Prezentacja na temat ograniczeń poznania ludzkiego. Materiały na zajęcia z metodologii nauk społecznych, semestr letni 2014. Instytut Socjologii Uniwersytet w Białymstoku

1. Czy naprawdę jesteśmy
tacy mądrzy i obiektywni,
jak nam się wydaje?
„Zmiana perspektywy”
Źródła poznania
Błędy w poznawaniu

2. Kierunek myślenia
Nie to, co wiemy, ale w jaki sposób
poznajemy?
W jaki sposób ludzie poznają
rzeczywistość?

3. Metoda
droga, którą posuwa się ktoś w ślad za kimś,
ścigając go lub śledząc; szlak, którym się
kroczy, droga ku czemuś; sposób robienia
czegoś; sposób umiejętny;

6. Rzeczywistość doświadczenia
Skrajny empiryzm
(John Locke 1634-1704)
Bodźce
zmysłowe
Wrażenia
Kategorie w
umyśle

13. Czy księżyc istnieje?
• http://www.revisionism.nl/Moon/The-Mad-Revisionist.htm
• Grupa „Mad Revisionist” obiecuje wypłacić 100 000 dolarów
temu, kto udowodni istnienie księżyca
• Istnienie księżyca jest oszustwem - podobnym do tego, jakie
kiedyś pełniła umiejętność przewidywania zaćmienia Słońca

14. Zdjęcie z 1852 roku
Kamień? Głowa?

15. Źródła wiedzy o rzeczywistości
Osobiste
obserwacje
Wiedza ze źródeł
zewnętrzych

16. Zmysły też są
podstępne….

21. chałwa
socjologia
mucha

26. Zewnętrzne źródła wiedzy
Autorytet
Tradycja
Wiara
Media
„Znaczący inni”
Wiedza pochodząca „z zewnątrz” –
zawsze wiedzą opartą na umowie lub wierze!

27. Co dzieje się w przypadku
konfliktu
rzeczywistości umowy z
rzeczywistością
doświadczenia?

29. Relacja ze spaceru
Byłem wczoraj na spacerze. Szedłem
sobie deptakiem w stronę Rynku i przy
przeciwległej pierzei dostrzegłem
manifestację przeciwników przerywania
ciąży. To były same starsze panie z
puchatymi czapkami na głowach. Pewnie
słuchaczki rozgłośni Ojca Rydzyka. Tej
stacji słuchają tylko i wyłącznie
„moherowe berety…”

30. Błędy poznawania
potocznego
Nieuprawnione uogólnianie
Wybiórcza obserwacja
Nielogiczne rozumowanie
Czy rzeczywiście błędy?

31. Błędne obserwacje
• Powierzchowność codziennych obserwacji
• Percepcja oparta na mechanizmach półświadomych
• Codzienne poznanie związane nie tylko z samą chęcią
poznania, ale wieloma innymi interesami

32. Nieuprawnione
uogólnianie
•Tworzenie wzorców na
podstawie ograniczonej
liczby obserwacji
•Skłonność do uogólniania
nie tylko wtedy, kiedy jest
to od nas wymagane

33. Wybiórcza obserwacja
Przyjęcie wzorca skłania do koncentrowania się na przypadkach,
które go potwierdzają, a ignorowania tych, które nie pasują

34. Nielogiczne rozumowanie
•„wyjątek potwierdzający regułę”
•„tylko i wyłącznie”
•„błąd hazardzisty”
•„oczywista oczywistość”

35. Kilka psychologicznych efektów, które za
tym stoją…
Efekt torowania
Błąd teksaoskiego
strzelca
wyborowego
Efekt
potwierdzania
Efekt pewności
wstecznej
Heurystyka
dostępności
Syndrom
grupowego
myślenia

36. Torowanie (priming)
Doskonale
wiem, co
kształtuje moje
przekonania!

37. Torowanie (priming)
Zazwyczaj nie
zdajemy sobie
sprawy z tego, że
naszymi
pomysłami kieruje
podświadomość

38. Grzechy z przeszłości
(Chen-Bo Zhong i Liljenquist)
Badanych poproszono o przypomnienie sobie
występku z przeszłości, a następnie dano
możliwość umycia rąk. Następnie mieli oni
możliwość wyświadczenia koleżeńskiej
przysługi.
74% tych, którzy nie umyli rąk, wyrazili
gotowość pomocy. Pozostali – w 41%.
Jedna z grup nieświadomie zmyła swoje
grzechy i nie czuła potrzeby ich
odpokutowania

39. Nieświadomość
adaptacyjna

40. Mózg świadomy i mózg
emocjonalny (Lehrer)
Ja racjonalne
Ja emocjonalne

41. Automatyzm
(Bargh)
Studenci układali zdania,
złożone z:
a)Przyjemnych słów
b)Neutralnych słów
c)Nieprzyjemnych słów
Trzecia grupa
dużo łatwiej
najszybciej
popadała w
złość.

