Με αφορμή το Αθώοι και Φταίχτες της Μάρως Δούκα

1. Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ Δ Ι Α Δ Ρ Ο Μ Ε Σ Σ Τ Ο Σ Η Μ Ε Ρ Ι Ν Ο
Σ Χ Ο Λ Ε Ι Ο
Π Ε Ι Ρ Α Μ Α Τ Ι Κ Ο Λ Υ Κ Ε Ι Ο Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Υ
Π Α Τ Ρ Ω Ν
Π Α Τ Ρ Α 5 - 7 Ο Κ Τ Ω Β Ρ Ι Ο Υ 2 0 1 8
3o ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ
Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ

2. Ιχνηλατώντας το παρελθόν της πόλης
μας μέσα από τις αφηγηματικές
διαδρομές της Μάρως Δούκα, τα
αρχεία του Ιστορικού αρχείου Κρήτης
και το Ντοκιμαντέρ της Μαρίας Ηλιού
«Από τις δύο πλευρές του Αιγαίου»
Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ

3. Η Ιστοριογραφία σήμερα
Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
 Η ανανέωση της ιστοριογραφικής αντίληψης στην
καμπή του 20ου αιώνα διεύρυνε το ιστορικό
ερευνητικό πεδίο
 Η ιστορική αφήγηση παύει να είναι αλληλουχία
γεγονότων
 Το βάρος μετατίθεται στην ιστορική ερμηνεία
 Επικρατεί η αντίληψη της Ιστορίας ως «εκδοχής του
παρελθόντος» που καθορίζεται από τις επιλογές του
ιστορικού και επιδιώκει να συλλάβει το παρελθόν
του ανθρώπου σε όλη την πολυπολοκότητά του

4. Τέχνη και Ιστορία
Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
 Η τέχνη και η ιστορική πραγματικότητα δεν είναι
δύο ξεχωριστά πράγματα
 Δεν μπορούμε να γνωρίσουμε μια εποχή αρκετά,
παρά μόνο αν μελετήσουμε και την τέχνη της

5. Λογοτεχνία και Ιστορία
Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
 Η λογοτεχνία είναι οργανικό μέρος της ιστορίας και
επηρεάζεται από αυτήν (ρεύματα, τεχνοτροπίες)
 Η λογοτεχνία ως τέχνη του λόγου, αλλά και ως
κοινωνική πρακτική σχετίζεται με τον λόγο της
επιστήμης της Ιστορίας στο γενικότερο πλαίσιο της
συγκρότησης της συλλογικής μνήμης και των
εθνικών ή τοπικών παραδόσεων
 Όμως η σχέση του συγγραφέα, και κατά συνέπεια
και του λογοτεχνικού έργου, με την ιστορία είναι
έμμεση και διαμεσολαβημένη και επηρεάζεται από
την συγγραφική υποκειμενικότητα

6. Ιστορία και Λογοτεχνία
Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
 Η ιστοριογραφία επηρεασμένη από τον λογοτεχνικό
μοντερνισμό και την αμφισβήτηση του ρεαλισμού
απέκτησε ιδιότητες που διέθετε προηγουμένως μόνο
η λογοτεχνία (πλοκή, ύφος, ιδεολογία,
αφηγηματικότητα)

7. Οι πηγές
Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
 Οι εξελίξεις του 20ου αιώνα στον χώρο της ιστοριογραφίας
διευρύνουν το πεδίο, την χρήση και την λειτουργία των πηγών
 Ο ορισμός της πηγής διευρύνεται, ώστε να συμπεριλάβει
οποιοδήποτε δημιούργημα του ανθρώπου διασώθηκε
 Οι πηγές νοηματοδοτούνται με βάση τις θεωρίες, την
ιδεολογία, τις εμπειρίες και τα ενδιαφέροντα του ιστορικού
 Τα λογοτεχνικά κείμενα κατατάσσονται σε υποδεέστερη θέση
σε σχέση με άλλες πηγές ως προς την αξιοπιστία
 Ως κατηγορία πηγής εμπίπτουν, ως προς το ιστορικό θέμα,
στις δευτερογενείς πηγές καθώς αποτελούν έμμεση ερμηνεία
του
 Ως προς το ιστορικό πλαίσιο παραγωγής τους είναι
πρωτογενείς, καθώς συνιστούν ένα άμεσο αποτύπωμά του
(Μαυροσκούφης 2005:51)

8. Η Λογοτεχνία ως ιστορική πηγή
Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
 Τα λογοτεχνικά κείμενα πρέπει να προσεγγίζονται
ως απόπειρα ερμηνείας του παρελθόντος
 Ο ρόλος του ιστορικού είναι να εντοπίσει τον ρόλο
της υποκειμενικότητας του συγγραφέα μέσα από
έρευνα που με τρόπο συνδυαστικό και
διεπιστημονικό καταλήγει σε αξιόπιστο συμπέρασμα
 Τα συμπεράσματα της παραπάνω έρευνας
αποτελούν ιστορική πληροφορία

