หากวันอีดตรงกับวันศุกร์ ศาสนพิธีตามอิสลามมีอย่างไร فتوى اللجنة الدائمة للبحوث العلمية والإفتاء رقم 21160 وتاريخ 8/11/1420 هـ من حضر صلاة العيد فيرخص له في عدم حضور صلاة الجمعة، ويصليها ظهرًا في وقت الظهر، وإن أخذ بالعزيمة فصلى مع الناس الجمعة فهو أفضل

1. อีดตรงกับวันศุกร์

3. อิบ นุ ตัยมี ย ะฮฺ ถู ก ถาม ว่า ช าย สอ งค น ได้ขัด แ ย้งกัน ใน ป ระเด็ น ว่า
เมื่อวันอีดตรงกับวันศุกร์ คนหนึ่งกล่าวว่า จาต้องละหมาดอีดและไม่ต้องละหมาดญุมุอะฮฺ
อีกคนหนึ่งกล่าวว่า ต้องละหมาดญุมุอะฮฺเช่นเดียวกัน ทัศนะใดที่ถูกต้อง?
อิบนุตัยมียะฮฺตอบว่า เมื่อวันศุกร์ตรงกับวันอีดในวันเดียวกัน บรรดาอุละมาอฺมีอยู่ 3
ทัศนะ
ทั ศ น ะ ที่ 1 -
การละหมาดญุมุอะฮฺเป็ นวาญิบ(จาเป็ นต้องทา)สาหรับคนที่ได้ละหมาดอีดด้วย ดังเช่นทุก
วันศุกร์ เนื่องด้วยหลักฐานต่างๆที่บ่งถึงความจาเป็นในการปฏิบัติละหมาดญุมุอะฮฺ
(หมายถึงไม่มีข้อเว้น)
ทั ศ น ะ ที่ 2 -
การละหมาดญุมุอะฮฺไม่ต้องปฏิบัติสาหรับชาวชนบทและคนเร่ร่อนเพราะท่านอุษมาน
อิ บ นุ อั ฟ ฟ า น ร่ อ ฎิ ยั ล ล อ ฮุ อั น ฮุ
อนุโลมให้คนกลุ่มนี้ละทิ้งการละหมาดญุมุอะฮฺเมื่อท่านได้ละหมาดอีดกับพวกเขา(หมายรวมว่า
อนุญาตไม่ให้ละหมาดยุมุอะฮฺที่มัสญิด แต่ให้ละหมาดดุฮฺริที่บ้านของตนก็ได้)
ทั ศ น ะ ที่ 3 -
ซึ่งเป็ นทัศนะที่ถูกต้องคือ ใครที่ละหมาดอีดแล้วการละหมาดญุมุอะฮฺก็ถูกเว้นไป แต่สาหรั
บอิหม่ามจาต้องดารงการละหมาดญุมุอะฮฺเพื่อเปิดโอกาสให้ผู้ที่ประสงค์จะละหมาดญุมุอะฮฺได้
มีที่ละหมาดและสาหรับคนที่ไม่ ได้ละหมาดอีด(จะได้มี ที่ละหมาดญุมุอะฮฺด้วย)
และนั่นคือการปฏิบัติที่มีรายงานจากท่านนบี ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัม และสาวกของท่าน
อาทิเช่น ท่านอุมัร, อุษมาน, อิบนุ มัสอู๊ด, อิบนุ อับบาส, อิบนุ ซุบัยรฺ, และอื่นๆ
โด ย ไ ม่ มี ทั ศ น ะ อื่ น จ า ก เศ า ะ ฮ า บ ะ ฮฺ ดั งก ล่ า ว ที่ แ ย้ งกั บ ทั ศ น ะ นี้
และสาหรับสองทัศนะแรกเขาก็ไม่ได้รับรู้หลักฐานจากซุนนะฮฺของท่านนบี ศ็อลลัลลอฮุ
อ ะ ลั ย ฮิ ว ะ ซั ล ลั ม เ กี่ ย ว กั บ ก ร ณี วั น ศุ ก ร์ ต ร ง กั บ วั น อี ด
ซึ่ งท่ าน น บี ล ะห ม า ด อี ด แ ละ อ นุ โลม ( ใ ห้ เว้ น ) ก า ร ละ ห ม าด ญุ มุ อ ะ ฮฺ
และมีอีกสานวนหนึ่งท่านนบีกล่าวว่า
"โอ้ผู้คนทั้ งหลาย แท้จริงพวกท่านได้ประสบความดีแล้ว(คือละหมาดอีด)
ดั ง นั้ น ใ ค ร ป ร ะส ง ค์ ที่ จ ะล ะห ม า ด ญุ มุ อ ะฮฺ ( ด้ วย ) ก็ จ ง ป ร า ก ฏ ตั ว
เพราะเราจะละหมาดญุมุอะฮฺ(ด้วย)"
อนึ่ง ผู้ที่ละหมาดอีดแล้วจะถือว่าประสบวัตถุประสงค์ของการชุมนุม(ในวันศุกร์)
และจาเป็ นต้องละหมาดดุฮฺริถ้าไม่ได้ละหมาดญุมุอะฮฺ โดยละหมาดดุฮฺริตามเวลา
เพ ราะก ารละห ม าด อีด นั้ น ได้ บ รรลุ เป้ าห ม ายข องละ ห ม าดญุ มุ อะฮฺ แ ล้ ว

4. และการบังคับให้ ผู้คน(ละหมาดญุมุ อะฮฺด้ วย) เป็ นความลาบากสาหรับพวกเขา
และอาจขัดกับเป้ าหมายของวันอีดที่ส่งเสริมให้สนุกสนานและประพฤติตัว(ตามอัธยาศัย)
ซึ่งหากพวกเขาถูกบังคับให้ ละหมาดญุมุอะฮฺก็เป็ นการทาลายเป้ าหมายของวันอีด
ซึ่งวันญุมุอะฮฺเป็นอีดและวันอัลฟิฏรฺ(อีดเล็ก)กับวันอันนะหรฺ(อีดใหญ่)เป็นวันอีดเช่นเดียวกัน
ซึ่งเป็นนโยบายของพระผู้บัญญัติเมื่อมีอิบาดะฮฺสองชนิดได้ปรากฏพร้อมกันก็จะประสมประสา
นกันเช่นเดียวกับการอาบน้าละหมาดที่เข้าอยู่ในการอาบน้าญะนาบะฮฺ วัลลอฮุอะอฺลัม1
1
มัจญฺมูอฺอัลฟะตาวา,อิบนุตัยมียะฮฺ เล่ม 24 หน้า 210-211

5. เมื่อวันอีดตรงกับวันศุกร์
ทัศนะของอุละมาอ์
หากวันอีดและวันศุกร์ตรงกันและบรรดามหาชนได้มาร่วมละหมาดวันอีดก็อนุญาตให้พ
วกเขาแยกย้ายกันไป และทิ้งการละหมาดวันศุกร์ได้ เพราะมีรายงานจากท่านอุษมาน (ร.ฎ.)
ว่าท่านได้กล่าวในคุฏบะฮฺของท่านว่า “โอ้ผองชน แน่แท้ สองอีดได้รวมกันในวันของพวกท่าน
ผู้ใดจากชาวอัล - อาลียะฮฺประสงค์จะละหมาดวันศุกร์พร้อมกับเรา เขาผู้นั้นก็จงละหมาด
และผู้ใดประสงค์จะแยกย้ายไป ก็ให้ผู้นั้นแยกย้ายไป” ไม่มีผู้ใดคัดค้านคาพูดของท่านอุษมาน
(ร.ฎ.)
อิหม่ามอันนะวาวียฺ อธิบายว่า : อะษัรที่รายงานจากท่านอุษมาน (ร.ฎ.) นี้
อั ลบุ ค อ รี ยฺได้ ราย งาน เอ า ไว้ ใ น เศา ะฮี หฺ ข อ งเข า ค าว่า อั ล – อ าลิ ย ะ ฮฺ
หมายถึงตาบลหนึ่งที่นครมะดีนะฮฺจากทางทิศตะวันออก และคาว่า “มหาชน” (‫اد‬‫و‬‫الس‬ ‫)اهل‬
ห ม า ย ถึ ง ช า ว ต า บ ล
ซึ่งตรงนี้หมายถึงชาวตาบลหรือชุมชนที่เสียงอะซานไปถึงพวกเขาก็จาเป็นที่พวกเขาต้องมาร่วม
ละหมาดวันศุกร์ในเมืองในวันอื่นจากวันอีด
ดังนั้น ตามมัซฮับ อัช-ชาฟี อียฺ จึงถือว่าการละหมาดวันศุกร์จาเป็นเหนือชาวเมือง
และการละหมาดวันศุกร์นั้ นตกไป (ไม่จาเป็น) จากบรรดาชาวชุมชนตามหมู่บ้าน
(ที่ไกลออกไปจากตัวเมืองที่เป็นที่ตั้งของมัสญิด)ซึ่งตามนี้ ท่านอุษมาน(ร.ฎ.) ท่านอุมัร อิบนุ
อับดิลอะซีซ และปวงปราชญ์ได้กล่าวเอาไว้
ส่วนท่านอะฏออฺ อิบนุ อบีเราะบาหฺ กล่าวว่า : เมื่อพวกเขาได้ละหมาดอีดแล้ว
การละหมาดวันศุกร์ในวันนี้ ก็ไม่จาเป็น และละหมาดซุฮฺริด้วย ตลอดจนอื่นจากทั้งสอง
(วันศุกร์- ซุฮฺริ) ยกเว้นละหมาดอัศริไม่ว่าผู้นั้นจะเป็นชาวเมืองหรือชาวชุมชนก็ตาม อิบนุ อัล
- มุนซิรกล่าวว่า เราได้รายงานไว้ในทานองนี้ จากท่านอะลี อิบนุ อบีฏอลิบ (ร.ฎ.)
และอั บ ดุ ลลอ ฮฺ อิ บ นุ อั ซซุ บั ยรฺ (ร .ฎ .) ท่ าน อิห ม่ าม อะหฺ ห มั ด (ร.ฮ .)
กล่าวว่าการละหมาดวันศุกร์จะตกไปจากชาวชุมชนและชาวเมืองแต่จาเป็นต้องละหมาดซุฮฺริ
อิ ห ม่ า ม อ บู ห ะ นี ฟ ะ ฮฺ ( ร . ฮ . ) ก ล่ า ว ว่ า :
การละหมาดวันศุกร์จะไม่ตกไปไม่ว่าจะเป็นชาวเมืองหรือชาวชุมชน (กิตาบ อัล มัจญมูอฺ
ชัรหุลมุฮัซซับ ; อันนะวาวียฺ เล่มที่ 4 หน้า 358-359 )

