Η Αγία Σοφία, το διαχρονικό σύμβολο της Ορθοδοξίας, προσεγγίζεται με ευαισθησία και σοβαρότητα.

1. ΤΖΑΦΑΡΗ ΕΛΕΝΗ

2.  Ημερομηνία έναρξης εργασιών: 532
 Ημερομηνία εγκαινίων: 27 Δεκεμβρίου του 537 από τον Ιουστινιανό
 γνωστή και ως ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας ή, απλά, η Μεγάλη
Εκκλησία.
 βρίσκεται στην Κωνσταντινούπολη.
 τεχνικό επίτευγμα του Ανθέμιου και του Ισίδωρου.
 Από το 537 μέχρι το 1453 λειτουργούσε
ως ορθόδοξος καθεδρικός ναός της πόλης, με εξαίρεση την περίοδο
1204–1261, κατά την οποία ήταν ρωμαιοκαθολικός ναός. (1261:Ο Μιχαήλ
Παλαιολόγος επαναφέρει την Εκκλησία στην ορθόδοξη λατρεία)
 Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης μετατράπηκε
σε ισλαμικό τέμενος, ενώ το 1934 μετατράπηκε σε μουσειακό χώρο.

3.  Για την ολοκλήρωση του κολοσσιαίου έργου δούλεψαν αδιάκοπα επί έξι χρόνια
10.000 τεχνίτες, ενώ ξοδεύτηκαν 320.000 λίρες (περίπου 120.000.000 ευρώ).
 Για χίλια και πλέον χρόνια (537-1453), η Αγία Σοφία θα αποτελέσει το κέντρο της
ορθοδοξίας και του ελληνισμού. Εκεί, ο λαός θα γιορτάσει τους θριάμβους, θα
θρηνήσει τις συμφορές και θα αποθεώσει τους νέους αυτοκράτορες.
 Η τελευταία λειτουργία τελέστηκε στις 29 Μαΐου του 1453. Ο
αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος ΙΑ' Δραγάτης, αφού προσευχήθηκε
μαζί με το λαό και ζήτησε συγνώμη για λάθη που πιθανόν έκανε, έφυγε για τα
τείχη, όπου έπεσε μαχόμενος. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, η Αγία
Σοφία έγινε τζαμί και με την επανάσταση του Κεμάλ Ατατούρκ μετατράπηκε σε
μουσείο.

4. Ο ναός είναι κτισμένος σε αρχιτεκτονικό ρυθμό Βασιλικής με Τρούλο. Ο
κυρίως χώρος του κτίσματος έχει σχήμα περίπου κύβου. Τέσσερις τεράστιοι
πεσσοί, (κτιστοί τετράγωνοι στύλοι), που απέχουν μεταξύ τους ο ένας από τον
άλλο 30 μ., στηρίζουν τα τέσσερα μεγάλα τόξα πάνω στα οποία εδράζεται ο
τρούλος, με διάμετρο 31 μέτρων. Ο τρούλος δίνει την εντύπωση ότι αιωρείται
εξαιτίας των παραθύρων που βρίσκονται γύρω στη βάση του (ο σύγχρονος
ιστορικός Προκόπιος λέει: ...δίνει την εντύπωση ότι είναι ένα κομμάτι
ουρανού που κρέμεται στη γη...).

5. Γενικά ο ναός είναι ορθογώνιο οικοδόμημα μήκους 78,16 μ. και πλάτους 71,82
μ. κτισμένο στη ΝΔ. πλευρά του πρώτου λόφου της Πόλης με κατεύθυνση
ΝΑ. Περιβάλλεται από δύο αυλές την βόρεια και την δυτική καλούμενη και
αίθριο. Συνορεύει Ν με τα Πατριαρχικά κτίρια τα οποία συνδέονταν με το
Αυγουσταίο, τη μεγάλη δηλαδή πλατεία που βρισκόταν το λαμπρό από
πορφυρό μάρμαρο άγαλμα της Αυγούστας Ελένης. Εσωτερικά ο Ναός
διαιρείται από δύο κιονοστοιχίες εξαρτώμενες από τους πεσσούς σε τρία
κλίτη.

