It is about the gender equality and social inclusion ...

1. लैङ्गिक समानता र सामाजिक समावेशीकरण

2. लैङ्गिक र ललिंिको लिन्नता / Differentiate between Gender and Sex
सामाजिक समावेशीकरण /सामाजिक बहिष्कारको पररिाषा
लैङ्गिक सशजततकरणको व्याख्या
समानता र समताको बारेमा ज्ञान
नेपालको सिंववधान मा GESI लाई समर्थन िने बबन्दुिरु
Harrasment / उत्पीडन,दुव्यथविार
बहिष्कृ त समूि बीच ववववधता मा छलफल

3. Gender
(ैैङ्गिक)
Gender िनेको समािमा क
ु नै पनन माननसिरु
महिला ,पुरुस अर्वा अन्य उननिरुले सामाजिक,
सािंस्कृ नतक, रािनीनतक हिसाबले बनाइेएकको िूलमका
लाई आफ्नो आवश्यकता, चािना र सम्बन्ध अनुसार
ननिाउछ िने त्यस्लाई बुझिन्छ।
Gender िूलमका समािमा रिेको,
सािंस्कृ नतक,धालमथक,ऐनतिालसक र वैचाररक ववश्वास र
व्यजततित समाि को रीनतररवाि अनुसार
छ
ु ट्टीएकको िुन्छ ।

4. CONT..
समािमा महिला वा पुरुषलाई
हदइएकको सामाजिक िूलमका
यी सामाजिक रूप मा अगधग्रिण
मतिेद समय सिंि पररवतथनशील
िुन्छन र फरक फरक सिंस्कृ नतिरु को
बीच लिन्न िुन्छन ।
सामाजिक जस्र्नत (Social status)
पनन उमेर, विथ वा वैवाहिक जस्र्नत
द्वारा पररिावषत िररएकको िुन्छ।

5. Sex
िीवववज्ञानले ललिंिलाई महिला र पुरुष िनेर
छ
ु ट्याको छ।
सेतस िन्नाले महिला र पुरुष छ
ु ट्टाउने सबै
शारीररक िुणिरुलाई िनाउँछ।
मुख्यतय मननसको प्रिनन अिंि बाट पनन
सेतस छ
ु ट्टीएकको िुन्छ र उस्ले देखााउने
आननबानीबाट पनन छ
ु ट्टीएकको िुन्छ।

6. Difference Between Sex and Gender
सामाजिक ललङ्ि
• सामाजिक लिन्नता मनाब ननलमथत
• सामाजिक,सािंस्कृ नतक बबशेसता आधारमा िुन्छ।
• पररवतथनशील िुन्छ।
• बाबुआमाले छोराछोरीको श्यािर िनुथ,खााना पकाउने
आहद।
• आमाले ब्यापार ब्याब्साय िनुथ ।
• समय,सन्धिथ,ठाउँ,पररिेस अनुसार फरक िुन्छ।
• ववश्वब्यापी रुपमा असमान ।
प्राकृ नतक ललङ्ि
• िैबबक बबशेषताका आधारमा िुन्छ।
• अपररवतथननय िुन्छ।
• महिलाले बच्चा िन्माउने र पुरुषको
दारी आउने।
• समय,सन्धिथ,ठाउँ,पररिेस अनुसार फ
रक िुँदैन।
• ववश्वाब्यपी रुपमा समान।

8. लैंगिक सशततीकरण( GENDER EMPOWERMENT)
लैंगिक सशततीकरण
लैंगिक सशततीकरणले ववलिन्न व्यजतत र समूििरुको काम िनथ सतने
क्षमता बढाउँछ।
सम्पूणथ महिला, पुरुष र अन्य लैङ्गिक सँि सम्िगधत िुन्छ।
सम्पूणथ मननषिरुको जिबबकािथनलाई चलाउन र स्र्र बढाउन मदत िदथछ।
मननसलाई प्रार्लमकता ननधाथरण िनथ मदत िदथछ।
मननसको लसप, आत्माबबश्वास बढाउन मदत िदथछ।
मननसको समस्यािरु को समाधान िनथ र आत्मननिथरताको ववकास िनथ
प्रोत्सािन िदथछ।

10. सामाजिक बहिष्कार(SOCIAL EXCLUSION)
सामाजिक बहिष्कार िनेको क
ु नै पनन सामाजिक, आगर्थक, रािनैनतक, वा
सािंस्कृ नतक प्रणाली बाट आिंलशक वा पूणथ रूपमा बहिष्कार िुने िनतशील
प्रक्रियालाई बुिाउँछ िसले समािमा एकक व्यजततको सामाजिक एककीकरण
ननधाथरण िदथछ।
सामाजिक बहिष्कार एकक सिंस्र्ाित बाधा िो िस्ले व्यजतत वा समूििरुलाई श्रोत
पिुँच िनथ र ननणथय ललन मा िाि ललन र आफ्नो अगधकार को प्रयोि मा रोतछ।

12. सामाजिक बहिष्कार
सामाजिक बहिष्कार असमान शजतत सम्बन्ध द्वारा सिंचाललत िनतशील, बिु
आयामी प्रक्रियािरु को एकक सिंख्या को पररणाम को रूप मा उत्पन्न िुन्छ ।
Social exclusion may,therefore,be seen as the denial (or non-
realisation) of the civil,political, and social rights of citizenship
(Walker 1997,Bryne 2005)

13. • स्र्ानीय ववकास तर्ा सिंघीय मालमला मन्रालयले सामाजिक
बहिष्कारलाई,क
ु नै पनन सामाजिक समुिलाई िनाउँछ िुन क
ु नै समयमा
सामाजिक,आगर्थक र सिंस्र्ाित हिसाबले िात
िाती,िातीयता,राजष्ियता,उमेर वा धमथ को आधारमा वपछडडएकका अर्वा
वपछडडन बाध्य बनाइएकका िनेर व्याख्या िररएकको छ।
• The ministry of Local development and Federal Affairs defines
social exclusion as "The situation of the groups or communities
that have become backward,or have been made backward over
a period of time,by discrimination on the grounds of
caste,ethnicity,tribe or nationality,sex,disability,age or
religion".(MLD/GoN 2010)

14. सामाजिक बहिष्कारको प्रकार
सामाजिक सािंस्कृ नतकमा आधारमा बहिष्कार
आगर्थक जस्र्नतमा आधाररत बहिष्कार
रािनीनतमा आधाररत
िूिोल मा आधाररत
ललिंि मा आधाररत
िाषामा आधाररत
िातीयताको आधारमा
रोििरु मा आधाररत
उमेर समूिमा आधाररत


15. सामाजिक समावेशीकरण
सामाजिक समावेशीकरण िनेको सिंस्र्ाित
अवरोधिरुलाई िटाउने र ववकास को अवसरिरु को
लािी ववववध व्यजततिरु र समूििरुको पिुँच बढाउन
प्रोत्सािन िनुथ िो।

16. समावेशीकरण हििोको वहिष्करणको अन्त्यका लागि खाोजिएकको रािनीनतक
उपचार िो । यो योग्यता र क्षमता अनन अल्पमत र बिुमतको आधारिन्दा पनन
आवश्यकतालाई सम्बोधन िने रािनीनतक सिमनतको बाटो िो । क
ु नै समय
राज्यक
ै वविेदकारी नीनतका कारण लसजिथत समस्या िएककाले राज्यले नै
वहिष्करणमा पाररएककालाई ववशेष व्यवस्र्ा माफ
थ त मुलप्रवािमा समाहित िने
लोककल्याणकारी समािको मान्यतामा सकारात्मक वविेदको अर्थमा यसलाई
व्याख्या िररएकको छ । हििो सत्ताद्वारा िररएकको वविेदका कारण पछाडड पाररएकका
समुदायलाई मागर् उकास्न र रािनीनतक रुपमा शसजततकरणका लागि िररने
प्रयास िो, समावेशीकरण ।

17. vसमानता र समताको बारेमा ज्ञान
समता र समानता दसवै शब्द सुन्दा समान अर्थ लाग्ने िएक पनन यी दुई शब्दको
वास्ताववक अर्थ धेरै फरक खाालको पाईन्छ । महिला र पूरुषबीच समान मूल्यमान्यता
कायम िनुथ, रािनीनतक, आगर्थक, सामािक्रक र बौद्गधक ववषका लागि समान अवसर
प्रदान िनुथ तर्ा महिला र पूरुषबीच समान िैलसयत कायम राख्नुलाई लैड्गिक समानता
िननन्छ ।
लैड्गिक समता िनेको महिला र पूरुषिरुबीच ववलिन्न क्षेर तर्ा समािका ववववध
पक्षिरुमा समान पिुँच कायम िनथका लागि प्रदान िररने समान न्याय, ननष्पक्षता र उगचत
व्यविारलाई बुिाउदछ । महिला र पुरुषववचमा िन्मिात न्याय कायम िनुथ नै लैड्गिक
समता िो । महिला र पूरुष दुवैको क्षमताअनुसार व्यविार िनुथ दुवैको अवस्र्ाअनुसार
अवसर उपलब्ध िराउनु, प्राकृ नतक सिंरचना, क्षमता, स्विावअनुसार समान व्यविार िनुथ
अवसर प्रदान िनुथ नै लैड्गिक समता िो ।