42. Efekt potwierdzania
Moje opinie
oparte są na
latach
doświadczeń i
racjonalnej
analizy

43. Efekt
potwierdzania
•Twoje opinie są owocem
zwracania uwagi tylko na
to, co potwierdza to, w co
wierzysz
•Ignorujesz to, co
zaprzecza Twoim
poglądom…

45. Terry Pratchett,
Prawda
Niech pan będzie ostrożny.
Ludzie lubią, kiedy mówi im
się to, co już wiedzą. Proszę o
tym pamiętać. Robią się
niespokojni, kiedy przekazuje
im pan nowości. Nowości…
No cóż, nowości nie są takie,
jak się spodziewają. Chcieliby
się dowiadywać, że…
powiedzmy… pies ugryzł
człowieka. Nie chcą czytać o
tym, że człowiek ugryzł psa,
bo to na świecie nie powinno
się zdarzać. Krótko mówiąc,
ludzie myślą, że chcą nowin,
od A do Z, ale tak naprawdę
zależy im na… starzynach

46. Efekt potwierdzania w
internecie
Valdis Krebs, 2008 – badania nad trendami zakupowymi w Amazonie
Spersonalizowane wyniki wyszukiwania w Google
Pragniemy mieć
rację w tym, jak
postrzegamy
świat, a więc
szukamy
informacji, które
potwierdzają
nasze
przekonania, a
unikamy
sprzecznych z
nimi dowodów i
opinii.

47. Jaki zawód dla Jane?
(Snyder i Cantor, 1979)

48. Ludzie są skłonni do
poświęcenia 36% czasu
więcej
na
czytanie
artykułu, jeżeli zawiera
on aprobowane przez
nich opinie!

49. Efekt pewności
wstecznej
Dokładnie
wiedziałem,
że tak się
stanie!

50. Czy przysłowia są prawdziwe?
(Teigen, 1986)
Miłość jest silniejsza
niż strach.
Strach jest silniejszy
od miłości.

51. Ile razy pomyślałeś, że...
• Wiedziałem, że przegrają…
• Od początki wiedziałem, że
tak się stanie
• To było do przewidzenia…
• To jest zwykły zdrowy
rozsądek
• Głupi by to wiedział!

52. Efekt pewności
wstecznej
• Aby nie wyjść na głupka,
przeredagowujemy nasze
wspomnienia tak, aby pasowały do
rzeczywistości.
• Kiedy zdarza się coś nowego, jest nam
wstyd, że tego nie wiedzieliśmy i
oszukujemy sami siebie wmawiając
sobie, że o tym wiedzieliśmy

53. Błąd teksańskiego strzelca
wyborowego
Kiedy ustalam
przyczynę i
skutek, zawsze
biorę pod
uwagę działanie
ślepego losu

54. Morgan
Robertson,
Futility, 1898
Niezatapialny,
luksusowy statek
„Titan”, wyposażony w
20 łodzi ratunkowych
uderza w górę lodową,
600 km od Nowej
Funlandii. Titan
wposażony był w 2
śruby napędowe i 2
maszty. Mógł pomieścić
do 600 pasażerów…

56. Nostradamus, XVI wiek
Oszalałe z głodu zwierzęta przepłyną
rzeki,
Większa część pola bitewnego będzie
przeciw Histerowi.
Przywódca będzie zaciągnięty do
żelaznej klatki,
Kiedy dziecko Niemiec nie przestrzega
żadnego prawa.
Na krańcach zachodniej Europy
Urodzi się dziecko w biednej rodzinie,
Które swoimi przemówieniami
uwiedzie wielu,
Jego sława we wschodniej krainie
będzie jeszcze większa

57. Poszukujemy prawidłowości
w skupiskach przypadkowych
zdarzeń.

58. Reality show – jak z dziesiątek nudnych
godzin opowiedzieć ciekawą historię?

59. Heurystyka dostępności
Dzięki dostępowi
do internetu i
dostępowi do
statystyk i faktów
z różnych źródeł,
mogę lepiej
zrozumieć świat.

60. Czy więcej jest słów
rozpoczynających się od litery „k”,
czy od takich, w których „k”
występuje na trzecim miejscu?

61. Szybciej i
bardziej
zdecydowanie
akceptujemy
informacje,
które są nam
bliższe
emocjonalnie

62. Debata Tusk-Kaczyński
przykład użycia heurystyki dostępności
Czy pan wie, ile zarabia pielęgniarka w
Polsce z 20-letnim stażem pracy?
Rozmawiałem z panią Ewą, pielęgniarką ze
Skarżyska Kamiennej, która zarabia 1020 zł.

63. Tversky i Kahneman, 1973
Im bardziej
dostępna
informacja, tym
szybciej ją
przetwarzamy
Im szybciej ją
przetwarzamy, tym
bardziej w nią
wierzymy
Im bardziej w nią
wierzymy, tym
mniej jesteśmy
skłonni do brania
pod uwagę
jakichkolwiek
innych

64. Syndrom grupowego
myślenia
Łatwiej sobie radzić
z problemami,
kiedy grupa ludzi
zbierze się i
przedyskutuje
rozwiązania

65. Konformizm
Racjonalizacja
Stereotypy
Złudzenie
ponadprzeciętności

66. W 1962 roku grupa inteligentnych,
wykształconych, błyskotliwych ludzi,
dysponujących wszelkimi danymi
tworzy niewyobrażalnie głupi plan i
nie potrafi wytłumaczyć, dlaczego!

67. Syndrom grupowego myślenia warunki
grupa
przychylnie
nastawionych do
siebie ludzi
odizolowanie
nieprzekraczalny
termin podjęcia
decyzji

68. Zadanie
W 3-4 osobowych grupach zastanówcie
się, na jakie błędy lub zakłócenia
poznawcze byliśmy narażeni/poddani
podczas dzisiejszych zajęć?