6. จึ ง พ อ ส รุ ป ไ ด้ ว่ า
เมื่อวันอีดไปตรงกับวันศุกร์ก็มีข้ออนุโลมสาหรับผู้ที่ละหมาดอีดในเช้าวันศุกร์นั้นไม่ต้องละหมา
ดวัน ศุก ร์อีก แ ต่ถ้ าผู้ นั้ น จะละหม าดวัน ศุก ร์อีก ก็ไม่ มี ข้ อห้ ามแ ต่อ ย่างใด
โ ด ย เ ฉ พ า ะ ผู้ ที่ อ ยู่ ใ ก ล้ มั ส ญิ ด ที่ ท า ล ะ ห ม า ด วั น ศุ ก ร์
ตลอดจนผู้เป็นอิหม่ามหรือคอเต็บก็ควรจะต้องทาละหมาดวันศุกร์ตามปกติ
เ รื่ อ ง นี้ เ ป็ น ข้ อ อ นุ โ ล ม ที่ ศ า ส น า เ ปิ ด ช่ อ ง เ อ า ไ ว้
ไม่ ค ว ร น าเอ า ม า เป็ น ป ร ะ เด็ น ใ น ก าร ส ร้ างค ว า ม ขั ด แ ย้ งร ะ ห ว่ างกั น
เฉพาะอย่างยิ่งในปัจจุบันการเดินทางไปละหมาดวันศุกร์ที่มีมัสญิดเป็ นสิ่งที่สะดวก
ไม่ได้ลาบากเหมือนแต่ก่อน
ดังนั้นผู้ที่จะมาละหมาดวันศุกร์อีกครั้งในวันอีดภายหลังการละหมาดอีดในตอนเช้าแล้ว
ก็สาม ารถกระท าได้ เพ ราะมี หลักฐานแ ละทั ศน ะขอ งนั ก วิชาการสนั บ สนุ น
และผู้ที่ละหมาดอีดแล้วขัดข้องไม่สะดวกมาละหมาดวันศุกร์อีกก็มีข้ออนุโลมว่าไม่ต้องละหมาด
วั น ศุ ก ร์ ไ ด้
เพราะมีหลักฐานและทัศนะของนักวิชาการสนับสนุนจึงควรปล่อยให้เรื่องนี้เป็นไปตามความสะ
ดวกและความประสงค์ของแต่ละบุคคล ไม่สมควรนามาตั้งแง่และโต้เถียงกันแต่อย่างใดเลย
สรุป
บรรดาอุละมาอฺ –เราะฮิมะฮุมุลลอฮฺ-
มีทัศนะที่แตกต่างกันเกี่ยวประเด็นปัญหาการละหมาดวันศุกร์ เมื่อวันอีดตรงกับวันศุกร์
ออกเป็น 4 ทัศนะดังนี้
1.
เป็นข้อผ่อนปรนไม่ต้องละหมาดวันศุกร์แต่ให้ละหมาดซุฮฺรีแทนสาหรับผู้ที่อยู่ห่างไกลจากสถา
นที่ละหมาดวันศุกร์2
นี้ คื อทั ศน ะของอิ มาม อัช-ชาฟิ อี ย์และรายงาน หนึ่ งจากอิ มามม าลิ ก
และยังเป็นทัศนะของบรรดานักฟิกฮฺส่วนใหญ่
2. วาญิบต้องละหมาดวันศุกร์สาหรับมุสลิมทุกคน
นี้คือทัศนะของอิมามอบูหะนีฟะฮฺ
2
ใ น ห นั ง สื อ ฟิ ก ฮฺ ใ ช้ ค า ว่ า " อ ะ ฮฺ ลุ ล บ ะ ว า ดี ย์ " แ ป ล ว่ า ช า ว ช น บ ท
เพราะในสมัยนบีจะไม่มีการละหมาดวันศุกร์นอกจากที่มัสญิดของท่าน ศ็อลลัลลอฮฺอะลัยฮิวะสัลลัม ฉะนั้นอะฮฺลุล
บะวาดีย์จึงถือว่าเป็นบุคคลที่อยู่ห่างไกลจากสถานที่ละหมาด

7. 3. ไม่ จ าเป็ น ต้ อ งละห ม าด วั น ศุ ก ร์สาห รั บ ผู้ ที่ ได้ ละห ม าด อี ด แ ล้ ว
แต่สาหรับอิหม่ามมัสญิดจาเป็นต้องทาละหมาดวันศุกร์เผื่อคนที่จะมาร่วมละหมาด
นี้ คื อ ทั ศ น ะ ข อ ง อิ ม า ม อ ะ หฺ มั ด
และเป็นทัศนะที่เลือกเฟ้ นโดยอิบนุตัยมิยะฮฺและอิบนุลก็อยยิม
4. ไม่ต้องละหมาดวันศุกร์และละหมาดซุฮฺรี
นี้คือทัศนะของอะฏออฺ
หลักฐานและวิเคราะห์หลักฐาน
หลักฐานของทัศนะที่หนึ่ง
ทัศนะที่เห็นว่าเป็นข้อผ่อนปรนไม่ต้องละหมาดวันศุกร์แต่ให้ละหมาดซุฮฺรีแทนสาหรับผู้
ที่อยู่ห่างไกลจากสถานที่ละหมาดวันศุกร์นั้น ได้อ้างหลักฐานดังนี้
1. จากท่านอบูอุบัยดฺคนใช้ของท่านอิบนุอัซฮัรฺได้กล่าวว่า: ฉันได้ละหมาด (อีด)
พร้อมกับท่านอุษมาน อิบนุ อัฟฟาน ซึ่งวันนั้นเป็นวันศุกร์ แล้วท่านได้ละหมาดก่อนคุฏบะฮฺ
หลังจากนั้นท่านก็ได้คุฏบะฮฺ และกล่าวว่า:
ْ‫ن‬ِ‫م‬ َ‫ة‬َ‫ع‬ُ‫م‬ُْ‫ْل‬‫ا‬ َ‫ر‬ِ‫ظ‬َ‫ت‬ْ‫ن‬َ‫ي‬ ْ‫ن‬َ‫أ‬ َّ‫ب‬َ‫ح‬َ‫أ‬ ْ‫ن‬َ‫م‬َ‫ف‬ ،ِ‫ان‬َ‫د‬‫ي‬ِ‫ع‬ ِ‫يه‬ِ‫ف‬ ْ‫م‬ُ‫ك‬َ‫ل‬ َ‫ع‬َ‫م‬َ‫ت‬ْ‫اج‬ ْ‫د‬َ‫ق‬ ٌ‫م‬ْ‫و‬َ‫ي‬ ‫ا‬َ‫ذ‬َ‫ه‬ َّ‫ن‬ِ‫إ‬ ُ‫َّاس‬‫الن‬ ‫ا‬َ‫ه‬ُّ‫ي‬َ‫أ‬ ‫ا‬َ‫ي‬
ْ‫ه‬َ‫أ‬.ُ‫َه‬‫ل‬ ُ‫ت‬ْ‫ن‬ِ‫ذ‬َ‫أ‬ ْ‫د‬َ‫ق‬َ‫ف‬ َ‫ع‬ِ‫ج‬ْ‫ر‬َ‫ي‬ ْ‫ن‬َ‫أ‬ َّ‫ب‬َ‫ح‬َ‫أ‬ ْ‫ن‬َ‫م‬َ‫و‬ ،ْ‫ر‬ِ‫ظ‬َ‫ت‬ْ‫ن‬َ‫ي‬ْ‫ل‬َ‫ف‬ ِ‫اِل‬َ‫و‬َ‫ْع‬‫ل‬‫ا‬ ِ‫ل‬
“โอ้ผู้คนทั้งหลายแท้จริงวันนี้ สองอีด (วันศุกร์กับวันอีดอัลอัฎหา) ได้มาบรรจบกัน
ดั งนั้ น ห า ก ผู้ ใด จ าก ช าว อ ะ ว า ลี ย์ รั ก ที่ จ ะ ร อ ละ ห ม า ด อี ด เข า ก็ จ งร อ
และผู้ใดที่ประสงค์จะกลับแท้จริงฉันอนุญาตให้เขา (กลับ)”3
วิเคราะห์หลักฐาน
3
หะดีษบันทึกโดยอัลบุคอรีย์ เลขที่5572, และอัลบัยฮะกีย์ เลขที่6517

8. อ ะ ษั รฺ บ ท นี้ เ ป็ น อ ะ ษั รฺ ที่ เ ศ า ะ หี้ หฺ
และข้อบ่งชี้ของอะษัรฺก็ชัดเจนว่าที่อนุญาตให้ไม่ต้องละหมาดวันศุกร์คือชาวอะวาลีย์
ซึ่งเป็ นเป็ นตาลบที่อยู่ทางทิศตะวันออกและตะวันออกเฉียงใต้ของสุสานบะกีอฺ
และอยู่ห่างไกลจากมัสญิดนบีพอสมควร
ฉ ะ นั้ น บุ ค ค ล ใ ด ที่ มี ส ภ า พ เ ห มื อ น กั บ ช า ว อ ะ ว า ลี ย์
คือบ้านเรือนอยู่ไกลจากสถานที่ละหมาดวันศุกร์ก็เป็นที่ผ่อนปรนที่จะไม่ต้องมาละหมาดวันศุก
ร์แต่ให้ละหมาดซุฮฺรีแทน
2. มีรายงานจากท่านอุมัรฺ อิบนุ อับดุลอะซีซ เราะฮิมะฮุลลอฮฺว่า ท่านได้กล่าวว่า:
ِ‫ان‬َ‫د‬ْ‫ي‬ِ‫ع‬ َ‫ع‬َ‫م‬َ‫ت‬ْ‫ج‬ِ‫ا‬ْ‫ن‬ِ‫م‬ َ‫س‬ِ‫ل‬َْ‫َي‬ ْ‫ن‬َ‫أ‬ َّ‫ب‬َ‫ح‬َ‫أ‬ ْ‫ن‬َ‫"م‬ : َ‫ال‬َ‫ق‬َ‫ف‬ ‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫هللا‬ ‫صلى‬ ِِِّ‫َّب‬‫الن‬ ِ‫د‬ْ‫ه‬َ‫ع‬ ‫ى‬َ‫ل‬َ‫ع‬
" ٍ‫ج‬َ‫ر‬َ‫ح‬ ِْ‫ْي‬َ‫غ‬ ْ ِ‫ِف‬ ْ‫س‬ِ‫ل‬ْ‫ج‬َ‫ي‬ْ‫ل‬َ‫ف‬ ِ‫ة‬َ‫ي‬ِ‫ال‬َ‫الع‬ ِ‫ل‬ْ‫ه‬َ‫أ‬
“สองวันอีดได้มาบรรจบกันได้สมัยของท่านนบี ศ็อลลัลลอฮฺอะลัยฮิวะสัลลัม
แล้วท่านก็กล่าวว่า: "ใครรักที่จะนั่ง (รอละหมาดอีด) จากชาวอาลิยะฮฺ ดังนั้นเขาก็จงนั่ง (รอ)
โดยไม่มีอุปสรรคอะไร”
วิเคราะห์หลักฐาน
หะดีษบทนี้บันทึกโดยอิมามอัช-ชาฟิอีย์ในหนังสือ"อัล-อุม" 1/398 และในหนังสือ
"อัล-มุสนัด" เลขที่: 343, อัล-บัยฮะกีย์ในหนังสือ "อัส-สุนัน" เลขที่: 6515, อัล-
ฟิรฺยาบีย์ในหนังสือ "อะหฺกาม อัล-อีดัยนฺ" เลขที่: 141
หะดีษบทนี้ เป็นหะดีษที่มุรสัล เพราะเป็นสายรายงานที่ขาดตอนระหว่างท่านอุมัรฺ อิบนุ
อั บ ดุ ล อ ะ ซี ซ กั บ ท่ า น น บี ศ็ อ ล ลั ล ล อ ฮฺ อ ะ ลั ย ฮิ ว ะ สั ล ลั ม
และในสายรายงานที่บันทึกโดยอิมามอัช-ชาฟิ อีย์มีนักรายงานที่ชื่ออิบรอฮีมอิบนุ มะหฺมูด
ซึ่งเป็ น ร ายงาน ที่ "มั ต รู ก "4
ฉ ะนั้ น สายร ายงาน ที่ บั น ทึ ก โด ยอิ ม าม อั ช -
ชาฟิอีย์จึงเป็นสายรายงานที่อ่อนมาก
แ ต่ ส า ย ร า ย ง า น ที่ บั น ทึ ก โ ด ย อั ล -
ฟิรฺยาบีย์เป็นสายรายงานที่ถูกต้องและไม่มีนักรายงานคนใดที่ถูกติเตียนในเรื่องความน่าเชื่อถือ
4
ตักรีบ อัต-ตะฮฺซีบ,1/93