6. Ο όλος Ναός αποτελείται από τα εξής μέρη:
 Το Αίθριο(Υπαίθρια μαρμαρόστρωτη και περίστυλη
αυλή στο μέσον της οποίας ήταν η "κομψή φιάλη" η
μαρμάρινη κρήνη που έφερε την ονομαστή καρκινική
επιγραφή :“ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ
ΟΨΙΝ“)

7.  O Έξω και o Κυρίως Νάρθηκας

8.  Ο Κύριος Ναός

9.  Ο Τρούλος - Θόλος (Ο θόλος δεσπόζει επί του μέσου κλίτους. Στηρίζεται σε
τέσσερις κεντρικούς μεγάλους πεσσούς, συνδεόμενοι μεταξύ τους σε τόξο,
σχηματίζοντας νοητό τετράγωνο ενώ αφήνονται τέσσερα σφαιρικά τρίγωνα. Κατά
την Ανατολική και Δυτική πλευρά ανοίγονται δύο μεγάλα ημιθόλια που
καταλήγουν σε δύο κόγχες. Τα ημιθόλια μαζί με τις κόγχες προσδίδουν ευρύτητα
και ελαφρότητα στο εσωτερικό, αλλά και συγκρατούν τον θόλο διανέμοντας το
βάρος της στέγης σε όλο το οικοδόμημα.)

10. Εξαιρετική είναι η εσωτερική διακόσμηση της Αγίας
Σοφίας.Η επιφάνεια των τοίχων του κυρίως ναού, του
εσωνάρθηκα και των πεσσών κοσμείται με ορθομάρμαρα
(πολύχρωμες μαρμάρινες πλάκες με διάφορους
συνδυασμούς χρωμάτων και τόνων)
Οι κορμοί των κιόνων είναι πράσινοι, πορφύροι, και λευκοί
ενώ οι βάσεις τους λευκές και απλές. Τα κιονόκρανα της
Αγίας Σοφίας είναι κυβοειδή ενώ στις τέσσερις γωνίες
καταλήγουν σε μικρούς Ιωνικούς έλικες.Τη βάση αυτών
περιβάλλει μία στεφάνη που έχει όμοια τεχνική ελικοειδής
ενώ κοσμούνται με τα μονογράμματα του βασιλιά
Ιουστινιανού και Αυγούστης Θεοδώρας.
Τα κιονόκρανα των λευκών κιόνων του υπερώου, προς το
εσωτερικό, έχουν το σχήμα Ιωνικών ελίκων.Τα λοιπά
αρχιτεκτονικά μέλη του ναού μέτωπα και φατνώματα
τόξων, ζώνες και θωράκια, έχουν την ίδια πλούσια γλυπτική
διακόσμηση.Τα μέτωπα των τόξων των μεγάλων
κιονοστοιχίων του ναού καταλαμβάνει λευκό μάρμαρο με
ελικοειδή κόσμημα.

11. Πρώτες ύλες από τη Ρόδο και ειδική τεχνική από την Ανατολή
συνδυάστηκαν για να δημιουργηθούν οι οπτόπλινθοι στον
σημερινό, δεύτερο, τρούλο της Αγίας Σοφίας, καθώς ο πρώτος
κατέρρευσε από σεισμό. Για να αποδειχθεί ο θρύλος που ήθελε τα
τούβλα του τρούλου να κατασκευάζονται με ειδική παραγγελία, οι
ερευνητές συνέκριναν τα δομικά υλικά της Αγίας Σοφίας με
σύγχρονα κτίσματα από την Πόλη και τη Ρόδο. Τα αποτελέσματα
έδειξαν πως κατά 95% οι πρώτες ύλες προέρχονται από τη Ρόδο,
είναι εμπλουτισμένες σε άργιλο και μπορούν να δώσουν
οπτόπλινθους συμπαγείς και με υψηλή αντοχή. Όσο για την
τεχνική όπτησης (ψησίματος των τούβλων) έχει τις ρίζες της στην
Ανατολή όπου η συγκεκριμένη τεχνογνωσία ήταν ιδιαιτέρως
αναπτυγμένη.

