3.  Ինչ ենք հասկանում համադաշնություն ասելով





մի խումբ ցեղեր միավորվում են իրար հետ և ստեղծում են
համադաշնություն
Հայկական լեռնաշխարհում երբ են առաջացել առաջին
համադաշնությունները
Ք.Ա. 3 հազարամյակում
Հայկական լեռնաշխարհում ինչ խոշոր համադաշնություններ են եղել
1) Էթիունի, որը իր մեջ մտել է Սևանա լճի ավազանը, Արարատյան դաշտը
և Սյունիքը և հարակից շրջանները:Այս համադաշնության հիմքի վրա
առաջացավ Հայկազուննիների արարատյան թագավորությունը:
2) Դիաուխի կամ Տայք Հյուսիս Արևմուտքում:
3) Վանա և Ուրմիա լճերի շրջանում կոչվել է Նաիրիական ցեղերի
համադաշնություն
Երբ է առաջացել Նաիրիական ցեղերի միության հիմքի վրա Վանի
արարատյան թագավորությունը:
Ք.Ա 9-րդ դարի առաջին կեսերին կամ առաջին հազարամյակի առաջին
կեսին
Ով է եղել Վանի առաջին թագավորը:
Արամեն (Ք.ա 859թ-843թ) պայքարել է Ասորեստանի դեմ:
Ով է հաջորդել Արամե թագավորին և ինչ է արել այդ թագավորը
Սարդուրի Ա (835թ-825թ), կառուցել է Տուշպա Վան մայրաքաղաքը ի
պատիվ Տուշպեա Աստվածուհու, 833թ նա պայքարել է ասորեստանի արքա
Սալմանասար Գ-ի դեմ, Նրա սահմանները հասնում էր մինչև Հայկական
տավրոսից Հարավ Տիգրիսի վերին հովիտը:

4.  Ով է հաջորդել Սարդուրի Ա-ն և ինչ քայլեր է կատարել:
Իշպուինի թագավորը (825-810) կատարել է 4 քայլեր.
Ա)ստեղծել է Ուրարտական սեպագրերը:
Բ)ստեղծել է Ուրարտական աստվածների դիցարանը, որի մեջ
ընդգրկված են եղել 79 աստվածների աննուները. Գլխավոր
աստվածը եղել է Խալդը, Հայտնի է եղել նաև
Վարուբանը, Տուշպեան, Շիվինին և ուրիշներ. Այս Աստվածների
դիցարանը ստացել է Խալդիան դարպաս անունը կամ <<Մհերի
դուռ>> անունները:
Գ)Ստեղծել է կանոնավոր բանակ, այնսինքն վերացրել է
աշխարհազորը, երեք զորատեսակներով `
հեծելազոր, հետևակ, մարտակարգեր:
Դ)նվաճել է ուրմիա լճի շրջանում գտնվող Արդինի Մուսասին
երկիրը ու հասել է մինչև Հարավ Պարսուա երկիր:
 Մենուա նա եղել է Իշպուինի որդին: Կառավարել է Ք.Ա. 810-786.
1.Վանա լճի մոտ կառուցել է իր անունով ջրանցք, որը ունեցել է 72կմ
երկարություն:
2.Արարատ լեռան ստորոտում կառուցել է Մենուախինի քաղաքը:
3.Առաջին անգամ հաղթանակներ է տարել Ասորեստանի
նկատմամբ:
4.Նրա որոք վանի թագավորությունը դառցավ հզոր պետություն:Նա
նվաճել է մելիտ մալացիա, որը գտնվում է Եփրատից
արևմուտք, նաև նվաճել է Մանայի թագավորությունը:

5.  Ով է հաջորդել Մենուաին
Արգիշտի Ա թագավորը 786-764թ.
1.785թ արշավել է չորս երկրների վրա. դիաուխի, էթիունի, կարս և
Զաբախա (ջավախք)
2.784թ արշավել է երեք երկրների վրա. Աբիլիանի, ջրային էթիունի,
հասնում է մինչև Տիգրիսի վտակներից մեծ Զաբ
3.783թ. մեկ տարի Արգիշտին զբաղված էր Մալաթիայի դեմ պատերազմով:
4.782թ. Արգիշտիի զորքերը նվաճեցին Կեխունի (Սևանա լճի հյուսիսային
շրջանները), Արիշտու, Արին բերդ բլուրի վրա կառուցեց Էրեբունին
(Երևանը), 7 նվաճեց ներկային տաշիր գավառը:
5.781թ երեք տարի պատերազմ մղեց Ասորեստանի դեմ ու հաղթեց:
6.779թ Արգիշտին արշավեց Հյուսիս դեպի Չլդր երկիր:Այսպիսով Արգիշտի
առաջինը երեք կողմից շրջապատեց Ասորեստանը ` Հյուսիսից, Հարավից,
Արևելքից ու ստեղծեց Աշխարհակալ երկիր:
 Սարդուրի Բ 764-735թ.: Այս թագավորը հայտնի է չորս ծովերի թագավոր
անունով, Միջեգրական, Սև, Կասպից, Պարսից ծոց:
Նա նվաճել հետևյալ երկրները սևանա լճի ավազանի տարածքը `
էթիունին, Արմէ և Ուրմէ երկրները, Բաբելոնը, հասել է մինչև պարսից ծոց,
իր հետ բերել է 40.000 գերի, ավերել է երեք ամրոց, 20-ից ավել քաղաք:
Սարդուր բ-ն 743թ. Պարտություն կրեց Ասորեստանի թագավոր Թիգլաթ
Պալասար գ-ից, Այս թագավորը 735թ արշավեց Վանի վրա սակայն
չկարողացավ գրավել Տուշպա վան մայրաքաղաքը:

6.  Սարդուրի Բ-ի որդին Ռուսա ա 735-710թ.
 Կառուցեց նոր մայրաքաղաք իր անունով




Ռուսախինի, Վանի շրջանում:
Սևանա լճի ավազանում կառուցեց Խալդ և Թեիշեբա
աստվածների պատվին հզոր ամրոցներ:
719թ. Ռուսա ա-ն պարտության մատնեց Ասորեստանի
նոր թագավոր Սարգոն Բ-ին:
716թ. կրկին պատերազմ սկսվեց Վանի և Ասորեստանի
միջև, Մանայի թագավորության համար, սակայն
աշնանը Հյուսիսից հարձակվեցին Կիմերական
ռազմատենչ ցեղերը և Ռուսա ա-ն պարտություն կրեց:
714թ. օգտվելով Ռուսաի պարտությունից Սարգոնը
հարձակվեց Վանի թագավորության վրա և
պղծեց, ավիրեց արդինի մուսասինում գտնվող Խալդի
Աստծո տաճարը:

7. Հարցաշար
 1.որ դարերում են զբաղվել լեզվագիտական խնդիրներով
18-19դարերին
2.ինչ ենք հասկանում մայր ժողովուրդ ասելով
մեր նախնիններին
3.Մայր ժողովրդի բնակավայրերը ինչ է կոչվում
Նախահայրենիք
4.Որ տարածքներն են համարվում հնդեվրոպական ժողովուրդների նախահայրենիքը
Փոքրր Ասիայի արևլյան, միջազգետքի հյուսիսային, իրանական սարահարթի
հյուսիսարևմտյան, Հայկական լեռնաշխարհ:
5.Որ հազարամյակում են ապրել Հնդեվրոպական ժողովուրդները
ք.ա. 5-4 դարերում
7.Երբ է Հայերեն լեզուն անջատվել հնդեվրոպական ընդհանրություից
ք.ա. 4 հազարամյակի վերջում
Հայերենը, Հունարենը և Ալբաներենը չեն տրոհվել
6.ըստ Խորենացու ով է եղել Հայերի նախահայրը
Հայկ նահապետը
Հին Հունական ավանդազրույց
Ըստ ավանդազրույցի Յասոն անունով Նավապետը իր նավով գալիս է Սև ծով `
Խորխիդա, ոսկե գետնի ետևից, այդ նավում է նաև Արմենիում քաղաքի Արմենիուս
անունով մի մարդ, որը Հունաստան չի վերադարձել, այլ եկել է Հայկական Լեռնաշխարհ
և ստեղծել է Արմենիա պետություն:

8. Հարցաշար

Աստվածաշնչի ավանդազրույց
Ջրհեղեղից հետո Նոյը իր որդիների հետ ` Հաբեթի,Քամի,Սեմի իջնում է Արարատ
լեռից և հաստատվում Հայկական Լեռնաշխարհում, հաբեթ անունով որդին չի
հեռանում Հայակական Լեռնաշխարհից և բնակություն է հաստատում մեր
Հայրենիքում:Հաբեթն ուներ Թորգոմ անունով որդի որնել համարվում է մեր Հայկ
նահապետի որդին:Իսկ Հայկի որդին եղել է Արամը:
 Ըստ տվյալների Թորգոմի երկիրը գտնվել է Եփրատի վերին ավազանում, որը
կոչվել է <<Հաբեթածին>>, Թորգոմի տուն և այլն, նրանք ապրել են ք.ա. 20-18դ.:
 Վրացական ավանդազրույց
 9-11դարերում ի հայտ եկավ Վրացական ավանդազրույցը, Ըստ նրանց Թորգոմը
ունեցել է 8 որդի: Ավագ որդին Հայկը ժառանգություն է ստացել Հայկական
լեռնաշխարհը, Քարտոսը անունով որդին ժառանգել է վրաստանը, Կովկաս
անունով որդին ժառանգել է Կովկասյան լեռների տարածքը, Կազբեկը անունով
որդին ժառանգել է Կովկասի մի հատվածը, Վագոս անունով որդին Հայկական
լեռնաշխարհից արևելք ընկաց շրջանները, Եգերոս անունով որդին ժառանգել է սև
ծովի աջափնյա մասը, Հերոս անունով որդին Թորգոմից ստացել է բոլոր
եղբայրնեին պաշտպանելու իրավունքը:

10.  1.որտեղ է գտնվում Հայկական լեռնաշխարհը և ինչ բնական
սահմաններ ունի:
Հայկական լեռնաշխարհը գտնվում է փոքր ասիայի կենտրոնում և
նրա բնական սահմաններն են՝ հյուսիսում Կովկասյան լեռներ և Կու
ր գետ, հարավում հայկական Տավրոսի լեռնաշղթայով և հյուսիսայի
ն Միջագետքի հարթավայրով, արևելքում իրանական սարահարթը
և ուրմիո լիճ, իսկ արևմուտքում փոքր ասիական թերակղզին:
2.թվարկել Հայկական լեռնաշխարհի առաջին և երկրորդ բարձր
լեռնագագթները
Արարատ և Սիփան
3.թվարկել Հայաստանի Հանրապետության առաջին և երկրորդ բարձր
լեռնագագաթները:
Արագած (4096 մ) և Կապույտ Ջուղ (3906 մ)
Զանգեզուրում-Կապույտ Ջուղ
4.Հայկական լեռնաշխարհի Հյուսիս արևմուտքից հարավ արևելք ինչ
չորս լեռնաշղթաներ են անցնում:
Ջավախքի,Գուգարքի, Գեղամա, Արցախի:
5.Հայկական լեռնաշխարհի կենտրոնով որ լեռնաշղթան է անցնում:
Հայկական Պար
6.Հայկական լեռնաշխարհի Հարավով ինչ լեռնաշղթա է անցնում:
տավրոս լեռնաշղթան

11.  7.թվարկել Հայկական լեռնաշխարհի երեք խոշոր լճերը
Սևանա կամ Գեղամա լիճ,Վանա լիճ կամ Տոստ, ուրմիա լիճը
կամ Կապուտան
8.Եփրատ (արևմտյան և արևելյան ճյուղերը) որտեղից են
սկիզբ առնում:
Արևմտյան Եփրատ սկիզբ է առնում Ծաղկավետ լեռներից,,,
Արևելյան Եփրատ Սկիզբ է առնում Ծաղկանց լեռներից:
9.Տիգրիսի արևմտյան և արևելյան լճերը որտեղից են սկիզբ
առնում:
Արևմտյանը սկիզբ է առնում Ծովք լճից, Արևելյանը Հայկական
Տավրոսից:
10.որտեղից են սկիզբ առնում երասխ և ճորոխ գետերը:
Արաքսը (հնում ` Երասխ) հայոց մայր գետը, սկիզբ է առնում
Բյուրակնյան լեռներից,Ճորոխը սկիզբ է առնում Ճորոխի
լեռնաշղթայի ծաչափայտի գագաթից:
11.նշել Մեծ և Փոքր հայքի տարածքները:
Մեծ Հայք- 311 հազար, Փոքր Հայք-80 հազար
12.Որ նահանգն է համարվում մեծ հայքի ամենախոշոր
նահանգը և քանի գավառ ունի այդ նահանգը:
Ամենախոշոր նահանգը Վասպուրականի, ունի 37 գավառ
13.Այրարատ նահանգում Պատմական Հայաստանի, որ
մայրաքաղաքներ չեն կառուցվել:
Վան,Տիգրանակերտ այրարատ նահանգում չեն կառուցվել