9. กล่าวคือท่านได้รายงานจากอับดุลอะอฺลา อิบนุ หัมมาด จากวุฮัยบฺ อิบนุ คอลิด จากอิบรอฮีม
อิบนุ อุกบะฮฺ จากท่านอุมัรฺ อิบนุ อับดุลอะซีซ
สรุปคือ อะษัรฺบทนี้เป็นอะษัรฺที่มุรสัล แต่มีสายรายงานถูกต้องถึงท่านอุมัรฺ อิบนุ อับดุล
อะซีซ
หลักฐานของทัศนะที่สอง
ทั ศ น ะ ที่ ว่ าว าญิ บ ต้ อ งล ะ ห ม า ด วั น ศุ ก ร์ ส า ห รั บ มุ ส ลิ ม ทุ ก ค น
ได้อ้างหลักฐานจากคาตรัสของอัลลอฮฺ สุบหาะฮุวะตะอาลา :
َِّ‫اّلل‬ ِ‫ر‬ْ‫ك‬ِ‫ذ‬ َ‫َل‬ِ‫إ‬ ‫ا‬ْ‫و‬َ‫ع‬ْ‫اس‬َ‫ف‬ ِ‫ة‬َ‫ع‬ُ‫م‬ُْ‫ْل‬‫ا‬ ِ‫م‬ْ‫و‬َ‫ي‬ ْ‫ن‬ِ‫م‬ ِ‫ة‬ َ‫َل‬َّ‫لص‬ِ‫ل‬ َ‫ي‬ِ‫ود‬ُ‫ن‬ ‫ا‬َ‫ذ‬ِ‫إ‬ ‫وا‬ُ‫ن‬َ‫آم‬ َ‫ين‬ِ‫ذ‬َّ‫ل‬‫ا‬ ‫ا‬َ‫ه‬ُّ‫ي‬َ‫أ‬ ‫ا‬َ‫ي‬
“ โ อ้ บ ร ร ด า ผู้ ศ รั ท ธ า เอ๋ ย เมื่ อ มี เสี ย งร้ อ ง เรี ย ก ( อ ะ ซ า น )
เพื่อทาอะซานในวันศุกร์ก็จงรีบเร่งไปสู่การราลึกถึงอัลลอฮฺ.” [อัล-ญุมุอะฮฺ: 9]
ข้อบ่งชี้ของหลักฐาน
อัลลอฮฺ สุบหาะฮุวะตะอาลา ได้กาหนดละหมาดวันศุกร์เหนือมุสลิมทุกคน
โดยไม่ ได้ ยกเว้น วันอีด ฉะนั้ นเมื่ อวันอีด ตรงกับวันศุกร์ ก็จาเป็ น (วาญิบ )
ที่จะต้องละหมาดวันศุกร์

10. วิเคราะห์หลักฐาน
มีหลักฐานที่ถูกต้องจากท่านอุษมาน อิบนุ อัฟฟาน ว่าท่านอนุญาตให้ชาวอะวาลีย์
ไม่ต้องออกมาละหมาดวันศุกร์
หลักฐานของทัศนะที่สาม
ทัศนะที่ว่าไม่ จาเป็ นต้องละหมาดวันศุกร์สาหรับผู้ที่ได้ ละหมาดอีดแล้ ว
ได้อ้างอิงหลักฐานดังนี้
1. จ าก ท่ า น อ บู ฮุ ร็อ ย เร าะ ฮฺ เร าะ ฎิ ยั ลล อ ฮฺ อั น ฮุ จ า ก ท่ าน น บี
ศ็อลลัลลอฮฺอะลัยฮิวะสัลลัม ได้กล่าวว่า:
َ‫ع‬ُ‫م‬ُ‫اْل‬ َ‫ن‬ِ‫م‬ ُ‫ه‬َ‫أ‬َ‫ز‬ْ‫ج‬َ‫أ‬ َ‫اء‬َ‫ش‬ ْ‫ن‬َ‫م‬َ‫ف‬ ِ‫ان‬َ‫د‬ْ‫ي‬ِ‫ع‬ ‫ا‬َ‫ذ‬َ‫ه‬ ْ‫م‬ُ‫ك‬ِ‫م‬ْ‫و‬َ‫ي‬ ْ ِ‫ِف‬ َ‫ع‬َ‫م‬َ‫ت‬ْ‫اج‬ ْ‫د‬َ‫ق‬َ‫ن‬ْ‫و‬ُ‫ع‬ِّ
ِ‫م‬َُُ ‫ا‬َّ‫ن‬ِ‫إ‬َ‫و‬ ِ‫ة‬
“แท้จริงสองวันอีดได้มาบรรจบกันในวันนี้ (วันศุกร์) ดังนั้นหากผู้ใดประสงค์
( ไ ม่ ล ะ ห ม า ด วั น ศุ ก ร์ ) มั น ( ล ะ ห ม า ด อี ด )
ก็ เ ป็ น ที่ ท ด แ ท น แ ล้ ว ส า ห รั บ เ ข า ใ น ก า ร ล ะ ห ม า ด วั น ศุ ก ร์
และแท้จริงพวกเราจะละหมาดวันศุกร์กัน”

11. ข้อบ่งชี้ของหะดีษ
หะดีษบทนี้บ่งชี้อย่างชัดเจนว่าการละหมาดอีดสามารถทดแทนการละหมาดวันศุกร์
ฉะนั้นจึงไม่จาเป็นที่จะต้องละหมาดวันศุกร์ แต่ถ้าผู้ใดประสงค์จะละหมาดก็ถือว่าอนุญาต
วิเคราะห์หลักฐาน
หะดีษบทนี้ บันทึกโดยอบูดาวูด ในหนังสือ "อัส-สุนัน" เลขที่: 1073, อัล-ญารูด
ในหนังสือ "อัล-มุนตะกอ" เลขที่: 302, อัล-หากิม ในหนังสือ "อัล-มุสตัดร็อก" เลขที่:
1064, และอัล-บัยฮะกีย์ ในหนังสือ "อัส-สุนัน" เลขที่: 6082
ซึ่งที่ถูกต้องแล้วหะดีษบทนี้ เป็นหะดีษมุรฺสัลดั่งที่ท่านอัดดาเราะกุฏนีย์5 และอิมาม
อะหฺมั ด6 ได้ กล่าวไว้7 ก ล่าวคือ เป็ น การรายงาน จาก อบู ศอลิหฺ จากท่ าน น บี
ศ็อลลัลลอฮฺอะลัยฮิวะสัลลัม โดยไม่ได้ระบุเศาะหาบะฮฺ ดั่งการบันทึกของอับดุรฺร็อซซาก
ในหนังสือ "อัล-มุศ็อนนัฟ" เลขที่: 5729, อัล-บัยฮะกีย์ ในหนังสือ"อัส-สุนัน" เลขที่: 6514
แ ล ะ ห า ก ว่ า ห ะ ดี ษ บ ท นี้ เ ป็ น ห ะ ดี ษ มั รฺ ฟู อฺ แ ล้ ว
ก็ไม่สามารถนามาเป็นหลักฐานสนับสนุนทัศนะนี้ ได้ เพราะช่วงท้ายของหะดีษท่านนบี
ศ็อลลัลลอฮฺอะลัยฮิวะสัลลัม ได้กล่าวว่า:
َ‫ن‬ْ‫و‬ُ‫ع‬ِّ
ِ‫م‬َُُ ‫ا‬َّ‫ن‬ِ‫إ‬َ‫و‬
"และแท้จริงพวกเราจะละหมาดวันศุกร์กัน"
ซึ่งบ่งชี้ให้เห็นว่า การอนุญาตให้ไม่ต้องละหมาดวันศุกร์นั้นเฉพาะบุคคลบางกลุ่ม
แต่ว่าท่านนบีเองและบรรดาเศาะหาบะฮฺบางส่วนจะรวมตัวกันละหมาดวันศุกร์
ฉะนั้นจึงสามารถชี้แจงประโยคของหะดีษบทนี้ได้ดังนี้
5
อัดดาเราะกุฏนียฺ, อัลอิลัล อัลวาริดะฮฺ ฟี อัลอะหาดีษ อันนะบะวียะฮฺ, ดาร อัฏฏ็อยยิบะฮฺ, ริยาด, 1985. เล่ม
10, หน้า 217.
6
อิบนุลเญาซียฺ, อัลอิลัล อัลมุตะนาฮิยะฮฺฯ, อิดาเราะฮฺ อัลอุลูม อัลอะษะรียะฮฺ, ฟัยซอล อาบาด, 1981. เล่ม 1,
หน้า 473.
7
ดู อัต-ตัลคีศ อัล-หะบีรฺ2/88

12. "ดังนั้ น หากผู้ ใดป ระสงค์ (ไม่ ละหม าด วัน ศุก ร์) มั น (ละห มาดอีด )
ก็ เ ป็ น ที่ ท ด แ ท น แ ล้ ว ส า ห รั บ เข า ใ น ก า ร ล ะ ห ม า ด วั น ศุ ก ร์ "
ห ม ายถึ งช าว อ ะวาลีย์ ห รือ ช าว ชน บ ท ที่ บ้ าน เรือ น อ ยู่ ไกลจ าก มั สญิ ด น บี
ศ็อลลัลลอฮฺอะลัยฮิวะสัลลัม
"แ ล ะ แ ท้ จ ริ ง พ ว ก เ ร า จ ะ ล ะ ห ม า ด วั น ศุ ก ร์ กั น "
หมายถึงตัวท่านนบีเองและบรรดาเศาะหาบะฮฺที่มีบ้านอยู่ใกล้กับมัสญิดนบี
2. ท่านมุอาวิยะฮฺ อิบนุ อบีสุฟยาน ได้ถามท่านซัยดฺ อิบนุ อัล-อัรฺก็อม ว่า
ท่านเคยอยู่พร้อมกับท่านนบี ศ็อลลัลลอฮฺอะลัยฮิวะสัลลัม ในขณะที่สองวันอีด
(วันอีดและวันศุกร์) ได้รวมกันไหม? ท่านซัยดฺตอบว่า เคย แล้วท่านมุอาวิยะฮฺก็ถามต่ออีกว่า
แล้วท่านนบี ศ็อลลัลลอฮฺอะลัยฮิวะสัลลัม ปฏิบัติเช่นไร? ท่านซัยดฺตอบว่า:
َّ‫خ‬َ‫ر‬ َُّ‫ُث‬ َ‫د‬ْ‫ي‬ِ‫الع‬ ‫ى‬َّ‫ل‬َ‫ص‬ِِّ‫ل‬َ‫ص‬ُ‫ْي‬‫ل‬َ‫ف‬ َ‫ي‬ِِّ‫ل‬َ‫ص‬ُ‫ي‬ ْ‫ن‬َ‫أ‬ َ‫اء‬َ‫ش‬ ْ‫ن‬َ‫م‬ :َ‫ال‬َ‫ق‬َ‫ف‬ ِ‫ة‬َ‫ع‬ُ‫م‬ُ‫اْل‬ ِْ‫ِف‬ َ‫ص‬.
“ท่านได้ละหมาดอีด หลังจากนั้นท่านก็ได้ผ่อนปรนในการละหมาดวันศุกร์
และท่านก็ได้กล่าวว่า ผู้ใดประสงค์จะละหมาดก็จงละหมาด”
ข้อบ่งชี้ของหะดีษ
ห ะ ดี ษ บ ท นี้ บ่ ง ชี้ ว่ า ท่ า น น บี ศ็ อ ล ลั ล ล อ ฮฺ อ ะ ลั ย ฮิ ว ะ สั ล ลั ม
ได้ผ่อนปรนการละหมาดวันศุกร์เมื่อตรงกับวันอีด ใครประสงค์จะละหมาดก็ละหมาด
และใครที่ไม่ประสงค์จะหมาดก็เป็นที่อนุญาต
วิเคราะห์หลักฐาน
หะดีษบทนี้ บันทึกโดยอบูดาวูด ในหนังสือ "อัส-สุนัน" เลขที่: 1072, อิบนุคุซัยมะฮฺ
ในหนังสือ “อัศ-เศาะหี้ หฺ” เลขที่: 1464, อัล-หากิม ในหนังสือ "อัล-มุสตัดร็อก" เลขที่:
1014, อัด-ดาริมีย์ ในหนังสือ "อัส-สุนัน" เลขที่: 1665, อัล-บัยฮะกีย์ ในหนังสือ "อัส-
สุนัน" เลขที่: 547
หะดีษบทน้เป็นหะดีษที่เฎาะอีฟไม่สามารถนามาเป็นหลักฐานได้ เพราะ