9. Η Λογοτεχνία ως ιστορική πηγή στην
εκπαιδευτική διαδικασία
Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
 Ειδικά σήμερα που έχουν πολλαπλασιαστεί τα είδη
των ιστορικών πηγών και ένας από τους σκοπούς του
μαθήματος της ιστορίας είναι η άσκηση των
μαθητών στην εκτίμηση της αξιοπιστίας των πηγών,
η λογοτεχνία αυτοδίκαια περιλαμβάνεται ανάμεσα
σε αυτές

10. Διδακτική αξιοποίηση της Λογοτεχνίας
Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
 Το μάθημα της λογοτεχνίας, λόγω της ιστορικότητας
του ίδιου του λογοτεχνικού φαινομένου, φέρνει τους
μαθητές σε επαφή με ιστορικές έννοιες όπως η
εξέλιξη, η συνέχεια και η ασυνέχεια

11. Βασικές Αρχές
Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
 Διαβάζουμε τα λογοτεχνικά κείμενα και την ιστορία
παράλληλα
 Κατανοούμε πως αποτελούν δυο διαφορετικούς
τρόπους προσέγγισης του παρελθόντος με την χρήση
του ίδιου υλικού, αλλά διαφορετικών μέσων
 Η Λογοτεχνία αποτελεί ένα επικουρικό στοιχείο
στην προσπάθειά κατάκτησης και νοηματοδότησης
ενός ιστορικού γεγονότος, μιας προσωπικότητας,
μιας εποχής

12. Δεξιότητες των μαθητών
Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
 Αναγνώριση και περιγραφή ιστορικού πλαισίου
(χρόνος, χώρος, ιστορικά γεγονότα, οπτική γωνία
του συγγραφέα)
 Εντοπισμός της μυθοπλαστικής επέμβασης της
λογοτεχνίας (σύγκριση των γνώσεων και των
πληροφοριών που παρέχει το μυθιστόρημα με
ανάλογες από ιστορικά βιβλία ή άλλες πηγές)
 Επανατοποθέτηση πάνω σε ιστορικά γεγονότα και
ιστορικά πρόσωπα
 Ανίχνευση της επίδρασης των γεγονότων στην
διαμόρφωση μιας εποχής

13. Η χρήση της Λογοτεχνίας ως ιστορικής πηγής
Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΑ
 Ανταποκρίνεται στο αίτημα της Κριτικής Παιδαγωγικής,
ο μαθητής να μην αφομοιώνει παθητικά πληροφορίες, αλλά
να ανακαλύπτει την γνώση διερευνητικά
 Ανταποκρίνεται στο αίτημα της αυτενεργούς μάθησης και
στην αρχή της ολιστικής προσέγγισης (διερευνητική μέθοδος,
διεπιστημονικότητα)
 Αποτελεί βιωματική μάθηση καθώς συνδυάζει λογικά και
συναισθηματικά ερεθίσματα
 Διεγείρει την ερευνητική διάθεση του μαθητή να
αντιπαραβάλει την λογοτεχνική ιστορική αφήγηση με αυτήν
των άλλων πηγών (Βαγιανός 1996)

14. Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΚΑ
 Απορρίπτει την στεγανοποίηση των γνώσεων
και την εννοιολογική απομόνωση των επιμέρους
κλάδων

15. Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ
 Ο μαθητής αποκτά μια ενιαία αντίληψη του φυσικού,
ιστορικού και κοινωνικού κόσμου, αφού η νέα γνώση
κατακτάται με την διαδικασία ένταξης νέων
δεδομένων στα προϋπάρχοντα νοητικά σχήματα
και την συνακόλουθη τροποποίησή τους (θεωρία
εποικοδομισμού)

16. Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ
 Συντείνει στην δημιουργία ενός σύγχρονου πολίτη
που διαθέτει δεξιότητες νοηματοδότησης και
διαχείρισης της πολλαπλότητας των
πληροφοριών και του όγκου των γνώσεων και
κυρίως ικανότητες κριτικής αφομοίωσης,
ώστε να εντάσσει τις πληροφορίες σε ένα σύνολο
ενιαίας γνώσης και αντίληψης

17. Ιχνηλατώντας το παρελθόν της πόλης μας μέσα από τις αφηγηματικές
διαδρομές της Μάρως Δούκα στο «αθώοι και φταίχτες»
Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
 Ανάγνωση ολόκληρου του λογοτεχνικού έργου
 Χωρισμός της τάξης σε ομάδες
 Ανάθεση εργασιών
 Οι εργασίες των μαθητών καλύπτουν τέσσερις
άξονες