12.  14.Որտեղ է գտնվում Կիլիկիան և որքան է նրա տարածքը:
Կիլիկիան գտնվում է Միջեգրական ծովից հյուսիս
արևելք:Տարածքը 50 հազար կմ2:
15. Որ դարերում գիտնականները սկսեցին զբաղվել լեզվական
ընդհանրության խնդիրներով:
XVIII-XIX դարերում:
16.Որ տարածքներն են համարվում հնդեվրոպական
ժողովրդների նախահայրենիքները:
Հնդեվրոպական Նախահայրենիքը Հայկական
լեռնաշխարհում էր, Փոքր Ասիայի արևելյան, Միջագետքի
հյուսիսային և Իրանական սարահարթի հյուսիսարևմտյան
շրջաններում:
17.Ինչ ենք հասկանում Մայր ժողովուրդ ասելով
Ներկայիս բոլոր ժողովրդի նախնինները կոչվում են Մայր
ժողովուրդ:
18.ինչ ենք հասկանում Նախահայրենիք ասելով:
Մայր Ժողովուրդների զբաղեցրած տարածքները կոչում են
նախահարենիքներ:
19. Երբ որ հազարմյակում հայերեն լեզուն անջատվեց
հնդեվրոպական լեզվաընտանիքից:
Ք.ա. IV հազարամյակի վերջում հայերեն լեզուն անջատվեց
հնդեվրոպական ընդհանրությունից:

13.  20.Հնդեվրոպական լեզուներից, որ լեզուները չեն տրոհվել:
ալբաներենը,հունարենը ու հայերենը չեն տրոհվել:
21.Այժմ Հնդեվրոպական ժողովուրդները որտեղ են բնակվում:
Հնդկաստանից- արևմտյան Եվրոպա
22.Թվարկել Նոյի որդիների անունները:
Հաբեթ, Քամ, Սեմ:
23.Ինչ գիտենք Թորգոմի մասին:Համառոտ շարադրանք,
Թորգոմը եղել է Հաբեթի որդին և հաստատվել է Հայկական
լեռնաշխարհում Եփրատի վերին ավազանում, նրա
բնակավայրը կոչվել են <<Թորգոմի տուն>>, <<Հաբեթածին
Թորգոմ>> և այլն, այս բնակավայրը հիշատակվում է ք.ա. 2018դդ:
24.Որ դարում ի հայտ եկավ այն տեսակետը, որ Հայերը չեն
առաջացել Հայկական լեռնաշխարհում այլ եկվորներ են եղել:
25. Ինչու ենք մենք կոչվում Հայք:
Հայկ նահապետի անունով մեր ժողովուրդը կոչվեց հայ, իսկ
երկիրը ` Հայք, Հայաստան:
26. Ինչու են մեզ օտարները կոչում արմեններ, իսկ մեր երկիրը
Արմենիա:
Հայկի ժառանգներից Արամ նահապետի անունից առաջացան
Հայաստնաի <<Արմենիա>> և հայերի <<արմեն>>
անվանումները:

14.  27.Որ տարածքն է կոչվել Արամայիսի անունով:
Արամայիսի անվամբ կոչվեց Արմավիր մայրաքաղաքը:
28. Որ տարածքն է կոչվել Արամանյակի անունով:
Արամանյակի անունով կոչվեց Արագած լեռը և
Արագածոտն գավառը:
29.Որ դարում է Հիշատակվում Արամ անունով երկիրը և
որտեղ է գտնվում այն:
Հայկ նահապետի ժառանգերից Արամ նահապետի
անունից առաջացած Հայաստանի <<Արմենիա>> և
հայերի <<արմեն>> անվանումները:

16.  1. Երբ է վերականգնվել հայկազունիների տոհմի
իշխանությունը?
Ք.Ա. 7-րդ դարի առաջին կեսին հայկական լեռնաշխարհի
Հարավ արևմտյան մասում Հայկ
նահապետի սերնդից
Սկայորդի վերականգնեց հայկազունիների տոհմի
իշխանությունը:
2. Ով է հաջորդել Սկայորդին
Ըստ պատմավոր Խորենացու Սկայորդուն հաջորդել է նրա
որդին Պարույր նահապետը, որը համարվում է հայերի
առաջին թագավոր:
3. Ինչ քայլեր է նա կատարել
Ա) նա միավորեց Վանա լճից մինչև Եփրատ ընկած տարածքը
Բ) Ք.Ա. 612թ. Հայերի առաջնորդ Պարույրը դաշինք կնքեց
Բաբելոնի և Մարաստանի արքաների հետ և միացիալ
ուժերով նրանք կործանեցին իրենց համար մեկ թշնամուն
Ասորեստանի, իսկ 609թ. Վերջնականապես կործանեցին
Ասորեստանի վերջին հենակետ Կարգեմիշ քաղաքը:
4. Երբ է առաջացել Երվանդունիների արքայատոհմը
Ք.Ա. 6րդ դարում Պարույրի ազգականներից Երվանդ
Սակավակյացը 580-ից 70-ական թվականներին հիմնադրեց իր
անունով հայկական արքայատոհմ

17.  5.Նշել Երվանդ Սակավակյացի ստեղծաց
թագավորության սահմանները
ունեցել է 4 ուղղությամբ սահմաններ
Հյուսիս-Արևմուտքում հասել է մինչև սև ծով
Հյուսիս-Արևելքում կուր գետ
Արևելքում մարաստան
Հարավում` հյուիսային միջագետք
Ունեցել է հզոր բանակ 40.000 հետևակ և 8000 հեծելազոր
6.Ով է հաջորդել Երվանդին
Նրան հաջորդել է իր որդին Տիգրան Ա Երվանդյանը որը
դաշինք է կնքել Պարսից արքա Կյուրոս Բ մեծի հետ և
միացյալ ուժերով նրանք կործանել են Մարաստանը, այս
ապստամբությունը տեղի է ունեցել Ք.Ա. 6-րդ դարում 553550, այսպիսով Հայաստանի հարևանությամբ առաջացավ
աշխարհի ամենահզոր պետություններից մեկը
Աքեմենյան պարսկաստանը:

18.  7. Ներկայացրեք աքեմենյան պարսկաստանի
սահմանները
Միջեգրական ծովից ու Եգիպտոսից-մինչև Հնդկաստան
8. Համառոտ բնութագրեք Տիգրան Ա-ին Երվանդյանին
Մովսես Խորենացին գրել է.
Սա մեր թագավորներից ամենախելացի և խոհեմն էր, որը
դաշինք կնքեց պարսից արքա Կյուրոսի հետ և տապալեց
Մարած իշխանությունը և մեր Հայրենիքի սահմանները
հասցրեց մեր նախնինների ստաղծած սահմաններին:
Հույն պատմիչ Քսենեփոն կյուրոպիադիա
աշխատություան մեջ նկարագրում է Հայոց արքա Տիգրան
Ա-ին որպես քաջ, իմաստուն թագավոր և ավելացնում.
Տիգրանը և Կյուրոսը եղել են որսի խաղի ընկերներ:
Տիգրան Ա-ն կռվի ժամանակ սպանեց Մարաստանի
վերջին թագավոր Աժդահակին և իր իշխանությունը
տարածեց ոչ միայն Հայաստանում այլ նաև
Կապադովկիայի, Վիրքի և աղվանը: նա վախճանվել է
524թ. Նրան հաջորդել է իր ավագ որդին Վահագնը:

20.  Ինչ տեղի ունեցավ Տիգրան Ա-ից հետո
Ք.Ա. 524թ. Տիգրան Ա-ի մահից հետո Հայաստանի Թագավոր դարձավ իր
որդին Վահագը, հենց նրա օրոք Պարսկաստանում իշխանությունն անցավ
դաժան Դարեհ առաջին թագավորին, որը սկսեց ճնշել իրեն ենթակա բոլոր
երկրներին, նաև Դարեհ Ա-ն պահանջեց, որ Հայաստանը ևս պետք է
ենթարկվի իրեն, սակայն Հայոց թագավոր Վահագը, հայտարարեց որ ինքը
անկախ պետության թագավոր է:Ք.Ա. 522-521թ. Դարեն ճնշեց բոլոր
երկրների ապստամբությունները, ամենադժվարը Դարեի համար
Հայաստանին ճնշելն էր, եթե բոլոր պետություններին Դարեի զորքերը
հաղթեցին ընդամենը մեկ ճակատամարտով, ապա նա ստիպված էր
Հայաստանի դեմ մղել երկար պայքար, նա Հայաստանին հաղթեց 5
ճակատամարդից հետո:Դարե Ա-ն Հայաստանի դեմ ուղարկեց ազգությամբ
հայ զորավար Դադարշիշին, որը երեք ճակատամարտում պարտություն
կրեց հայերից:Դարեհն հայաստանի դեմ ուղարկեց նոր զորավար
ազգությամբ պարսիկ Վահումիսին, որը 4-րդ ճակատամարտում `
միջագետքում, ևս պարտվեց Հայերից, միայն 5-րդ ճակատամարտում Ք.Ա.
521թ. Պարսիկները ճնշեցին Հայերի ապստամբությունը, այսպիսով 580թ
ստեղծված Երվանդունիների թագավորությունը կորցրեց իր
անկախությունը: 520թ. Հայաստանը դարձավ պարսկաստանի 20
նահանգներից 13-րդը, որը կոչվում էր սատրապություն:Այդ մասին Դարեհ
Ա-ն թողել է Բեհիսթուն լեռան վրա եռալեզու արձանագրություն
արձանագրություն:Պարսկերեն արձանագրությունում Դարեհը
Հայաստանը կոչում է Արմինա, էլամերեն արձանագրությունում դարեհը
Հայաստանը կոչում է Հարմինուա, իսկ բաբելերենով ՈՒրարտու:

21.  Որ դարից սկսված Հայաստանը կորցրեց իր անկախությունը և
ընկավ աքեմենյան պարսկաստանի տիրապետության տակ.
Ք.Ա. 6-րդ դարից մինչև 4-րդ դարը, 521թ.-331թ. :
 Պարսկաստանի կազմում Հայաստանը դարձավ որերորդ
Սատրապություն:
20 սատրապություններից (նահանգից) 13-րդ
 Երբ սկսվեց Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքը դեպի արևելք
Ալեքսանդր մեծը եղել է Մակեդոնիայի Փիլիպոս 2-րդի որդին,
Արիստոտելի աշակերտը, 19-ամյա Ալեքսանդրը 336թ. Իր հոր
սպանությունից հետո հռչակվեց Մակեդոնիայի Արքա և որոշեց
գրավել ամբողջ արևելքը մինչև Հնդկաստան:
 Երբ սկսվեց նրա արշավանքը
334թ. Նրա 60.000 բանակը անցավ Սև ծովի (Հելեսպոնտոսի)
նեղուցները և Գրանի գետի ափին ջախջախեց պարսից արքա
Դարեհ 3-րդ բանակին, հաջորդ տարի 333թ. Կիլիկիայի Իսոս
քաղաքի կամ դաշտի մոտ երկրորդ անգամ հաղթեց Դարեհ 3-րդին,
իսկ վճռական ճակատամարտը տեղի ունեցավ 331թ. Հոկտեմբերի 1ին Գավգամելայի մոտ: Հայերը կռվում էին Պարսիկների կողմից աջ
թևում, Դարեհ 3-րդը կրեց ծանր պարտություն և իր յուրաինների
կողմից Բակտրիայի փոխարքա Բեսսի կողմից սպանվեց, և
հրամայում է որ Բակտրիային բնաջնջել:

22.  Ինչ տեղի ունեցավ 331թ ից հետո
Մեծ և Փոքր Հայքի Հայկական զորքերը իրանց հրամանատարն էր
Երվանդ 3-րդ ի և Փոքր Հայքի սատրապ Միթրաուստեսի
գլխավորությամբ վերադարձան Հայաստան, օգտվելով
պարսիկների պարտությունից Հայերը իրենց հռչակեցին անկախ,
Մեծ հայքում թագավոր հռչակվեց Երվանդ 3-րդը, Փոքր Հայքում
Միթրաուստեսը: ուղիղ 3 տարի անց 328թ Մակեդոնացին
Հայաստան ուղարկեց Մենոն զորավարին, որը պետք է գրավեր
Բարձր Հայքի (Կարնո աշխարհի) ոսկու հանքերը, սակայն ըստ
աշխարհագրագետ Ստրաբոնի հայերը նրան պարտության
մատնեցին և խեխտամահ արեցին, դրանից հետո այլևս
Մակեդոնաից զորք չուղարկեց Հայաստան:
 Ինչ եղավ Մակեդոնացու ստեղծած տերության հետ
Նրա տերությունը ձգվում էր Հյուսիսային պալկաններից մինչև
Եգիպտոս, այստեղիցել մինչև Հնդկաստան, մայրաքաղաքը Բաբելոն
էր:323թ. Մակեդոնացին վախճանվեց իսկ 301թ նրա տերությունը
բաժանվեց 3 մասի ` Հունամակեդոնիա, Եգիպտոս, Սերևկյան
թագավորություն:
 Որ թվականին Սերևկյանները կործանեցին Երվանդունիների
թագավորությունը
Ք.Ա. 201թ Սերևկյան արքա Անտիոքոս 3-րդի զորքերը գրավեցին մեծ
Հայքը և Ծոփքը:

24.  Ինչ ենք հասկանում մշակույթ ասելով և քանի մասից է այն բաղկացած
Մշակույթը տվյալ ժողովրդի հոգևոր և նյութական արժեքների
մարմնավորումն են:Այն բաղկացած է երկու մասից ` հոգևոր և նյութական:
 Ինչ ենք հասկանում հոգևոր և նյութական մշակույթ ասելով
Մշակույթի այն տեսակը որը արժեք է ստեղծում մտավոր աշխատանքի
արդյունքում, այսինքն արժեքը ստեղծվում է առանց ֆիզիկական
աշխատանքի կոչվում է հոգևոր մշակույթ:Հոգևոր աշխատանք է օրինակ `
երգը,երաժշտություն,բանաստեղծություն, իսկ նյութական մշակույթը
մարդու ֆիզիկական աշխատանքի հետևանքով ստեղծած նյութական
արժեքներն են, օրինակ `քաղաքաշինություն:
 Ինչ ենք հասկանում հելենիզմ և որքան տևել հելենիզմը Հայաստանում:
Հելենիզմ ասելով հասկանում ենք Հունականություն, հելենիզմը Արևելք
բերեց Ալեքսանդր Մակեդոնացին Ք.Ա. 4-րդ դարում, Հունական մշակույթը
Հայաստան թափանցեց Ք.Ա. 3-րդ դարում ու տևեց 600տարի ավարտվեց 3
դարում:
 Քանի փուլից է բաղկացած Հելենիզմը:
Բաղկացած է երկու փուլից:
Առաջին փուլ կոչվել է բուն հելենիստական փուլ, որը տևել է Ք.Ա. 3-դարից
մինչև 1 դարը, Այս փուլի մեջ հիմնականում խոսվում է Արտաշեսյան
ժամանակաշրջանի մասին:
Երկրորդը փուլը կոչվում է ուշ հելենիզմի ժամանակաշրջան, որը տևել է

25.  Հելենիզմի ժամանակ Հայաստանում Հայերը ինչ կրոն են դավանել:
Այդ ժամանակ դավանել են Հեթանոսություն կամ
ԲազմԱստվածություն, այսինքնս պաշտել են ոչ թե մեկ այլ
բազմաթիվ Աստվածների:
 Հայերը Աստվածների քանի պանթիոն դիցարան են ունեցել:
Առաջին դիցարանի գլխավոր Աստվածը եղել է Հայկը որսորդի
տեսքվ, երկրորդ տեղը դիցարանում զբաղեցնում է երկրի
պաշտպանության ուժի Աստվածը Տորքանգեղը, երրորդը եղել է
բնության զարթունքի երկրագործության Աստվածը Արա Գեղեցիկը:
 Հին Հայոց Աստվածների երկրորդ պանթիոնը
 երկրորդ դիցարանի երկրորդ աստվածը ով է եղել?
Արամազդը ` երկրի և երկնքի կառավարողը:Նրա գլխավոր
կենտրոնը եղել է Անի ամրոցը ` Եփրատ գետի ափին գտնվող Անի
ամրոցում ` բարձր հայքի Դարանաղյաց գավառում:
երկրորդ Աստվածը ` Անահիտը,Արամազդի կինը, մայրության
հովանավոր Աստվածուհին նա կոչվել է նաև ոսկեմայր,Անահիտի
կենտրոնը եղել է բարձր հայքի Եկեղյաց գավառի ` Երիզա
ավանում:Երրոդրը նրանց որդին Վահագնը, հնում համարվել է նաև
կրակի Աստված, այնուհետև
ռազմի,կայծակի,ամպրոպի,քաջության,վիշապաքաղ Աստված, նրա
կենտրոնը ` Տարոնի Աշտիշատ գյուղում:

26.  Չորրորդ Աստվածը ` Աստղիկը, սիրո ,գեղեցկության
Աստվածը եղել է Վահագնի կինը կենտրոնը ` Տարոնի
աշտիշատ գյուղում:Մշո դաշտը կապված է Աստղիկ
Աստվածուհու անվան հետ, ավանդազրույցը ասում է
հետևյալը, Աստղիկ աստվածուհին ամեն օր լողանում էր
մեղրագետում, Հայ քաջ երիտասարդները ցանկում էին
տեսնել Աստղիկին և հիանալ նրա գեղեցկությամբ և Աստղիկը
մշուշապատել է տարածքը,որպիսի իրեն չտեսնեն դրա
համարել առաջացավ Մշո դաշտը:Արեգ Միհր արևի,կրակի և
արդարության Աստված, նրա կենտրոնը եղել է բարձր հայքի
Դերջան գավառի, Բագարիճ ավանում:Նանեն եղել է
ընտանիքի հովանավորը:Տիր եղել է Հայոց
դպրության,գրչության Աստվածը, նրա կենտրոնը եղել է
Արտաշատի մոտ գտնվող Երազամույն ավանում:Վանատուր
եղել է Հյուրասիրության Աստվածը:
Հելենիզմի ժամանակ աննուները փոխվում են ԱրամազդըԶևս, Անահիտը-Արտեմիս, Վահագնը-Հեռակլես,Աստղիկըաֆրոդիտե ,Տիրը-ապոլոն,Արեգ Միհր-հերիոս