13. 1. ใน สายรายงาน ที่ นั ก ห ะดีษ คน ห นึ่ งชื่อ อิย าส อิ บ นุ อ บี ร็อม ละฮฺ
ซึ่ งนั ก ห ะ ดี ษ ห ล า ย ท่ า น ที่ ร ะ บุ ว่ า เข า เป็ น บุ ค ค ล ที่ ไ ม่ เป็ น ที่ รู้ จั ก
(มัจญ์ฮูล) ฉะนั้นจึงมีนักหะดีษบางท่านหุก่มว่าหะดีษบทนี้เป็นหะดีษที่เฎาะอีฟ
ท่ า น อิ บ นุ อั ล -มุ น ซิ รฺ ก ล่ า ว ว่ า : " ห ะ ดี ษ นี้ ไ ม่ ถู ก ต้ อ ง
เพราะอิยาสเป็นนักรายงานที่ไม่เป็นที่รู้จัก"
2. มีนักรายงานชื่อ "อับดุรฺเราะหฺมาน"
ท่านอิมามอะหฺมั ดกล่าวว่า: "บรรดาหะดีษของอับดุรฺเราะหฺมานนั้ นมุงกัรฺ
แ ละ ไม่ มี ห ะ ดี ษ ที่ เข าราย งาน เกี่ ยว กั บ สอ งละห ม าด วัน อี ด จ าก ท่ าน น บี
ศ็อลลัลลอฮฺอะลัยฮิวะสัลลัม ที่ถูกต้อง"
3. จากท่านอิบนุอุมัรฺเราะฎิยัลลอฮฺอันฮุมา ได้เล่าว่า:
ِ‫هللا‬ ِ‫ل‬ْ‫و‬ُ‫س‬َ‫ر‬ ِ‫د‬ْ‫ه‬َ‫ع‬ ‫ى‬َ‫ل‬َ‫ع‬ ِ‫ان‬َ‫د‬ْ‫ي‬ِ‫ع‬ َ‫ع‬َ‫م‬َ‫ت‬ْ‫ج‬ِ‫ا‬‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫هللا‬ ‫صلى‬ْ‫ن‬َ‫م‬ : َ‫ال‬َ‫ق‬ َُّ‫ُث‬ ِ‫َّاس‬‫الن‬ِ‫ب‬ ‫ى‬َّ‫ل‬َ‫ص‬َ‫ف‬
ْ‫ف‬َّ‫ل‬َ‫خ‬َ‫ت‬َ‫ي‬ْ‫ل‬َ‫ف‬ َ‫ف‬َّ‫ل‬َ‫خ‬َ‫ت‬َ‫ي‬ ْ‫ن‬َ‫أ‬ َ‫اء‬َ‫ش‬ ْ‫ن‬ْ‫م‬َ‫و‬ ‫ا‬َِ‫ِْت‬‫أ‬َ‫ي‬ْ‫ل‬َ‫ف‬ َ‫ة‬َ‫ع‬ْ‫م‬ُ‫اْل‬ َ ِ‫ِْت‬‫أ‬َ‫ي‬ ْ‫ن‬َ‫أ‬ َ‫اء‬َ‫ش‬.
สองวันอีดได้มาบรรจบกันในสมัยของท่านนบี ศ็อลลัลลอฮฺอะลัยฮิวะสัลลัม
แล้ วท่ าน ก็ได้ ละห ม าด (อีด ) พ ร้อ ม กับ ผู้ คน ห ลังจาก นั้ น ท่ าน ก็กล่าวว่า
ใครที่ประสงค์จะมาละหมาดวันศุกร์ ดังนั้นเขาก็จงมาละหมาด และหากใครประสงค์จะละทิ้ง
ดังนั้นเขาก็จงละทิ้ง
ข้อบ่งชี้ของหะดีษ
ห ะ ดี ษ บ ท นี้ บ่ ง ชี้ ว่ า ท่ า น น บี ศ็ อ ล ลั ล ล อ ฮฺ อ ะ ลั ย ฮิ ว ะ สั ล ลั ม
ได้ ผ่ อ น ป ร น ก าร ละ ห ม าด วั น ศุ ก ร์ สา ห รั บ ผู้ ที่ ม าร่ วม ละ ห ม าด วั น อี ด
ดังนั้นหากใครไม่ประสงค์จะมาร่วมละหมาดวันศุกร์อีกก็ถือว่าอนุญาต
วิเคราะห์หลักฐาน
หะดีษนี้ บันทึกโดยอิบนุมาญะฮฺ ในหนังสือ"อัส-สุนัน" เลขที่: 1373, อิบนุลเญาซีย์
ในหนังสือ "อัล-อิลัล อัล-มุตะนาฮิยะฮฺ" เลขที่: 806, อิบนุอะดิยฺ ในหนังสือ "อัล-กามิล"
6/455
หะดีษบทนี้ เป็นหะดีษที่เฎาะอีฟ เนื่องจากในสายรายงานที่นักรายงาน 2 คนที่เฎาะอีฟ
นั่นคือญุบาเราะฮฺ อิบนุ อัล-มุฆ็อลลิส และมินดัล อิบนุ อะลีย์

14. ท่านอิบนุลเญาซีย์กล่าวว่า: "หะดีษนี้ ไม่ถูกต้อง มินดัล อิบนุ อะลีย์ เฎาะอีฟมาก
ส่วนญุบาเราะฮฺ เขานั้ นไม่มี อะไรเลย ท่านยะหฺยากล่าวว่า เขาเป็ นคนจอมโกหก
และท่านอิบนุนุมัยรฺกล่าวว่า ได้ได้กุหะดีษ"8
หลักฐานของทัศนะที่สี่
8
อัล-อิลัล อัล-มุตะนาฮิยะฮฺ เลขที่: 806

15. ผู้ที่มีทัศนะว่าไม่ต้องละหมาดวันศุกร์และละหมาดซุฮฺรีเพราะการละหมาดอีดถือว่าเป็น
ที่เพียงพอแล้ว ได้อ้างหลักฐานจากการปฏิบัติของอิบนุอัซ-ซุบัยรฺ9
9
ละหมาดอีดโดยไม่ต้องละหมาดวันศุกร์และไม่ต้องละหมาดบ่ายกระทาได้หรือ เพราะละหมาดอีดเป็นซุนนะห์
ส่วนละหมาดวันศุกร์กับละหมาดบ่ายเป็นฟัรดู จะแทนกันได้หรือ
นี่คือการตั้งข้อสังเกตโดยที่ยังไม่รู้หลักฐาน เป็ นการดีที่เราจะระวังรักษาฟัรดูของเราให้ ครบถ้วน
แต่เรื่องใดก็ตามที่มี ตัวบทหลักฐานและมีแนวการปฏิบัติจากศอฮาบะห์ เราก็ต้องรับฟังด้วยเช่นกัน
َ‫ال‬َ‫ق‬ٌ‫اء‬َ‫ط‬َ‫ع‬َ‫ع‬َ‫م‬َ‫ت‬ْ‫ج‬ِ‫ا‬ُ‫م‬ْ‫و‬َ‫ي‬ٍ‫ة‬َ‫ع‬ُْ‫ُج‬ُ‫م‬ْ‫و‬َ‫ي‬َ‫و‬ٍ‫ر‬ْ‫ط‬ِ‫ف‬َ‫لى‬َ‫ع‬ِ‫د‬ْ‫ه‬َ‫ع‬ِ‫ن‬ْ‫اب‬ِْ‫ْي‬َ‫ب‬ُ‫الز‬َ‫ال‬َ‫ق‬َ‫ف‬ِ‫ان‬َ‫د‬ْ‫ي‬ِ‫ع‬‫ا‬َ‫ع‬َ‫م‬َ‫ت‬ْ‫ج‬ِ‫ا‬ِ‫ف‬ٍ‫م‬ْ‫و‬َ‫ي‬ٍ‫د‬ ِ‫اح‬َ‫و‬‫ا‬َ‫م‬ُ‫ه‬َ‫ع‬َ‫م‬َ‫ج‬َ‫ف‬‫ا‬ً‫ع‬ْ‫ي‬َِ‫ُج‬
‫ا‬َُ‫ُه‬َّ‫َل‬َ‫ص‬َ‫ف‬ِْ‫ي‬َ‫ت‬َ‫ع‬ْ‫ك‬َ‫ر‬ً‫ة‬َ‫ر‬ْ‫ك‬ُ‫ب‬َْ‫ل‬ْ‫د‬ِ‫ز‬َ‫ي‬‫ا‬َ‫م‬ِ‫ه‬ْ‫لي‬َ‫ع‬َّ‫ّت‬َ‫ح‬‫ى‬َّ‫ل‬َ‫ص‬َ‫ر‬ْ‫ص‬َ‫الع‬
อะฏออ์รายงานว่า “วันศุกร์กับวันอีดฟิ ตริตรงกันในสมัยของท่านอิบนุซุบัยร์ ท่านกล่าวว่า
สองอีดมาบรรจบในวันเดียวกัน ฉะนั้นจึงได้รวมทั้งสองไว้ด้วยกัน โดยละหมาดอีดและละหมาดวันศุกร์ด้วยกัน 2
รอกอะห์ ในเช้าตรู่ จากนั้นก็ไม่ได้ละหมาดอื่นใดอีกจนกระทั่งละหมาดอัศร์” บันทึกโดยอบูดาวู๊ด ฮะดีษที่ 906
ْ‫ن‬َ‫ع‬ِ‫اء‬َ‫ط‬َ‫ع‬ِ‫ن‬ْ‫ب‬ِ‫ب‬َ‫أ‬ٍ‫اح‬َ‫ب‬َ‫ر‬َ‫ال‬َ‫ق‬َ‫لى‬َ‫ص‬‫ا‬َ‫ن‬ِ‫ب‬ُ‫ن‬ْ‫ب‬ِ‫ا‬ِْ‫ْي‬َ‫ب‬ُ‫الز‬ِ‫ف‬ِ‫م‬ْ‫و‬َ‫ي‬ٍ‫د‬ْ‫ي‬ِ‫ع‬ِ‫ف‬‫م‬ ْ‫و‬َ‫ي‬ٍ‫ة‬َ‫ع‬ُُ‫ُج‬َ‫ل‬َّ‫و‬َ‫أ‬ِ‫ر‬‫ا‬َ‫ه‬َ‫الن‬َُّ‫ُث‬‫ا‬َ‫ن‬ْ‫ح‬ُ‫ر‬َ‫َل‬ِ‫ا‬ِ‫ة‬َ‫ع‬ُ‫م‬ُ‫اْل‬ْ‫م‬َ‫ل‬َ‫ف‬ْ‫ج‬ُ‫ر‬َْ‫َي‬
‫ا‬َ‫ن‬ْ‫َي‬‫ل‬ِ‫ا‬‫ا‬َ‫ن‬ْ‫ي‬َ‫ل‬َ‫ص‬َ‫ف‬‫ا‬ً‫ن‬‫ا‬َ‫د‬ْ‫ح‬ُ‫و‬َ‫ن‬َ‫ا‬‫ك‬َ‫و‬ُ‫ن‬ْ‫اب‬ٍ‫اس‬َّ‫ب‬َ‫ع‬ِ‫ف‬ِ‫ائ‬َ‫ط‬‫ال‬ِ‫ب‬‫ا‬َّ‫م‬َ‫ل‬َ‫ف‬َ‫م‬ِ‫د‬َ‫ق‬‫ا‬َ‫ن‬ْ‫ر‬َ‫ك‬َ‫ذ‬َ‫ك‬ِ‫ل‬َ‫ذ‬ُ‫َه‬‫ل‬َ‫ال‬َ‫ق‬َ‫ف‬َ‫اب‬َ‫ص‬َ‫أ‬َ‫ة‬َّ‫ن‬ُ‫الس‬
รายงานจากอะฏออ์ อิบนิอบีรอบาฮ์ว่า “ท่านอิบนุซุบัยร์ได้นาเราละหมาดอีดซึ่งตรงกับวันศุกร์ในตอนเช้า
และเมื่ อเราได้ไปละหมาดวันศุกร์ ท่านก็ไม่ได้ออกมานาเราละหมาด พวกเราจึงต่างคนต่างละหมาด
ขณะนั้นท่านอิบนุอับบาสอยู่ที่เมืองฏออิฟ เมื่อท่านกลับมาเราจึงเล่าเรื่องที่เกิดขึ้ นให้ฟัง ท่านกล่าวว่า
ถูกต้องตรงตามซุนนะห์แล้ว” บันทึกโดยอบูดาวู๊ด ฮะดีษที่ 905
ฮะดีษทั้งสองบทข้างต้นนี้อยู่ในฐานะศอเฮียะห์ เป็นเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในยุคของท่านอับดุลลอฮ์ อิบนุซุบัยร์
และท่านอับดุลลอฮ์ อิบนุอับบาส ทั้งสองท่านนี้เป็นศอฮาบะห์ของท่านรอซูล
บางท่านกล่าวว่า น้าหนักของหลักฐานนี้เบามากเป็นแค่ฮะดีษเมากูฟ คือเป็นการกระทาของศอฮาบะห์เท่านั้น
มิใช่ฮะดีษมัรฟัวอ์ หมายถึงฮะดีษที่อ้างถึงคาพูด,การกระทา,และการยอมรับของท่านนบี
ขอทาความเข้ าใจ ว่านี่ เป็ นคาพู ดที่ ไม่ ถูก ต้ อง เพราะถ้ าพิ จารณ าในตอ นท้ายข องฮ ะดี ษ
เราจะพบคาพูดของอิบนุอับบาสที่อ้างถึงท่านนบีด้วย โดยท่านกล่าวว่า ถูกต้องตรงตามซุนนะห์ อย่างนี้เขาเรียกว่า
อะลาฮุกมิ้ลมัรฟัวอ์ คือ ฮะดีษที่มีฐานะเดียวกับฮะดีษมัรฟัวอ์ หมายถึงอ้างถึงท่านนบีด้วยเช่นกัน
ประการต่อมาก็คือ ข้อสงสัยที่บอกว่า ละหมาดอีดเป็นซุนนะห์ ส่วนละหมาดวันศุกร์และละหมาดบ่ายเป็นฟัรดู
จะแทนกันได้หรือ หลักฐานที่บอกว่าได้ แสดงไว้แล้วข้างต้นแล้ว ส่วนการที่เข้าใจว่าละหมาดอีดเป็ นซุนนะห์นั้น
อันนี้ เป็ นความเข้ าใจในทัศนะของมัซฮับชาฟิ อี ส่วนในมัซฮับอื่ นๆ เขาเข้าใจว่าละหมาดอี ดเป็ นฟัรดูด้วย