12. Η Αγία Σοφία έχει ανεγερθεί σε μια γεωγραφική θέση φημισμένη
για τη γεωφυσική ,πολιτική και θρησκευτική της αστάθεια . Η Αγία
Σοφία είναι ένα τεχνικό επίτευγμα του Ανθέμιου και του Ισίδωρου ,οι
οποίοι κατέστησαν το ναό ισχυρό απέναντι στις σεισμικές δονήσεις ,ή
στάθηκαν απλώς τυχεροί. Για την απάντηση επιστρατεύεται τώρα η
επιστήμη . Η έρευνα για τα υλικά με τα οποία χτίστηκε η Αγία Σοφία
διήρκεσε δεκαέξι χρόνια .Στο τέλος βρέθηκε η λύση . Όλα τα σημεία
του κτηρίου που συγκεντρώνουν ικανά φορτία, έχουν σχεδιαστεί
κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να υπόκεινται σε θλιπτικές τάσεις. Άλλωστε
η Κωνσταντινούπολη είναι μία πόλη η οποία συνεχώς κινείται

13. Οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν πλέον ότι οι βυζαντινοί
αρχιτέκτονες πρέπει να επικεντρώθηκαν με πολύ μεγάλη προσοχή στα απλά
γεωμετρικά μεγέθη και στο κλασικό πρότυπο του υπάρχοντος Πανθέου στη
Ρώμη, για το οποίο ο Ρόμπερτ Μαρκ είχε κάνει ένα μοντέλο στον υπολογιστή,
προτού ασχοληθεί με την Αγία Σοφία. Ως εκείνη τη στιγμή λοιπόν οι
περισσότεροι ερευνητές πίστευαν ότι τα 40 παράθυρα στην Αγία Σοφία είχαν
τοποθετηθεί μόνο για την οπτική εικόνα. Η δική του έρευνα όμως έδειξε ότι
προστέθηκαν εκεί για λόγους στατικούς. Γιατί έτσι αποφεύγονται οι
ρωγμές. Κατά τον Μαρκ, ο Ανθέμιος και ο Ισίδωρος γνώριζαν ότι η περιοχή
γύρω από τον τρούλο ούτως ή άλλως θα «ήθελε», θα είχε την τάση, να
ρηγματωθεί κατά μήκος του άξονα των παραθύρων. Γι' αυτό και
χρησιμοποίησαν τα παράθυρα ως τεχνητές ρωγμές.

14. Αρκετοί από τους αυτοκράτορες που διαδέχτηκαν τον Ιουστινιανό θέλησαν κάτι να προσθέσουν
στην Αγία Σοφία, που να σηματοδοτεί και το δικό τους πέρασμα από το θρόνο της «Βασιλίδος των
Πόλεων». Ο Λέων ΣΤʼ, ο λεγόμενος Σοφός εμπλούτισε το νάρθηκα της μητρόπολης στα τέλη του
9ου αιώνα μʼ αυτό το εξαιρετικής τέχνης μωσαϊκό, που εικονογραφεί την αναγνωρισμένη θεσμική
σχέση του αυτοκράτορα με το Θεό, από τον οποίο -υποτίθεται ότι- αντλεί την κοσμική εξουσία
του. Ο Λέων ΣΤʼ, γονατιστός και με ύφος ταπεινό, κάθε άλλο παρά σύμφωνο με την
πραγματικότητα, δέχεται από τον Ιησού Χριστό το χρίσμα της «Αγίας Σοφίας», μέσα στον
ομώνυμο Οίκο του Θεού.

