Driessen, G. (2014). Het Nederlandse onderwijsachterstandenbeleid: Bewezen effectief? Paper OnderwijsResearchDagen ORD ‘14, Groningen, 11-13 juni 2014.

1. Geert Driessen Het Nederlandse onderwijsachterstandenbeleid: bewezen effectief?
Onderwijs Research Dagen 2014, Groningen, 11-13 juni 2014
Het Nederlandse
onderwijsachterstandenbeleid:
bewezen effectief?
dr. Geert Driessen
ITS – Radboud Universiteit Nijmegen
g.driessen@its.ru.nl
www.geertdriessen.nl

2. Geert Driessen Het Nederlandse onderwijsachterstandenbeleid: bewezen effectief?
Onderwijs Research Dagen 2014, Groningen, 11-13 juni 2014
Achterstandenbeleid
Algemene doel
Bestrijden achterstanden die het gevolg zijn van sociale,
economische en culturele factoren in de thuissituatie

3. Geert Driessen Het Nederlandse onderwijsachterstandenbeleid: bewezen effectief?
Onderwijs Research Dagen 2014, Groningen, 11-13 juni 2014
Beleidsontwikkelingen
Lokale voorlopers
Jaren ‘70: OSM, GEON, Innovatieproject A’dam
Landelijk
1974: Onderwijsstimuleringsbeleid (OSB)
1981: Culturele-minderhedenbeleid (CuMi-beleid)
1985: Onderwijsvoorrangsbeleid (OVB)
1998: Onderwijsachterstandenbeleid (OAB)

4. Geert Driessen Het Nederlandse onderwijsachterstandenbeleid: bewezen effectief?
Onderwijs Research Dagen 2014, Groningen, 11-13 juni 2014
Ontwikkelingen
Perspectief
deficiet → differentie → deficiet
Regie
lokaal → centraal → lokaal
Periode
vroeg → bestrijding (later) → preventie (vroeger)
Doelgroepen
milieu → milieu // etniciteit → milieu + etniciteit →
milieu (opleiding)
Omvang doelgroep
1995: 39% → 2012: 12%

5. Geert Driessen Het Nederlandse onderwijsachterstandenbeleid: bewezen effectief?
Onderwijs Research Dagen 2014, Groningen, 11-13 juni 2014
Instrumenten
Bij ongeveer gelijkblijvende doelen,
onder invloed van politieke, demografische en
onderwijskundige ontwikkelingen:
• steeds nieuwe instrumenten
• aanpassing bestaande instrumenten
Maar vrijwel onveranderd:
• nauwelijks vooraf onderzocht of het werkt
• veel lokale autonomie en vrijheid invulling/uitvoering
(schoolbesturen, gemeenten, instellingen)

6. Geert Driessen Het Nederlandse onderwijsachterstandenbeleid: bewezen effectief?
Onderwijs Research Dagen 2014, Groningen, 11-13 juni 2014
De gewichtenregeling
Belangrijkste instrument (>€400M)
Groepsgewijze vs. individuele benadering
Aanscherping criteria
Validiteit: doelgroepindicator x criteriumvariabele:
r=0.40→0.20
Inzet middelen
Monitoringstudies
Allochtone doelgroep: inhaalslag, maar achterstand;
autochtone doelgroep: achteruitgang
Geen uitspraken mogelijk over effectiviteit

7. Geert Driessen Het Nederlandse onderwijsachterstandenbeleid: bewezen effectief?
Onderwijs Research Dagen 2014, Groningen, 11-13 juni 2014
VVE
Speerpunt (>€400M)
Home- en center-based
VVE-programma’s in kdv, psz en kleutergroepen
Decentralisatie
Variatie criteria, uitvoering; relatie programma?
VS veel onderzoek; effectief, maar…
NL nauwelijks onderzoek; niets bewezen effectief
Problemen: leidsters; ouders; achterstand/zorg;
indicatie – programma

8. Geert Driessen Het Nederlandse onderwijsachterstandenbeleid: bewezen effectief?
Onderwijs Research Dagen 2014, Groningen, 11-13 juni 2014
ICO
Multiculturele samenleving: niet-cognitieve en
cognitieve doelen, waarden/normen, culturen,
tolerantie
Voorschriften, doelen, doelgroepen; geen effect-
onderzoek
Burgerschap en sociale integratie
Participatie samenleving
Verplicht, voorschriften, doelgroepen; geen effect-
onderzoek; Inspectie: zwaar onvoldoende

9. Geert Driessen Het Nederlandse onderwijsachterstandenbeleid: bewezen effectief?
Onderwijs Research Dagen 2014, Groningen, 11-13 juni 2014
Tweetalig onderwijs, OETC
• Tweetalige opvangprogramma’s
• Moedertaalonderwijs (OETC, OET, OALT)
Doel: reïntegratie → bestrijding onderwijsachter-
standen → cultuurbehoud
Veronderstelling: eerst eigen taal, daarna Nederlands
Problemen: doelen; leerkrachten; lesmateriaal; relatie
met reguliere onderwijs; moedertaal ≠ eigen taal;
politiek geen steun
Nauwelijks onderzoek; leerlingen leerden weinig/niets