16. ท่านอะฏออ์ได้เล่าว่าวันศุกร์กับวันอีดฟิ ฏรฺได้มาบรรจบกันในสมัยของท่านอิบนุอัซ-
ซุบัยรฺ แล้วเขาก็ได้กล่าวว่า:
َ‫ا‬‫م‬ِ‫ه‬ْ‫ي‬َ‫ل‬َ‫ع‬ ْ‫د‬ِ‫ز‬َ‫ي‬َْ‫ل‬ ً‫ة‬َ‫ْر‬‫ك‬ُ‫ب‬ ِْ‫ي‬َ‫ت‬َ‫ع‬ْ‫ك‬َ‫ر‬ ‫ا‬َُ‫ُه‬ َّ‫َل‬َ‫ص‬َ‫ف‬ ً‫ا‬‫ع‬ْ‫ي‬َِ‫ُج‬ ‫ا‬َ‫م‬ُ‫ه‬َ‫ع‬َ‫م‬َ‫ج‬َ‫ف‬ ٍ‫د‬ِ‫اح‬َ‫و‬ ٍ‫م‬ْ‫و‬َ‫ي‬ ِْ‫ِف‬ ‫ا‬َ‫ع‬َ‫م‬َ‫ت‬ْ‫اج‬ ِ‫ان‬َ‫د‬ْ‫ي‬ِ‫ع‬‫ى‬َّ‫ل‬َ‫ص‬ َّ‫ّت‬َ‫ح‬
َ‫ر‬ْ‫ص‬َ‫الع‬
“สองวัน อีดได้ มาบรรจบกันในวันเดียวกัน แล้ วเขา (อิบ นุ อัซซุบัยรฺ)
ก็ไ ด้ ร ว ม ละ ห ม า ด ทั้ งส อ งด้ ว ย ก า ร ละ ห ม าด ส อ งร็อ ก อั ต ใน ต อ น เช้ า
และท่านไม่ได้เพิ่มเกินสองร็อกอัตนั้นจนกระทั่งละหมาดอัศรี”
วิเคราะห์หลักฐาน
อะษัรฺนี้ บันทึกโดยอบูดาวูด ในหนังสือ "อัส-สุนัน" เลขที่: 1072, อับดุรฺร็อซซาก
ในหนังสือ "อัล-มุศ็อนนัฟ" เลขที่: 5725, และอิบนุอัล-มุนซิรฺ ในหนังสือ "อัล-เอาสัฏ"
เลขที่: 2142
ถึ งแ ม้ อ ะ ษั รฺ บ ท นี้ จ ะ เป็ น อ ะ ษั รฺ ที่ ถู ก ต้ อ งจ าก ท่ าน อิ บ นุ ซุ บั ย รฺ
แ ต่ ว่ามั น ค้ าน กั บ ก ารป ฏิ บั ติ ขอ งท่ าน น บี ศ็อ ลลัลลอ ฮฺ อ ะลัย ฮิ วะ สัลลั ม
ดังที่นี้หะดีษที่เศาะหี้หฺจากท่านอัน-นุอฺมาน อิบนุ บะชีรฺ ได้เล่าว่า:
ِ‫هللا‬ ُ‫ل‬ْ‫و‬ُ‫س‬َ‫ر‬ َ‫ن‬‫ا‬َ‫ك‬‫وسلم‬ ‫عليه‬ ‫هللا‬ ‫صلى‬َ‫و‬ )‫ى‬َ‫ل‬ْ‫ع‬َ‫أل‬‫ا‬ َ‫ك‬ِِّ‫ب‬َ‫ر‬ َ‫م‬ْ‫اس‬ ِ‫ح‬ِِّ‫ب‬َ‫(س‬ ِ‫ب‬ ِ‫ة‬َ‫ع‬ْ‫م‬ُ‫اْل‬ ِْ‫ِف‬َ‫و‬ ِ‫ن‬ْ‫ي‬َ‫د‬ْ‫ي‬ِ‫الع‬ ِْ‫ِف‬ ُ‫أ‬َ‫ر‬ْ‫ق‬َ‫ي‬
ً‫ا‬‫ض‬ْ‫َي‬‫أ‬ َ‫ا‬‫م‬ِِ‫ِب‬ ُ‫أ‬َ‫ر‬ْ‫ق‬َ‫ي‬ ٍ‫د‬ِ‫اح‬َ‫و‬ ٍ‫م‬ْ‫و‬َ‫ي‬ ِْ‫ِف‬ ُ‫ة‬َ‫ع‬ْ‫م‬ُ‫اْل‬َ‫و‬ ُ‫د‬ْ‫ي‬ِ‫الع‬ َ‫ع‬َ‫م‬َ‫ت‬ْ‫اج‬ ‫ا‬َ‫ذ‬ِ‫إ‬َ‫و‬ :َ‫ال‬َ‫ق‬ )‫ة‬َ‫ي‬ِ‫اش‬َ‫غ‬‫ال‬ ُ‫ث‬ْ‫ي‬ِ‫د‬َ‫ح‬ َ‫اك‬َ‫ت‬َ‫أ‬ ْ‫ل‬َ‫(ه‬ِْ‫ِف‬
ِْ‫ي‬َ‫ت‬َ‫َل‬َّ‫الص‬.
“ท่านเราะสูลุลลอฮฺ ศ็อลลัลลอฮฺอะลัยฮิวะสัลลัม ได้อ่านสูเราะฮฺ "สับบิฮิส มะร็อบบิกัล
อะอฺลา" และ "ฮัล อะตากะ หะดีษุล ฆอชิยะฮฺ" ในละหมาดสองวันอีดและละหมาดวันศุกร์.
และท่าน (อัน-นุอฺมาน) ได้เล่าอีกว่า: และเมื่อวันอีดกับวันศุกร์รวมกันในวันเดียวกัน
ท่านจะอ่านทั้งสองสูเราะฮฺในสองละหมาด (ละหมาดอีดกับละหมาดวันศุกร์) เช่นกัน10
และเหตุของความเข้าใจในฮุก่มที่ต่างกันนี้ขึ้นอยู่กับการพิจารณาในคาสั่งของท่านรอซูล ซึ่งเข้าสู่ประเด็นของฟิ กฮ์
ที่เขาถกเถียงกันยืดยาว
10
บันทึกโดยมุสลิม เลขที่: 2065