15. Τα πιο σημαντικά από αυτά είναι «Ένθρονος Θεοτόκος», «Ένθρονος Χριστός»,
«Θεοτόκος βρεφοκρατούσα», και η παράσταση της «Δεήσεως». Η διακόσμηση
πού κάλυπτε το εσωτερικό του ναού ήταν ίσης σπουδαιότητας με την
αρχιτεκτονική του. Υψηλοί κίονες από πορφύρα, λευκό και πρασινωπό διάστικτο
μάρμαρο, στεφανωμένοι με μαρμάρινα κιονόκρανα ήταν διακοσμημένοι με
γραμμές χρώματος μπλε ή χρυσαφί. Οι τοίχοι καλύπτονταν με μάρμαρα
πολύχρωμα, ζωγραφισμένα από τούς πιο επιδέξιους ζωγράφους, και από
ψηφιδωτά πού έλαμπαν μέσα στο βαθύ μπλε ή αργυρό φόντο.

16. Αν και στους περισσότερους φαίνεται παράξενο, όσο και αν οι Οθωμανοί
Τούρκοι σοβάτισαν με τον πιο παχύ σοβά (2 δάχτυλα) όλες τις
τοιχογραφίες και τα ψηφιδωτά του Ναού της Αγίας Σοφίας ήταν αδύνατο
να καλύψουν τα καλλιτεχνήματα αυτά. Αν κανείς παρατηρήσει με πολλή
προσοχή, θα προσέξει ορθόδοξους βυζαντινούς σταυρούς. Πολλοί
αναφέρονται σε θαύμα, λέγοντας πως η χριστιανική θρησκεία δεν μπορεί
να κρυφτεί, πόσο μάλλον από μίσος .Άλλοι μιλούν για μεταλλικούς
σταυρούς. Όμως αγιογράφος που έχει εργαστεί σε ψηφιδωτά αποκλείει την
εκδοχή αυτή.

17.  Άλλο παράξενο που θα συναντήσει κανείς στο Ναό είναι το χερουβείμ που
«ήρθε στο φως» τον Ιούλιο του 2009. Επίσης 4 άγγελοι ήταν καλυμμένοι με
σοβά και ήταν τουρκικό κρατικό μυστικό. Στη θέση τους, τοποθετήθηκαν
ασπίδες με αραβικές προσευχές. Τη διαταγή έδωσε ο σουλτάνος
Abdülmecit. Οι άγγελοι αυτοί,(900 - 1300 μ. Χ.) έμειναν στο «σκότος» για
αιώνες. Πιστεύουν για ιστορική ανακάλυψη. Τα ψηφιδωτά της Αγίας
Σοφίας είχαν υποστεί σημαντικές ζημιές και σήμερα γίνονται προσπάθειες
για τη διάσωσή τους.

18.  Η ΑΓΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ
Την μέρα που πάρθηκε η Πόλη, έβαλαν σ΄ένα καράβι την Αγία Τράπεζα της
Αγιας-Σοφιάς, να την πάνε στην Φραγκιά, για να μην πέσει στα χέρια των
Τούρκων.
Εκεί όμως στη θάλασσα του Μαρμαρά άνοιξε το καράβι και η Αγία Τράπεζα
εβούλιαξε στον πάτο. Στο μέρος εκείνο η θάλασσα είναι λάδι, όση
θαλασσοταραχή και κύματα κι αν είναι γύρω. Και το γνωρίζουν το μέρος
αυτό οι ναυτικοί από τη γαλήνη, που είναι πάντα εκεί, και από την ευωδία
που βγαίνει. Πολλοί μάλιστα αξιώθηκαν να την ιδούν στα βάθη της
θάλασσας.

19.  Ο ΙΕΡΕΑΣ ΠΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΣΕ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ
Μια λαϊκή παράδοση αναφέρει, ότι τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την
πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν θεία λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή
που είδε τους μουσουλμάνους να ορμούν στο πλήθος των πιστών, εισήλθε
και εξαφανίστηκε μέσα στον τοίχο, πίσω από το Άγιο Βήμα που άνοιξε
μπροστά του κατά τρόπο μαγικό. Λέγεται ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα
επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών, ο ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να
συνεχίσει την λειτουργία. Ένας άλλος θρύλος λέει ότι ο αυτοκράτορας
Κωνσταντίνος στο ένα του χέρι είχε έξι δάκτυλα και αν βρεθεί κάποιος
Έλληνας που έχει έξι δάχτυλα τότε θα ανακτήσει ( ο Κωνσταντίνος) την
Πόλη και την αυτοκρατορία του.