18. समानता र समताको लिन्नता
• लैङ्गिक समानता
१. महिला र पुरुषबीच समान मूल्य
मान्यता कायम िनुथ, रािनीनतक, आगर्थक,
सामाजिक र बौद्गधकववषयका लागि समान अवस
र प्रदान िनुथतर्ा महिला र पुरुषबीच समान िैलसय
त कायम राख्नुलाई लैङ्गिक समानता िननन्छ ।
२. यो आदथश िो
३. न्यायहदने प्रयास िो
४. यो बढी अमूतथ िुन्छ
५. अवसर र पिुँच समानुपानतक िुँदैन
• लैङ्गिक समता
१. ललङ्िका आधारम वविेद
निरी अवसरबाट बजचचतविथ वा
समुदायलाई र्प अवसरिरु िुटाइ
समानता ल्याउन िररएकको
ववशेष प्रयासलाई नै लैङ्गिक
समता िननन्छ ।
२. यो व्यविार िो
३. न्याय प्राप्त िएकको अनुिुनत
िो
४. यो वास्तववक र मूतथ िुन्छ
५. अवसर र पिुँचको
समानुपानतक ववतरण िुन्छ

21. नेपालको सिंववधान "२०७२"
• िाि–३
• मौमलक िक र कतथब्य
१६. सम्मानपूजैकव बाँच्न पाउने िक
(१) प्रत्येक व्यततीलाई सम्मानपुबथक बाच्न पाउने िक िुनेछ।
(२) कसैलाई मत ्ैृयदुण्डको सिाय ददने िरी कानून बनाइने
छैन ।

22. • १७।स्वन्तन्रता िक
(१) कानून बमोजिम बािेक क
ु नै ब्यततीलाई वैजतत्तक स्वन्रता बाट बजन्चत िररने
छैन ।
(२) प्रत्येक नािररकलाई देिाएकको स्वन्रता िुनेछ –
(क) ववचार र अबबब्यततीको स्वतन्रता,
(खा) ववना िातिनतयार शाजन्तपुबथक िेला िुने स्वतन्रता
(ि) रािनीनतक दल खाोल्ने स्वतन्रता
(घ) सिंघ र सिंस्र्ा खाोल्ने स्वतन्रता
(ङ) नेपालको क
ु नैपमन िािमा आवातिावत र बसोबास िने स्वतन्रता।
(च) नेपालको क
ु नैपनी िािमा पेसा,रोििार िने र उद्योि,व्यापार तर्ा ब्यबसाये
स्र्ापना र सन्चालन िने स्वतन्रता ।

23. तर,
(१) खाण्ड (क) को क
ु नै क
ु राले नेपालको
सावथिौमसत्ता,राजस्ियाता ,,िौिोललक अखाण्डता,
स्वागधनता वा सिंघीय इकाइ वा बबलिन्न िात,
िाती,धमथ, सम्प्रदाय बीचको स–ैुसम्बन्त्धमा खालल
पने, िातीय िेदिाव,छ
ु वाछ
ु त दरुैुत्साजैन
िने, श्रमप्रमत अबिेलना िुने , िाली बेइज्िती, अदालतको अपराध िने
दुरुत्सािान िने वा सावथिननक लशस्टाचार वा नैतीकताको प्रनतक
ु ल िुने
कायथमा मानबलसब प्रनतबन्द लिाउने िरी ऐन बनाउन रोक
लिाएकको माननने छैन।