17. ห ะดี ษ นี้ ระบุ อ ย่ างชั ด เจ น ว่าเมื่ อ วัน อี ด ต รงกั บ วัน ศุ ก ร์ ท่ าน น บ นี
ศ็อลลัลลอฮฺอะลัยฮิวะสัลลัม จะละหมาดวันศุกร์ และไม่ได้ละทิ้งละหมาดวันศุกร์แต่ประการใด
ฉะนั้นการอ้างว่าการปฏิบัติของอิบนุอัซ-ซุบัยรฺเสมือนกับการปฏิบัติของท่านนบี (มัรฺฟูอฺ
หุ ก มั น ) ถื อ ว่าไม่ ถู ก ต้ อ ง เพ ร าะ ว่ามั น ค้ าน กั บ ก ารป ฏิ บั ติ ขอ งท่ าน น บี
ศ็อลลัลลอฮฺอะลัยฮิวะสัลลัม อีกทั้งยังค้านกับการปฏิบัติของท่านอุษมาน อิบนุ อัฟฟาน
ฉ ะ นั้ น จึ งบ ร ร ด า อุ ล ะ ม า อฺ จึ งป ฏิ เ ส ธ ทั ศ น ะ นี้ โ ด ย สิ้ น เชิ ง
เพราะไปทิ้งละหมาดวันศุกร์และละหมาดซุฮฺรีซึ่งเป็นฟัรฎูตามมติเอกฉันท์ของบรรดาอุละมาอฺ
ท่านอิบนุอับดิลบัรฺกล่าวว่า:
‫ار‬َ‫ص‬ْ‫م‬َ‫أل‬‫ا‬ ُ‫اء‬َ‫ه‬َ‫ق‬ُ‫ف‬ ُ‫ه‬َ‫ر‬َ‫ك‬ْ‫ن‬َ‫أ‬ ٌ‫ر‬َ‫ك‬ْ‫ن‬ُ‫م‬ ٌ‫ل‬ْ‫و‬َ‫ق‬ ‫اء‬َ‫ط‬َ‫ع‬ َ‫و‬ ْ‫ْي‬َ‫ب‬ُّ‫الز‬ ِ‫ن‬ْ‫اب‬ ْ‫ن‬َ‫ع‬ ِ‫اب‬َ‫الب‬ ‫ا‬َ‫ذ‬َ‫ه‬ ِْ‫ِف‬ َ‫ي‬ِ‫و‬ُ‫ر‬ َ‫و‬ٌ‫د‬َ‫َح‬‫أ‬ ِ‫ه‬ِ‫ب‬ ْ‫ل‬ُ‫ق‬َ‫ي‬ َْ‫ل‬ َ‫و‬
ْ‫م‬ُ‫ه‬ْ‫ن‬ِ‫م‬
"แ ละ มี ราย งาน ใน เรื่อ งนี้ (วัน อี ด ต ร งกั บ วัน ศุ ก ร์) จาก อิ บ นุ อั ซ -
ซุบัยรฺและอะฏออ์ซึ่งทัศนะที่ถูกปฏิเสธ บรรดานักฟิ กฮฺทั่วสารทิศต่างปฏิเสธทัศนะนี้
และไม่มีนักฟิกฮฺคนไหนเลยที่กล่าวเช่นนั้น"11
อ นึ่ ง อ า จ จ ะ เ ป็ น ไ ป ไ ด้ ว่ า ท่ า น อิ บ นุ อั ซ -
ซุ บั ย รฺ ไ ม่ ไ ด้ ล ะ ทิ้ ง ก า ร ล ะ ห ม า ด วั น ศุ ก ร์ แ ต่ ป ร ะ ก า ร ใ ด
เพียงแต่เป็นความเข้าใจของอุละมาอ์บางท่านเท่านั้นที่ว่าอิบนุอัซ-ซุบัยรฺไม่ได้ละหมาดวันศุกร์
เพราะในรายงานจากอิบนุอัซ-ซุบัยรฺอะฏออ์กล่าวว่า:
‫ا‬َُ‫ُه‬َّ‫َل‬َ‫ص‬َ‫ف‬ ً‫ا‬‫ع‬ْ‫ي‬َِ‫ُج‬ َ‫ا‬‫م‬ُ‫ه‬َ‫ع‬َ‫م‬َ‫ج‬َ‫ف‬
"แล้วท่านก็จะรวมทั้งสองเวลา แล้วละหมาดรวมทั้งสอง"
จากตัวบทจากเห็นได้ว่าท่านอิบนุอัซ-ซุบัยรฺไม่ได้ละทิ้ งการละหมาดวันศุกร์
เพียงแต่ท่านเอามารวมกับละหมาดวันอีด โดยการละหมาดวันศุกร์แทน
อ า จ จ ะ มี ค า ถ า ม ว่ า ล ะ ห ม า ด วั น ศุ ก ร์ ใ น ช่ ว งเช้ า ไ ด้ อ ย่ า งไ ร
เพราะละหมาดวันศุกร์เข้าเวลาเมื่อตะวันคล้อย ?
ค า ต อ บ คื อ ท่ า น อิ บ นุ อั ซ -
ซุบัย รฺอ าจจะมี ทั ศน ะว่าอนุ ญ าต ให้ ละห มาดวัน ศุก ร์ก่ อน ต ะวัน คล้ อยได้12
11
อัล-อิสติซการฺ2/385
12
ดั่งทัศนะของท่านอิมามอะหฺมัดและอิสหาก อิบนุ รอฮุวัยฮฺ

18. ดังนั้ น ท่ าน เลยเอ าละห ม าด อี ด กั บ ละห ม าด วัน ศุ ก ร์ม าละ ห ม าด ด้ วย กั น
โดยการละหมาดวันศุกร์แทน ซึ่งมีบางรายงานระบุว่าท่านคุฏบะฮฺก่อนแล้วละหมาดทีหลัง
ซึ่งเป็นรูปแบบของการละหมาดวันศุกร์ไม่ใช่รูปแบบการละหมาดอีดแต่ประการใด
เพ ราะละหม าดอี ดจ ะเริ่ม ด้ วยก ารละห ม าด ก่อ น แล้ วคุ ฏ บ ะฮฺ ห ลังจ าก นั้ น
ดังการรายงานของวะฮฺบฺ อิบนุ กัยสานได้เล่าว่า:
ُ‫ر‬ُ‫اخل‬ َ‫َّر‬‫َخ‬‫أ‬َ‫ف‬‫ا‬َ‫ط‬َ‫أ‬َ‫ف‬ َ‫ب‬َ‫ط‬َ‫خ‬َ‫ف‬ َ‫ج‬َ‫ر‬َ‫خ‬ َُّ‫ُث‬ ُ‫ار‬َ‫ه‬َ‫الن‬ َ‫اَل‬َ‫ع‬َ‫ت‬ َّ‫ّت‬َ‫ح‬ َ‫ج‬ْ‫و‬‫ى‬َّ‫ل‬َ‫ص‬َ‫ف‬ َ‫ل‬َ‫ز‬َ‫ن‬ َُّ‫ُث‬ َ‫ة‬َ‫ب‬ْ‫ط‬ُ‫اخل‬ َ‫ل‬
"แล้วท่านก็ออกมาช้าจนกระทั่งสายมากหลังจากนั้นท่านก็ออกมาคุฏบะฮฺ
แล้วท่านก็คุฏบะฮฺจนนานหลังจากนั้นท่านก็ลงมา (จากมินบัรฺ) แล้วละหมาด13
อัล-ค็อฏฏอบีย์กล่าวว่า:
َّ‫الص‬ َْ‫ْي‬ِ‫د‬ْ‫ق‬َ‫ت‬ ‫ى‬َ‫ر‬َ‫ي‬ ْ‫ن‬َ‫م‬ ِ‫ب‬َ‫ه‬ْ‫ذ‬َ‫م‬ ‫ى‬َ‫ل‬َ‫ع‬ َّ‫ال‬ِ‫إ‬ َ‫ل‬ِ‫م‬َْ‫َي‬ ْ‫ن‬َ‫أ‬ ْ‫ي‬ِ‫د‬ْ‫ن‬ِ‫ع‬ ُ‫ز‬ْ‫و‬َُ‫َي‬ َ‫ال‬ ُ‫ه‬َّ‫ن‬ِ‫إ‬َ‫ف‬ ْ‫ْي‬َ‫ب‬ُ‫الز‬ ِ‫ن‬ْ‫اب‬ ُ‫ع‬ْ‫ي‬ِ‫ن‬َ‫ص‬ ‫ا‬َّ‫َم‬‫أ‬َ‫ل‬ْ‫ب‬َ‫ق‬ ِ‫ة‬ َ‫َل‬
ِ‫ال‬َ‫و‬َ‫الز‬.
"ส่ ว น ก า ร ป ฏิ บั ติ ข อ ง อิ บ นุ อั ซ -ซุ บั ย รฺ นั้ น
แ ท้ จ ริ ง แ ล้ ว มั น เ ป็ น ที่ ไ ม่ อ นุ ญ า ต ต า ม ทั ศ น ะ ข อ ง ฉั น
นอกจากตามมัซฮับของผู้ที่เห็นว่าอนุญาตให้ทาการละหมาด (วันศุกร์) ก่อนตะวันคล้อย"14
[ ‫السَلم‬ ‫سبل‬ ‫ِف‬ ‫الصنعاين‬ ‫الشيخ‬ ‫قال‬2/113‫أخرب‬ ‫عطاء‬ ‫أن‬ ‫َيفى‬ ‫ال‬ : ‫قلت‬ : ]
‫ِف‬ ‫الظهر‬ ‫يصل‬ ‫ل‬ ‫أنه‬ ‫قاطع‬ ‫بنص‬ ‫ذلك‬ ‫ليس‬ ‫و‬ ،‫اْلمعة‬ ‫لصَلة‬ ‫الزبْي‬ ‫ابن‬ ‫َيرج‬ ‫ل‬ ‫أنه‬
‫ِف‬ ‫الظهر‬ ‫صلى‬ ‫أنه‬ ‫الحتمال‬ ‫صحيح‬ ‫غْي‬ ‫فاْلزم‬ ،‫منزله‬‫أهنم‬ ‫عطاء‬ ‫قول‬ ‫ِف‬ ‫بل‬ ،‫منزله‬
‫عطاء‬ ‫يذكر‬ ‫أن‬ ‫حاجة‬ ‫ال‬ ‫[إذ‬ ‫بسقوطه‬ ‫قائل‬ ‫ال‬ ‫بأنه‬ ‫يشعر‬ ‫ما‬ ‫الظهر‬ ‫أي‬ "‫وحدانا‬ ‫"صلوا‬
]‫وحدانا‬ ‫الظهر‬ ‫صلوا‬ ‫أهنم‬ ‫إال‬ ‫يبقى‬ ‫فَل‬ ‫وحدانا‬ ‫النافلة‬ ‫صلوا‬ ‫أهنم‬‫مراده‬ ‫أن‬ ‫يقال‬ ‫ال‬ ‫و‬
‫إُجاعا‬ ‫ُجاعة‬ ‫ِف‬ ‫إال‬ ‫تصح‬ ‫ال‬ ‫فإهنا‬ ‫وحدانا‬ ‫اْلمعة‬ ‫صلوا‬
เชคอัศศ็อนอานี ย์ กล่าวในหนั งสือสุบุ ลุสสลาม (เล่ม 2 หน้ า 113) ว่า :
" ข้ า พ เจ้ า ข อ ก ล่ า ว ว่ า : เ ป็ น ที่ ชั ด เจ น ว่ า ท่ า น อ ะ ฏ อ อ์ ร ะ บุ ว่ า
ท่านอิบนุซซุเบรไม่ได้ออกมาละหมาดวันศุกร์ ซึ่งเช่นนี้ มิได้เป็นหลักฐานชัดเจนเด็ดขาด
13
บันทึกโดยอัน-นะสาอีย์ เลขที่: 1592.
14
เอานุล มะอฺบูด 3/289.

19. ว่าท่านมิได้ละหมาดซุฮรีที่บ้านของท่าน ดังนั้น การชี้ชัดฟันธงลงไป(ว่าท่านมิได้ละหมาดซุฮรี)
จึงไม่ถูกต้อง เนื่องจากมีความเป็นไปได้ว่าท่านละหมาดซุฮรีที่บ้านของท่าน ยิ่งไปกว่านั้น
คาพูดของอะฏออ์ที่ระบุว่าพวกเขา 'ต่างคนต่างละหมาด' ซึ่งหมายถึงละหมาดซุฮรีนั้ น
ยังบ่งชี้ ว่าไม่มีผู้ใดเห็นว่าละหมาดซุฮรีได้ตกไป ทั้ งนี้ เพราะไม่มีประโยชน์ อันใด
ที่อะฏออ์จะบอกว่าพวกเขาต่างคนต่างละหมาดสุนัต ดังนั้ น จึงไม่มีข้อสรุปอื่นใด
น อ ก จ าก 'พ วก เข าต่ าง ค น ต่ าง ล ะห ม าด ซุ ฮ รี ' แ ละไม่ อ าจ ก ล่าว ได้ ว่ า
พ วก เข า 'ต่ างค น ต่ า งล ะห ม าด วัน ศุ ก ร์' เพ ร าะว่าละ ห ม าด วัน ศุ ก ร์ นั้ น
จะใช้ไม่ได้นอกจากต้องเป็นในรูปญะมาอะฮฺเท่านั้น ด้วยมติอย่างเป็นเอกฉันท์ของอุละมาอ์"15
ทัศนะที่มีน้าหนัก
15
อุละมาอ์พาดพิงทัศนะนี้ถึงอะฏออ์
1. อัศ-ศ็อนนอานีย์ ในหนังสือ"สุบุลุสสลาม"
‫وذهب‬‫عطاء‬‫إَل‬‫أنه‬‫يسقط‬‫فرضها‬‫عن‬‫اْلميع‬
2. เจ้าของหนังสือ "เอานุลมะอฺบูด"
‫وذهب‬‫عطاء‬‫إَل‬‫أنه‬‫يسقط‬‫فرضها‬‫عن‬‫اْلميع‬
3. อิบนุอาบิดีนใน "หาชิยะฮฺ"
‫احرتز‬‫به‬‫عن‬‫قول‬‫عطاء‬:‫جتزي‬‫صَلة‬‫العيد‬‫عن‬‫اْلمعة‬
ใน 3 เล่มนี้ ระบุว่า ทัศนะของอะฏออ์ คือ "เมื่ อละหมาดอีดแล้ว จะไม่ละหมาดญุมุอะฮฺอีกก็ได้ "
โดยไม่ได้ระบุถึงละหมาดซุฮรี
4. อัน-นะวะวีย์ในหนังสือ "มัจญ์มูอฺ"
‫وقال‬‫عطاء‬‫بن‬‫ايب‬‫رباح‬‫إذا‬‫صلوا‬‫العيد‬‫ل‬‫جتب‬‫بعده‬‫ِف‬‫هذا‬‫اليوم‬‫صَلة‬‫اْلمعة‬‫وال‬‫الظهر‬‫وال‬‫غْيُها‬‫اال‬‫العصر‬
เล่มนี้ เป็ นการระบุชัดเจนจากอิห ม่ามนะวะวีย์ ว่าอ ะฏออ์ มีทัศนะว่าเมื่ อ ละห มาดอี ดแล้ ว
ทั้งญุมุอะฮฺและซุฮรีของวันนั้นก็ตกไป จะไม่ละหมาดก็ได้