20.  Καλό είναι να γνωρίζετε πώς τις Κυριακές επισκέπτεται το ναό ο
περισσότερος κόσμος με αποτέλεσμα να σχηματίζονται ουρές στην είσοδο.
Αξίζει να ρίξετε μια ματιά στην περίφημη «τρύπα του Εξαδάχτυλου» που
υπάρχει πάνω σε μια κολόνα στο εσωτερικό του ναού. Σύμφωνα με το μύθο,
αν βάλετε εκεί το δάχτυλό σας και το γυρίσετε, η ευχή σας θα
πραγματοποιηθεί!

21.  Υπάρχουν στοιχεία για την ύπαρξη εκτεταμένου υπόγειου χώρου κάτω
από το υπέδαφος της Αγίας Σοφίας. Για παράδειγμα, είναι γνωστό
ότι υπήρχαν κρύπτες και κατακόμβες κατά την πρώτη Χριστιανική
περίοδο. Η συνήθεια των Χριστιανών να θάβουν τους νεκρούς τους σε
μυστικά οστεοφυλάκια και κρύπτες κάτω από τη εκκλησία ήταν πολύ
χαρακτηριστική και έμοιαζε με την παγανιστική συνήθεια να θάβουν τους
νεκρούς τους έξω από τα τείχη της πόλης …. Παρόλα αυτά, ελάχιστα
πράγματα γνωρίζουμε για το τι ακριβώς βρίσκεται κάτω από την
εκκλησία παρά τις εκτεταμένες έρευνες που ξεκίνησαν το 1935. Σύμφωνα
με έναν μύθο, ο Σατανάς φυλακίστηκε κάτω από την Αγία Σοφία, ενώ
σύμφωνα με άλλον μύθο κάποιοι ιερείς έκρυψαν βυζαντινά κειμήλια σε
κρύπτες κάτω από την εκκλησία λίγο πριν από την άλωση της Πόλης.

22. Το εκπληκτικό με την Αγία Σοφία είναι ότι παραμένει όρθια εδώ και 1500 περίπου χρόνια,
παρά τους μεγάλους σεισμούς που έγιναν στην περιοχή. <Μυστήριο> αποτελεί ο τρόπος
κατασκευής του ναού αλλά και οι τεχνικές που εφαρμόστηκαν. Τα δομικά υλικά που
χρησιμοποιήθηκαν είχαν χαμηλής αξίας μη-χανικές ιδιότητες και οι μηχανικοί και
τεχνίτες αναγκάστηκαν να αναπτύξουν έξυπνες μεθόδους κατανομής των φορτίων και
σύνδεσης της κατασκευής.
Ο σχεδιασμός του τρούλου από τοιχοποιία είναι ένα θαύμα μηχανικής, για τον έξυπνο
τρόπο στήριξής του σε τέσσερα τόξα αλλά και τον τρόπο που μοιράζονται τα φορτία και
τις συνδέσεις. Τα υλικά (τούβλα, πέτρες, μάρμαρα) είχαν αντοχή στη θλίψη αλλά όχι στον
εφελκυσμό. Έπρεπε λοιπόν τα σημεία που δέχονται φορτία να σχεδιαστούν με τρόπο που
να δέχονται θλιπτικές τάσεις. Για την στήριξη του τρούλου χρησιμοποιήθηκαν τόξα και
τοξωτά παράθυρα που δέχονται θλιπτικές τάσεις. Το φορτίο από τον τρούλο μεταφέρεται
στα τόξα, στις κολόνες, στα θεμέλια και τελικά στο έδαφος. Τα ροδίτικα τούβλα ήταν πιο
ελαφριά, το 1/6 του κανονικού τούβλου και ο ασβέστης ζυμώθηκε με λάδι αντί για νερό.
Η Αγία Σοφία άντεξε 64 σεισμούς μέχρι 7,4 Ρίχτερ.