27. Արտավազդ Բ
 Ով է եղել Արտավազդ Բ-ն?
Տիգրան Մեծի որդին Արտավազդ Բ-ն է (55-34), գրել է
պատմություններ,ճառեր,պիեսներ, ողբերգություններ և այլն:
 Ինչ քաղաքական գործունեություն է ծավալել?
Նա պայքարել է Հռոմի դեմ, դաշինք է կնքել Պարթևների հետ,
սակայն Ք.Ա. 31թ. Եգիպտոսի թագուհի Կլոեպատրայի հրամանով
Արտավազդ Բ-ն գլխատվեց:Արտավազդ Բ-ն իր կենդանության որոք
վաստակել է <<Աստվածային>> անունը:
 Ովքեր են հաջորդել Արտավազդ Բ-ին:
Արտաշես Բ-ն (30-20թ.),հաջորդել է Տիգրան Գ-ն (20-8թ.),հաջորդել է
իր որդին Տիգրան Դ-ն(8-5), հաջորդել է Արդավազդ Բ-ի որդին
Արտավազդ Գ (5-2), իսկ վերջին թագավորը կրկին Տիգրան Դ-ն որը
կառավարել է իր հորեղբոր աղջկա,Արտաշես Բ-ի դուստր Էրատո
թագուհին, սակայն Ք.Հ. 1թ. Հայաստանի վրա հարձակվում են
Հյուսիսային կովկասում բնակվող ռազմատենչ Սարմատական
ցեղերը, կռվի ժամանակ նիզակի հարվածից զոհվել է վերջին
թագավոր ` Տիգրան Դ-ն, իսկ Էրատոն հրաժարվել է գահից ու
Հայաստանը դառցավ Հռոմի և պարթևստանի համար կռվախնձոր:

29.  1.Երբ է տեղի ունեցել Գավգամելայի ճակատամարտը և ում
միջև?
Ք.Ա. 331թ. Հոկտեմբերի 1-ին տեղի ունեցավ Գավգամելայի
ճակատամարտը հունամակեդոնական զորքերի և Աքեմենյան
պարսիկների միջև Մակեդոնացին հաղթեց Դարեհ 3-ին և
կործանեց Աքեմենյան Պարսկաստանը:
Այս ճակատամարտը Հայերի համար ինչ նշանակություն
ունեցավ?
Հայերի համար ունեցավ պատմական նշանակություն, քանի
որ Հայաստանը դառցավ անկախ պետություն:
 2.երբ է տեղի ունեցել Մագնեսիայի ճակատամարտը և ում
միջև?
Ք.Ա. 190թ տեղի ունեցավ Մագնեսիայի ճակատամարտը Հռոմի
և Սելևկյանների միջև, Հռոմը պարտության մատնեց
Անտիոկոս 3-ին:
Մագնեսիայի ճակատամարտը ևս հայերի համար ունեցավ
պատմական նշանակություն, քանի որ Հայաստանը օգտվեց
Սելևկյանների պարտությունից և անկախություն ձեռք
բերեց, թագավոր դարձավ Արտաշես 1-ինը:

30.  3.Երբ է տեղի ունեցել Տիգրանակերտի ճակատամարտը?
Ք.Ա. 69թ. Հոկտեմբերի 6ին տեղի ունեցավ
Տիգրանակերտի ճակատամարտը, Տիգրան մեծը
պարտություն կրեց Հռոմեացի զորավար լուկոլոսից և
Հռոմեացիները գրավեցին Տիգրանակերտը:
 4.Երբ է տեղի ունեցել Արածանի ճակատամարտը?
Ք.Ա. 68թ. Սեպտեմբերի 22ին տեղի ունեցավ Արածանի
ճակատամարտը, Տիգրան Մեծը պարտության մատնեց
Հռոմեացիներին:
 5.Երբ է տեղի ունեցել Խառանի ճակատամարտը?
Ք.Ա. 53թ. Մայիսի 6-ին տեղի ունեցավ Խառանի
ճակատամարտը, Հռոմեացիների և Պարթևների միջև,
Կռասոսը պարտություն կրեց:
 6.Երբ է տեղի ունեցել Ակտիումի ծովային
ճակատամարտը?
Ք.Ա. 31թ. Սեպտեմբերի 2ին Հունաստանում Ակտիում
ծովախորշի մոտ, Ոկտավիանոսը պարտության մատնեց
Անտոնիոսին Հռոմեացիներին: