Στη Δύση και στην Ανατολή, με μεταξύ αλλόθρησκων ή ομόθρησκων, οι μάχες αυτές καθόρισαν την πορεία του κόσμου.

1. Μεγάλες μάχες του Μεσαίωνα
Εργασία για τη Ιστορία
18 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2020
ΝΙΚΟΣ ΓΚΟΥΜΑΣ
3ο ΓΕ.Λ. ΙΛΙΟΥ
 Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΠΟΥΑΤΙΕ
 Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΚΛΕΙΔΙ
 Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ
 Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΟΣΣΥΦΟΠΕΔΙΟΥ
 ΥΓΡΟΝ ΠΥΡ
 ΠΟΛΙΟΡΚΙΕΣ ΤΗΣ ΚΩΝ/ΠΟΛΗΣ

2. • Μάχη του Πουατιέ (Tours) (732)
Η μάχη της Tours (συχνά αποκαλείται μάχη του Πουατιέ, αλλά δεν πρέπει να
συγχέεται με τη μάχη του Πουατιέ του 1356) έγινε στις 10 Οκτωβρίου 732 μεταξύ
των Φράγκων με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλο (Charles Martel) και του
Σαρακηνού Ισλαμικού στρατού (Άραβες – Βέρβεροι – Μουσουλμάνοι – Γαλάτες
– Γότθοι) με αρχηγό τον εμίρη Αμπντούλ Ραχμάν (Abdul Rahman Al Ghafiqi) κοντά
στην πόλη Τουρς της Γαλλίας. Οι Φράγκοι νίκησαν τους Σαρακηνούς και ο Abdul
Rahman σκοτώθηκε. Η συγκεκριμένη μάχη θεωρείται μεγίστης στρατηγικής
σημασίας, διότι σταμάτησε την προέλαση των Ισλαμιστών από την Ιβηρική
χερσόνησο προς τον βορρά, με αποτέλεσμα να παραμείνει ο Χριστιανισμός κύρια
θρησκεία στην Ευρώπη, σε μία χρονική περίοδο όπου το Ισλάμ «λεηλατούσε» τα
εναπομείναντα εδάφη της πάλαι ποτέ κραταιάς Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Αντίπαλοι
Οι εκτιμήσεις για τον στρατό των Φράγκων, ο οποίος υπερασπιζόταν την Γαλατία
κυμαίνονται μεταξύ 15.000 και 75.000 και οι απώλειες ανέρχονταν περίπου σε
1.500.
Οι Μουσουλμανικές δυνάμεις εκυμαίνοντο μεταξύ 60.000 και 400.000 κυρίως
ιππείς (πιθανότατα 60.000). Εκτός από τις εκτιμήσεις ο συγκεκριμένος στρατός
είναι δύσκολο να υπολογισθεί διότι συχνά διεσπάτο σε τμήματα για εκτέλεση
λεηλασιών και επιδρομών στα εδάφη των Φράγκων. Ωστόσο στην μάχη της Tours
ήταν παρών στο σύνολό του, διότι έξι ημέρες πριν τη μάχη ο Abd er Rahman
ανεκάλεσε όλα τα τμήματα που είχαν μεταβεί για λεηλασίες προκειμένου ο
στρατός να παραταχθεί σε πλήρη ισχύ.

3. Προανάκρουσμα
Οι Μουσουλμάνοι στη βόρεια Ισπανία είχαν διαβεί εύκολα την Σεπτιμανία και
είχαν δημιουργήσει μία πρωτεύουσα στην Narbonne που ονομαζόταν Arbuna,
δίνοντας μεγάλα προνόμια στους κατοίκους, με αποτέλεσμα να επικρατήσουν
γρήγορα και να απειλήσουν τα εδάφη των Φράγκων. Ο Δούκας της Ακουιτανίας
Odo (γνωστός και ως Eudes ο Μέγας) είχε πετύχει μια σημαντική νίκη επί των
Αράβων το 721 στη μάχη της Τουλούζης, αλλά οι Αραβικές επιδρομές
συνεχίστηκαν, με αποτέλεσμα το 725 να φθάσουν στην πόλη Οτέν στη
Βουργουνδία. Απειλούμενος τόσο από τους Άραβες νότια, όσο και από τους
Φράγκους βόρεια, το 730 ο Eudes συμμάχησε με τον Uthman ibn Naissa, που
απεκαλείτο «Munuza» από τους Φράγκους. Για να σφραγίσει τη συμμαχία ο
Uthman παντρεύτηκε την Lampade η οποία ήταν κόρη του Eudes και έτσι οι
αραβικές επιδρομές σταμάτησαν.
Ωστόσο το επόμενο έτος, ο Uthman επαναστάτησε εναντίον του κυβερνήτη της
al-Andalus, Abd er Rahman. Ο Abd er Rahman γρήγορα συνέτριψε την εξέγερση
και κατόπιν έστρεψε την προσοχή του εναντίον του Eudes συμμάχου του
προδότη. Σύμφωνα με Αραβικά στοιχεία «ο στρατός πέρασε από όλα τα μέρη
σαν καταιγίδα». Ο Eudes συγκέντρωσε τον στρατό του στο Μπορντό, αλλά
νικήθηκε και το Μπορντό λεηλατήθηκε. Η σφαγή των Χριστιανών στον ποταμό
Garonne ήταν τρομακτική.

4. Abdul al Rahman I
Ο Isidorus Pacensis στο έργο του «Χρονικό» σχολίασε ότι «μόνο ο Θεός γνωρίζει
τον αριθμό των σκοτωμένων». Οι Μουσουλμάνοι ιππείς στη συνέχεια
κατέστρεψαν εντελώς το τμήμα της Γαλατίας και οι δικές τους πηγές λένε ότι «η
πίστη πέρασε μέσα από τα βουνά, πέρασε βουνά και πεδιάδες και συνέτριψε
τους εχθρούς» μέχρι του σημείου που όταν ο Eudes έφθασε στην περιοχή και
αντίκρυσε το θέαμα…..τράπηκε σε φυγή. Τότε ο Eudes έκανε έκκληση στους
Φράγκους για βοήθεια, την οποία ο Κάρολος Μαρτέλος συμφώνησε να παρέχει
υπό τον όρο ο Eudes να υπαχθεί στην δικαιοδοσία των Φράγκων.

5. Το 732, η Αραβική εμπροσθοφυλακή προχωρούσε βόρεια του ποταμού Λίγηρα
έχοντας απομακρυνθεί από την κυρίως δύναμη. Ουσιαστικά έχοντας συντρίψει
εύκολα κάθε αντίσταση σε αυτό το τμήμα της Γαλατίας, είχαν διασπαστεί σε
πολλά τμήματα τα οποία είχαν επιδοθεί σε επιδρομές και λεηλασίες, ενώ το
κύριο σώμα προχωρούσε πιο αργά.
Η εξήγηση στο ερώτημα «γιατί ο Eudes ηττήθηκε τόσο εύκολα στο Μπορντό ενώ
είχε νικήσει 11 χρόνια νωρίτερα στη μάχη της Τουλούζης» είναι απλή. Στην
Τουλούζη ο Eudes πραγματοποίησε μια αιφνιδιαστική επίθεση εναντίον ενός
απροετοίμαστου στρατού και επιπλέον το σύνολο των αμυντικών έργων του
εχθρού ήταν ανεπτυγμένο προς το εσωτερικό ενώ ο Eudes επιτέθηκε από το
εξωτερικό. To Αραβικό ιππικό δεν είχε την δυνατότητα να κινητοποιηθεί και να
τον αντιμετωπίσει σε ανοιχτή μάχη.
Στο Μπορντό το Αραβικό ιππικό κινητοποιήθηκε με αποτέλεσμα την απόλυτη
καταστροφή του στρατού του Eudes και αντίστοιχα ελάχιστες απώλειες για τους
Μουσουλμάνους. Οι δυνάμεις του Eudes, όπως και άλλα ευρωπαϊκά
στρατεύματα εκείνης της εποχής, δεν είχαν αναβολείς και ως εκ τούτου δεν είχαν
θωρακισμένο ιππικό. Σχεδόν το σύνολο των στρατευμάτων τους ήταν πεζικό. Το
Μουσουλμανικό βαρύ ιππικό διέσπασε το Χριστιανικό πεζικό στην πρώτη
επίθεση και στη συνέχεια τους κατέσφαξαν. Κατόπιν οι εισβολείς προχώρησαν
προκειμένου να καταστρέψουν την νότια Γαλατία στην προσπάθειά τους για
πλήρη επικράτηση.
Ένα από τα έφιππα τμήματα των Μουσουλμάνων προχώρησε στην Tours με
πιθανό κίνητρο, σύμφωνα με τον Fredegar, τα πλούτη της Μονής του Αγίου
Μαρτίνου της Τουρς, την διασημότερη μονή στη Δυτική Ευρώπη εκείνη την
εποχή. Μόλις το πληροφορήθηκε ο κυβερνήτης της Αυστρασίας Κάρολος
Μαρτέλος συγκέντρωσε το στρατό του (κατ’ εκτίμηση 15-75.000) και βάδισε
νότια αποφεύγοντας τους παλαιούς Ρωμαϊκούς δρόμους ελπίζοντας να
αιφνιδιάσει τους Μουσουλμάνους.

6. Κάρολος Μαρτέλος (Charles Martel)
Τοποθεσία
Παρά την μεγάλη σημασία της μάχης, η ακριβής τοποθεσία παραμένει άγνωστη.
Οι περισσότεροι ιστορικοί εκτιμούν ότι οι δύο στρατοί συγκρούσθηκαν στη
συμβολή των ποταμών Clain και Vienne μεταξύ Τουρς και Πουατιέ.
Η μάχη
Ο Κάρολος επέλεξε να ξεκινήσει τη μάχη με σχηματισμό αμυντικής φάλαγγας και
σύμφωνα με Αραβικές πηγές παρατάχθηκε σε ένα μεγάλο άπλωμα. Βεβαίως,
λαμβάνοντας υπόψη την διαφορά μεταξύ των στρατών, ότι ο στρατός των
Φράγκων ο οποίος ήταν ως επί το πλείστον πεζικό και μάλιστα χωρίς πανοπλία,

7. αντιμετώπισε το βαρύ Αραβικό ιππικό αντιλαμβανόμαστε ότι ο Μαρτέλος
πραγματοποίησε μια εξαιρετική αμυντική μάχη. Στον τόπο και χρόνο της
επιλογής του, αντιμετώπισε έναν κατά πολύ ανώτερο αντίπαλο και νίκησε.
Σχεδιάγραμμα μάχης Τουρς

8. Επί έξι ημέρες, οι δύο στρατοί παρακολουθούσαν ο ένας τον άλλον, εκτελώντας
μικρές αψιμαχίες. Οι Μουσουλμάνοι περίμεναν την άφιξη των τμημάτων
λεηλασίας προκειμένου να έχουν πλήρη δύναμη, αλλά παρόλα αυτά παρέμεναν
ανήσυχοι. Ουδείς ικανός στρατηγός όπως ο Abd er Rahman, επιτρέπει στον
αντίπαλο του να επιλέξει τον τόπο και χρόνο της σύγκρουσης….και ο Μαρτέλος
είχε καταφέρει και τα δύο. Ο Edward Sheperd Creasy (Άγγλος ιστορικός 1812 –
1878 ) στο έργο του «Δεκαπέντε καθοριστικές μάχες» ισχυρίζεται (και μάλλον
έχει δίκιο) ότι η καλύτερη στρατηγική επιλογή των Μουσουλμάνων, ήταν να
αποφύγουν την μάχη, να αναχωρήσουν με τα λάφυρα, οχυρώνοντας τις
κατακτημένες πόλεις στην νότια Γαλατία και να επέστρεφαν όταν θα ήσαν
έτοιμοι να δώσουν την μάχη εκμεταλλευόμενοι το τεράστιο πλεονέκτημα του
«θωρακισμένου ιππικού τους» – καθότι το ιππικό των Φράγκων δεν
χρησιμοποιούσε αναβολείς με αποτέλεσμα να είναι αναποτελεσματικό.
Ο Μαρτέλος έκανε το παν προκειμένου να προκαλέσει τον Rahman σε μάχη.
Όμως ουδείς από τους δύο έκανε την πρώτη κίνηση. Εν τω μεταξύ οι Φράγκοι
ήσαν καλά ντυμένοι για το κρύο και είχαν το εδαφικό πλεονέκτημα.
Οι Άραβες δεν ήταν τόσο καλά προετοιμασμένοι για το έντονο κρύο και δεν
ήθελαν να επιτεθούν εναντίον του αριθμητικά υπέρτερου Φραγκικού στρατού.
Ουσιαστικά οι Άραβες ήθελαν οι Φράγκοι να βγουν σε ανοιχτό χώρο, ενώ οι
Φράγκοι που ήσαν παρατεταγμένοι σε κλειστό αμυντικό σχηματισμό, ήθελαν να
δώσουν την μάχη στους λόφους, μέσα στα δένδρα (ακυρώνοντας ταυτόχρονα τα
πλεονεκτήματα του ιππικού των μουσουλμάνων). Έγινε ένα παιχνίδι αναμονής,
το οποίο τελικά κέρδισε ο Μαρτέλος. Η μάχη ξεκίνησε την έβδομη ημέρα, καθώς
ο Abd er Rahman δεν ήθελε να αναβάλει επ’ αόριστον την σύγκρουση,
στηριζόμενος στην τακτική υπεροχή του ιππικού του. Όμως αυτή τη φορά η πίστη
που είχαν οι Μουσουλμάνοι στο ιππικό τους δεν επαληθεύτηκε.

9. Charles de Steuben [Public domain], via Wikimedia Commons
Σε μια από τις σπάνιες περιπτώσεις όπου το μεσαιωνικό πεζικό απέκρουσε
επιθέσεις ιππικού, οι Φράγκοι στρατιώτες πειθαρχημένα άντεξαν σε όλες τις
επιθέσεις. Αυτό περιγράφεται γλαφυρά σε Αραβικό ιστορικό βιβλίο: «και στο σοκ
της μάχης οι άνδρες του Βορρά φαίνονταν σαν μια θάλασσα που δεν μπορούσε
να μετακινηθεί. Στεκόντουσαν σταθερά ο ένας δίπλα στον άλλον σχηματίζοντας
ένα προπύργιο από πάγο……..και με μεγάλα χτυπήματα κατηύθυναν τα ξίφη τους
στο στήθος του εχθρού».
Σύμφωνα με Μουσουλμανικές πηγές, κατά την διάρκεια της μάχης Φράγκοι
ανιχνευτές άρχισαν να λεηλατούν το στρατόπεδο και τις αποθήκες εφοδίων του
εχθρού με αποτέλεσμα ένα μεγάλο τμήμα του Μουσουλμανικού στρατού να
αποσπασθεί προκειμένου να επιστρέψει στο στρατόπεδο για να διασώσει τα
εφόδια. Έτσι ενώ προσπαθούσε να αποκαταστήσει την τάξη στους άνδρες του, οι
οποίοι είχαν καταφέρει να διασπάσουν την άμυνα των Φράγκων, ο Abd er
Rahman σκοτώθηκε.

10. Σύμφωνα με Φράγκικες πηγές, η μάχη διήρκεσε μία ημέρα. Ιστορικοί
υποστηρίζουν ότι…όταν ακούσθηκε η φήμη ότι το ιππικό των Φράγκων
απειλούσε τα λάφυρα που είχαν πάρει οι Μουσουλμάνοι από το Μπορντό (το
σχέδιο του Καρόλου να στείλει ανιχνευτές για να προκαλέσουν χάος στο
μουσουλμανικό στρατόπεδο και να απελευθερώσουν όσους περισσότερους
σκλάβους μπορούσαν πέτυχε στο ακέραιο) το μεγαλύτερο τμήμα του
Μουσουλμανικού ιππικού επέστρεψε στο στρατόπεδο, με αποτέλεσμα στους
υπόλοιπους να φανεί ως υποχώρηση.
Την επόμενη μέρα, όταν οι Μουσουλμάνοι δεν επανήλθαν στη μάχη, οι Φράγκοι
φοβήθηκαν ενέδρα και μόνο μετά από αναγνώριση ανακάλυψαν ότι είχαν
υποχωρήσει κατά τη διάρκεια της νύχτας.
Επακόλουθα
Ο αραβικός στρατός υποχώρησε νότια από τα Πυρηναία. Ο Κάρολος σε αυτή τη
μάχη κέρδισε το προσωνύμιο Μαρτέλος (Marteau) το οποίο σημαίνει σφυρί και
στα επόμενα έτη συνέχισε να απωθεί τους μουσουλμάνους από τη Γαλλία. Μετά
τον θάνατο του Eudes ο οποίος είχε αναγκαστεί να αναγνωρίσει, την κυριαρχία
του Καρόλου το 719, ο γιος του θέλησε ανεξαρτησία. Αν και ο Κάρολος ήθελε να
υπαγάγει απευθείας το δουκάτο στον εαυτό του εντούτοις ζήτησε
προηγουμένως την έγκριση των Ακουιτανών. Όμως οι ευγενείς πρότειναν τον
Hunold γιο του Όντο, τον οποίο τελικά ο Κάρολος απεδέχθη. Όταν όμως οι
Άραβες εισέβαλαν στην Προβηγκία το επόμενο έτος ο Hunold, δεν είχε άλλη
επιλογή και ανεγνώρισε τον Κάρολο ως άρχοντα του δουκάτου.
Το 736 ο Χαλιφάτο άρχισε μια ακόμη μαζική εισβολή αυτή τη φορά από τη
θάλασσα. Η ναυτική Αραβική εισβολή η οποία είχε επικεφαλής τον γιο του Abdul
Rahman αποβιβάσθηκε στην Narbonne και κατέλαβε την Arl. O Κάρολος,
παραμέρισε την διαφωνία με τον Hunold και κατέβηκε στην Provennal
προπύργιο των Μουσουλμάνων. Το 736 επανέκτησε τις Montfrin – Avignon –
Arles και Aix-en-Provence με τη βοήθεια του Λιουτπράνδου βασιλιά των
Λομβαρδών. Αυτός διέσπασε μια μουσουλμανική δύναμη στον ποταμό Berre, και
προετοιμάσθηκε να αντιμετωπίσει την κύρια δύναμη εισβολής τους στο
Narbonne όπου χρησιμοποιώντας για πρώτη φορά, βαρύ ιππικό συντονισμό με
το πεζικό. Αν και συνέτριψε τον υπεράριθμο μουσουλμανικό στρατό, απέτυχε να

11. καταλάβει την πόλη. Η επαρχία όμως, είχε πλέον απαλλαγεί από τους ξένους
κατακτητές.
Αξιοσημείωτες σε αυτές τις εκστρατείες του Καρόλου ήταν η καθιέρωση για
πρώτη φορά, βαρέος ιππικού με αναβολείς. Η ικανότητά του να συντονίζει πεζικό
και ιππικό, ήταν απαράμιλλη δίδοντάς του την δυνατότητα να αντιμετωπίζει
υπέρτερους αριθμητικά εισβολείς και να τους νικά. Μερικοί ιστορικοί πιστεύουν
ότι ιδιαίτερα η νίκη στην Narbonne ήταν το ίδιο σημαντική για τη χριστιανική
Ευρώπη όπως η μάχη της Tours. Ο Κάρολος αποτελούσε για την εποχή του μια
σπάνια περίπτωση ηγέτη………λαμπρός στρατηγός ο οποίος ήταν ικανός να
προσαρμόζει τα τακτικά σχέδια μάχης ανάλογα με τον αντίπαλο και να
καταφέρνει να νικά σχεδόν πάντα ανώτερους (αριθμητικά και στρατιωτικά)
αντιπάλους όπως στο Berre και Narbonne.
Μουσουλμανικές κατακτήσεις

12. Iστορική σημασία της μάχης
Σύγχρονοι Εκκλησιαστικοί ιστορικοί όπως ο Άγιος Βέδας (St. Bede…..Βενεδικτίνος
μοναχός και διάσημος εκκλησιαστικός – ιστορικός συγγραφέας) και ο όσιος
Θεοφάνης ο Ομολογητής (επιφανής ιστορικός μοναχός υπέρμαχος της
εικονολατρίας) κατέγραψαν προσεκτικά την μάχη και τις συνέπειές της.
Αργότερα μελετητές, όπως ο Edward Gibbon, υποστηρίζουν ότι αν είχε σκοτωθεί
ο Κάρολος, οι Μαυριτανοί θα κατακτούσαν εύκολα μια διαιρεμένη Ευρώπη. Ο
Gibbon έγραψε ότι «μια νικηφόρα πορεία μεγαλύτερη από χίλια μίλια
χαράχθηκε από το βράχο του Γιβραλτάρ μέχρι τις όχθες του Λίγηρα, η οποία αν
δεν υπήρχε θα έφερνε τους Σαρακηνούς στα όρια της Πολωνίας και τα όρη της
Σκωτίας και ο Αραβικός στόλος θα μπορούσε να πλεύσει ανεμπόδιστος στον
Τάμεση. Ίσως η ερμηνεία του Κορανίου πλέον θα πρέπει να διδάσκεται στα
σχολεία της Οξφόρδης και τους άμβωνες ώστε να αποδείξει στους ανθρώπους
την αλήθεια για την ιερότητα και την αποκάλυψη του Μωάμεθ». Οι Ισλαμικές
επιδρομές απετέλεσαν έναν τεράστιο κίνδυνο κατά την χρονική περίοδο από το
721 στην Τουλούζη μέχρι το 737 στην ήττα στο Narbonne. Το ενοποιημένη
Χαλιφάτο κατέρρευσε σε εμφύλιο πόλεμο το 750 στη μάχη της Zab που

13. κυριολεκτικά αφάνισε την δυναστεία Umayyad εκτός από τους πρίγκιπες που
διέφυγαν στην Αφρική και κατόπιν στην Ιβηρία όπου ίδρυσαν το Εμιράτο
Ομεγιαδών (Umayyad) σε αντιστοιχία με το χαλιφάτο των Αβασιδών (Abbasid)
στη Βαγδάτη.
Αμφότεροι αρχαίοι και σύγχρονοι ιστορικοί συμφωνούν ότι ο Κάρολος Μαρτέλος
υπήρξε ο «πατέρας» του δυτικού βαρέος ιππικού και κυριολεκτικά έκλεψε την
«τεχνολογία» από τον αντίπαλό του! Δεν είχε κανέναν ενδοιασμό να
χρησιμοποιήσει εναντίον των εχθρών του τα δικά τους μέσα και τακτικές
προκειμένου να υπηρετήσει – υπερασπισθεί την πίστη του και τα πάτρια εδάφη.
Η διορατικότητά του να χτυπά πρώτος «πριν φθάσει ο εχθρός στην πόρτα του»
θυμίζει μία διάσημη δήλωση του Ουίνστον Τσώρτσιλ, ότι «είναι καλύτερα να
πολεμάς τους γείτονες στην αυλή τους, παρά να υπερασπίζεσαι την πόρτα σου»
Σε διάστημα μόλις πέντε ετών από την μάχη της Τουρ μέχρι την μάχη της
Narbonne, δημιούργησε το βαρύ ιππικό και το χρησιμοποίησε σε συνδυασμό με
το πεζικό επιτυγχάνοντας εκπληκτικά αποτελέσματα.
Στη σύγχρονη εποχή, ο John Julius Norwich (Άγγλος ιστορικός) αναφέρει ότι η
ήττα των Μουσουλμάνων από τους Φράγκους στην μάχη της Τουρς κυριολεκτικά
διατήρησε τον Χριστιανισμό στην Ευρώπη. Μια πιο ρεαλιστική άποψη
διατυπώνεται από τον Antonio Santosuosso, (ομότιμος καθηγητής Ιστορίας στο
Πανεπιστήμιο του Δυτικού Οντάριο στον Καναδά) ο οποίος θεωρείται ειδικός
ιστορικός της εποχής. Η δημοσίευση έγινε το 2004 και έχει μια αρκετά
ενδιαφέρουσα άποψη σχετικά με τον Κάρολο Μαρτέλο, την μάχη της Τουρς
καθώς και τις επακόλουθες εκστρατείες ενάντια στο διάδοχο του Rahman το 736-
737.
Ο Santosuosso κάνει μια συγκλονιστική διαπίστωση, ότι αυτές οι ήττες των
εισβολέων Μουσουλμάνων ήταν το ίδιο σημαντικές όσο και η μάχη της Τουρς ως
προς την άμυνα του του δυτικού Χριστιανισμού και τη διατήρηση των
χριστιανικών μοναστηρίων και κέντρων μάθησης, τα οποία οδήγησαν τελικά την
Ευρώπη στο φως. Κάνει επίσης μια διαπίστωση ότι ενώ η μάχη της Tours είχε
αναμφισβήτητα διαχρονικά ιστορική σημασία, οι μετέπειτα μάχες ήταν εξίσου
σημαντικές. Οι δύο δυνάμεις εισβολής που ηττήθηκαν σε αυτές τις εκστρατείες
είχαν έρθει για να δημιουργήσουν μόνιμους θύλακες επέκτασης και δεν μπορεί
να υπάρξει καμία αμφιβολία ότι αυτές οι τρεις ήττες διέσπασαν την Ευρωπαϊκή
επέκταση του Ισλάμ, ενώ το Χαλιφάτο παρέμενε ενωμένο.
Οι περισσότεροι σύγχρονοι ιστορικοί όπως οι Norwich και Santosuosso
υποστηρίζουν γενικά την σημασία της Tours ως μακρο ιστορικού γεγονότος το
οποίο ευνοεί τον δυτικό πολιτισμό και τον Χριστιανισμό. Στρατιωτικοί
συγγραφείς όπως ο Robert W. Martin, αναφέρουν ότι η μάχη της Tours υπήρξε

14. μια κρίσιμη καμπή υπέρ του δυτικού πολιτισμού και Χριστιανισμού, ώστε οι
μετενέργειές της παραμένουν αισθητές μέχρι σήμερα.
Στην Αραβική ιστορία
Λέων Γ’ ο Ίσαυρος
Οι σύγχρονοι Άραβες ιστορικοί και χρονογράφοι ενδιαφέρονται περισσότερο για
τη δεύτερη πολιορκία των Ομαγιαδών στην Κωνσταντινούπολη το 718, η οποία
κατέληξε σε καταστροφική ήττα. Μετά την πρώτη Αραβική πολιορκία της
Κωνσταντινουπόλεως (674-678) η οποία έληξε με πλήρη αποτυχία, το Χαλιφάτο

15. των Ομαγιαδών επεχείρησε μια δεύτερη επίθεση στην πόλη. Ένας ισχυρός
στρατός 80.000 Αράβων με επικεφαλής τον Maslama, αδελφό του χαλίφη Ομάρ
ΙΙ, διέσχισε τον Βόσπορο από την Ανατολία για να πολιορκήσει την
Κωνσταντινούπολη από την ξηρά, ενώ ένα τεράστιος στόλος με πολεμικές
γαλέρες, υπολογίζεται μεταξύ 1.800 και 2.000, έπλευσε στη θάλασσα του
Μαρμαρά στο νότο της πόλης.
Υγρό πυρ|πολιορκία Κων/πολης από τους Άραβες το 674
Ευτυχώς για τους Βυζαντινούς, η μεγάλη αλυσίδα κράτησε το στόλο μακριά από
την είσοδο στον εσωτερικό λιμένα και οι Αραβικές γαλέρες δεν ήταν σε θέση να
πλεύσουν μέχρι το Βόσπορο, καθώς ήταν υπό συνεχή επίθεση και παρενόχληση
από τον Ελληνικό στόλο, ο οποίος χρησιμοποιούσε «υγρό πυρ» (ο Βυζαντινός
στόλος ήταν μικρότερος από το ένα τρίτο του Αραβικού, αλλά το υγρό πυρ
γρήγορα εξίσωσε τους αριθμούς). Ο αυτοκράτορας Λέων Γ’ εκμεταλλεύθηκε τα
φημισμένα τείχη της Κωνσταντινουπόλεως προς όφελός του απωθώντας τον
Αραβικό στρατό (πρέπει να σημειωθεί ότι Βουλγαρικές στρατιωτικές δυνάμεις
είχαν έλθει προς ενίσχυση των Βυζαντινών και παρενοχλούσαν συνεχώς το
Μουσουλμανικό στρατό διακόπτοντας τον ανεφοδιασμό, με αποτέλεσμα μεγάλο
μέρος του να λιμοκτονεί και τελικά να εγκαταλειφθεί η πολιορκία). Ορισμένοι
Μουσουλμάνοι ερευνητές έχουν υποστηρίξει ότι εάν ο Χαλίφης είχε ανακαλέσει

16. τον στρατό από την Ευρώπη για να βοηθήσει στην πολιορκία, η πόλη θα είχε
καταληφθεί από την ξηρά, παρά την ύπαρξη των τειχών.
Κάποιοι σύγχρονοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι εάν οι Άραβες ήθελαν πραγματικά
να κατακτήσουν την Ευρώπη θα μπορούσαν εύκολα να το πράξουν. Ουσιαστικά
υποστηρίζουν ότι οι Άραβες δεν ενδιαφέρονταν αρκετά να εξαπολύσουν μια
σημαντική εισβολή στην Βόρεια Ευρώπη, επειδή εκείνη την εποχή θεωρείτο
κοινωνικά, πολιτιστικά και οικονομικά υποβαθμισμένη περιοχή με ελάχιστο
ενδιαφέρον για τους «υποψήφιους» εισβολείς. Ορισμένοι δυτικοί μελετητές
όπως ο Bernard Lewis, συμφωνούν με αυτήν την άποψη, αν και αποτελούν
μειοψηφία.
Αυτό αμφισβητείται από Αραβικές πηγές της περιόδου 722 – 850 που αναφέρουν
ότι οι Φράγκοι συνέβαλαν στην διάσωση της Ευρώπης περισσότερο απ’ ότι οι
Βυζαντινοί (τα Αραβικά χρονικά συντάχθηκαν και μεταφράσθηκαν στα ισπανικά
από τον Josi Antonio Conde, στο έργο του «Historia de la Dominacion de los
Αrabes en Espana» που δημοσιεύθηκε στη Μαδρίτη το 1820 και ασχολείται
ειδικά με αυτήν την περίοδο). Περαιτέρω, αμφισβήτηση προέρχεται από τα
αρχεία των Ισλαμικών επιδρομών στην Ινδία και άλλες μη – Μουσουλμανικές
χώρες.
Λαμβάνοντας υπόψη το μεγάλο πλούτο σε Χριστιανικά κειμήλια, όπως αυτά στο
Tours, η Ισλαμική επέκταση στην εν λόγω περιοχή πιθανώς να ήταν επιτυχής, αν
δεν είχε αποκρουσθεί το 732, 736, και 737 από τον Κάρολο Μαρτέλο και είχαν
εκλείψει οι εσωτερικές διαμάχες στον Ισλαμικό κόσμο οι οποίες εμπόδιζαν τις
προσπάθειες. Ατράνταχτη απόδειξη για τη σημασία αυτής της μάχης αποτελεί η
Ισλαμική επέκταση σε όλες τις άλλες περιοχές – εκτός της Ευρώπης και του
Βυζαντίου – όπου το Χαλιφάτο κατέλαβε όλα τα εδάφη της παλαιάς Ρωμαϊκής
Αυτοκρατορίας και της Περσικής. Επιπλέον υπαρχει το γεγονός όπου τέσσερις
εμίρηδες του al-Andalus, επί 25 έτη υλοποιούσαν ένα Fatwa (διάταγμα) του
Χαλίφη συγκεντρώνοντας δυνάμεις από όλες τις επαρχίες της Αφρικής, της
Συρίας, ακόμη και του Τουρκμενιστάν και δημιουργώντας τέσσερα τεράστια
στρατεύματα εισβολής, καλά εξοπλισμένα, με αποστολή την εισβολή μέσω των
Πυρηναίων στην Ευρώπη. Ωστόσο οι προσπάθειες δεν συνεχίσθηκαν καθότι οι
συγκρούσεις μεταξύ του Εμιράτου των Ομαγιαδών στην Ιβηρική και του
χαλιφάτου των Αββασιδών στη Βαγδάτη εμπόδισε μια ενιαία επίθεση στην
Ευρώπη.

17. Η σημασία που δίνουν οι Αραβικές πηγές στον θάνατο του Abdul Rahman, την
ήττα στη Γαλατία και την καταστροφή των Μουσουλμανικών βάσεων στην
σημερινή Γαλλία, ενισχύουν την βεβαιότητα ότι αυτή η μάχη έχει μοναδική
ιστορική σημασία στην προσπάθεια της Ευρώπης να σταματήσει την επέκταση
των Αράβων προς τα δυτικά. Αραβικές πηγές καθιστούν σαφές ότι η ήττα και ο
θάνατος του Abdul Rahman θεωρείται ως μια καταστροφή μεγάλων διαστάσεων.
Σύγχρονη ανάλυση
Αν ο Κάρολος Μαρτέλος είχε ηττηθεί, οι μακροπρόθεσμες συνέπειες για τον
Ευρωπαϊκό Χριστιανισμό μπορεί να ήσαν καταστροφικές. Η νίκη του στην Tours
και στις ακόλουθες εκστρατείες, κυριολεκτικά έσωσε την Ευρώπη και τον
Χριστιανισμό, καθότι καμία άλλη δύναμη ήταν ικανή να αποτρέψει την
κατάκτηση της Ιταλίας από τους Μουσουλμάνους και το τέλος της Καθολικής
Εκκλησίας. Επιπλέον, η ενσωμάτωση του αναβολέα στο ιππικό της Φραγκικού
στρατού δημιούργησε τους σιδηρόφρακτους ιππότες που θα αποτελούσαν την
ραχοκοκαλιά των δυτικών στρατευμάτων για τους επόμενους πέντε αιώνες. Αλλά
αν ο Κάρολος είχε αποτύχει, δεν θα υπήρχε Καρλομάγνος, ούτε Αγία Ρωμαϊκή
Αυτοκρατορία, ούτε Παπικό κράτος. Η πλειονότητα των ιστορικών υποστηρίζει
ότι όλα αυτά τα γεγονότα συνέβησαν επειδή ο Μαρτέλος ήταν σε θέση να
αποκρούσει την επέκταση του Ισλάμ στην Ευρώπη.

18. Φανταστικό
πορτρέτο του
Καρλομάγνου, από τον
Άλμπρεχτ Ντύρερ. Το
παλτό και τα οικόσημα
πάνω από το κεφάλι
του παρουσιάζουν το
Γερμανικό αετό και το
Γαλλικό κρίνο. Albrecht
Dürer [Public domain],
via Wikimedia
Commons
Ο γιος του Πίπινος
(Pipin) επανέκτησε
την Narbonne και ο
εγγονός του
Καρλομάγνος
ίδρυσε την «Marca
Hispanica»
(ουδέτερη ζώνη
μεταξύ του
χαλιφάτου Umayyad
και του Φραγκικού
βασιλείου) στα
Πυρηναία, στο
μέρος που είναι
σήμερα η
Καταλονία,
ανακαταλαμβάνοντας την Girona το 785 και την Βαρκελώνη το 801. Αυτό
απετέλεσε μια μόνιμη ζώνη ασφαλείας κατά του Ισλάμ, με Φραγκικά οχυρά στην

19. Iberia, η οποία βοήθησε το 722 τον βασιλιά της Αστούριας Pelayo (718-737) στον
αγώνα εναντίον των Μαυριτανών στα βουνά της Covadonga κατά την
Reconquista (χρονική περίοδος του Μεσαίωνα που αναφέρεται στις
προσπάθειες των Χριστιανών να κατακτήσουν την Ιβηρική Χερσόνησο από τους
Μουσουλμάνους) προκειμένου να εκδιωχθούν όλοι οι Μουσουλμάνοι από την
Ιβηρική.
Έκτοτε ουδεμία Μουσουλμανική απόπειρα εισβολής έγινε κατά της Ευρώπης και
θα μεσολαβούσαν 700 χρόνια προτού καταφέρουν οι Οθωμανοί να εισβάλουν
στην Ευρώπη μέσω των Βαλκανίων.
https://www.youtube.com/watch?v=Rb8pGJy2aXs

20. • Μάχη στο Κλειδί (1014)
Η Μάχη του Κλειδίου (βουλ. Беласишка битка, γνωστή και με το όνομα Μάχη
της οροσειράς Μπέλλες) διεξήχθη στις 29 Ιουλίου 1014 μεταξύ της Βυζαντινής
και της Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας. Η μάχη αποτέλεσε το αποκορύφωμα της
50χρονης διαμάχης μεταξύ του Σαμουήλ της Βουλγαρίας και του Βασιλείου του
Βουλγαροκτόνου και έληξε με τη νίκη των Βυζαντινών.
Διεξήχθη στην περιοχή μεταξύ των οροσειρών της Κερκίνης και του Δυτικού
Ορβήλου, κοντά στο χωριό Κλειδίον (σήμερα στη Βουλγαρία). Η αποφασιστική
μάχη έγινε στις 29 Ιουλίου, με επίθεση των Βυζαντινών, υπό την ηγεσία του
Νικηφόρου Ξιφία, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή των Βουλγάρων.
Αυτή η μάχη αποτέλεσε μεγάλο πλήγμα για τους Βούλγαρους. Οι Βούλγαροι
στρατιώτες αιχμαλωτίστηκαν και τυφλώθηκαν μετά από διαταγή του Βασιλείου
Β', ο οποίος αργότερα πήρε το όνομα «Βουλγαροκτόνος». Ο Σαμουήλ επέζησε
από τη μάχη, αλλά πέθανε δύο μήνες αργότερα, από καρδιακή ανεπάρκεια.
Θεωρείται πώς πέθανε όταν είδε τους τυφλούς Βούλγαρους στρατιώτες.
Παρά την στρατιωτική κατάρρευση της Πρώτης Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας
μετά την μάχη του Κλειδίου, η κατάληψη της επικράτειας από τους Βυζαντινούς
δεν ήταν άμεση. Τα Βουλγαρικά εδάφη έγιναν επαρχία της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας το 1018.
Η νίκη των Βυζαντινών κατά των
Βουλγάρων (πάνω) και ο θάνατος
του Σαμουήλ της Βουλγαρίας (κάτω)

21. Πρελούδιο
Οι συγκρούσεις Βυζαντίου-Βουλγαρίας ξεκίνησαν τον 7ο αιώνα μ.Χ., όταν οι
Βούλγαροι, υπό την ηγεσία του Χαν Ασπαρούχ, κατέλαβαν, κοντά στον Δούναβη,
μια επαρχία της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ως αποτέλεσμα, οι
Βούλγαροι αναγκάστηκαν να αντιμετωπίσουν μια σειρά πολέμων με το Βυζάντιο.
Το 986, η Βουλγαρία δέχθηκε επίθεση από τον βορρά από τον Πρίγκιπα του
Κιέβου, Σφιατοσλάφ. Εν τω μεταξύ, λόγω των επιθέσεων του Συμεών στο
Βυζάντιο, η Βουλγαρική Αυτοκρατορία έχασε πολλή δύναμη. Κατά τη διάρκεια
αυτών των συγκρούσεων, οι επιδρομείς από το Κίεβο νικήθηκαν από τους
Βυζαντινούς, οι οποίοι ήταν σε πόλεμο με τους Βούλγαρους, μια συνεχόμενη
σύγκρουση μετά την πτώση της βουλγαρικής πρωτεύουσας, Πρεσλάβ, το 971.
Αυτό είχε το αποτέλεσμα της παραίτησης του Μπορίς Β' από τους
αυτοκρατορικούς του τίτλους, και την παραχώρηση της ανατολικής Βουλγαρίας
στους Βυζαντινούς. Οι Βυζαντινοί κατέλαβαν την ανατολική Βουλγαρία, αλλά τα
ανεξάρτητα εδάφη της δυτικής Βουλγαρίας παρέμειναν αυτόνομα και υπό την
ηγεσία των Κομητόπουλων - Νταβίντ, Μωυσή, Αρόν και Σαμουήλ - αντιστάθηκαν
εναντίον του Βυζαντίου.
Το 976, στον θρόνο του Βυζαντίου ανέβηκε ο Βασίλειος Β', και πρώτος στόχος του
ήταν η κατάληψη της Βουλγαρίας. Αντίπαλοι του ήταν οι Δυτικοί Βούλγαροι, υπό
την ηγεσία του Σαμουήλ. Η πρώτη εκστρατεία του Βασιλείου ήταν καταστροφική,
ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας παραλίγο να πεθάνει όταν οι Βούλγαροι
εκμηδένισαν τον βυζαντινό στρατό στις Πύλες του Τραϊανού, το 986.
Τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια, όσο ο Βασίλειος ήταν απασχολημένος με τις
επαναστάσεις εναντίον του και τις επιθέσεις των Φατιμιδών στην Ανατολία, ο
Σαμουήλ ανακατέλαβε τα περισσότερα από τα πρώην βουλγαρικά εδάφη και
μετέφερε τον πόλεμο στο Βυζάντιο. Ωστόσο, η επίθεση του στη Νότια Ελλάδα,
χάρη στην οποία έφθασαν στην Κόρινθο, τελείωσε με μεγάλη ήττα των
Βουλγάρων στη μάχη του Σπερχείου το 996. Η επόμενη φάση του πολέμου
ξεκίνησε το 1000, όταν ο Βασίλειος ξεκίνησε μια σειρά από επιθέσεις στη
Βουλγαρία. Κατέλαβε τη Μοισία, και το 1003, τα σώματα του κατέλαβαν το
Βίντιν. Τον επόμενο χρόνο, ο Βασίλειος κατατρόπωσε τον Σαμούηλ στη μάχη στα
Σκόπια. Το 1005, ο Βασίλειος επανέκτησε τον έλεγχο στη Θεσσαλία και σε μέρη
της νότιας Μακεδονίας. Σε αυτά και τα επόμενα χρόνια, οι Βυζαντινοί εισέβαλαν
αρκετές φορές στη Βουλγαρία, λεηλατώντας την ύπαιθρο. Παρά τις μερικές
επιτυχίες, οι Βυζαντινοί δεν καταφέρει να νικήσουν αποφασιστικά. Η βουλγαρική
αντεπίθεση, το 1009, στη μάχη της Κρέτας, παρόλο αυτά, η νίκη των Βυζαντινών
δεν ήταν αποφασιστική, αλλά οι Βούλγαροι είχαν χάσει πολλές δυνάμεις.
Σύμφωνα με τον Βυζαντινό ιστορικό, Ιωάννης Σκυλίτζης: «Ο Αυτοκράτορας

22. Βασίλειος Β' συνέχιζε τις επιθέσεις στη Βουλγαρία, καταστρέφοντας τα πάντα
στον δρόμο του. Ο Σαμουήλ ήταν ανίκανος να τον σταματήσει σε ανοιχτή μάχη,
και έτσι, έχανε τη δύναμη του». Το αποκορύφωμα του πολέμου ήρθε το 1014,
όταν ο Σαμουήλ, ως ηγέτης του στρατού, προσπάθησε να σταματήσει τον
βυζαντινό στρατό πριν αυτός εισέλθει στη βουλγαρική ενδοχώρα.
Χάρτης της Βουλγαρίας και του Βυζαντίου
Προετοιμασίες για τη μάχη
Ο Σαμουήλ ήξερε πώς οι Βυζαντινοί θα επιτίθονταν στη χώρα του από τις ορεινές
περιοχές. Οι Βούλγαροι έχτισαν τάφρους κατά μήκος των συνόρων τους, ειδικά
στο πέρασμα του Κλειδίου στον Στρυμόνα, καθώς αυτό οδηγούσε στην καρδιά
της Βουλγαρίας. Ο Σαμουήλ οχύρωσε περισσότερο την οροσειρά Μπέλλες και το
Κάστρο στον Στρυμόνα. Ο ποταμός του Στρυμόνα ήταν ιδανικό μέρος για
επιθέσεις και χρησιμοποιήθηκε αρκετές φορές από τους Βυζαντινούς. Ωστόσο, ο
Σαμουήλ επέλεξε τον Στρυμόνα για αμυντική τακτική - βρισκόταν στον δρόμο από
τη Θεσσαλονίκη μέχρι τη Θράκη, στα ανατολικά, και μέχρι την Οχρίδα, στα
δυτικά. Τα σύνορα αυτά φρουρούνταν από μεγάλες βουλγαρικές δυνάμεις.
Ο Σαμουήλ αποφάσισε να αντιμετωπίσει τον Βασίλειο Β' και τον στρατό του στο
Κλειδίο, όχι μόνο λόγω των ηττών στα πεδία της μάχης, αλλά και λόγω των
ανησυχιών σχετικά με την εποπτεία του μεταξύ της αριστοκρατίας, η οποία είχε
αποδυναμωθεί από τις εκστρατείες του Βασιλείου. Το 1005, ο διοικητής του

23. Δυρραχίου, λιμανιού της Αδριατικής, παρέδωσε την πόλη στον Βασίλειο Β'. Για
να αντιμετωπίσει τη βυζαντινή απειλή, ο Σαμουήλ συγκέντρωσε 45.000
στρατιώτες. Ο Βασίλειος Β' επίσης συγκέντρωσε ένα μεγάλο αριθμό στρατιωτών,
και όρισε διοικητή τον Νικηφόρο Ξιφία, ο οποίος είχε καταλάβει τις παλαιές
βουλγαρικές πρωτεύουσες Πλίσκα και Πρεσλάβ, το 1001.
Η μάχη
Ο βυζαντινός στρατός έφθασε από την Κωνσταντινούπολη και περνώντας από
την Κομοτηνή, τη Δράμα και τις Σέρρες έφθασε στο χωριό του Κλειδίου στον
ποταμό Στρυμόνα. Εκεί, βρήκε ένα χοντρό ξύλινο τείχος με Βούλγαρους
στρατιώτες. Οι Βυζαντινοί επιτέθηκαν αμέσως, αλλά υποχώρησαν με βαριές
απώλειες.
Ο Σαμουήλ, για να απομακρύνει τον Βασίλειο από το πεδίο της μάχης, έστειλε
μεγάλο στρατό στη Νεστορίτσα. Οι Βούλγαροι της Νεστορίτσας έφθασαν ως τη
Θεσσαλονίκη, αλλά δέχθηκαν μεγάλη ήττα από τον στρατηγό Θεοφύλακτο
Βοτανειάτη και από τον γιο του, Μιχαήλ. Ο Θεοφύλακτος αιχμαλώτισε πολλούς
Βούλγαρους και βάδισε στα βόρεια για να συναντήσει τον Βασίλειο.
Η πρώτη απόπειρα του Βασιλείου για να συντρίψει τους υπερασπιστές του
περάσματος ήταν ανεπιτυχής, καθώς ο αριθμός των αμυνόμενων ανέρχονταν
στους 15.000-20.000 Βούλγαρους. Παρά τις δυσκολίες, ο Βυζαντινός
Αυτοκράτορας αρνήθηκε να σταματήσει την επίθεση. Διέταξε τον Νικηφόρο
Ξιφία να μεταφέρει τα σώματα του στο Βελάσιο, για να περικυκλώσει τους
Βούλγαρους, όσο ο υπόλοιπος βυζαντινός στρατός θα πολιορκούσε το τείχος. Ο
Ξιφίας οδήγησε τα σώματα του σε ένα μονοπάτι, πίσω από τις θέσεις των
Βουλγάρων. Στις 29 Ιουλίου, ο Ξιφίας επιτέθηκε στους Βούλγαρους, αφού τους
περικύκλωσε. Οι Βούλγαροι στρατιώτες άφησαν το οχυρό και κατευθύνθηκαν να
αντιμετωπίσουν τη νέα απειλή, δίνοντας στον Βασίλειο την ευκαιρία να
καταστρέψει το τείχος.
Εξαιτίας της σύγχυσης που επικρατούσε στο πεδίο της μάχης, πολλά βουλγαρικά
στρατεύματα καταστράφηκαν, ενώ τα υπόλοιπα απεγνωσμένα προσπαθούσαν
να φύγουν στη Δύση. Ο Σαμουήλ και ο γιος του, Γκαβίλ (Γαβριήλ) Ραντομίρ,

24. κατευθύνθηκαν στα ανατολικά από το οχυρό τους στη Στρώμνιτσα, αλλά
καταστράφηκαν στις μάχες στο Μοκριέβο (νυν Βόρεια Μακεδονία). Πολλοί
Βούλγαροι στρατιώτες σκοτώθηκαν και άλλοι αιχμαλωτίστηκαν. Ο
Αυτοκράτορας Σαμούηλ σώθηκε χάρη στην ανδρεία του γιου του, και με
ασφάλεια έφθασαν στο Πρίλεπ. Από το Πρίλεπ, ο Σαμουήλ έφθασε στην Πρέσπα
ενώ ο γιος του κατευθύνθηκε στη Στρώμνιτσα για να συνεχίσει τη μάχη.
Οι αιχμάλωτοι
Ο Σκυλίτζης θεωρεί πώς ο Βασίλειος αιχμαλώτισε 15.000 στρατιώτες (14.000
σύμφωνα με τον Κεκαυμένο). Σύγχρονοι ιστορικοί, όπως ο Βασίλ Ζλατάρσκι,
ισχυρίζονται πώς αυτοί οι αριθμοί είναι απίθανοι και υπερβολικοί. Τον 14ο
αιώνα, το έργο του Κωνσταντίνου Μανασσή, Χρονικόν, μεταφράστηκε στα
βουλγάρικα. Ο Μανασσής καταγράφει πώς στη μάχη αιχμαλωτίστηκαν 8.000
στρατιώτες. Ο Βασίλειος χώρισε τους αιχμαλώτους σε ομάδες των 100 ανδρών,
τυφλώνοντας τους 99 αιχμαλώτους σε κάθε ομάδα και αφήνοντας τον τελευταίο
με ένα μάτι, για να οδηγεί τους υπολοίπους στην πατρίδα τους - αυτό το έκανε
για να εκδικηθεί τον θάνατο του Βοτανειάτη, ο οποίος ήταν ο αγαπημένος του
στρατηγός. Άλλη αιτία για αυτή την πράξη, ήταν ότι στα μάτια των Βυζαντινών,
οι Βούλγαροι ήταν επαναστάτες κατά της εξουσίας τους, και πώς η τύφλωση ήταν
η πιθανή τιμωρία για τους αντάρτες. Για αυτή την πράξη, ο Βασίλειος έλαβε το
επίθετο «Βουλγαροκτόνος». Στις 6 Οκτωβρίου 1014, ο Σαμουήλ πέθανε από
καρδιακή ανεπάρκεια, όταν είδε τους τυφλούς του στρατιώτες.
Μνημεία
Σε ανάμνηση της μάχης ανεγέρθηκε το Μνημείο Βασιλείου Β' του Μακεδόνος, το
οποίο βρίσκεται έξω από τον Προμαχώνα επί του αυτοκινητόδρομου
Θεσσαλονίκης-Προμαχώνα. Στην κορυφή του μνημείου είναι τοποθετημένο το
σύμβολο Βυζαντίου, ο δικέφαλος αετός, ενώ στη μαρμάρινη στήλη είναι

25. χαραγμένο το επίγραμμα: ΒΑΣΙΛΕΙΩ ΤΩ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙ ΜΝΗΜΟΝΕΣ
ΔΕΙΝΩΝ ΑΕΘΛΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΗΣ ΤΟΔΕ ΛΑΪΝΟΝ ΕΠΙΓΟΝΟΙ ΣΤΗΣΑΝ ΔΟΞΗΣ ΑΪΔΙΟΝ.
Αλλά και στη Βουλγαρία έχει δημιουργηθεί μεγάλο μνημείο αφιερωμένο στον
Σαμουήλ και στα θύματα της μάχης.
• Μάχη του Μαντζικέρτ (1071)

26. Η μάχη του Μαντζικέρτ έγινε στις 26 Αυγούστου 1071 οι Βυζαντινοί υφίστανται
δεινή ήττα από τους Σελτζούκους Τούρκους στο Μαντζικέρτ, πλησίον της λίμνης
Βαν, με αποτέλεσμα να κλονισθεί ο έλεγχός τους στη Μικρά Ασία. Πολλοί
διακεκριμένοι ιστορικοί (Άννα Κομνηνή, Στίβεν Ράνσιμαν, Τζούλιους Νόργουιτς)
υποστηρίζουν ότι με την ήττα αυτή σημειώνεται η αρχή του τέλους της
βυζαντινής κυριαρχίας στην Ανατολή και η βαθμιαία Τουρκοποίηση της Μικράς
Ασίας.
Η πόλη του Ματζικέρτ (σημερινό Μαλαζγκίρτ Τουρκίας) υπήρξε σταθερός στόχος
των κατακτητικών βλέψεων των ποικίλων εχθρών της αυτοκρατορίας, ιδιαίτερα
των Σελτζούκων Τούρκων κατά τον 11ο αιώνα. Η στρατηγική θέση της για την
άμυνα τής αυτοκρατορίας ενισχύθηκε με την εξαίρετη οχύρωση και την αξιόμαχη
φρουρά της.
Οι Σελτζούκοι Τούρκοι, που πήραν το όνομά τους από τον φύλαρχό τους
Σελτζούκ, είχαν έρθει από τις στέπες του σημερινού Τουρκεστάν και
εκμεταλλευόμενοι την παρακμή των Αράβων, πήραν τη θέση τους στην ιστορία
και μαζί τη σκυτάλη του Ισλαμισμού. Σε φάση παρακμής βρισκόταν και η
Βυζαντινή Αυτοκρατορία, που μαστιζόταν από εσωτερικές έριδες, κακοδιοίκηση
και μεγάλα οικονομικά προβλήματα.

27. Η προσπάθειά τους να καταλάβουν την πόλη κατά την περίοδο της βασιλείας τού
Κωνσταντίνου Γ’ του Μονομάχου (1042-1054) αποκρούστηκε από τη σθεναρή
αντίσταση της φρουράς. Οι Σελτζούκοι Τούρκοι αναγκάστηκαν να λύσουν την
πολιορκία με μεγάλες απώλειες, αλλά δεν παραιτήθηκαν από το στόχο. Ο
σουλτάνος τους Αλπ-Αρσλάν, μετά από αλλεπάλληλες στρατιωτικές επιτυχίες,
πέτυχε να καταλάβει τα ισχυρά φρούρια του Ανίου κι έπειτα από συνεχείς
προσπάθειες το φρούριο του Μαντζικέρτ (1070), αποκτώντας έτσι τον έλεγχο
στην ευρύτερη περιοχή.
Ο αυτοκράτορας Ρωμανός Δ’ Διογένης (1068-1071) ανέλαβε οργανωμένη
εκστρατεία εναντίον των Σελτζούκων Τούρκων, την τρίτη κατά σειρά, το 1071.
Επικεφαλής ενός πολυεθνικού μισθοφορικού στρατού, που αποτελείτο από
Βυζαντινούς, Φράγκους, Ίβηρες, Βάραγγους, Ρώσους, Βούλγαρους, Τούρκους,
Αρμενίους κ.ά, επανακατέλαβε το Μαντζικέρτ, κατά τη διάρκεια της απουσίας
του Αλπ-Αρσλάν, που πολιορκούσε την Έδεσσα της Μεσοποταμίας (σημερινή
Ούρφα Τουρκίας). Όταν έμαθε ότι οι Βυζαντινοί είχαν ξαναπάρει το Μαντζικέρτ,
απέρριψε τις προτάσεις ειρήνης του αυτοκράτορα και βάδισε εναντίον του.
Πλησιάζοντας τη βυζαντινή στρατιά παρουσίασε τις δικές του προτάσεις ειρήνης,
οι οποίες απορρίφθηκαν από τον Ρωμανό.

28. Η αποφασιστική μάχη ανάμεσα στους δύο στρατούς δόθηκε στις 26 Αυγούστου
1071 κοντά στο Μαντζικέρτ. Ο Ρωμανός παρέταξε από 40.000 έως 70.000 άνδρες,
με στρατηγούς τους Νικηφόρο Βρυέννιο, Θεόδωρο Αλυάτη και Ανδρόνικο Δούκα
και ο Αλπ-Αρσλάν από 20.000 έως 30.000 άνδρες. Οι Βυζαντινοί, παρά την
υπεροχή τους σε έμψυχο υλικό, υπέστησαν δεινή ήττα στο πεδίο της μάχης,
εξαιτίας κυρίως των εσωτερικών αντιθέσεων των στρατηγών τους και της
απειθαρχίας του στρατεύματος. Είναι χαρακτηριστικό ότι σχεδόν ο μισός στρατός
τους, που ήταν μισθοφορικός, είτε δεν πήρε μέρος στη μάχη, είτε αυτομόλησε
στο αντίπαλο στρατόπεδο. Από την πλευρά των Βυζαντινών διακρίθηκαν στη
μάχη οι τούρκοι μισθοφόροι και οι σκανδιναβοί Βάραγγοι, που αποτελούσαν τη
σωματοφυλακή του αυτοκράτορα Ρωμανού, που όμως δεν απέτρεψαν την
αιχμαλωσία του, καθώς έπεσαν μέχρις ενός.
Ο Ρωμανός οδηγήθηκε τραυματισμένος ενώπιον του Αλπ - Αρσλάν, ο οποίος του
συμπεριφέρθηκε καλά, και αναγκάσθηκε να δεχτεί τους όρους της συνθήκης που
του υπαγόρευσε: παροχή ετήσιων φόρων και στρατιωτικής βοήθειας,
απελευθέρωση όλων των μουσουλμάνων αιχμαλώτων και συνοριακοί
διακανονισμοί.
Οι συνέπειες της μάχης του Μαντζικέρτ ήταν τεράστιες, όπως προαναφέρθηκε.
Δεν οφείλονται, όμως, αποκλειστικά στην ήττα των Βυζαντινών στο πεδίο της
μάχης, αλλά και στην εμφύλια διαμάχη που ξέσπασε στην αυτοκρατορία. Ο Αλπ-
Αρσλάν ενδιαφερόταν κυρίως για την ενοποίηση των μουσουλμάνων και
ετοιμαζόταν να πολεμήσει εναντίον της Αιγύπτου. Δεν επιδίωξε σοβαρά εδαφικά
κέρδη εις βάρος της νικημένης αυτοκρατορίας, για την όποια έτρεφε, όπως όλοι
οι σύγχρονοί του, σεβασμό και κάποιο δέος.
Ο εμφύλιος πόλεμος που ξέσπασε στη Μικρά Ασία, όταν ο Ρωμανός
απελευθερώθηκε και προσπάθησε να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη,
έδωσε το τελικό χτύπημα σε ό,τι είχε περισωθεί από την οργανωμένη βυζαντινή
άμυνα. Η σύλληψη και η τύφλωση του Ρωμανού από τους αντιπάλους του,
έδωσε στους Τούρκους την αφορμή να θεωρήσουν άκυρη τη συνθήκη του 1071
και να αρχίσουν πάλι με μεγαλύτερη ένταση τις επιδρομές στα βυζαντινά εδάφη.

29. • H μάχη του Κοσσυφοπεδίου (1389)
Μάχη του Κοσσυφοπεδίου, του Ανταμ Στεφάνοβιτς (1870).

30. Η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβικά: Косовска битка, Бој на Косову και
Τουρκικά: Kosova Meydan Savaşı) αποτέλεσε κρίσιμη αλλά και πολύνεκρη
σύγκρουση των στρατευμάτων της επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας
και της Σερβίας του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο 1373-1402 το
ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική αυτοκρατορία
(1346–1371) του Δουσάν). Η σύρραξη έλαβε χώρα στις 15 (με το Ιουλιανό
ημερολόγιο) ή 23 (βάσει της προσαρμογής στο Γρηγοριανό ημερολόγιο) Ιουνίου
του 1389.
Τους Οθωμανούς οδήγησε επικεφαλής στη μάχη ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄,
συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ. Ο αντίπαλος στρατός
υπό τον πρίγκηπα Λάζαρο Χρεμπελιάνοβιτς βασιζόταν στις στρατιωτικές
δυνάμεις του τελευταίου, σε άγημα που διηύθυνε ο Σέρβος ευγενής Βουκ
Μπράνκοβιτς και ένα άλλο άγημα υπό τον Βόσνιο Βλάτκο Βούκοβιτς, το οποίο
έστειλε ο βασιλιάς της Βοσνίας Τβέρτκο. Τη δεδομένη χρονική στιγμή ο Λάζαρος
ήταν ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης ανάμεσα στους κυβερνήτες των σλαβικών
κρατιδίων, ενώ ο Βουκ Μπράνκοβιτς κατείχε την περιοχή του Κοσσυφοπεδίου
(και άλλες περιοχές), αναγνωρίζοντας τον πεθερό του, Λάζαρο ως κύριό του. Η
μάχη εκτυλίχθηκε στο «πεδίο του κότσυφα», περιοχή που εντοπίζεται μόλις 5
χλμ. από τη σύγχρονη Πρίστινα.
Είναι δυσεύρετες οι αξιόπιστες ιστορικές πηγές που αφορούν το συγκεκριμένο
γεγονός, αλλά μέσω της αντιπαραβολής με σύγχρονες περίπου μάχες (λ.χ.
Νικόπολη, Άγκυρα) δύναται να έχουμε μια γενικά αποδεκτή εικόνα για τη μάχη.
Το έμψυχο δυναμικό των αντιμαχόμενων παρατάξεων σχεδόν εξ ολοκλήρου
εξολοθρεύτηκε. Ανάμεσα στους πολυάριθμους νεκρούς κείτονταν οι επικεφαλής
των στρατιών, ο σουλτάνος Μουράτ και ο πρίγκηπας Λάζαρος. Συνοπτικά, αν και
οι Τούρκοι αφάνισαν τον σερβικό στρατό, εντούτοις είχαν πάρα πολλούς νεκρούς
και τραυματίες, ώστε επιβραδύνθηκε προσωρινά η προέλασή τους στη
Βαλκανική. Βέβαια, οι Σέρβοι απώλεσαν τον κύριο όγκο του στρατού τους, με
αποτέλεσμα να αδυνατούν να συνεχίσουν τον αμυντικό πόλεμο εναντίον των
Οθωμανών Τούρκων, που παρά την «πύρρειο» νίκη (αν θεωρήσουμε ότι η
έκβαση της μάχης ήταν θεωρητικά - κι όχι αριθμητικά - λιγότερο καταστροφική
για αυτούς), διέθεταν επιπρόσθετα στρατεύματα στην Ανατολή. Συνεπώς, όσοι
Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα
στην επόμενη δεκαπενταετία.

