Antonio gramsci hegemonia

1. ‫ای‬‫رسانه‬ ‫هژمونی‬
‫گرامش‬ ‫آنتونیو‬‫ی‬
ANTONIO GRAMSCI

2. ‫مقدمه‬
‫آنتونیو‬‫گرامشی‬(۱۸۹۱-۱۹۳۷)‫نظریه‬‫پرداز‬‫مارکسیست‬‫ایتالیایی‬‫ست‬‫که‬‫بیش‬‫از‬‫هر‬‫چیز‬‫به‬‫خاطر‬‫تبیی‬‫ن‬‫مفهوم‬
«‫هژمونی‬»‫شهرت‬‫یافته‬‫است‬.
‫او‬‫که‬‫یکی‬‫از‬‫بنیانگذاران‬‫حزب‬‫کمونیست‬‫ایتالیا‬‫بود‬(۱۹2۱)‫در‬‫سال‬۱۹26‫به‬‫دست‬‫‌ها‬‫ت‬‫فاشیس‬‫زندانی‬‫شد‬‫و‬‫باقی‬
‫عمرش‬‫را‬‫در‬‫زندان‬‫گذراند‬.
‫وی‬‫با‬‫وجود‬‫وضع‬‫نامساعد‬‫جسمی‬‫در‬‫زندان‬‫نیز‬‫به‬‫مطالعه‬‫و‬‫نویسندگی‬‫ادامه‬‫داد‬.‫نتیجه‬‫پژوهش‬‫های‬‫او‬‫که‬‫پ‬‫س‬‫از‬
‫سقوط‬‫فاشیسم‬‫در‬‫کتابی‬‫با‬‫عنوان‬"‫یادداشت‬‫های‬‫زندان‬"(2()۱۹2۹-۱۹۳5)‫منتشر‬،‫شد‬‫جوهره‬‫نظریات‬‫او‬‫را‬‫تشکیل‬
‫می‬‫دهد‬‫که‬‫به‬‫نوبه‬‫خود‬‫سهم‬‫شایانی‬‫در‬‫تکامل‬‫نظریه‬‫مارکسیسم‬‫داشته‬‫است‬.
‫شاخصه‬‫های‬‫اصلی‬‫نظریات‬‫مارکسیستی‬‫گرامشی‬‫عبارتند‬‫از‬‫زیر‬‫سوال‬‫بردن‬‫جبر‬‫اقتصادی‬‫و‬‫رد‬‫ایده‬‫ق‬‫وانین‬‫تاریخ‬.‫این‬
‫نظریات‬‫به‬‫بهترین‬‫شکل‬‫در‬‫سخنان‬‫او‬‫درباره‬‫انقالب‬‫روسیه‬‫تبلور‬‫یافته‬‫اند؛‬

3. ‫اندیشه‬
‫گرامشی‬‫از‬‫متفکرانی‬‫چون‬،‫هگل‬‫مارکس‬‫و‬،‫انگلس‬،‫لنین‬‫لوکزامبورگ‬‫و‬‫تروتسکی‬‫متاثر‬‫است‬.‫البت‬‫ه‬‫آثار‬‫دایره‬
‫المعارفی‬‫مارکس‬‫که‬‫فراتر‬‫از‬‫حوزه‬‫صرف‬‫جامعه‬‫شناختی‬،‫هستند‬‫بیشترین‬‫تاثیر‬‫را‬‫بر‬‫او‬‫داشته‬‫اند؛‬‫از‬‫سویی‬‫دیگر‬‫آثار‬
«‫بندتو‬‫کروچه‬»‫متفکر‬‫ایتالیایی‬‫مورد‬‫مطالعه‬‫دقیق‬‫او‬‫بوده‬‫است‬.
‫گرامشی‬‫خود‬‫می‬‫گوید؛‬«‫همان‬‫طور‬‫که‬‫فلسفه‬‫هگل‬‫مقدمه‬‫مارکسیسم‬‫در‬‫قرن‬‫نوزدهم‬‫و‬‫یکی‬‫از‬‫پایه‬‫های‬‫ت‬‫مدن‬
‫جدید‬‫بوده‬،‫است‬‫فلسفه‬‫کروچه‬‫هم‬‫مقدمه‬‫یی‬‫است‬‫برای‬‫مارکسیسم‬‫نو‬‫شده‬‫و‬‫معاصر‬‫و‬‫مناسب‬‫نسل‬‫ما‬.»
‫گ‬‫رامشی‬‫معتقد‬‫به‬‫دمیدن‬‫خون‬‫تازه‬‫در‬‫مارکسیسم‬‫است‬‫چراکه‬«‫مارکسیسم‬‫در‬‫لنینیسم‬‫خصلتی‬‫کا‬ً‫ال‬‫م‬‫سیاسی‬‫و‬‫خالی‬
‫از‬‫وجوه‬‫و‬‫عوامل‬‫فرهنگی‬‫و‬‫اخالقی‬‫یافته‬‫بود؛‬‫هرگونه‬‫تاثیری‬‫برای‬‫عامل‬‫فرهنگی‬‫و‬‫اخالقی‬‫از‬‫نظر‬‫تعیی‬‫ن‬‫کنندگی‬‫در‬
‫تحوالت‬‫اجتماعی‬‫مورد‬‫انکار‬‫قرار‬‫می‬‫گرفت‬».

