Медеуова Эльмира Кудайбергеновна педагог - психолог СШ №279, поселок Акай, Кармакшинский район, Кызылординская область

1. ҚызылордаоблысыҚармақшы ауданы
Ақай ауылы №279 орта мектебінің
І-санатты педагог-психологы
МедеуоваЭльмира Құдайбергенқызы
Тақырыбы: «Кикілжіңнің алдын алу жолдары»
Мақсаты: Жасөспірімдердің мінез-құлқын бақылауға, кикілжіңнің күнделікті
өмірде пайда болуы және алдын-алу мүмкіндіктерін жетілдіруге баулу,
кикілжіңді шешудің жолдарымен таныстыру.
Түрі: тренинг-сабақ
Қолданылған әдістер:релаксация, жаттығулар, сұрақ-жауап, суреттер.
Қатысушылар:8-9сынып оқушылары және м ұғалімдер
Барысы:
І. Кіріспе бөлім.
Құрметті оқушылар және мұғалімдер! Бүгін мен сіздермен «Кикілжіңнің алдын
алу жолдары» тақырыбындатренинг өткелі тұрмын. Тақырыбымыздыңбұлай
аталуы кездейсоқемес. Өйткені, қазіргі заманда көп нәрсені адамдар арасындағы
қарым-қатынас шешеді.
Кикілжің мен дау-дамай жөнінде конфликтология деген ғылым бар.
Жасөспірімдердің өзін субъект – лидер-тұлға ретінде танытуы үшін немесе
қарсылыққа бағытталған белсенділік, өзара қарым-қатынас пен өзара қарама-
қайшылықтың бір мезетте тууынан болатын құбылысты кикілжің, (конфликт)
дау-дамай деп айтамыз.
Балалар арасындағы аулада ойын барысында, мектепте сабақ арасында
қарапайым түсінбеушіліктен басталған кикілжің, дау-дамайда жаман сөзбен
бірін-бірі сыбап, былапыт сөздермен балағаттасауға дейін барады.
Ғалымдардың айтуынша, дөрекі, былапыт, балағат сөздер қай халықтың
этномәдениетінде де бар екен.
Чукчалар мен эскимостар ұрысқанда айтылатын «Сен-олақсың» деген сөз, ең
намысқа тиетін жаман сөз болып саналады.
Қытайлықтар әбден ашуланып, арына тигісі келсе: «Жасыл тасбақа»
немесе«Қоян» дейді. Кей халықтың мәдениетінде сиыр киелі жануар
саналғандықтан, оның атын мәртебе көреді. Орыстар жақтырмаған әйелді
«сиыр» деп қорлайды. Ал, мұсылман халқы үшін «шошқа» деген ауыр сөз.
Қай тілде айтылса да балағат сөздер әлеуметтік қызмет атқарғанымен, еріксіз
жаман әрекетке итермелейді. Мұндай сөздер қорланған адамның теріс сезіімін
қоздырады, намысын таптап, жанын күйзелтеді. Сондықтан екі жақтан дау-
дамау туып, дөрекі сөздер айтылады. Кейде өздерін ұстай алмай оғаш қылықтар
жасап, жаға жыртылып, бас жарылып дегендей, өте жаман көріністерге ұласады.

