πνπ ζα παξαζρεζνχλ. β) Η άζθεζε (ἄ ζθεζηο) είλαη ε εμαζθάιηζε πξαγκαηηθψλ ζπλζεθψλ αγσγήο. Οη άλζξσπνη νθείινπλ λα αζθεζνχλ, δειαδή λα κάζνπλ λα εθαξκφδνπλ απηά πνπ δηδάζθνληαη, ψζηε λα είλαη έηνηκνη λα αληαπνθξηζνχλ ηθαλνπνηεηηθά ζηνπο ξφινπο, πνπ ζα αλαιάβνπλ αξγφηεξα ζην πιαίζην ηεο θνηλσλίαο θαη ζηε ζπλαλαζηξνθή ηνπο κε ηνπο ζπλαλζξψπνπο θαη ηνπο ζπκπνιίηεο ηνπο. Απηφ ζεκαίλεη φηη ζηε δηαδηθαζία ηεο αγσγήο είλαη ζεκαληηθφ λα απνθηήζνπλ νη άλζξσπνη κε ηνλ εζηζκφ ηελ πξνζδνθψκελε απφ ηελ πνιηηεία ζπκπεξηθνξά. γ) Η δηδαζθαιία (δηδαρή) είλαη ε ζεσξεηηθή θαηάξηηζε θαη ε ζπζηεκαηηθή παξνρή γλψζεσλ ζηνλ καζεηή απφ ηνλ δάζθαιν, πνπ έρεη ηελ επζχλε θαζνδήγεζεο. Γηα λα είλαη, βέβαηα, απνηειεζκαηηθή ε δηαδηθαζία ηεο αγσγήο, νη παξαπάλσ κνξθέο αγσγήο ρξεηάδεηαη λα βξίζθνληαη ζε ζρέζε αιιειεμάξηεζεο θαη ζπκπιεξσκαηηθφηεηαο. Σέινο, ε αλαθνξά ζηηο ηξεηο κνξθέο αγσγήο έκκεζα πξνβάιιεη ηελ αλαγθαηφηεηα ηνπ θαινχ δαζθάινπ, δειαδή ηνπ θαηάιιεινπ θαη ηθαλνχ δαζθάινπ λα αλαιάβεη ηελ αγσγή ηνπ λένπ. 3) Ο Πξσηαγόξαο πξνζθνκίδεη κηα εκπεηξηθή απόδεημε γηα ηελ θαζνιηθόηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο. Πνηα είλαη απηή θαη γηαηί ζεσξείηαη ηξειόο όπνηνο δέρεηαη όηη δελ θαηέρεη ηε δηθαηνζύλε θαη ηελ άιιε πνιηηηθή αξεηή; Ο Πξσηαγφξαο γηα λα απνδείμεη ηε ζέζε ηνπ γηα ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο πξνβαίλεη ζηε ζπγθξηηηθή εμέηαζε δχν παξαδεηγκάησλ απφ ηελ αζελατθή θνηλσλία. Σν πξψην αλαθέξεηαη ζηε ζηάζε ηεο θνηλήο γλψκεο απέλαληη ζηνπο εηδηθνχο ζε έλαλ ηερληθφ ηνκέα, εδψ ζε έλαλ απιεηή, θαη ην δεχηεξν ζηε ζηάζε ηεο θνηλήο γλψκεο απέλαληη ζηνλ πνιίηε θαη ζηε ζρέζε ηνπ κε ηε δηθαηνζχλε. Η δηαθνξεηηθή ζηάζε ηεο θνηλήο γλψκεο ζηε κηα θαη ζηελ άιιε πεξίπησζε είλαη γηα ηνλ Πξσηαγφξα επαξθήο ιφγνο γηα λα πείζεη ηνλ ΢σθξάηε θαη ην αθξναηήξηφ ηνπ γηα ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο πνιηηηθήο αξεηήο. 