4. ‫هژمونی‬ ‫ایده‬
‫برخورد‬‫تفکرآمیز‬‫گرامشی‬‫با‬‫ایده‬‫هژمونی‬‫عرصه‬‫جدیدی‬‫را‬‫ایجاد‬‫کرد‬.«‫هژمونی‬»‫به‬‫عنوان‬‫مفهومی‬‫نظری‬‫س‬‫اخته‬
‫خود‬‫اوست‬.‫گرامشی‬‫در‬«‫دفترهای‬‫زندان‬»‫هژمونی‬‫را‬‫در‬‫سه‬‫سطح‬‫به‬‫کار‬‫می‬‫برد‬:
‫سطح‬‫اول‬:‫گرامشی‬‫این‬‫سطح‬‫را‬‫در‬‫ارتباط‬‫با‬‫ائتالف‬‫های‬‫طبقاتی‬‫پرولتاریا‬‫یا‬‫سایر‬‫گروه‬‫های‬‫تحت‬‫ا‬‫ستثمار‬‫به‬
‫ویژه‬‫دهقانان‬‫به‬‫کار‬‫می‬‫برد‬‫و‬‫تحقق‬‫هژمونی‬‫از‬‫نظر‬‫او‬‫ضروری‬‫است‬‫که‬‫منافع‬‫و‬‫تمایالت‬‫گروه‬‫های‬‫تحت‬‫هژ‬‫مونی‬
‫در‬‫نظر‬‫گرفته‬‫شود؛‬‫به‬‫عبارت‬‫دیگر‬‫گروه‬‫های‬‫رهبری‬‫کننده‬‫باید‬‫به‬‫فداکاری‬‫های‬‫اقتصادی‬‫و‬‫تجاری‬‫دس‬‫ت‬‫بزنند‬.
‫اگرچه‬‫هژمونی‬‫اخالقی‬-‫سیاسی‬،‫است‬‫اما‬‫باید‬‫اقتصادی‬‫هم‬‫باشد‬‫و‬‫بر‬‫نقش‬‫مهم‬‫گروه‬‫رهبری‬‫کننده‬‫در‬‫هس‬‫ته‬‫مهم‬
‫فعالیت‬‫های‬‫اقتصادی‬‫استوار‬‫باشد‬.
‫سطح‬‫دوم‬:‫کار‬‫اصلی‬‫گرامشی‬‫از‬‫اینجا‬‫شروع‬‫می‬‫شود‬.‫هژمونی‬‫در‬‫این‬‫سطح‬‫برای‬‫گرامشی‬‫به‬‫این‬‫معنی‬‫است‬‫که‬
‫این‬‫طبقه‬‫توانسته‬‫است‬‫طبقات‬‫جامعه‬‫را‬‫به‬‫پذیرفتن‬‫ارزش‬‫های‬،‫اخالقی‬‫سیاسی‬‫و‬‫فرهنگی‬‫خود‬‫ترغی‬‫ب‬‫کند‬.‫اگر‬
‫طبقه‬‫حاکم‬‫موفق‬،‫باشد‬‫این‬‫کار‬‫مستلزم‬‫حداقل‬‫خشونت‬‫خواهد‬،‫بود‬‫مانند‬‫رژیم‬‫های‬‫لیبرال‬‫موفق‬‫در‬‫قرن‬‫نوزدهم‬.

5. ‫هژمونی‬ ‫ایده‬(‫ادامه‬)
‫گرامشی‬‫معتقد‬‫است؛‬‫برتری‬‫یک‬‫گروه‬‫اجتماعی‬‫دو‬‫شکل‬‫به‬‫خود‬‫می‬‫گیرد؛‬«‫سلطه‬»‫و‬«‫رهنموددهندگی‬‫فک‬‫ری‬‫و‬
‫اخالقی‬».‫بنابراین‬‫هنگامی‬‫که‬‫طبقه‬‫حاکم‬‫بیشتر‬‫با‬‫استفاده‬‫از‬‫زور‬‫طبقات‬‫دیگر‬‫را‬‫تحت‬‫انقیاد‬‫در‬‫آورد‬،‫حالت‬«‫سلطه‬»
‫برقرار‬‫است؛‬‫اما‬‫هنگامی‬‫که‬‫طبقه‬‫حاکم‬‫برتری‬‫خود‬‫را‬‫به‬‫صورت‬‫رهنمود‬‫دهندگی‬،‫فکری‬‫اخالقی‬‫و‬...‫اعمال‬‫کن‬‫د‬‫حالت‬
«‫هژمونی‬»‫برقرار‬‫است؛‬‫در‬‫واقع‬‫واژه‬‫سلطه‬‫در‬‫برابر‬‫واژه‬‫هژمونی‬‫است‬‫و‬‫آنچه‬‫که‬‫در‬‫اینجا‬‫برجسته‬‫می‬‫شود‬‫جن‬‫به‬
‫فرهنگی‬‫هژمونی‬‫است‬.
‫سطح‬‫سوم‬:‫در‬‫این‬‫سطح‬‫هژمونی‬‫میان‬‫دولت‬‫و‬‫جامعه‬‫مدنی‬‫توزیع‬‫شده‬‫است؛‬‫هژمونی‬‫از‬‫نو‬‫چنان‬‫تعریف‬‫ش‬‫ده‬‫تا‬
‫قهر‬‫و‬‫اجماع‬‫با‬‫یکدیگر‬‫تلفیق‬،‫شود‬‫ترکیبی‬‫از‬‫زور‬‫و‬‫اجماع‬‫بی‬‫آنکه‬‫زور‬‫بیش‬‫از‬‫اندازه‬‫از‬‫اجماع‬‫پیشی‬‫گیرد‬.

6. ‫جامعه‬ ‫و‬ ‫دولت‬‫مدنی‬
‫برای‬‫گرامشی‬،‫هژمونی‬‫شکلی‬‫از‬‫کنترل‬‫است‬‫که‬‫در‬‫درجه‬‫اول‬‫از‬‫طریق‬‫ساختارهای‬‫کالن‬‫یک‬،‫جامعه‬‫علیه‬‫نهادهای‬
‫پایه‬‫ای‬‫آن‬‫یا‬‫روابط‬‫اجتماعی‬‫مربوط‬‫به‬‫تولید‬‫با‬‫ویژگی‬‫های‬‫عمدتا‬‫اقتصادی‬‫اعمال‬‫می‬‫شود‬.
"‫هژمونی‬‫اجتماعی‬"‫نامی‬‫است‬‫که‬‫بر‬‫رضایت‬"‫خودجوش‬"‫توده‬‫های‬‫بزرگ‬‫مردم‬‫با‬‫جهت‬‫گیری‬‫های‬‫کلی‬‫ک‬‫ه‬
‫توسط‬‫گروه‬‫حاکم‬‫بر‬‫زندگی‬‫اجتماعی‬‫گروه‬‫های‬‫نهادین‬‫جامعه‬‫اعمال‬،‫شده‬‫اطالق‬‫‌شود‬‫ی‬‫م‬.‫کسب‬‫این‬‫رضایت‬
"‫تاریخی‬"‫از‬‫سوی‬‫طبقه‬‫حاکم‬‫اساسا‬‫ریشه‬‫از‬‫قدر‬‫و‬‫منزلت‬(‫و‬‫در‬‫نتیجه‬‫اطمینان‬‫از‬‫خود‬)‫ای‬‫دارد‬‫که‬‫طبقه‬‫س‬‫لطه‬‫گر‬
‫به‬‫دلیل‬‫موقعیت‬‫متمایز‬‫و‬‫در‬‫دست‬‫داشتن‬‫چرخه‬‫های‬‫تولید‬‫از‬‫آن‬‫برخوردار‬‫است‬.

7. ‫سیاسی‬ ‫هژمونی‬ ‫ایده‬-‫مدنی‬
،‫گرامشی‬‫هژمونی‬‫را‬‫به‬‫دو‬‫قسمت‬‫تقسیم‬‫کرد؛‬«‫هژمونی‬‫سیاسی‬»‫و‬«‫هژمونی‬‫مدنی‬».‫وی‬‫از‬‫قوای‬،‫مجریه‬‫م‬‫قننه‬‫و‬
‫قضائیه‬‫دولت‬‫لیبرال‬‫به‬‫عنوان‬«‫نهادهای‬‫هژمونی‬‫سیاسی‬»‫و‬‫از‬،‫کلیساها‬،‫احزاب‬‫اتحادیه‬‫های‬،‫کارگری‬‫خ‬،‫انواده‬
،‫مدارس‬‫دانشگاه‬،‫ها‬‫روزنامه‬‫ها‬‫و‬‫نهادهای‬‫فرهنگی‬‫به‬‫عنوان‬«‫نهادهای‬‫هژمونی‬‫مدنی‬»‫یاد‬‫می‬‫کند‬.
‫در‬‫این‬‫سطح‬‫است‬‫که‬‫دولت‬‫اخالقی‬‫و‬‫فرهنگی‬‫مطرح‬‫می‬‫شود‬.‫گرامشی‬‫در‬‫این‬‫باره‬‫می‬‫گوید؛‬‫هر‬‫دولتی‬‫اخ‬‫القی‬
،‫است‬‫زیرا‬‫یکی‬‫از‬‫مهم‬‫ترین‬‫وظایف‬‫آن‬‫ارتقای‬‫سطح‬‫اخالق‬‫و‬‫فرهنگ‬‫توده‬‫هاست‬.‫در‬‫این‬،‫راستا‬‫مدارس‬‫به‬‫ع‬‫نوان‬
‫کارکرد‬‫آموزنده‬‫مثبت‬‫و‬‫دادگاه‬‫ها‬‫به‬‫عنوان‬‫کارکرد‬‫سرکوبگر‬‫و‬‫آموزنده‬‫منفی‬،‫دولت‬‫اساسی‬‫ترین‬‫فعالی‬‫ت‬‫های‬‫دولت‬
‫را‬‫دربرمی‬‫گیرند‬.‫اما‬‫در‬‫واقع‬‫فعالیت‬‫ها‬‫و‬‫ابتکارات‬‫خصوصی‬‫متعدد‬‫دیگری‬‫نیز‬ً‫ا‬‫دقیق‬‫همین‬‫هدف‬‫را‬‫دنب‬‫ال‬‫می‬‫کنند‬.
‫این‬‫فعالیت‬‫ها‬‫و‬،‫ابتکارات‬‫در‬‫کل‬«‫دستگاه‬‫هژمونی‬‫فرهنگی‬‫و‬‫سیاسی‬»‫طبقات‬‫حاکم‬‫را‬‫تشکیل‬‫می‬‫دهند‬.

8. ‫پرورش‬ ‫و‬ ‫آموزش‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫هژمونی‬
‫بر‬‫اساس‬‫نظریات‬‫گرامشی‬،‫یکی‬‫از‬‫مهم‬‫ترین‬‫کارکردهای‬‫دولت‬"‫تعلیم‬‫توده‬‫عظیم‬‫مردم‬‫برای‬‫رسیدن‬‫به‬‫سطح‬‫و‬
‫نوع‬‫خاصی‬‫از‬‫فرهنگ‬‫و‬‫اخالق‬‫است‬‫که‬‫متناسب‬‫با‬‫نیازهای‬‫قدرت‬‫هایی‬‫که‬‫تولید‬‫را‬‫دردست‬،‫دارند‬‫در‬‫جهت‬‫ت‬‫وسعه‬‫و‬
‫در‬‫نتیجه‬‫به‬‫منافع‬‫طبقه‬‫ی‬‫حاکم‬‫باشد‬.
"‫مدرسه‬‫به‬‫عنوان‬‫یک‬‫ابزار‬‫تربیتی‬‫در‬‫جهت‬‫مثبت‬‫و‬‫دادگاه‬‫به‬‫عنوان‬‫یک‬‫ابزار‬‫سرکوبگر‬‫در‬‫عملکرد‬‫تر‬‫بیتی‬‫با‬‫جهت‬
،‫منفی‬‫مهم‬‫ترین‬‫فعالیت‬‫های‬‫دولت‬‫در‬‫این‬‫راستا‬‫را‬‫شکل‬‫میدهند‬.‫اما‬‫در‬‫واقع‬‫گرامشی‬‫معتقد‬‫است‬‫بسی‬‫اری‬‫از‬‫دیگر‬
‫طرح‬‫های‬‫به‬‫اصطالح‬‫خصوصی‬‫و‬‫فعالیت‬‫هایی‬‫متعدد‬‫دیگری‬‫با‬‫همین‬‫اهداف‬‫از‬‫سوی‬‫دستگاه‬‫سلطه‬‫سی‬‫اسی‬‫و‬
‫فرهنگی‬‫طبقات‬‫حاکم‬‫به‬‫اعمال‬‫هژمونی‬‫فرهنگی‬‫بر‬‫طبقات‬‫زیر‬‫سلطه‬‫میپردازند‬.