2. Ғалымдардыңзерттеуінше, былапыт жаман сөздер хромосомдарды өлтіреді екен
де, жаман сөздің иесіне сәтсіздік, жаманшылық, ауру шақыратындығы
анықталған.
Өмірде конфликтісіз адамдар да болады: 1)жас нәресте, 2) ауру, ақыл-есі кеміс
адам, 3) кәрі адамдар.
ІІ. Негізгі бөлім.
1. Психотехникалық әдіс:«Есімдер»жаттығуы.
Барлығымыз адамныңөмірінде оның есімінің алар орныныңмаңызы зор
екендігін білеміз. Капитан Врунгел айтқандай: «Кемені қалай атасаң, кеме де
солай жүзеді». Адамның есімі де осылай. Ол адамның жетістіктерімен тікелей
байланысты. Бірақ біздің есімімізді мейірімділікпен, мақтанышпен, құрметпен
атап жатса, жанымызғажағатыны белгілі! Сондықтанда жұмысымызды жақсы
көңіл – күймен бастау үшін әр адам өзінің есімін, тегін, әкесінің атын жқасы
теңеулермен қосыпайтады. Мысалы мен Медеуова ЭльмираҚұдайбергенқызы
болсам, мен – мейірімді, эмоционалды, қайраттымын деп айтып шығады.
2. Психотехникалық әдіс:«Түрленген дауыстар»
Шарты: белгілі бір мәтінді екі адамнан жұпқұрып, әр түрлі көңіл-күйді дауыс
ырғағыменбайланыстыраотырыпоқу.
(Қуанышты, мұңлы, бұйрықбере, жылап, жалынышты).
3. Психотехникалық әдіс:«Суретпен жұмыс»
Шарты: берілген суреттерге қарап отырып, әр адамның мінез-құлқы, осы
сәттегі көңіл-күйін суреттеу.
4.Психотехникалықәдіс: Ассоцацияқұру. «Кикілжіңнің шығу себептері».
5. Психотехникалықәдіс: «Балық аулау» жаттығуы.
Әр оқушы себеттен «балық аулайды», аяқталмаған сөйлемі бар үлестірмені
алады да, өз сөздеріменаяқтайды.
1. Ең үлкен қорқыныш– бұл........
2. Мен ренжимін, егер.........
3. Мен ұнатпаймын, егер......
4. Маған көңілсіз, егер.......
5. Егер маған дауыс көтерсе, мен.......
6. Мен қарсыласқанда...........
7. Егер мен сенімсіз болсам.............
8. Егер мен біреумен ренжіссем...........
9. Егер екі дос керісіп жатса, мен.........
6. Психотехникалық әдіс:Релаксация «Өкпеніеріту» .
Тып-тыныш жерде денеңізді бос ұстап отырыңыз. Өзіңізді қара көлеңке театрда
отырмын деп елестетіңіз. Алдыңыздағы шағын сахнаға (ең жек көретін, көргіңіз
келмейтін) сіз кешілуге тиісті адамды қойыңыз. Мейлі ол қазір ренжітсін, бұрын
ренжітсін, қазір өмірде бар болсын әлде өмірден өтіп кетті мен, оған мән
Кикілжің дегенді
қалай түсінесің?
Кикілжің не себептен
болады?