31. Για την ιστορία, την παράδοση και την εθνική ταυτότητα της Σερβίας η Μάχη στο
Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης σημασίας.
Απεικόνιση της μάχης σε ρωσική μικρογραφία του 16ου αι.
Ιστορικό πλαίσιο
Τον Αυτοκράτορα Στέφανο Ούρος Δ΄ Δουσάν "το Μέγα" (1331-55) διαδέχτηκε ο
γιος του Στέφανος Ούρος Ε΄ "Ο Αδύνανος" (1355-71), η βασιλεία του οποίου
χαρακτηρίστηκε από την παρακμή της κεντρικής εξουσίας και την ανάδειξη
πολλών σχεδόν ανεξάρτητων πριγκιπάτων. Αυτή η περίοδος είναι γνωστή ως
πτώση της Σερβικής Αυτοκρατορίας. Ο Ούρος Ε΄ δεν μπόρεσε να διατηρήσει τη
μεγάλη αυτοκρατορία που δημιούργησε ο πατέρας του ούτε να αποκρούσει τις
ξένες απειλές και να περιορίσει την ανεξαρτησία των ευγενών. Πέθανε άτεκνος
στις 4 Δεκεμβρίου 1371, αφού μεγάλο μέρος των Σέρβων ευγενών είχε εξοντωθεί
από τους Οθωμανούς στη Μάχη του Έβρου νωρίτερα εκείνου του έτους. Ο

32. Πρίγκιπας Λάζαρος, ηγεμόνας του βόρειου τμήματος της πρώην αυτοκρατορίας,
της Σερβίας του Μοράβα, γνώριζε την οθωμανική απειλή και ξεκίνησε
διπλωματικές και στρατιωτικές προετοιμασίες για μια εκστρατεία εναντίον της.
Η Σερβία του Μοράβα, το πριγκηπάτο του Λάζαρου
Ύστερα από τις ήττες του οθωμανικού στρατού σε Πλότσνικ (1387) και Μπιλέτσα
(1388), ο Μουράτ, ήδη σουλτάνος από το 1361, μετακίνησε τα στρατεύματά του
από τη Φιλιππούπολη, όπου ξεχειμώνιαζε, στο Ιχτιμάν (πόλη στη δυτική
Βουλγαρία, περ. 48 χμ. από τη Σόφια). Από εκεί, ο στρατός ταξίδεψε ως το
Βελμπάζντ (σήμερα Κιουστεντίλ) και το Κράτοβο (την ομώνυμη σύγχρονη πόλη
της Βόρειας Μακεδονίας). Παρόλο που ο δρόμος μέσω της Σόφιας και της
κοιλάδας του Νισάβα ήταν συντομότερος, η διαδρομή που επέλεξε ο
οθωμανικός στρατός οδηγούσε στο Κοσσυφοπέδιο, υψηλής γεωστρατηγικής
σημασίας σταυροδρόμι των Βαλκανίων. Έτσι, ο Μουράτ θα βρισκόταν σε θέση
να επιτεθεί είτε στα εδάφη του Βουκ Μπράνκοβιτς είτε στην περιοχή του
Λάζαρου της Σερβίας. Ο στρατός του Μουράτ προήλασε όπως σχεδίαζε,
περνώντας από το Κουμάνοβο, το Πρέσεβο, το Γκνιλάνε και τέλος έφτασε στην
Πρίστινα στις 14 Ιουνίου.
Ταυτόχρονα, για τις κινήσεις της σερβικής δύναμης δεν έχουμε τόσο λεπτομερείς
πληροφορίες. Τα στρατεύματα του Λάζαρου βρίσκονταν κοντά στη Ναϊσσό, όπου
είχαν συγκεντρωθεί συγκεκριμένα στη δεξιά όχθη του ποταμού Γιούζνα Μοράβα.
Στο σημείο παρέμειναν πιθανόν ώσπου πληροφορήθηκαν για την πορεία του
Μουράτ προς το Βελμπάζντ, μετά το οποίο κατευθύνθηκε μέσω Προκούπλιε στο
Κοσσυφοπέδιο. Η τελευταία περιοχή ήταν το ιδανικό για το Λάζαρο πεδίο μάχης,
από τη στιγμή που έτσι ήλεγχε οποιονδήποτε δρόμο θα μπορούσε να πάρει ο
Μουράτ.

33. Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄
Ο Λάζαρος Χρεμπελιάνοβιτς
Προοίμιο
i. Σύνθεση των αντιμαχόμενων στρατών
Ο στρατός του Μουράτ αριθμούσε από 27.000 έως 40.000 μαχητές.
Λαμβάνοντας το μέγιστο αριθμό θα έπρεπε να συμπεριλάβουμε περίπου 2.000
γενίτσαρους, 2.500 ιππείς από τη φρουρά του Μουράτ, άλλους 6.000 σπαχήδες,
20.000 ελαφρούς οπλίτες και ιππείς και 8.000 στρατό από τους υποτελείς του
(στους οποίους δε συμπεριλαμβάνονταν οι Δραγάσης και Μάρκος).
Η δύναμη του Λάζαρου αριθμούσε από 12.000 μέχρι 30.000 στρατιώτες. Από
τους 30.000 περίπου παρόντες, 12.000 έως 15.000 ήταν υπό τις διαταγές του
Λάζαρου, με άλλες 5.000 έως 10.000 υπό τον Βουκ Μπράνκοβιτς και άλλους
τόσους υπό τον Βλάτκο Βούκοβιτς. Τα τελευταία στρατεύματα εστάλησαν από
τον Βόσνιο βασιλιά Τβέρτκο Κοτρόμανιτς. Με το στρατό του Βούκοβιτς
αναμείχθηκε και ένα άγημα των Ιωαννιτών Ιπποτών, τους οποίους ο Κροάτης
ιππότης Ιωάννης Παλίσνα είχε οδηγήσει από την πόλη Βράνα στην Κροατία.
Αρκετές χιλιάδες ήταν το ιππικό. Επιπλέον υπήρξαν αρκετές μεταγενέστερες

34. περιγραφέ που ανέφεραν ότι ο «χριστιανικός στρατός» του Λαζάρου ήταν πολύ
μεγαλύτερος και ότι περιλάμβανε και τμήματα άλλων εθνών, παρόλο που αυτά
δεν μπορούν να επαληθευτούν.
i. Παράταξη των στρατευμάτων
Οι αντίπαλες στρατιές συναντήθηκαν στην πεδιάδα του Κοσσυφοπέδιου. Ο
Μουράτ οδηγούσε επικεφαλής το οθωμανικό στράτευμα με τους γιους του στις
πτέρυγες, τον Βαγιαζήτ από δεξιά του και τον Γιακούμπ από την αριστερή
πλευρά. Περίπου 1.000 τοξότες τοποθετήθηκαν στα μπροστινά μέρη κάθε
πτέρυγας, υποστηριζόμενοι από σπαχήδες και ελαφρούς οπλίτες. Στην πρώτη
γραμμή της κεντρικής παράταξης βρίσκονταν γενίτσαροι, πίσω από τους οποίους
ήταν ο Μουράτ, περιστοιχιζόμενος από τους ιππείς της προσωπικής του
φρουράς. Τέλος, η πομπή με τις προμήθειες φυλασσόταν από μικρό αριθμό
στρατευμάτων.
Στο κέντρο του σερβικού στρατού παρατάχτηκε ο Λάζαρος, με τον Μπράνκοβιτς
από δεξιά και τον Βούκοβιτς από αριστερά. Στο μπροστινό τμήμα του
στρατεύματος βρισκόταν το βαρύ ιππικό και στις πτέρυγες οι έφιπποι τοξότες,
ενώ το πεζικό ήταν παραταγμένο πίσω. Αν και παράλληλη, η διάταξη των
στρατευμάτων δεν ήταν συμμετρική, καθώς το σερβικό κέντρο είχε ένα ευρύτερο
μέτωπο από το αντίστοιχο οθωμανικό.
Μάχη
Oι σερβικές και οι τουρκικές περιγραφές της μάχης διαφέρουν, καθιστώντας
δύσκολη την αναπαράσταση της πορείας των γεγονότων. Πιστεύεται ότι η μάχη
ξεκίνησε με Οθωμανούς τοξότες που έπληξαν το σερβικό ιππικό, που τότε
προετοιμαζόταν για την επίθεση. Μετά την τοποθέτηση σε σχηματισμό σφήνας

35. το σερβικό ιππικό πέτυχε να διασπάσει την αριστερή πτέρυγα των Οθωμανών,
αλλά δεν είχε την ίδια επιτυχία ενάντια στην κεντρική και τη δεξιά πτέρυγα.
Οι Σέρβοι είχαν το αρχικό πλεονέκτημα μετά την πρώτη τους επίθεση, που έπληξε
σημαντικά την οθωμανική πτέρυγα που διοικούσε ο Γιακούμπ Τσελεμπί. Όταν
τελείωσε η επίθεση των ιπποτών, το ελαφρύ οθωμανικό ιππικό και το ελαφρύ
πεζικό αντεπιτέθηκαν και η βαριά πανοπλία των Σέρβων κατέστη μειονέκτημα.
Στο κέντρο τα σερβικά στρατεύματα κατόρθωσαν να απωθήσουν τις οθωμανικές
δυνάμεις, εκτός από την πτέρυγα του Bαγιαζίτ, που με δυσκολία απέκρουσε τις
δυνάμεις του Βλάτκο Βούκοβιτς. Ο Βούκοβιτς έτσι προκάλεσε δυσανάλογα
μεγάλες απώλειες στους Οθωμανούς. Οι Οθωμανοί, σε μια άγρια αντεπίθεση με
επικεφαλής το Bαγιαζίτ, απώθησαν τις σέρβικες δυνάμεις και στη συνέχεια
αργότερα επικράτησαν, τρέποντας σε φυγή το σερβικό πεζικό. Και οι δύο όμως
πλευρές άντεχαν, με το Βούκοβιτς να κινείται προς το κέντρο για να
αντισταθμίσει τις μεγάλες απώλειες που προκλήθηκαν στο σέρβικο πεζικό.
Τα ιστορικά δεδομένα λένε ότι ο Βουκ Μπράνκοβιτς είδε ότι δεν υπήρχε ελπίδα
για νίκη και διέφυγε για να σώσει όσο περισσότερους άντρες μπορούσε μετά τη
σύλληψη του Λαζάρου. Στα παραδοσιακά τραγούδια, όμως, λέγεται ότι πρόδωσε
το Λάζαρο και τον άφησε να πεθάνει εν μέσω της μάχης, και δεν έφυγε μετά
σύλληψη του Λαζάρου και τις μεγάλες απώλειες στο κέντρο.
Λίγο μετά την αποχώρηση του Μπράνκοβιτς από τη μάχη, οι υπόλοιπες
βοσνιακές και σερβικές δυνάμεις εγκατέλειψαν το πεδίο της μάχης, πιστεύοντας
ότι η νίκη δεν ήταν πλέον δυνατή.

36. Ο Μίλος Όμπιλιτς, ο φερόμενος ως δολοφόνος του Σουλτάνου Μουράτ.
Καθώς η μάχη έγερνε εις βάρος των Σέρβων, λέγεται ότι ένας από τους ιππότες
τους, που αργότερα αναγνωρίστηκε ως Μίλος Όμπιλιτς, προσποιήθηκε ότι είχε
λιποτακτήσει στις οθωμανικές δυνάμεις. Όταν τον έφεραν μπροστά στο Μουράτ,
ο Όμπιλιτς έβγαλε ένα κρυμμένο στιλέτο και σκότωσε το σουλτάνο
μαχαιρώνοντάς τον, ενώ τον σκότωσαν αμέσως οι σωματοφύλακες του
Σουλτάνου.
Η παλαιότερη σωζόμενη πηγή, μια επιστολή της γερουσίας της Φλωρεντίας προς
το βασιλιά Τρβτκο Α΄ της Βοσνίας της 20ής Οκτωβρίου 1389, λέει ότι ο Μουράτ
σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια της μάχης. Ο δολοφόνος δεν κατονομάζεται, αλλά
ήταν ένας από τους 12 Σέρβους ευγενείς που κατάφεραν να διασπάσουν τις
οθωμανικές γραμμές:
"Τυχερά, τα πιο τυχερά είναι εκείνα τα χέρια των δώδεκα πιστών αρχόντων που,
έχοντας ανοίξει το δρόμο τους με το σπαθί και έχοντας διεισδύσει στις εχθρικές
γραμμές και στον κύκλο των αλυσοδεμένων καμηλών, έφτασαν ηρωικά στη
σκηνή του ίδιου του Μουράτ. Πιο τυχερός απ 'όλους είναι εκείνος που με τόση
δύναμη σκότωσε ένα τόσο ισχυρό ηγεμόνα, μαχαιρώνοντάς τον με ένα σπαθί στο
λαιμό και την κοιλιά. Και ευλογημένοι είναι όλοι εκείνοι που έδωσαν τη ζωή και
το αίμα τους με τον ένδοξο τρόπο του μαρτυρίου σαν θύματα του νεκρού ηγέτη
πάνω από το απαίσιο πτώμα του.