18. Αναζήτηση της ταυτότητας του ήρωα
Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
Αναζήτηση της ταυτότητας του ήρωα σε σχέση
 με τον αλλοεθνή
 τον αλλόθρησκο
 τον αλλόγλωσσο
 τον τόπο καταγωγής των προγόνων
 τον δικό του τόπο καταγωγής
 τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις των δύο
πλευρών

19. Αναζήτηση της ταυτότητας του τόπου
Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
Αναζήτηση της ταυτότητας του τόπου μέσα από
 την εικόνα που παρουσιάζει σήμερα
 την αναζήτηση στοιχείων του παρελθόντος και της
ιστορίας (αυτά που έχουν αναδειχτεί και αυτά που
έχουν καταστραφεί, αλλοιωθεί)

20. Αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας
Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
 Οι μαθητές θα κλιθούν να διασταυρώσουν τις
ιστορικές πληροφορίες που άντλησαν από τις δύο
προηγούμενες δραστηριότητες
 με την ιστορική αφήγηση
 με τεκμήρια από το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης
 με πληροφορίες που θα αντλήσουν από το
ντοκιμαντέρ της Μαρίας Ηλιού «Από τις δύο
πλευρές του Αιγαίου»

21. Διάκριση λογοτεχνικού και ιστορικού λόγου
Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
 Η λειτουργία της γλώσσας της λογοτεχνίας είναι
αισθητική (μέσω της αξιοποίησης της πολυσημίας,
των συνδηλώσεων και υποδηλώσεων, επιχειρείται η
μεταφορά ενός κατεξοχήν συγκινησιακού
ερεθίσματος)
 Η γλώσσα της λογοτεχνίας έχει διακριτούς
αφηγηματικούς μηχανισμούς και δομή (Delcroix &
Hallyn 1997:26-27)

22. Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
 Η λογοτεχνική γλώσσα είναι αυτοαναφορική και
κινείται στο χώρο της φαντασίας
 Η λογοτεχνική γλώσσα δημιουργεί το περιθώριο της
ερμηνευτικής «διαστολής», υπόκειται σε πολλαπλές
νοηματοδοτήσεις
 Είναι βιωματική, στοιχείο που στην περίπτωση της
Ιστορικής Λογοτεχνίας την καθιστά «βίωση» της
Ιστορίας παρά «θέασή» της ως απολίθωμα του
παρελθόντος (Βαγιανός 1996:287)
 Η λογοτεχνική γλώσσα μεταδίδει τον τόνο και τη
στάση του συγγραφέα

23. Μεταγνωστικές δεξιότητες
Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
 Μέσα από τη χρήση του λογοτεχνικού έργου «Αθώοι
και φταίχτες» ως ιστορικής πηγής και την
συνακόλουθη διασταύρωση των ιστορικών
πληροφοριών με τεκμήρια από το Ιστορικό Αρχείο
Κρήτης και τις πληροφορίες από το ντοκιμαντέρ οι
μαθητές αναμένεται

24. Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
 να ασκηθούν στην εκτίμηση της αξιοπιστίας των
πηγών
 να αντιληφθούν τους τρόπους με τους οποίους η
ιστορία εγγράφεται στην λογοτεχνία
 να αντιληφθούν τις διαφορετικές εκδοχές και
ιστορικές ερμηνείες για τα ίδια γεγονότα μέσα από
τις διαφορετικές οπτικές των προσώπων

25. Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
 να επανατοποθετηθούν πάνω στην ιστορία του
τόπου τους και τις αντιλήψεις τους για τον άλλο
 να αντιληφθούν τους μηχανισμούς δημιουργίας και
την σκοπιμότητα που εξυπηρετούν τα στερεότυπα
και οι προκαταλήψεις
 να υιοθετήσουν κριτική στάση απέναντι στην
ιστορία
 να γίνουν παραγωγοί ιστορικής γνώσης και όχι
παθητικοί αποδέκτες ιστορικών πληροφοριών

26. Πηγές
Όλγα Καραδάκη ΠΕ02, ΜΑ
 Αποστολίδου, Β. Πρόσθετο ψηφιακό υλικό για τη διδασκαλία των Νέων Ελληνικών:
Εικονική περιήγηση της λογοτεχνίας στον γεωγραφικό χώρο και στον ιστορικό χρόνο
 Γιαννακοπούλου, Α. Η Λογοτεχνία ως πηγή για το μάθημα της Ιστορίας
 Κακατσάκη, Δ. Η εικόνα του άλλου και η έννοια της ταυτότητας στους Αθώους και
Φταίχτες της Μάρως Δούκα, αδημ. μτχ.. εργασία.
 Καρύμπαλη, Σ. Η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