24. • १८. समानताको िक
(१) सबै नािाररक कानूनको दृजष्ट समान िुनेछन्। कसैलाई पनन कानूनको
समान सिंरक्षणबाट बन्तगचत िररने छैन ।
(२) सामान्त्य कानूनको प्रयोिमा उत्पवत्त , धमथ , बणथ, िात, िानत , ललङ्ि
,आगर्थक ैाअवस्र्ा , िाषा , वा क्षेर, बैचाररक आस्र्ा वा यस्तै अन्य क
ु नै
आधारमा िेदिाव िररने छैन ।
(३) राज्यले निाररकिरु को बीच उत्पवत्त , धमथ , बणथ, िात, िानत ,
ललङ्ि ,आगर्थक ैाअवस्र्ा , िाषा , वा क्षेर, बैचाररक आस्र्ा वा यस्तै अन्य
क
ु नै आधारमा िेदिाव िररने

25. Nepal's Constitutions 2072 (नेपालको सिंववधान "२०७२")

26. Harrasment / दुर्व्यवहार,उत्पीडन
उत्पीडन अवािंनछत ब्यविार िो िुन क
ु नै पनन
ब्यततीलाई आपवत्तिनक लाग्छ वा िसले उननिरुमा
डर वा अपमाननत मिसुस िराउँदछ।
Harassment is unwanted behaviour which
you find offensive, or which makes you feel
intimidated or humiliated. It can happen on its
own or alongside other forms of
discrimination. Unwanted behaviour could be
spoken or written words or abuse. offensive
emails, tweets or comments on social
networking sites.

27. INTELLECTUAL
HARASSEMENT/बौद्गधक दुव्यथविार
बौद्गधक धम्की, िावनात्मक र मनोवैज्ञाननक
उत्पीडन, अवािंनछत व्यविार िो ििाँ कसैले
कसैलाई उसको बौद्गधक समि को आधारमा
दुव्यथविार िछथ।बौद्गधक धम्की शारीररक धम्की
िन्दा फरक िुँदैन यस्ले कसैको
आत्मसम्मानमा िानी िनथको सार्ै दीघथकालीन
प्रिाव पानथ सतदछ।
Mental harassement

28. यौन दुव्यथविार,उत्पीडन
• यौन हििंसा िनेको क
ु नै पनन ब्यतती मागर्
िररने यौनिन्य अबैध, अनैनतक, अनुगचत र
नािायि व्यविार िो, अर्ाथत्उनीिरूलाई िोि
ववलासको साधन सम्िेर क
ु नैपनन प्रकारको
यौनिन्य हििंसा िररनुलाई यौनहििंसा िननन्छ
। कसैलाई नराम्रो दृजष्टले जिस्काउनु,
अश्लीलता व्यविार िनुथ, छ
ू ने प्रयास िनुथ,
अश्लील वा अनैनतक हटप्पणी िनुथ आहद पनन
यौनहििंसाको श्रेणीमा पदथछन्।

29. िातीय उत्पीडन/Racial
discrimination
• िाती् ववभेदलाई अिंग्रेिीमा रेलसयल
डडजस्िलमनेसन िननन्छ । िाती्
ववभेदको पाँचवटा आधारिरु छन्। एकक,
िन्मको आधारमा िररने ववभेद छ । दुई,
विंशको आधारमा िररने ववभेद । तीन, वणथको
आधारमा, आँखााको रिंि, छालाको रिंि,
कपालको रिंिको आधारमा िररने ववभेद आहद
। तर यस्ता वविेदमारै निएकर सिंस्कृ नत,
पहिचान, िाषा, धमथ आहदको आधारमा
िुने ववभेद िाती् ववभेद िो ।

30. POLITICAL HARASSMENT/रािनैनतक उत्पीडन
• रािनैनतक हिसाबले कसैलाई अफ्ट्यारो िुने काम िररन्छ िने त्यसलाई
रािनैनतक उत्पीडन िननन्छ,

31. WORK PLACE
HARASSEMENT
/क्ेस्थल दुर्व्यवहार
• काम िने ठाउँमा िररने
दुव्यथविार िनेको क
ु नै पनन
कामदार वा कामदारको
समूिलाई िररने दुव्यथविार वा
धम्की हदने व्यविार िो।

32. बहिष्कृ त समूि बीच ववववधता मा छलफल
• नेपाली समािमा लैङ्गिक समानता र सामाजिक समावेशीकरणलाई
समर्थन निने क
ु रािरु
• समािमा लैङ्गिक पूवाथग्रि िटाउने उपायिरु
• समािमा समावेशीता ल्याउन क
े िनथ सक्रकन्छ ?

33. Presented By: Preeti Khadka
Hotel Management Instructor
Pokhara Technical School