1ν παξάδεηγκα: «Ἐλ γὰ ξ ηαῖ ο ἄ ιιαηο ἀ ξεηαῖ ο, ὥζπεξ ζὺ ιέγεηο, ἐ άλ ηηο θῇ ἀ γαζὸ ο αὐ ιεηὴ ο εἶ λαη, ἢ ἄ ιιελ ἡ ληηλνῦ λ ηέρλελ ἣ λ κή ἐ ζηηλ, ἢ θαηαγειῶζηλ ἢ ραιεπαίλνπζηλ, θαὶ νἱ νἰ θεῖ νη πξνζηόληεο λνπζεηνῦ ζηλ ὡο καηλόκελνλ˙» Η απεηή, εδψ, δελ έρεη εζηθφ πεξηερφκελν, αιιά απνδίδεη ηελ ηθαλφηεηα θαη ηηο γλψζεηο θάπνηνπ ζε έλαλ εηδηθφ ηνκέα. Η θνηλή γλψκε ησλ Αζελαίσλ, απνξξίπηεη απζηεξά φπνηνλ ηζρπξίδεηαη φηη έρεη εηδηθέο γλψζεηο, ελψ δελ έρεη, δειαδή φπνηνλ δελ δηαζέηεη ηε ζηνηρεηψδε απηνγλσζία γηα ην ηη γλσξίδεη θαη ηη είλαη. Όζνλ αθνξά, ινηπφλ, ηελ ηθαλφηεηα ή ηηο γλψζεηο ζε θάπνηα ηέρλε, επαηλείηαη ην λα ιέεη θαλείο ηελ αιήζεηα. Δηαθνξεηηθά, θαηαδηθάδεηαη ζηε ζπλείδεζε ηεο θνηλήο
  • 13. ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 13 γλψκεο. 2ν παξάδεηγκα: «ἐ λ δὲ δηθαηνζύλῃ θαὶ ἐ λ ηῇ ἄ ιιῃ πνιηηηθῇ ἀ ξεηῇ , ἐ άλ ηηλα θαὶ εἰ δῶζηλ ὅ ηη ἄ δηθόο ἐ ζηηλ, ἐ ὰ λ νὗ ηνο αὐ ηὸ ο θαζ’ αὑ ηνῦ ηἀ ιεζῆ ιέγῃ ἐ λαληίνλ πνιιῶλ, ὃ ἐ θεῖ ζσθξνζύλελ ἡ γνῦ λην εἶ λαη, ηἀ ιεζῆ ιέγεηλ, ἐ ληαῦ ζα καλίαλ …» Αληίζεηα, φζνλ αθνξά ηε δηθαηνζύλε (θαη ηελ πνιηηηθή αξεηή γεληθφηεξα), ζεσξείηαη ζσζηό ην λα ιέλε όινη όηη είλαη δίθαηνη, αθόκα θη αλ δελ είλαη. Η θνηλή γλψκε απνδέρεηαη φηη ν θαζέλαο είηε είλαη δίθαηνο είηε φρη πξέπεη λα ππνζηεξίδεη φηη είλαη ή λα θαίλεηαη δίθαηνο. Όπνηνο απνθιίλεη απφ ηε ζηάζε απηή, δελ κπνξεί λα γίλεηαη απνδεθηφο σο κέινο ηεο θνηλσλίαο. Φαίλεηαη εδξαησκέλε ε αληίιεςε φηη ε θνηλσληθή ζπλχπαξμε ησλ αλζξψπσλ δελ ζπκθσλεί κε ηελ αδηθία, ε νπνία απεηιεί κε δηάζπαζε ηε ζπλνρή ηεο θνηλσλίαο, θαη φηη δελ ππάξρεη άλζξσπνο πνπ ηνπιάρηζηνλ δελ θαηαθάζθεη ζηε δηθαηνζχλε. Εηδηθφηεξα, ην ζθεπηηθφ ηνπ Πξσηαγφξα κπνξεί λα εξκελεπζεί θαη σο εμήο: α) αθφκα θη έλαο άδηθνο είλαη ζε ζέζε λα δηαθξίλεη ηε δίθαηε απφ ηελ άδηθε πξάμε. Απηφ ζεκαίλεη φηη έρεη κέζα ηνπ θάπνηα ζηνηρεία δηθαηνζχλεο, πνπ φκσο δελ έρνπλ θαιιηεξγεζεί επαξθψο, ψζηε λα ηνλ απνηξέςνπλ απφ ηε δηάπξαμε ηεο αδηθίαο. Άξα, δελ ζα πεη αιήζεηα, αλ ηζρπξηζηεί φηη είλαη άδηθνο. β) ην λα νκνινγεί θάπνηνο δεκφζηα ηελ αιήζεηα, φηη δειαδή είλαη άδηθνο, ζεσξείηαη παξαθξνζχλε, δηφηη: ζα ππνζηεί πνηλέο, ζα ακαπξσζεί ε δεκφζηα εηθφλα ηνπ. Καλέλαο ινγηθφο άλζξσπνο δελ ζέιεη λα ηνπ ζπκβεί θάηη ηέηνην. Ο Πξσηαγφξαο θαίλεηαη λα δηεηζδχεη ζηε λννηξνπία ησλ αλζξψπσλ θαη λα παξαηεξεί φηη δελ ηνπο ελδηαθέξεη ην ηη πξέπεη ή είλαη ζσζηφ λα θάλνπλ, αιιά ην ηη ηνπο ζπκθέξεη λα θάλνπλ. Επίζεο, δελ ηνπο ελδηαθέξεη ε πξαγκαηηθή ηνπο εηθφλα (ην εἶ λαη), φζν ε εηθφλα πνπ ζπλάδεη κε ηα πξνβαιιφκελα θνηλσληθά πξφηππα θαη ην θνηλψο απνδεθηφ ζχζηεκα αμηψλ (ην θαίλεζζαη). ΢πλεπψο, ε θνηλσληθή εζηθή θαη ην ζπκβαηηθφ αίζζεκα δηθαίνπ αθνξά (θαη πξέπεη λα αθνξά) φινπο ηνπο αλζξψπνπο, δηαθνξεηηθά ζέηνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο έμσ απφ ηελ θνηλσλία θαη πθίζηαληαη φ,ηη ζπλεπάγεηαη απηφ. SOS 4) Να αξιολογήζεηε ηην εμπειπική απόδειξη ηος Ππωηαγόπα για ηην καθολικόηηηα ηηρ απεηήρ. Τη βπίζκεηε πειζηική; Σν «ηεθκήξηνλ» ηνπ Πξσηαγφξα είλαη κηα ππνδεηγκαηηθή εθαξκνγή ησλ ηερληθψλ θαη ησλ θαλφλσλ ηεο ξεηνξηθήο. Απνηειεί επίθιεζε ζηελ εκπεηξία θαη κάιηζηα εκπεηξία θνηλή θαη απνδεθηή απφ φινπο θαη γη’ απηφ είλαη ηππηθφ ηεθκήξην. Επηπιένλ, ην ζρήκα ηεο αληίζεζεο, πνπ ρξεζηκνπνηεί ν ξήηνξαο γηα λα δείμεη ηη ηζρχεη ζηνλ ρψξν ηεο ηερληθήο γλψζεο θαη ηη ζηνλ ρψξν ηεο δηθαηνζχλεο, είλαη έλα θιαζηθφ, ηππηθφ ζηνηρείν ξεηνξηθήο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηνπο ξεηνξηθνχο ιφγνπο. Χζηφζν, ε αμηνιφγεζε ηνπ ηεθκεξίνπ ηνπ Πξσηαγφξα θαλεξψλεη ηα εμήο ηξσηά ζεκεία ηνπ: α) Η απνδεηθηέα ζέζε έρεη απνθαληηθή δηαηχπσζε («ἡ γνῦ ληαη … κεηέρεηλ»), ελψ ζηηο δχν αηηηνινγήζεηο ππάξρεη δενληνινγηθή δηαηχπσζε («δεῖ λ θάλαη ἀ λαγθαῖ νλ κεηέρεηλ»), ε νπνία φκσο δελ έρεη απνδεηθηηθή ηζρχ. Δελ επζηαζεί ν ζπιινγηζκφο φηη «φινη έρνπλ ηελ πνιηηηθή