Untuk rujukan pelatihProgram PKA

1. TOPIK 2
PELUPUSAN SISA PEPEJAL
SISA KLINIKAL
DAN
SISA MERBAHAYA

3. OBJEKTIF PEMBELAJARAN:
Pada akhir sesi, pelatih akan dapat :
 Mendefinisikan sisa klinikal dan sisa
merbahaya
 Menerangkan ciri-ciri sisa klinikal dan
sisa merbahaya
 Menerangkan kaedah pengendalian
sisa klinikal dan sisa merbahaya

4. Sisa Klinikal

5. PENGENALAN
Selaras dengan pertambahan
penduduk dan masalah kesihatan
yang pelbagai, semakin banyak
hospital didirikan.
Aktiviti pembukaan kemudahan
kesihatan yang baru telah
menghasilkan sisa buangan yang
akan menjadi ancaman kepada
kesihatan dan keselamatan

6. DEFINISI SISA KLINIKAL
Ditakrifkan sebagai sisa yang berpotensi
Menyebabkan kecederaan akibat benda
tajam - berlaku jangkitan penyakit
Mengancam kesihatan orang awam
Termasuk benda tajam
Tisu manusia
Sisa makmal
Sisa haiwan drpd kajian atau rawatan
veterina
Perubatan dan pergigian
Majlis Kajian Kesihatan dan Perubatan Kebangsaan 1

7. DEFINISI SISA KLINIKAL
 Sisa pejal yang dijana daripada proses
diagnosis, rawatan atau imunisasi
manusia dan haiwan atau daripada kajian
penghasilan dan ujian bahan biologikal
termasuk :
 Kain pembalut yang dikotori darah, bekas
kultur, sarung tangan pembedahan
terbuang, jarum suntikan dan pengambilan
darah dan organ dan anggotan badan yang
dipotong. Diaz dan Sevage 2003

8. DEFINISI SISA KLINIKAL
Merangkumi semua jenis sisa yang
dihasil di hospital, klinik dan lain-
lain kemudahan kajian perubatan,
sisa-sisa ini termasuklah sisa
berjangkit, berbahaya, radioaktif dan
sisa-sisa am. Ravi Argurwal 1998

9. DEFINISI SISA KLINIKAL
 Sebarang sisa yang mengandungi kapas,
jarum serta pincagari, darah, tisu
manusia atau haiwan, ubat-ubatan dan
lain-lain alat pencucian.
 Merangkumi sebarang sisa pergigian,
aktiviti pemindahan darah yang mungkin
mendatangkan jangkitan, penyelidikan,
farmasi serta veterina.
Jabatan Kejuruteraan, Kementerian Kesihatan M

10. DEFINISI SISA KLINIKAL
 Sisa yang mempunyai kesemua atau
sebahagian daripada tisu darah atau
cecair badan manusia, dadah, produk
farmaseutikal, jarum, picagari yang sduah
tidak digunakan dan mendatangkan
bahaya.
 Contohnya - Kapas yang telah digunakan,
swab yang telah digunakan

11. CIRI –CIRI SISA KLINIKAL
Mengandungi agen jangkitan
Bersifat genotoksik iaitu menyebabkan DNA
rosak
Mengandungi bahan kimia atau toksik yang
bebahaya
Bersifat radioaktif
Terdiri daripada bahan yang tajam
Kebanyakan sisa hospital
Pelupusan dengan kaedah khas atau
khusus

12. KLASIFIKASI SISA KLINIKAL
WHO telah mengklasifikasikan sisa klinikal
kepada 3 iaitu:
Tidak merbahaya
Bahan berjangkit
Bahan tidak berjangkit tetapi berbahaya

13. SISA KLINIKAL DI MALAYSIA DIKATEGORIKAN
KEPADA 5 KUMPULAN:
KUMPULA
N
JENIS SISA KLINIKAL
A • Kapas dan plaster yg. telah tercemar dengan darah dan cairan badan
dlm perkhidmatan kesihatan
• Peralatan merawat penyakit berjangkit
• Sisa patologikal termasuk tisu manusia, organ badan, plasenta, fetus dll.
B • Jarum suntikan yang telah digunakan
• Kaca yang pecah. Peralatan tajam, dan alat-alat pembedahan
C • Sisa dari bilik makmal dan post mortem
• Spesimen patalogikal,spesimen hematologikal dll.
D • Sisa farmaseutikal dan sisa kimia
• dadah atau ubat yang telah tamat tarikh
E • Bahan perkumuhan dan bahan cecair yang dikeluarkan oleh badan
• Bekas simpanan air kencing, dan tuala wanita yang telah digunakan

14. KOMPOSISI SISA KLINIKAL
Komposisi sisa klinikal menunjukkan ciri-ciri yang berkaitan
dengan sumbernya. Antaranya ialah :
1. Wad Perubatan
Terdiri daripada sisa berjangkit
Cth. Picagari, pembalut luka, sarungtangan yang
tercemar dan sebagainya
2. Bilik pembedahan
Sisa anatomi
Cth. Tisu, organ, fetus, dan anggota badan

15. KOMPOSISI SISA KLINIKAL
3. Lain-lain unit perkhidmatan kesihatan
 Terdiri daripada sisa-sisa am, hanya
peratusan kecil dari sisa berjangkit.
4. Makmal
 Sisa patologi dan sisa anotomi
 Cth. Kultur mikrobiologi, darah yang
tercemar, benda tajam, sisa kimia, dan
radiokaktif
5. Stor farmaseutikal dan kimia
 Kuantiti yang kecil bagi sisa farmaseutikal
dan kimia dan sisa am
6. Unit sokongan - hanya sisa am

16. FAKTOR PENJANAAN SISA
KLINIKAL
Jenis hospital
Saiz hospital
Kadar penghunian
Kadar pesakit dalam dan
pesakit luar
Lokasi geografi

17. PENGENDALIAN SISA
KLINIKAL

18. 5 PANDUAN UTAMA DALAM
PENGENDALIAN SISA KLINIKAL
1. Pengasingan dan Penstoran sisa
klinikal
 Bagi meminima risiko jangkitan
 Diasingkan mengikut kod tertentu:
Hitam - (sisa domestik normal)
Kuning - (sisa utk incineration)
Biru muda- (sisa untuk autoclaving)
Merah - (sisa yang telah dijangkiti)

19. PENSTORAN SISA KLINKAL
 Clinical waste bags
 Sharp waste bins

20. 2. PENGUTIPAN SISA KLINIKAL
KUTIPAN SEKURANG-KURANGNYA SEKALI
SEHARI.
CTH. DIWAD-WAD HOSPITAL
PEKERJA KUTIPAN - PAKAI PPE

21. 3. Penyimpanan Berpusat
• Tempat bersih dan pengudaraan baik
• Jika simpan lebih 72 jam, simpan pada
suhu 2°C - 7°C

22. 4.Pengangkutan Sisa Klinikal
• Ciri-ciri khas kenderaan yang
mengangkut
• Elak tumpahan, kebocoran, risiko
jangkitan

23. 5. Rawatan dan Pelupusan
Teknologi incineration, pensterilan
stim, disinfeksi kimia dan disinfeksi
thermal
Suhu incinerator - 1000°C utk
membunuh patogen

24. SYARIKAT PENGENDALI SISA KLINIKAL
Syarikat Pantai Medivest atau PMSB
Pengurusan sisa klinikal di Malaysia
Perkhidmatan kutipan dan pelupusan sisa
klinikal
Mempunyai sebuah fasiliti incinerator di
Bukit Rambai Melaka.

25. SISA MERBAHAYA

26. PENGENALAN
 Bahan-bahan buangan bahan kimia
berbahaya ditadbir oleh Federal, State, dan
peraturan tempatan.
Kegagalan menguruskan sisa dengan betul
boleh mengakibatkan kompaun yang
maksima dan penalti kepada individu-
individu menjana sisa.
 Contoh : Insiden di Bhopal India adalah
disebabkan oleh sisa methyl cynide.

27. MELIBATKAN POLISI DAN AKTA
 Akta Kualiti Alam Sekeliling (Sisa berjadual)-EQA 1974
pindaan 1989,
Contoh : Pengeluar sisa berjadual hendaklah memeberitahu
maklumat kepada DOE tentang kategori dan kuantiti sisa
berjadua yang dihasilkan
 EQA 1974 – dikuatkuasakan oleh DOE di bawah
MOSTI
 Pelupusan sisa berjadual bersepadu - Kualiti Alam cth.
Bukit Nanas, N.S.
 Pengendalian melibatkan – physical - chemical

28. DEFINISI SISA MERBAHAYA
Satu unsur organik atau tak
organik atau sebatian,
disebabkan oleh toksikologi,
fizikal, kimia, boleh
memudaratkan dan memberi
kesan-kesan kronik kepada
kesihatan manusia dan
persekitaran.”

29. DEFINISI HAZARDOUS WASTE
“Bahan-bahan buangan termasuk
pepejal-pepejal, enapcemar, cecair ,
dan gas-gas, kecuali bahan-bahan
buangan radioaktif dan berjangkit,
disebabkan kegiatan kimia mereka
(kereaktifan) atau ketoksikan, bahan
letupan, mengkakis, atau ciri-ciri lain,
memudaratkan untuk kesihatan atau
persekitaran, sama ada dengan
sendiri atau berhubung dengan bahan-
bahan buangan lain”

30. DEFINISI SISA MERBAHAYA
 Sisa fizikal, kimia atau biologi yang
mempunyai ciri merbahaya, berjangkit dan
toksid, dan memerlukan pengendalian dan
prosedur tertentu bagi mengelak risiko
kepada kesihatan manusia dan lain-lain
kehidupan organisma dan alam sekitar.
 Contoh : sisa radioaktif , bahan x-ray dan
kemoterapi, pelarut spt klorofom, etanol,
metanol)

31.  Sisa toksik adalah sisa yang boleh
menyebabkan kesan toksik kepada alam
sekitar dan kesihatan
 Contoh : racun herba (herbicide), racun
serangga (pesticid) fenol, xylene yang
merupakan sisa-sisa toksid yang
merbahaya
 Kesan?

32. SOLID WASTE VS. HAZARDOUS WASTE
Solid Waste: A solid, semi-solid, liquid,
sludge, or contained gas, that is no longer
needed, to be discarded, or has served
its useful purpose.
Hazardous Waste: A solid waste that is
listed by the EPA or exhibits one or more
of four characteristics.
Ignitable Corrosive Reactive Toxic

33.  SISA PEPEJAL : bersifat pepejal, separuh pepejal ,
cecair, enapcemar, atau gas dan tidak lagi
diperlukan, dibuang, atau telah tamat tempoh
penggunaannya.
 SISA BERBAHAYA : Satu sisa pepejal yang
disenaraikan oleh EPA atau mempunyai satu atau
lebih sifatnya
 * EPA : Environmental Protection Agency
SISA PEPEJAL VS SISA BERBAHAYA

34. Sisa berbahaya daripada
pelbagai bahan kimia dan
bahan hazard dalam kuantiti
kecil dihasilkan ditempat kerja
tetapi dapat membahayakan
kesihatan dan persekitaran
SISA MERBAHAYA

35. JENIS SISA MERBAHAYA
 Sisa minyak mineral (mineral oils wastes)
 Sisa kimia organik - mengandungi halogen
dan sulfur or tanpa halogen dan sulfur
 Sisa pelarut organik
 Sisa yang megandungi merkuri
 Sisa racun perosak
 Sisa kimia organik

36. CIRI-CIRI SISA MERBAHAYA
 Satu bahan buangan pelbagai bahan
kimia dan hazard walaupun dalam
kuantiti yang kecil boleh
membahayakankesihatan dan alam
sekitar
 Juga meliputi Sisa Toksik, Sisa Berjadual
dan sisa Kimia
 4 CIRI UTAMA:
Ignitability - Menyala/terbakar
Corrosivity - Pengakisan
Reactivity - Kereaktifan
Toxicity - Ketoksikan

37. • Cth: larutan ammonia-
iritasi,dioksin-karsinogen,
uranium- nefrotoksin (toksindi
ginjal)
Akibat daripada sisa merbahaya.
Cth. Pencemaran di Tasik
Minamata - (merkuri - Penyakit
minamata-Jepun) dan Penyakit
itai-itai (Jepun), Chenobyl
(radioakatif-Russia) dan insiden
Bhopal (Methly Cynide-India)

38. CIRI-CIRI SISA TOKSIK
Poisonous
Radioactive
Flammable
Explosive
Corrosive
Carcinogenic
Mutagenic
Bioaccumulative

39. JENIS SISA TOKSIK MERBAHAYA
PESTISID
HERBISID
FENOL

40. LANDMARK EPISODS
 Mercuri (1960an)
 Ciri toksikologi berbeza bergantung keadaan
kimianya.
 Bentuk liquid logam - sebaik sahaja digunakan
untuk mengubati sembelit dengan beberapa
kesan sampingan yang buruk.
 Bentuk organik – menyebabkan kelumpuhan dan
kehilangan deria – dilepaskan dari loji kimia ke
Minamata Bay, Jepun (1960an), bioakumulasi
dalam kerang-kerangan.
 Kesedaran sejagat di pencemaran industri wujud
apabila banyak kes kelihatan dengan simptom
serupa di satu tempoh masa sangat pendek

41.  DDT (1962) Dichlorodiphenyltrichloroethane
 Sisa-sisa DDT dalam sotong laut dalam, penguin
Antartik
 Penguin – kekurangan kesuburan dijangka
menguruskan kulit-kulit telur
 Polychlorinated Biphenyls - PCB (1960&1970)
 100 juta pound PCB telah dihasilkan setiap tahun. 2
kes pencemaran minyak masak beras di Jepun &
Taiwan membawa kepada keguguran dan
kecacatan kelahiran.
LANDMARK EPISODS

42. CONTOH LAIN
Sisa uranium akan menyebabkan
penyakit nefrotoksin
Dioksin akan menyebabkan penyakit
kanser

43. CHEMICAL SAFETY SYMBOLS
EXPLAINED
 Beracun
Simbol racun jelas
dengan sendiri
 Berbahaya jika
makan atau
menyedut, dan
berbahaya jika ada
hubungan.

44.  Simpan Jauh dari
barang makanan
Bahan merbahaya
akan disimpan jauh
dari bahan boleh
dimakan
• Environmental hazard
•
Agak jarang dengan
bahan kimia makmal.
Memerlukan rawatan
tertentu di ambil ke atas
pelupusan

45.  Dangerous when wet
Umumnya bertindak aktif /
ganas dengan air
 Corrosive
Elakkan sentuhan
dengan kulit. Boleh
mengaratkan almari-
almari kimia

46.  Flammable Gas
Simbol keselamatan
digunakan untuk
pengangkutan atau storan
gas mudah terbakar.
 Explosive
Jelas dengan sendirinya.
 Agak jarang kelihatan di
makmal sederhana. Bunyi
bising dan pergerakan
boleh juga mencetuskan
letupan (not just
sparks/flames!)

47.  Non flammable gas
Simbol keselamatan
menggunakan
pengangkutan tidak
mudah terbakar
Flammable or
extremely flammable
Bahan kimia akan di
simpan dalam alamri
tahan api. Pelaut turun
naik yang terbuka. Ini
meliputi bahan proforik
(yang terbakar degan
spontan di pendedahan
pengudaraan.

48. Organic Peroxide
Simbol keselamatan kimia
menggunakan dalam
pengangkutan dan storan
peroksida organik.
Irritant or Harmful
Miang/iritasi/radang atau
Berbahaya Simbol ini menutup
satu pelbagai (kadang-kadang
agak kecil) bahaya - dengan
langkah berjaga-jaga seperti
mengelakkan sentuhan
dengan kulit, jangan bernafas
, dan lain-lain. - terbaik
merujuk helaian data
berkaitan bagi butir-butir.

49. Corrosive
Simbol mengkakis
digunakan dalam
pengangkutan bahan-
bahan mengkakis - sekali
lagi, mengelakkan
sentuhan dengan kulit.
Oxidising chemical
Bahan kimia Oxidising ialah
bahan-bahan yang dengan
spontan berevolusi pada suhu
bilik oksigen atau dengan
pemanasan kecil, atau itu
menggalakkan pembakaran.
Untuk disimpan jauh dari bahan
kimia mudah terbakar dengan

50.  Inhalation Hazard
Pengangkutan bahaya
sedutan / simbol storan.
 Poisonous Gas
Digunakan untuk
pengangkutan satu gas
beracun - di silinder gas,
atau kadang-kadang
kerana satu penunjuk
terhadap kenderaan

51.  Marine Pollutant
Pencemar laut - jangan
membuang dalam sistem
pembetungan.
 Miscellaneous danger
Simbol kesemua untuk
semua bahaya lain
(biasanya menentukan
dalam ruang).

52.  Explosive
Menggunakan dalam
pengangkutan bahan
letupan
 Poison
Simbol yang lebih umum
untuk pengangkutan
bahan-bahan beracun
(bukan semestinya gas).

53.  Spontaneously
Combustible
Bahan yang dengan
spontan mudah terbakar
 Flammable Solid
Amat mudah terbakar

54. PENGENDALIAN SISA BERBAHAYA
1. PENGURANGAN
PUNCA
 Termasuk apa-apa amalan yang mengurangkan
kuantiti dan / atau ketoksikan bahan
pencemar memasuki satu sisa aliran sebelum
kitar semula, rawatan, atau pelupusan
 Contoh pengurangan sumber
 Pengubahsuaian peralatan atau teknologi,
 Perumusan semula atau rekabentuk semula produk-
produk,
 Penggantian bahan-bahan mentah kurang toksik,
dalam pekerjaan
 Peningkatan amalan ditempat kerja
 Penyelenggaraan,
 Kitar semula - penggunaan, menggunakan semula dan

55. PENGENDALIAN SISA MERBAHAYA
2. MENYERAHKAN KEPADA PIHAK SWASTA –
Pelupusan Sisa Berjadual Bersepadu
Contohnya KUALITI ALAM SEKITAR yang terletak
di Bukit Nanas Negeri Sembilan
3. Pengendalian Kaedah Physical-chemical
Treatmant
Plants - Tapak pelupusan yg selamat dan
Incinerator
4. Penguatkuasaan Akta dan Polisi -
AKTA KUALITI ALAM SEKELILING 1974 - Akta Kualiti Alam
Sek (Sisa Berjadual)- EQA 1974(Pin.89)
• Di pantau oleh JAS, dibawah Kementerian
Sains, Teknologi dan Alam Sekitar

56. BAGAIMANA UNTUK MENGURUSKAN
BAHAN MENGANDUNGI SISA
 Satellite Accumulation Areas (SAA)
(Kawasan Pengumpulan Satelit)
 Semua bekas sisa berbahaya mesti disimpan
dalam satu kawasan pengumpulan satelit.
 Kawasan-kawasan pengumpulan satelit mesti
dibina di kawasan di mana sisa telah
dihasilkan dan di bawah kawalan langsung
individu yang menghasilkan sisa.

57. KEADAAN BEKAS SISA BERBAHAYA
 Bekas mesti dalam keadaan baik,
 Tidak karat, lekuk, bocor, atau simpan sisa
kimia di luar,
 Penutup/tudung bekas mesti bebas rekahan
dan dengan ketat – tiada gabus, penyumbat,
 Bekas tidak boleh bocor jika songsang –
termos, atau penutup tin

60. SEKIAN
TERIMA KASIH