3. бермеңіз. Көз алдыыңызға елестетіп, оның жағдайы жақсы, жүзіне күлкі
үйірілген кейіпте болуы керек. Оны бақытты деп біліңіз. Бірнеше минут оның
жүзін анық көз алдыңызға ұстап тұрыңыз, сонан соң барып ол бейнемен
қоштасаңыз.
Сіз кешірген адам сахнадан кетісімен, өзіңізді сахнаға қойыңыз. Өзіңізді тек
жақсы жағдайда елестетіңіз. Бақытты, күлкі үйірілген жүзбен тұрыыңыз. Бұл
әлемде жақсылық барлығыңызға тең жететінін ұғыныңыз.
Бұл жаттығу кара бұлтша ұйысқан өкпені еріту керек. Әр түрлі адамдарды
елестетумен айына бір рет осы жаттығуды жасауға болады. Әрі қарай өмір
сүрудің жеңілдігіне көз жеткізесіз.
7. Жадынама. Кикілжіңді, дау-дамайдыжеңуге көмектесетін 9 ереже:
1.Егер сенің серігің сонша ашу-ызаға беріліп тұрса, оныңсезім күштерін
төмендетуге көмектес. Оның ашулы сәтінде өзіңді сабырлы, сенімді ұста. Бірақ
өзіңді жоғары қойма. Егер адам ашуға қатты берілсе, ойы теріс пікірлер мен
сезімдерге толы. Сондықтанқалайда, оныңөз-өзіне келуі үшін әрекет жасау
керек.
2. Ашуды күтпеген әдістермен қайтар. Оған әр түрлі әзіл-қалжыңдар айт. Ең
бастысы, сенің өтініштерің, қалжыңдарыңашуын қайтаратындай болуы керек.
3. Шешілмеген мәселенің қалайда шешімін табу керек. Серігіңмен мәселені
шешу керегін анықта, бірге күш салыңдар. Өзіңді сезімге, ашуға билетпе.
4. Қандай жағдай болмасын, серігіңе өз пікірін сақтауға мүмкіндік бер. Ашуға
ашумен жауап беруге болмайды, оның ар-намысынатиме. Тіпті сенімен
амалсызданкеліскен жағдайдыңөзінде, сені еш уақытта кешірмеуі мүмкін.
Сондықтаноның өзіне емес, іс-әрекетіне жауап бер.
5. Оныңталап-тілектері мен айтқандарының мағынасындұрыс қабылда. «Сіз
осыны айтқыңыз келді ме, мен сізді дұрыс түсіндім бе?» деп жиі-жиі сұраңыз.
Бұл әдіс дұрыс түсінбейқалудан сақтандырады және ықыласпен тыңдап
отырғаныңызды көрсетеді.
6. Өзіңді тең ұста. Өзіңді сенімді, сабырлы ұста. Ол серігіңді ашу-ызаға
берілуден сақтап, екеуіңді де абыройсызжағдайғақалдырмайды.
7. Кінәлі болсаң, кешірім сұрауғаұялма. Біріншіден, ашудың алдын аласың.
Екіншіден, саған көзқарасы өзгереді. Өзіне сенімді, жетілдірген адам ғана
кешірім сұрайалады.
8. Қарама-қайшы ойлар шешімін тапқан соң, ол адаммен қарым-қатынасыңды
сақтауға тырыс.
9. Серігіңе сыйластықсезіміңді көрсете отырып, түсініспеушіліктен болған
арадағы жағдайға қиналатыныңды айт. Егер арадағы қарым-қатынасты дұрыс
сақтасаң, оның сенімен алдағы уақытта да бірге жұмыс істейтіні даусыз.
8. Сергіту сәті. «Сиқырлы дүкен» ауызша суреттітест.
9. Психотехникалық әдіс:«Мен рахметайтамын» жаттығуы.
Шарты: екі шеңбер құрып, бір-біріне қарап тұрады, мына төмендегі сөздерді
айтады:
- Бірін-бірі бұрыннантанитын адамдарша рақмет айту;
- Бірін-бірі ренжітіп алған адамдар, бірақ бір-біріне рахмет айту;
- Ғалымдармен бірге қатысқан үлкен семинардан соңбір-біріне рахмет айту;
- Бірін-бірі жақсы көретін адамдарша рахмет айту.

4. ІІІ. Қорытынды бөлім.
Ұлы орыс педагогы К.Д.Ушинскийдіңкүнделігінде өзін-өзі тәрбиелеудің
бірнеше жолы жазылған:
1. Ішкі жан дүниеңнің тыныштығы.
2. Қылығынмен сөзіңдегі дұрыстық.
3. Іс-әрекетіңдегі ойлылық.
4. Батылдық.
5. Керек емес жерде өзің жайлы бір ауыз сөз айтпа.
6. Уақытыңды бос өткізбе. Кездейсоқнәрсені емес,ойыңдағыныжаса.
7. Әр күні өзіңе, іс-әрекетіңе есеп бер.
8. Еш уақытта болғаннәрсемен, болатын нәрсемен мақтанба.
10. Рефлексия. Бүгінгітренингтен алған әсерлеріңді бір сөзбен немесебір іс -
қимылмен жеткізу.
Тренинг жұмысын«Кешірімді бола білген, түсінуге тырысатынадам өзін-өзі
тәрбиелеуге батыл қадам жасай алады» деген сөзбенаяқтаймын.
Тренингке қатысқандарыңыз үшін рахмет!

5. Қызылорда облысы
Қармақшы ауданы
Ақай ауылы
№279 орта мектебі
«Кикілжіңнің алдын алу жолдары»
(тренинг)
Өткізуші: Э.К.Медеуова (педагог-психолог)