10. Geert Driessen Het Nederlandse onderwijsachterstandenbeleid: bewezen effectief?
Onderwijs Research Dagen 2014, Groningen, 11-13 juni 2014
NT2, taalbeleid
NT2
Nederlandse taal kernpunt beleid
Inventariserend, beschrijvend onderzoek;
nauwelijks effectonderzoek
Effecten: leerlinggebonden factoren
Pilots taalbeleid onderwijsachterstanden
Aanpak alle zwakke lln.
Ondersteuning experts taal/lezen
Deels succesvol
Succes: differentiatie, opbrengstgericht werken

11. Geert Driessen Het Nederlandse onderwijsachterstandenbeleid: bewezen effectief?
Onderwijs Research Dagen 2014, Groningen, 11-13 juni 2014
Klassenverkleining
• ‘Niet-bewuste’ inzet (vanuit gewichtenregeling)
• Bewuste inzet (beleid): lkr./ll.-ratio → individuele
aandacht → kwaliteit
STAR-experiment: 23 → 15 lln.
Recent internationaal onderzoek: geen duidelijke
samenhangen
NL onderzoek: tegengestelde effecten, ook positieve
effecten grote klassen, differentiële effecten (leeftijd,
goede/zwakke lln.)

12. Geert Driessen Het Nederlandse onderwijsachterstandenbeleid: bewezen effectief?
Onderwijs Research Dagen 2014, Groningen, 11-13 juni 2014
Gemengde scholen
Beleid 2004-2011
Afspraken gemeenten – schoolbesturen; oudergroepen
Juridische obstakels, praktische mogelijkheden,
draagvlak (witte) ouders, eigen wijk: ‘deterministisch’
Internationaal en NL veel onderzoek, meestal cross-
sectioneel
Kern: extra groepseffect bovenop individueel effect
Hooguit zeer gering effect, geen differentieel effect,
geen cumulatief effect

13. Geert Driessen Het Nederlandse onderwijsachterstandenbeleid: bewezen effectief?
Onderwijs Research Dagen 2014, Groningen, 11-13 juni 2014
Extra tijd, andere tijden
Verwachting: meer tijd → betere prestaties
Varianten: jonger beginnen, kleuterbouwverlenging,
zittenblijven, weekendscholen, zomerscholen,
verlengde schooldag, brede scholen,
dagarrangementen, huiswerkklassen, andere
schooltijden (bioritme), etc.
Cognitieve aspecten, vooral niet-cognitieve
aspecten
Nauwelijks of geen onderzoek: geen effect
Relatie met reguliere schooldag, activiteiten

14. Geert Driessen Het Nederlandse onderwijsachterstandenbeleid: bewezen effectief?
Onderwijs Research Dagen 2014, Groningen, 11-13 juni 2014
Schakelklassen
Autochtone en allochtone lln. met grote taalachterstand
één jaar intensief taalonderwijs, aparte klas tijdens of
na schooltijd
Varianten: voetklas, kopklas, parallel groep 1-8
Evaluatie positief: meer leerwinst taal, niet ten koste van
rekenen; hogere Citoscores en advies; sociaal-
emotioneel geen nadeel
Advies: schakeljaar onderdeel integrale aanpak; ook ná
schakeljaar nog extra begeleiding

15. Geert Driessen Het Nederlandse onderwijsachterstandenbeleid: bewezen effectief?
Onderwijs Research Dagen 2014, Groningen, 11-13 juni 2014
Ouderbetrokkenheid en –participatie
Thuis/op school; geïnstitutionaliseerd/niet-
geïnstitutionaliseerd
Partnerschap met buurt (‘community’)
Internationaal onderzoek: vaak positieve effecten, soms
negatieve (reactie)
NL: nauwelijks onderzoek, geen effecten op lln.

16. Geert Driessen Het Nederlandse onderwijsachterstandenbeleid: bewezen effectief?
Onderwijs Research Dagen 2014, Groningen, 11-13 juni 2014
Conclusies en discussie
1. Op centraal niveau veel (wisselend) beleid
uitgezet, op lokaal niveau op zeer uiteenlopende
wijzen vorm gegeven: enorme variatie.
2. Effecten bij de doelgroepen hooguit bescheiden.
3. Überhaupt weinig onderzoek naar
beleidseffectiviteit, noch ex-ante, noch ex-post
en nauwelijks volgens ‘de gouden standaard’.
4. Is ‘evidence-based’ onderzoek dé oplossing en
ook mogelijk?

17. Geert Driessen Het Nederlandse onderwijsachterstandenbeleid: bewezen effectief?
Onderwijs Research Dagen 2014, Groningen, 11-13 juni 2014