23. Βεβηλώθηκαν επίσης οι αυτοκρατορικοί τάφοι στον ναό των Αγίων Αποστόλων. Οι χρυσές
λειψανοθήκες αρπάχτηκαν και τα λείψανα των αυτοκρατόρων σκορπίστηκαν. Οι εισβολείς δεν
σεβάστηκαν ούτε τον ναό της Αγίας Σοφίας. Εισήλθαν σ’ αυτόν έφιπποι, σφάζοντας όσους ικέτες
είχαν αναζητήσει εκεί καταφύγιο. Στη συνέχεια κατέστρεψαν με μανία τα πάντα και τη μετέτρεψαν
σε στάβλο. Κάθισαν επίσης μια γυμνή πόρνη στον πατριαρχικό θρόνο για να τραγουδήσει. Ούτε ο
Τίμιος Σταυρός δεν γλύτωσε από τη σταυροφορική μανία. Το ιερό κειμήλιο τεμαχίστηκε
προκειμένου να διαμοιραστεί στους αρχηγούς των εισβολέων. Τις τραγικές εκείνες ώρες της
καταστροφής πολλοί καθολικοί ιερείς προσπαθούσαν να διασώσουν όσο το δυνατόν περισσότερα
λείψανα αγίων και ιερά κειμήλια, προκειμένου να τα μεταφέρουν στις χώρες τους. Τα επόμενα
χρόνια έφθασαν σε περιοχές της Γαλλίας η κάρα του Αγίου Στεφάνου, λείψανα του Αγίου Θωμά,
τμήμα του κρανίου του Αγίου Μάρκου, το ακάνθινο στεφάνι του Χριστού, η ζώνη της Παρθένου, ο
βραχίονας και η κάρα του Ιωάννη του Βαπτιστή κ.α.

24. Παράλληλα οι Βενετοί μετέφεραν πολλά καλλιτεχνήματα της Πόλης,
προκειμένου να στολίσουν τη δική τους πόλη και αρκετά την κοσμούν ακόμη
και σήμερα. Το μεγαλύτερο μέρος ωστόσο είχε ήδη καταστραφεί από τους
άξεστους σταυροφόρους. Πέρα από τους θρησκευτικούς θησαυρούς
καταστράφηκαν και πολλά αρχαία ελληνικά και ρωμαϊκά αγάλματα τα οποία
είχαν μεταφερθεί στη Βασιλεύουσα τα χρόνια μετά την ίδρυσή της.
Η πολιτιστική καταστροφή που συντελέστηκε εκείνες τις ημέρες είναι
αδύνατο να υπολογιστεί. Το σίγουρο πάντως είναι πως η «Βασιλίδα των
πόλεων» δεν συνήλθε ποτέ από το πλήγμα. Δυόμισι αιώνες αργότερα οι νέοι
εισβολείς, οι Τούρκοι, εισήλθαν σε μια σχεδόν έρημη πόλη, απογυμνωμένη
από τους θησαυρούς που της είχαν χαρίσει τον τίτλο της λαμπρότερης πόλης
του κόσμου....

25. Ο κεντρικός χώρος του ναού πριν από 170 χρόνια.

26. Η εξωτερική όψη της Αγίας Σοφίας 170 χρόνια πριν.

27. https://www.360tr.com/34_istanbul/ayasofya/english/#

29. Δικτυογραφία
http://greekworldhistory.blogspot.gr/2013/02/blog-post_18.html
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%B3%CE%AF%CE%B1_%CE%A3%CE%BF%CF
%86%CE%AF%CE%B1_(%CE%9A%CF%89%CE%BD%CF%83%CF%84%CE%B1%CE%BD%C
F%84%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CF%8D%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B7)
http://www.dogma.gr/diafora/ta-mystika-oi-thryloi-kai-ta-ypogeia-tounel-tis-agias-
sofias/20633/
https://www.360tr.com/34_istanbul/ayasofya/english/#
http://www.kathimerini.gr/913212/gallery/politismos/eikastika/h-agia-sofia-prin-apo-170-
xronia