αξεηή, επεηδή φινη πξέπεη λα ιέλε φηη είλαη δίθαηνη θαη επεηδή είλαη αλαγθαίν λα έρνπλ φινη κεξίδην ζ’ απηή». Απηφ πνπ καο ελδηαθέξεη είλαη ηη πξαγκαηηθά ζπκβαίλεη θαη φρη ηη πξέπεη λα ζπκβαίλεη. Ο ζπιινγηζκφο ζα ήηαλ ινγηθά νξζφο, αλ είρε σο ζπκπέξαζκα ηε θξάζε: «ἡ γνῦ ληαη πάληεο ἄ λζξσπνη πάληα ἄ λδξα δεῖ λ κεηέρεηλ δηθαηνζχλεο ηε θαὶ ηῆ ο ἄ ιιεο πνιηηηθῆ ο ἀ ξεηῆ ο». β) «ἐ άληε ὦζηλ ἐ άληε κή»: ε θξάζε έξρεηαη ζε αληίθαζε κε ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο αξεηήο, πνπ ππνζηεξίρηεθε ζηελ απνδεηθηέα ζέζε, θαζψο εδψ δειψλεηαη φηη ππάξρνπλ θαη άδηθνη άλζξσπνη. γ) Ο ζπιινγηζκφο έρεη πεξηνξηζκέλε απνδεηθηηθή αμία, γηαηί σο πξνο ηε κνξθή είλαη ππνζεηηθφο, ζηεξίδεηαη δειαδή ζε θξίζεηο πνπ ηζρχνπλ ππφ φξνπο θαη φρη απφιπηα. δ) Οη πξνθείκελεο δελ είλαη ινγηθέο θξίζεηο, αιιά εκπεηξηθά παξαδείγκαηα θαη ραξαθηεξίδνληαη απφ ππνθεηκεληζκφ.
  • 14. ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 14 5) «ἢ κὴ εἶ λαη ἐ λ ἀ λζξώπνηο»: λα ζπγθξίλεηε ηελ ηηκσξία απηή κε ηε ζαλάησζε («θηείλεηλ ὡο λόζνλ πόιεσο») πνπ πξνηάζεθε ζηελ 4ε ελόηεηα από ην Δία. Είλαη ε θύξσζε απηή επηόηεξε ή όρη θαη γηαηί; Ο Πξσηαγφξαο θαίλεηαη φηη δέρεηαη πσο ε πνιηηηθή ηδηφηεηα, έζησ θαη σο θαηάθαζε ζηελ έλλνηα ηεο δηθαηνζχλεο, είλαη εηδνπνηφ γλψξηζκα ηνπ αλζξψπνπ θαη απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα λα είλαη δεθηφο ζηελ πνιηηηθή θνηλσλία. Όηαλ θαη απηφ ην ειάρηζην ηεο θαηάθαζεο ζηελ έλλνηα ηνπ δηθαίνπ ιείπεη απφ θάπνηνλ, ν άλζξσπνο απηφο δελ κπνξεί λα ζπγθαηαιέγεηαη αλάκεζα ζηνπο αλζξψπνπο, γηαηί πζηεξεί θαη απνηειεί απεηιή γηα ηνπο ηδξπηηθνχο ζθνπνχο ηεο πνιηηηθήο θνηλσλίαο. Έηζη, ζ’ απηή ηελ ελφηεηα πξνηείλεηαη απηφο λα κε ζπγθαηαιέγεηαη κεηαμύ ησλ αλζξώπσλ, δειαδή λα εμνξίδεηαη θαη λα ηνπ ζηεξνύληαη ηα πνιηηηθά ηνπ δηθαηώκαηα. Απ’ ηελ άιιε, ζηελ 4ε ελφηεηα είρε πξνηαζεί απφ ηνλ Δία ε ζαλαηηθή πνηλή («θηείλεηλ ὡο λόζνλ πόιεσο»). Ίζσο ε πνηλή ηνπ Πξσηαγφξα λα θαίλεηαη επηφηεξε ζε ζρέζε κε απηή πνπ επηβάιιεη ν Δίαο˙ έρνπλ φκσο θαη νη δχν ηνλ ίδην ζθνπφ: λα νδεγήζνπλ ηνπο αλζξψπνπο ζηελ αξεηή. Έηζη, πξνβάιιεηαη ν παηδεπηηθφο ξφινο ησλ λφκσλ. Αλ, βέβαηα, ιάβνπκε ππφςε καο ηε ζεκαζία πνπ έρεη ε πφιε θαη ε ζπκκεηνρή ηνπ πνιίηε ζηα θνηλά ηελ επνρή απηή, θαηαιαβαίλνπκε πσο ε πνηλή πνπ αλαθέξεη ν Πξσηαγφξαο είλαη ηζάμηα ή θαη απζηεξφηεξε απφ απηή πνπ πξνηείλεηαη απφ ηνλ Δία. 6) Πώο απνδεηθλύεη ν Πξσηαγόξαο όηη ε πνιηηηθή αξεηή δηδάζθεηαη; Να θαηαγξάςεηε ηα επηρεηξήκαηά ηνπ θαη λα ηα αμηνινγήζεηε. Ο Πξσηαγφξαο, πξνθεηκέλνπ λα θαηαιήμεη ζην ζπκπέξαζκα φηη ε πνιηηηθή αξεηή δηδάζθεηαη, δηαθξίλεη δχν θαηεγνξίεο ραξαθηεξηζηηθψλ, ηα θπζηθά / έκθπηα θαη ηα επίθηεηα. α) Πξνηεξήκαηα θαη ειαηηψκαηα πνπ πξνέξρνληαη απφ ηε θχζε θαη ηελ ηχρε: ζ’ απηή ηελ θαηεγνξία εληάζζνληαη ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εμσηεξηθή εκθάληζε θαη ηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ. Φπζηθά, δελ ηνλ απαζρνινχλ ηα θπζηθά πξνηεξήκαηα, γηαηί απηά δελ ηνπ είλαη απαξαίηεηα γηα ηελ απφδεημή ηνπ, αθνχ φινη ζαπκάδνπλ απηνχο πνπ ηα έρνπλ. Με φπνηνλ, φκσο, έρεη θπζηθά ειαηηψκαηα (αζρήκηα, κηθξφ αλάζηεκα, αζζεληθφ ζψκα) θαλείο δελ νξγίδεηαη νχηε πξνζπαζεί λα ηα δηνξζψζεη κε ζπκβνπιέο, δηδαζθαιία θαη ηηκσξίεο, γηαηί δελ εμαξηψληαη απφ ηε βνχιεζε θαη ηελ επζχλε ηνπ αλζξψπνπ («ἀ πφ ηνῦ αὐ ηνκάηνπ»). Αληίζεηα, ληψζνπλ νίθην θαη ζπκπφληα γηα ηε ζθιεξφηεηα ηεο θχζεο ή ηεο ηχρεο. β) Υαξαθηεξηζηηθά πνπ απνθηνχλ νη άλζξσπνη χζηεξα απφ θξνληίδα, άζθεζε θαη δηδαζθαιία. ΢’ απηή ηελ θαηεγνξία εληάζζνληαη ζηνηρεία, πνπ έρνπλ λα θάλνπλ κε ηνλ ραξαθηήξα ηνπ αλζξψπνπ θη επνκέλσο κε ηηο αξεηέο. Εχινγα, θαη πάιη, δελ αζρνιείηαη κε φζνπο ήδε δηαζέηνπλ απηέο ηηο αξεηέο. Απ’ απηφ, ινηπφλ, ην ζεκείν μεθηλά ηελ απφδεημε ηνπ «δηδαθηνχ» ηεο αξεηήο: φπνηνο δελ έρεη αξεηέο, αιιά ηα αληίζεηα ραξαθηεξηζηηθά (γηα παξάδεηγκα ηελ αδηθία θαη ηελ αζέβεηα), νη άλζξσπνη ζπκψλνπλ καδί ηνπ, ηνλ ηηκσξνχλ θαη ηνλ ζπκβνπιεχνπλ, δηφηη αδηαθφξεζε λα ηα θαιιηεξγήζεη. Άξα, ε πνιηηηθή αξεηή δηδάζθεηαη. Η απφδεημε ηνπ Πξσηαγφξα ζεκειηψλεηαη ζε ζθέςε πνπ δηέπεηαη απφ πξαγκαηηθφ αλζξσπηζκφ θαη ιακβάλεη ηνλ άλζξσπν σο κέηξν ζχγθξηζεο. Απφ ηελ άιιε, νξγαλψλεηαη κε ζνθηζηηθφ ηξφπν, κε απνηέιεζκα λα απνβιέπεη ζηελ πεηζψ απιψο ηνπ δέθηε θαη φρη ζηελ αλαδήηεζε θαη εχξεζε ηεο κίαο θαη κνλαδηθήο αιήζεηαο, πνπ είλαη ην δεηνχκελν ηνπ ΢σθξάηε. Εηδηθφηεξα, ν κεζνδηθφο ηξφπνο, κε ηνλ νπνίν πξαγκαηεχεηαη ν Πξσηαγφξαο ην ζέκα ηνπ, θαη ε ηαμηλφκεζε πξνυπνζέζεσλ, επηρεηξεκάησλ θαη ινγηθψλ παξαδεηγκάησλ θαλεξψλνπλ φηη ν ζνθηζηήο αγσληά γηα ηελ πεηζηηθφηεηα ησλ ιφγσλ ηνπ θαη φρη γηα ηελ εχξεζε ηεο απφιπηεο αιήζεηαο. SOS Ο ζνθηζηηθόο ηξόπνο πξνζέγγηζεο ηνπ ζέκαηνο θαίλεηαη, ινηπόλ, ζηα εμήο: α) Η βαζηθή θξάζε πνπ ρξεζηκνπνηεί σο ηεθκήξην γηα ηελ απόδεημε ηεο αξεηήο («ὅ ζα δὲ ἐ μ ἐ πηκειείαο θαὶ ἀ ζθήζεσο θαὶ δηδαρῆ ο νἴ νληαη γίγλεζζαη ἀ γαζὰ ἀ λζξώπνηο») απνηειεί ηελ ίδηα ηελ απνδεηθηέα ζέζε, απηό δειαδή πνπ ρξεηάδεηαη λα απνδεηρζεί. Έρνπκε, ινηπόλ, ην είδνο ζνθίζκαηνο πνπ νλνκάδεηαη «ιῆ ςηο ηνῦ δεηνπκέλνπ». β) «ᾧ ἂ λ παξαγίγλεηαη» / «ἐ άλ ηηο ηαῦ ηα κὴ ἔ ρῃ »: νη δύν θξάζεηο έξρνληαη ζε αληίθαζε είηε κε ηε ζεσξία όηη ε αξεηή δηδάζθεηαη, αθνύ αθήλεηαη λα ελλνεζεί όηη θάπνηνη δελ κπνξνύλ λα ηελ
  • 15. ΠΡΧΣΑΓΟΡΑ΢: ΢ΗΜΕΙΧ΢ΕΙ΢ ΦΗΦΙΑΚΟΤ – 5ε 15 απνθηήζνπλ κε ηε δηδαζθαιία, είηε κε ηε ζεσξία γηα ηελ θαζνιηθόηεηα ηεο αξεηήο, αθνύ δέρεηαη όηη ππάξρνπλ θαη θάπνηνη πνπ δελ ηελ θαηέρνπλ. γ) Παξνπζηάδεη σο άπνςε ησλ αλζξώπσλ γεληθά, ηε δηθή ηνπ απιώο άπνςε γηα ην ζέκα. δ) Υπνιαλζάλεη ε απαίηεζε ηνπ ηθαλνύ θαη θαηάιιεινπ δαζθάινπ, όπσο ν ίδηνο, γηα λα δηδάμεη ηελ πνιηηηθή αξεηή. ΢πλνιηθά γηα ηνλ απνδεηθηηθφ ιφγν ηνπ Πξσηαγφξα ζηελ ελφηεηα απηή, κπνξνχκε λα πνχκε φηη ε έιιεηςε πεηζηηθφηεηαο ησλ επηρεηξεκάησλ ηνπ Πξσηαγφξα νθείιεηαη θπξίσο ζηελ αζάθεηα ηεο δηαηχπσζήο ηνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα, φηαλ ν Πξσηαγφξαο ηζρπξίδεηαη φηη φινη νη άλζξσπνη θαηέρνπλ ηελ πνιηηηθή αξεηή («ἡ γνῦ ληαη πάληεο ἄ λζξσπνη πάληα ἄ λδξα κεηέρεηλ δηθαηνζύλεο ηε θαὶ ηῆ ο ἄ ιιεο πνιηηηθῆ ο ἀ ξεηῆ ο») ελλνεί φηη όινη έρνπλ κέζα ηνπο ζηνηρεία πνιηηηθήο αξεηήο σο πξνδηάζεζε θαη θαηαβνιέο. Πξέπεη, φκσο, λα κεζνιαβήζεη ε δηδαζθαιία γηα λα θηάζνπλ ζηελ πιήξε θαηάθηεζή ηεο. Όηαλ, πάιη, ηζρπξίδεηαη φηη ππάξρνπλ θαη θάπνηνη πνπ δελ ηελ έρνπλ, ελλνεί απηνύο πνπ δελ ηελ έρνπλ αλαπηύμεη πιήξσο, πνπ έρνπλ αδηαθνξήζεη λα ηελ θαηαθηήζνπλ κέζσ ηεο δηδαζθαιίαο θαη, επνκέλσο, έρνπλ κείλεη ζην ζηάδην ηεο πξνδηάζεζεο, ησλ θαηαβνιψλ («ἐ άληε ὦζηλ ἐ άληε κὴ / ᾧ ἂ λ παξαγίγλεηαη» / «ἐ άλ ηηο ηαῦ ηα κὴ ἔ ρῃ »). ΢πλεπψο, ην πξφβιεκα, θαηά ηνλ Πξσηαγφξα, είλαη πψο ν άλζξσπνο κε δεδνκέλε ηε γεληθή αίζζεζε ηνπ δηθαίνπ (πνπ ηνπ ραξίδνπλ ε αηδψο θαη ε δίθε σο πξνδηάζεζε θαη θαηαβνιέο) κπνξεί θαη πξέπεη λα παηδεχεηαη θαη λα επαηζζεηνπνηείηαη πξνθεηκέλνπ λα θαηαθηήζεη κηα δίθαηε ζπκπεξηθνξά απφ θνηλσληθνπνιηηηθή άπνςε. 7) Είλαη γλσζηό όηη ν άλζξσπνο καζαίλεη αξρηθά κε ηε μίμηζη. Γηαηί, θαηά ηε γλώκε ζαο, ηελ παξαιείπεη ν Πξσηαγόξαο; ΢ηηο κνξθέο αγσγήο εληάζζεηαη θαη ε κίκεζε, ηελ νπνία ζθφπηκα παξαιείπεη ν Πξσηαγφξαο, γηαηί δελ εμππεξεηεί ηελ επηρεηξεκαηνινγία ηνπ. Η κίκεζε πνπ έρεη ζηφρν αλψηεξα πξφηππα είλαη ζεκηηή. Όηαλ, φκσο, θάπνηνο κηκείηαη άθξηηα ή αξλεηηθά πξφηππα, ηφηε ειινρεχνπλ θίλδπλνη ηφζν γηα ηελ αλζξψπηλε πξνζσπηθφηεηα φζν θαη γηα ην θνηλσληθφ ζχλνιν. Επνκέλσο, ε απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο κίκεζεο είλαη ακθηζβεηήζηκε θαη ε αλαθνξά ηνπ ζ’ απηή ζα αλέηξεπε φιε ηνπ ηε ζεσξία γηα ην «δηδαθηφλ» ηεο αξεηήο ή ζα έζηξεθε ηε ζπδήηεζε ζε ζέκαηα άζρεηα ή κε ραιαξή ζρέζε κε ην βαζηθφ δεηνχκελν γηα ην δηδαθηφ ηεο αξεηήο.