20. เรื่องวันอีดกับวันศุกร์ตรงกันนั้นมีทัศนะที่หลากหลายเพียงแต่บุคคลใดจะให้น้าหนักทั
ศนะไหนที่สอดคล้องกับตัวบทหลักฐานมากที่สุดเท่านั้นเอง
ซึ่งทั ศ นะที่ มี น้ าห นัก มากที่ สุด คือ ห ากวัน อีดตรงกั บวันศุ กร์ เช่น นี้
ส า ห รั บ บุ ค ค ล ที่ ล ะ ห ม า ด อี ด แ ล้ ว
ได้รับการอนุโลมไม่ ต้องละหมาดวันศุกร์หากเขาประสงค์จะไม่ ละหมาดวันศุกร์
แต่วาญิบสาหรับเขาจะต้องละหมาดซุฮฺริ ด้วยเหตุผลดังต่อไปนี้
ประเด็นที่หนึ่ง
ท่ า น ร สู ลุ ล ล อ ฮฺ ‫صلي‬‫هللا‬‫عليه‬‫وسلم‬
ได้ระบุบุคคลที่ละหมาดอีดแล้วได้รับการผ่อนผันไม่ต้องละหมาดวันศุกร์ก็ได้
ท่านซัยด์ บุตรของอัรฺกอมเล่าว่า
‫ى‬َّ‫ل‬َ‫ص‬َ‫د‬‫ي‬ِ‫ع‬ْ‫ل‬‫ا‬َ‫ل‬َّ‫و‬َ‫أ‬ِ‫ر‬‫ا‬َ‫َّه‬‫الن‬َُّ‫ث‬َ‫ص‬َّ‫خ‬َ‫ر‬ِ‫ف‬ِ‫ة‬َ‫ع‬ُ‫م‬ُْ‫ْل‬‫ا‬َ‫ال‬َ‫ق‬َ‫ف‬«ْ‫ن‬َ‫م‬َ‫اء‬َ‫ش‬ْ‫ن‬َ‫أ‬َ‫ع‬ِ‫م‬َُ‫ُي‬ْ‫ع‬ِ‫م‬َ‫ج‬ُ‫ي‬ْ‫ل‬َ‫ف‬»
“ท่านนบีละหมาดอีดในช่วงเช้า จากนั้นท่านนบีผ่อนปรนในการละหมาดวันศุกร์,
ซึ่งท่านนบีกล่าวว่า บุคคลใดประสงค์จะรวมละหมาด (ละหมาดอีด และละหมาดวันศุกร์ด้วย)
เช่นนั้นเขาจงรวมเถิด” 16
ท่านอิบนุ อุมัรฺเล่าว่า
َ‫ع‬َ‫م‬َ‫ت‬ْ‫اج‬ِ‫ان‬َ‫د‬‫ي‬ِ‫ع‬‫ى‬َ‫ل‬َ‫ع‬ِ‫د‬ْ‫ه‬َ‫ع‬ِ‫ول‬ُ‫س‬َ‫ر‬َِّ‫اّلل‬-‫صلى‬‫هللا‬‫عليه‬‫وسلم‬-‫ى‬َّ‫ل‬َ‫ص‬َ‫ف‬ِ‫َّاس‬‫الن‬ِ‫ب‬َُّ‫ث‬َ‫ال‬َ‫ق‬
«ْ‫ن‬َ‫م‬َ‫اء‬َ‫ش‬ْ‫ن‬َ‫أ‬َ‫ى‬ِ‫ت‬ْ‫أ‬َ‫ي‬َ‫ة‬َ‫ع‬ُ‫م‬ُْ‫ْل‬‫ا‬‫ا‬َِ‫ِت‬ْ‫أ‬َ‫ي‬ْ‫ل‬َ‫ف‬ْ‫ن‬َ‫م‬َ‫و‬َ‫اء‬َ‫ش‬ْ‫ن‬َ‫أ‬َ‫ف‬َّ‫ل‬َ‫خ‬َ‫ت‬َ‫ي‬ْ‫ف‬َّ‫ل‬َ‫خ‬َ‫ت‬َ‫ي‬ْ‫ل‬َ‫ف‬»
“เมื่ออีดสองอีดรวมกัน(วันอีดและวันศุกร์) ในสมัยของท่านรสูลุลลอฮฺ ‫صلي‬‫هللا‬‫عليه‬‫وسلم‬ นั้น
ท่ าน ร สูล ละ ห ม าด เป็ น อิ ม าม เศา ะห าบ ะฮฺ จ าก นั้ น ท่ าน ร สูลก็ก ล่า วว่ า
16
หะดีษเศาะหี้หฺ,บันทึกโดยอะหฺมัดหะดีษที่ 19839

21. บุคคลใดประสงค์จะละหมาดวันศุกร์ เขาจงกระทาเถิด และบุคคลใดประสงค์จะกลับไป
(ที่พานักของตนโดยไม่ได้ละหมาดวันศุกร์) เขาจงกลับไปเถิด” 17
หะดีษ ทั้ งสองข้ างต้ น สรุป ให้ เห็ น ว่า เมื่ อ บุ ค คลหนึ่ งละหม าด อีดแ ล้ ว
หากเขาประสงค์จะละหมาดวันศุกร์ด้วยก็ให้ปฏิบัติ แต่ถ้าเขาไม่ประสงค์ หรือเขาไม่สะดวก
เช่ น เขาอาจเดิน ท างไป ยังภู มิ ลาเน าเดิ ม ขอ งต น ห รือ ติด ภ ารกิ จใดก็ช่าง
เช่นนี้ ศาสนาอนุโลมไม่ต้องละหมาดวันศุกร์ได้ เกี่ยวกับทัศนะนี้ ถือว่ามีน้าหนักมากที่สุด
เพราะท่านนบีเป็นผู้ที่พูดด้วยตัวของท่านรสูล ‫صلي‬‫هللا‬‫عليه‬‫وسلم‬ เอง
ประเด็นที่สอง
กรณีที่ระบุว่าอนุโลมไม่ต้องละหมาดวันศุกร์ หากบุคคลผู้นั้นละหมาดอีดนั้นเข้าใจ
ประเด็นต่อมาคือ เมื่อไม่ได้ละหมาดวันศุกร์ ต้องละหมาดซุฮฺริหรือไม่?
คาตอบคือ วาญิบจะต้ องละหมาดซุฮฺริหากเขาไม่ ได้ ไป ละหมาดวันศุกร์
เพราะการละหมาดฟัรฺฎูวันหนึ่ งกับคืนหนึ่งห้ าเวลานั้ น ไม่มีหลักฐานใดมายกเว้น
หรือผ่อนผันไม่ต้องละหมาด ยกเว้นบุคคลที่ถูกศาสนากาหนดไว้ เช่น สตรีที่มีรอบเดือน
เป็นต้น ฉะนั้นในภาวะอื่นๆ เช่น ละหมาดอีดแล้ว ได้รับการอนุโลมไม่ต้องละหมาดวันศุกร์ได้
แต่ไม่ต้ องละหมาดซุฮฺริด้ วยนั้ น ไม่ มีหลักฐานใดมากล่าวยืนยันยกเว้นไว้นั่นเอง
อีกทั้งการละทิ้งละหมาดฟัรฺฎูแม้เพียงหนึ่งฟัรฺฎู ถือเป็นบาปใหญ่ด้วยซ้า
ท่านรสูลุลลอฮฺ ‫صلي‬‫هللا‬‫عليه‬‫وسلم‬ กล่าวว่า
«َّ‫ن‬ِ‫إ‬َْ‫ي‬َ‫ب‬ِ‫ل‬ُ‫ج‬َّ‫الر‬َْ‫ي‬َ‫ب‬َ‫و‬ِ‫ك‬ْ‫ر‬ِ‫الش‬ِ‫ر‬ْ‫ف‬ُ‫ك‬ْ‫ل‬‫ا‬َ‫و‬َ‫ك‬ْ‫ر‬َ‫ت‬ِ‫ة‬َ‫ال‬َّ‫الص‬»
“แท้จริงระหว่างบุคคลหนึ่งกับการตั้งภาคีและการเป็นกุฟรฺ (การปฏิเสธ) นั้นคือ
การละทิ้งละหมาด (ฟัรฺฎู)”18
อีกประการหนึ่ง การละหมาดซุฮฺริเป็ นละหมาดหนึ่งในห้ าของละหมาดฟัรฺฎู
ซึ่งพระองค์อัลลอฮฺทรงกาหนดเป็นฟัรฺฎูก่อนที่พระองค์จะกาหนดละหมาดวันศุกร์เสียอีก
17
หะดีษเศาะหี้หฺ,บันทึกโดยอิบนุ มาญะฮฺหะดีษที่ 1373
18
หะดีษเศาะหี้หฺ,บันทึกโดยมุสลิม หะดีษที่ 256

22. ซึ่งพิจารณาได้จาก บุคคลที่ศาสนาผ่อนผันไม่ต้องละหมาดวันศุกร์ซึ่งไม่เป็นฟัรฺฎูสาหรับเขา
อ า ทิ เ ช่ น ค น เ ดิ น ท า ง ห รื อ ค น ป่ ว ย
แต่บุคคลดังกล่าววาญิบจะต้องละหมาดซุฮฺริในวันนั้ นแทนการละหมาดวันศุกร์
โดยไม่มีข้อยกเว้นแต่ประการใดทั้งสิ้น
ประเด็นที่สาม
กรณีที่ได้รับการผ่อนผันไม่ต้ องละหมาดวันศุกร์ แต่ไม่ต้องละหมาดซุฮฺริ
ซึ่งเป็นการกระทาของท่านอิบนุซุบัยร์ ( ‫رضي‬‫هللا‬‫عنه‬ )
ท่านอะฏออ์เล่าว่า “อีดสองอีดมารวมในวันเดียวกัน, เขา (อิบนุ ซุบัยร์)
รวมวันทั้งสองเข้าด้วยกัน แล้วท่านได้ ละหมาดทั้งสองนั้ น 2 ร็อกอะฮฺในตอนเช้า
โดยไม่ได้ละหมาดอะไรเพิ่มไปจากทั้งสองนั้นอีก จนกระทั่งละหมาดอัศริ”19
จ ริ งอ ยู่ แ ม้ ว่ า ท่ า น อิ บ นุ ซุ บั ย ร์ ไม่ ไ ด้ อ อ ก ม า ล ะ ห ม า ด วั น ศุ ก ร์
จนกระทั่งเขาออกมาละหมาดอัศริ แต่ก็มิได้หมายรวมว่าท่านอิบนุ ซุบัยร์มิได้ละหมาดซุฮฺริ
ซึ่ ง ห ะ ดี ษ ข้ า ง ต้ น ก็ มิ ไ ด้ ก ล่ า ว ร ะ บุ ไ ว้ แ ต่ จั ก อ ย่ า ง ไ ร ก็ ช่ า ง
การยกเลิกละหมาดซุฮฺริหนึ่งเวลาซึ่งเป็ นฟัรฺฎูจะต้องมีหลักฐานอย่างชัดเจนมายืนยัน
เ พ ร า ะ เ ป็ น เ รื่ อ ง ใ ห ญ่
ซึ่งเรื่องใหญ่ที่ต้องละทิ้ งละหมาดฟัรฺฎูหนึ่งเวลาโดยไม่มีหลักฐานอันชัดเจนมาระบุ
ห รื อ ร ะ บุ แ บ บ ค ลุ ม เ ค รื อ ค ง เ ป็ น ไ ป ไ ม่ ไ ด้ อ ยู่ แ ล้ ว
อย่างน้ อยที่สุดท่านรสูลุลลอฮฺต้องระบุไว้อย่างแจ่มแจ้ง แต่กลับไม่มีหลักฐานใดๆ
มาระบุเจาะจงสิ่งดังกล่าว ทั้งๆ ที่เป็นเรื่องใหญ่ และสาคัญมากๆ (ดังที่กล่าวมาแล้วข้างต้น)
.‫أعلم‬ ‫تعاَل‬ ‫وهللا‬
19
หะดีษเศาะหี้หฺ,บันทึกโดยอบูดาวูดหะดีษที่ 1074

23. ‫فتوى‬‫واإلفتاء‬ ‫العلمية‬ ‫للبحوث‬ ‫الدائمة‬ ‫اللجنة‬
‫رقم‬21160‫يخ‬‫ر‬‫وتا‬8/11/1420‫ه‬
1-‫ا‬ً‫ظهر‬ ‫ويصليها‬ ،‫اْلمعة‬ ‫صَلة‬ ‫حضور‬ ‫عدم‬ ‫ِف‬ ‫له‬ ‫فْيخص‬ ‫العيد‬ ‫صَلة‬ ‫حضر‬ ‫من‬
.‫أفضل‬ ‫فهو‬ ‫اْلمعة‬ ‫الناس‬ ‫مع‬ ‫فصلى‬ ‫مية‬‫ز‬‫بالع‬ ‫أخذ‬ ‫وإن‬ ،‫الظهر‬ ‫وقت‬ ‫ِف‬
2-‫َيضر‬ ‫ل‬ ‫من‬‫وجوب‬ ‫عنه‬ ‫يسقط‬ ‫فَل‬ ‫ولذا‬ ،‫الرخصة‬ ‫تشمله‬ ‫فَل‬ ‫العيد‬ ‫صَلة‬
‫به‬ ‫تنعقد‬ ‫عدد‬ ‫يوجد‬ ‫ل‬ ‫فإن‬ ،‫اْلمعة‬ ‫لصَلة‬ ‫املسجد‬ ‫إَل‬ ‫السعي‬ ‫عليه‬ ‫فيجب‬ ،‫اْلمعة‬
.‫ا‬ً‫ظهر‬ ‫صَلها‬ ‫اْلمعة‬ ‫صَلة‬
3-‫شاء‬ ‫من‬ ‫ليشهدها‬ ‫اليوم‬ ‫ذلك‬ ‫اْلمعة‬ ‫صَلة‬ ‫إقامة‬ ‫اْلمعة‬ ‫مسجد‬ ‫إمام‬ ‫على‬ ‫َيب‬
‫ال‬ ‫حضر‬ ‫إن‬ ‫العيد‬ ‫يشهد‬ ‫ل‬ ‫ومن‬ ‫شهودها‬‫وإال‬ ،‫اْلمعة‬ ‫صَلة‬ ‫به‬ ‫تنعقد‬ ‫الذي‬ ‫عدد‬
.‫ا‬ً‫ظهر‬ ‫فتصلى‬
4-‫بعد‬ ‫ا‬ً‫ظهر‬ ‫يصليها‬ ‫فإنه‬ ‫اْلمعة‬ ‫حضور‬ ‫بعدم‬ ‫وترخص‬ ‫العيد‬ ‫صَلة‬ ‫حضر‬ ‫من‬
.‫الظهر‬ ‫وقت‬ ‫دخول‬
5-‫فَل‬ ‫اْلمعة‬ ‫صَلة‬ ‫فيها‬ ‫تقام‬ ‫اليت‬ ‫املساجد‬ ‫ِف‬ ‫إال‬ ‫األذان‬ ‫الوقت‬ ‫هذا‬ ‫ِف‬ ‫يشرع‬ ‫ال‬
.‫اليوم‬ ‫ذلك‬ ‫الظهر‬ ‫لصَلة‬ ‫األذان‬ ‫يشرع‬
6-‫بأن‬ ‫القول‬‫ذلك‬ ‫الظهر‬ ‫وصَلة‬ ‫اْلمعة‬ ‫صَلة‬ ‫عنه‬ ‫تسقط‬ ‫العيد‬ ‫صَلة‬ ‫حضر‬ ‫من‬
‫السنة‬ ‫ملخالفته‬ ‫وغرابته؛‬ ‫خبطئه‬ ‫وحكموا‬ ‫العلماء‬ ‫هجره‬ ‫ولذا‬ ،‫صحيح‬ ‫غْي‬ ‫قول‬ ‫اليوم‬
‫السنن‬ ‫من‬ ‫املسألة‬ ‫ِف‬ ‫ما‬ ‫يبلغه‬ ‫ل‬ ‫قائله‬ ‫ولعل‬،‫دليل‬ ‫بَل‬ ‫هللا‬ ‫فرائض‬ ‫من‬ ‫فريضة‬ ‫وإسقاطه‬
‫حضو‬ ‫بعدم‬ ‫العيد‬ ‫صَلة‬ ‫حضر‬ ‫ملن‬ ‫رخصت‬ ‫اليت‬ ‫واآلثار‬‫َيب‬ ‫وأنه‬ ،‫اْلمعة‬ ‫صَلة‬ ‫ر‬

24. .‫أعلم‬ ‫تعاَل‬ ‫وهللا‬ ‫ا‬ً‫ظهر‬ ‫صَلِتا‬ ‫عليه‬
.‫وسلم‬ ‫وصحبه‬ ‫وآله‬ ‫حممد‬ ‫نبينا‬ ‫على‬ ‫هللا‬ ‫وصلى‬ ،‫التوفيق‬ ‫وباهلل‬
‫واإلفتاء‬ ‫العلمية‬ ‫للبحوث‬ ‫الدائمة‬ ‫اللجنة‬
•:‫ئيس‬‫ر‬‫ال‬‫الشيخ‬ ‫آل‬ ‫هللا‬ ‫عبد‬ ‫بن‬ ‫يز‬‫ز‬‫الع‬ ‫عبد‬.
•:‫عضو‬‫غديان‬ ‫بن‬ ‫هللا‬ ‫عبد‬.
•:‫عضو‬‫يد‬‫ز‬ ‫أبو‬ ‫بكر‬.
•:‫عضو‬‫ان‬‫ز‬‫الفو‬ ‫صاحل‬.
http://www.alifta.com/Fatawa/Fatwaprint.aspx?languagename=&id=12796&
BookID=3&sectionid=

25. ฟัตวาลัจญ์นะฮฺดาอิมะฮฺ หมายเลข 21160 วันที่ 8/11/1420 ฮ.ศ.
1. ผู้ ใดที่ไปละห มาดอีดแล้ว เปิ ดโอกาสให้ เขาขาดละหม าดญุม อัตได้
และให้เขาละหมาดซุฮฺริในเวลา แต่ถ้าหากว่าเขาจะยึดปฏิบัติตามคาสั่งที่เป็ นข้อบังคับ
( อ ะ ซี ม ะ ฮฺ ) ด้ ว ย ก า ร ล ะ ห ม า ด ญุ มุ อ ะ ฮ์ พ ร้ อ ม ๆ กั บ ผู้ ค น
ก็ถือว่าเป็ นการกระทาที่ประเสริฐกว่า
2. ผู้ ใ ด ที่ ไ ม่ ไ ป ล ะ ห ม า ด อี ด
ไม่ ถื อ ว่าอ ยู่ ใน ก ลุ่ ม ข อ งผู้ ที่ ได้ รับ ก าร อ นุ โลม ให้ ข าด ละ ห ม าด ญุ ม อั ต
ดังนั้นเขาจึงจาเป็นต้องไปละหมาดญุมอัตที่มัสยิด
3. อิหม่ามมัสยิดที่ทาละหมาดญุมอัตจาเป็ นต้องทาละหมาดญุมอัตในวันนั้ น
เ พื่ อ ใ ห้ บ ร ร ด า ผู้ ที่ ป ร ะ ส ง ค์ จ ะ ท า ล ะ ห ม า ด ญุ ม อั ต
และผู้ที่ไม่ได้ไปละหมาดอีดได้ร่วมกันละหมาด
4. ผู้ที่ไปละหมาดอีด และจะถือปฏิบัติตามการอนุโลมด้วยการไม่ไปละหมาดญุมอัต
เขาจาเป็นต้องละหมาดซุฮฺริในเวลา
5. ใ น วั น นั้ น ไ ม่ มี บั ญ ญั ติ ใ ห้ ท า ก า ร อ ะ ซ า น
น อ ก จ า ก ใ น มั ส ยิ ด ที่ จ ะ ท า ก า ร ล ะ ห ม า ด ญุ ม อั ต เท่ า นั้ น ดั ง นั้ น
จึงไม่มีบัญญัติให้อะซานสาหรับละหมาดซุฮฺริในวันนั้น
6. ทั ศ น ะ ที่ เ ห็ น ว่ า ผู้ ที่ ล ะ ห ม า ด อี ด แ ล้ ว
ถือว่าไม่จาเป็นต้องละหมาดญุมุอะฮฺและซุฮรีในวันดังกล่าวอีกนั้น เป็นทัศนะที่ไม่ถูกต้อง
ด้วยเหตุนี้ บรรดาอุละมาอ์จึงไม่ยอมรับทัศนะดังกล่าว และตัดสินว่าเป็นทัศนะที่ผิดและแปลก
เนื่องจากเป็นทัศนะที่ขัดแย้งกับสุนนะฮฺ และเป็นการยกเลิกฟัรดูหนึ่งจากบรรดาฟัรดูต่างๆ
ที่อัลลอฮฺทรงกาหนดไว้ โดยปราศจากหลักฐาน เป็ นไปได้ ว่าผู้ ที่มี ทัศนะเช่นนี้
ไ ม่ ไ ด้ ท ร า บ ถึ ง ตั ว บ ท สุ น น ะ ฮฺ แ ล ะ อ า ษ า รฺ ต่ า งๆ ใ น ป ร ะ เด็ น นี้
ที่ อ นุ โ ล ม ใ ห้ ผู้ ที่ ล ะ ห ม า ด อี ด แ ล้ ว ไ ม่ ต้ อ งล ะ ห ม า ด ญุ มุ อ ะ ฮฺ ไ ด้
แต่ก็วาญิบสาหรับเขาที่ต้องละหมาดซุฮรีแทน.. วัลลอฮุอะอฺลัม

26. อับดุลอะซีซ บิน อับดุลลอฮฺ บิน มุหัมมัด อาลิชชัยคฺ ประธาน
อับดุลลอฮฺ บิน อับดุลเราะหฺมาน อัลฆุดัยยาน กรรมการ
บักร์ บิน อับดุลลอฮฺ อบูเซด กรรมการ
ศอลิหฺ บิน เฟาซาน อัลเฟาซาน กรรมการ