37. Αλλη ιταλική περιγραφή, το έργο του Mινιανέλι του 1416, υποστηρίζει ότι τον
Οθωμανό σουλτάνο σκότωσε ο Λάζαρος.
Συνέπειες
Και οι δύο στρατοί εκμηδενίστηκαν στη μάχη. Και ο Λάζαρος και ο Μουράτ
έχασαν τη ζωή τους και τα απομεινάρια των στρατευμάτων τους τελικά
υποχώρησαν από το πεδίο της μάχης. Ο γιος του Μουράτ Βαγιαζήτ Α΄
στραγγάλισε το μικρότερο αδελφό του Γιάκουμπ Τσελέμπι, όταν άκουσε ότι ο
πατέρας του είχε πεθάνει και έτσι έγινε ο μοναδικός κληρονόμος του
Οθωμανικού θρόνου. Οι Σέρβοι έμειναν με λίγους άνδρες, που δεν αρκούσαν για
να υπερασπιστούν αποτελεσματικά τα εδάφη τους, ενώ οι Τούρκοι είχαν πολλά
περισσότερα στρατεύματα στην Ανατολή. Κατά συνέπεια τα Σερβικά πριγκιπάτα,
που δεν ήταν ήδη, έγιναν υποτελή στους Οθωμανούς, έγιναν έτσι τα επόμενα
χρόνια, ενδίδοντας το ένα μετά το άλλο. Επιπλέον, για να αντιμετωπίσουν την
οθωμανική πίεση, μερικοί Σέρβοι ευγενείς πρόσφεραν ως νύφες τις κόρες τους,
συμπεριλαμβανομένης της κόρης του πρίγκιπα Λαζάρου, στο Βαγιαζήτ. Μετά
από αυτούς τους γάμους ο Στέφανος Λαζάρεβιτς έγινε πιστός σύμμαχος του
Βαγιαζήτ, συνεισφέροντας σημαντικές δυνάμεις σε πολλές από τις μελλοντικές
στρατιωτικές επιχειρήσεις του, συμπεριλαμβανομένης της Μάχης της
Νικόπολης. Τελικά το Δεσποτάτο της Σερβίας θα προσπαθούσε επανειλημμένα
να νικήσει τους Οθωμανούς συνεργαζόμενο με τους Ούγγρους μέχρι την τελική
του ήττα το 1459.
Κληρονομιά
Η Μάχη του Κοσσυφοπεδίου είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη σερβική ιστορία,
παράδοση και εθνική ταυτότητα.
Η ημέρα της μάχης, γνωστή στη Σερβία ως Βίντοβνταν (Ημέρα του Αγίου Βίτου),
είναι σημαντικό κομμμάτι της σερβικής εθνοτικής και εθνικής ταυτότητας με
σημαντικά γεγονότα της σερβικής ιστορίας που συνέπεσαν εκείνη την ημέρα: το
1876 η Σερβία κήρυξε τον πόλεμο την Οθωμανική Αυτοκρατορία (Σερβοτουρκικοί
πόλεμοι 1876-1878. Το 1881 η Αυστρουγγαρία και το Πριγκιπάτο της Σερβίας
υπέγραψαν μια μυστική συμμαχία. Το 1914 έγινε η δολοφονία του Αρχιδούκα

38. Φραγκίσκου Φερδινάνδου της Αυστρίας από το Σέρβο Γκαβρίλο Πρίντσιπ (αν και
συμπτωματικά η επίσκεψή του συνέπεσε εκείνη την ημέρα, το Βίντοβνταν
πρόσθεσε εθνικιστικό συμβολισμό στο γεγονός). το 1921 ο Σέρβος Βασιλιάς
Αλέξανδρος Α' ενέκρινε το Σύνταγμα του Βίντοβνταν. Το 1989, για την 600η
επέτειο της μάχης, ο Σέρβος πολιτικός ηγέτης Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς εκφώνησε
την ομιλία του Γκαζίμεσταν στον τόπο της ιστορικής μάχης κλπ.
Τουρκικές πανοπλίες από τις μάχες του Εβρου και του Κοσσυφοπεδίου.
Ο Τάφος του Σουλτάνου Μουράτ, στο Κόσοβο Πόλιε, όπου έχουν ταφεί τα
εσωτερικά όργανα του Μουράτ Α΄, έχει αποκτήσει θρησκευτική σημασία για
τους τοπικούς Μουσουλμάνους. Ένα μνημείο χτίστηκε από τον γιο του Μουράτ
Α΄, Βαγιαζήτ Α΄, στον τάφο και έγινε το πρώτο παράδειγμα Οθωμανικής
αρχιτεκτονικής στην περιοχή του Κοσσυφοπεδίου.
• Υγρόν πυρ, ένα καλά κρυμμένο μυστικό.

39. Το υγρό πυρ ήταν ένα εμπρηστικό όπλο που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά
σε πόλεμο από τους Βυζαντινούς το 678 μ.Χ.. Η "ναπάλμ" των αρχαίων πολέμων,
το εξαιρετικά εύφλεκτο υγρό, παρασκευαζόταν από μυστικά συστατικά και
χρησιμοποιούνταν τόσο στην εκτόξευση με καταπέλτη εμπρηστικών βομβών,
όσο και στην εκτόξευση υπό πίεση για να πυρπολήσει εχθρικά πλοία και
οχυρώσεις. Χρησιμοποιήθηκε επίσης με επιτυχία σε συνθήκες άμυνας. Το υγρό
πυρ υπήρξε το πιο καταστροφικό όπλο της χριστιανοσύνης για περισσότερο από
επτά αιώνες και εξασφάλισε τη σωτηρία της Κωνσταντινούπολης απέναντι σε
όλους τους επιδρομείς. Ο αυτοκράτορας Ρωμανός Β' (959-963 μ.Χ.) κατανοώντας
την αξία του ανακήρυξε ότι τρία πράγματα δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να
βρεθούν σε ξένη κατοχή: τα βυζαντινά αυτοκρατορικά εμβλήματα, οι βασιλικές
πριγκίπισσες και το υγρό πυρ. Όπως αποδείχθηκε, τα δύο πρώτα, περιστασιακά,
απονεμήθηκαν σε ξένους ηγέτες αλλά ποτέ το τρίτο.
Η μυστική σύσταση
Η εφεύρεση του υγρού πυρός αποδίδεται σε ένα χριστιανό, τον Καλλίνικο, ο
οποίος κατέφυγε στην Κωνσταντινούπολη από την μουσουλμανική Συρία το 668
μ.Χ.. Εύφλεκτα υλικά είχαν χρησιμοποιηθεί στον πόλεμο τόσο από τους Έλληνες
όσο και από τους Ρωμαίους αλλά ποτέ δεν είχε επινοηθεί κάτι που να ήταν τόσο
θανατηφόρο όσο το υγρό πυρ. Τα ακριβή συστατικά του υγρού ήταν ένα
απόρρητο μυστικό και η σύνθεσή του έχει από καιρό χαθεί, αλλά το ακατέργαστο
πετρέλαιο ή νάφθα είναι ένα γνωστό και κύριο συστατικό, που πιθανότατα
προμηθεύονταν από την περιοχή της Κριμαίας. Άλλα υλικά ήταν το οξείδιο του
ασβεστίου, το θειάφι, η ρητίνη και το νιτρικό κάλλιο. Μερικοί μελετητές
υποστηρίζουν ότι στο μείγμα συμπεριλαμβάνονταν και πυρίτιδα. Η διαδικασία

40. παρασκευής του υγρού ήταν πολύ επικίνδυνη, δεδομένης της εκρηκτικότητάς
του. Επίσης η απόσταξη του πετρελαίου απαιτούσε πολύπλοκη τεχνολογία για
την περίοδο εκείνη. Γνωστή μόνο σε λίγους εκλεκτούς, η σύσταση του υγρού
πυρός ήταν ένα καλά κρυμμένο κρατικό μυστικό το οποίο οι αυτοκράτορες
κληροδοτούσαν στους διαδόχους τους. Χάρη σε αυτές τις προφυλάξεις η μυστική
σύσταση παρέμεινε σε γνώση μόνο των Βυζαντινών για περισσότερους από επτά
αιώνες.
Χρήση στη μάχη
Το υγρό πυρ αρχικά χρησιμοποιήθηκε μόνο σε ναυτικές συμπλοκές όπου το
φλεγόμενο υγρό εκτοξεύονταν υπό πίεση προς εχθρικά πλοία. Τα πλοία που
συνήθως μετέφεραν υγρό πυρ ήταν οι δρόμωνες, ταχύπλοα σκάφη που
μπορούσαν να πλεύσουν και με κουπιά. Το ακριβές σχέδιο της συσκευής
πυροδότησης δεν είναι γνωστό εκτός του ότι ήταν κατασκευασμένη από
χάλκινους σωλήνες και περιελάμβανε αντλία σιφωνίου και περιστρεφόμενο
ακροφύσιο. Η συσκευή πρέπει να ήταν περίπλοκη γιατί μία συσκευή και το
απαραίτητο υγρό καύσιμο έπεσαν κάποτε στα χέρια των Βουλγάρων, αλλά δεν
μπόρεσαν να τη χρησιμοποιήσουν. Ένα εικονογραφημένο χειρόγραφο του 12ου
αι. μ.Χ., το Χρονικό του Σκυλίτζη που βρίσκεται στη Μαδρίτη, περιλαμβάνει μια
εικονογράφηση με πλοία του Μιχαήλ Β' (820-289 μ.Χ.) να εκτοξεύουν υγρό πυρ
από ένα μακρύ σωλήνα εναντίον ενός πλοίου του Θωμά του Σλάβου, κατά τη
διάρκεια της πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης από τον τελευταίο, το 821-822
μ.Χ.. Το 2006 μ.Χ. κατασκευάστηκε ένα πλήρες αντίγραφο από τον Τ. Χάλντον
που χρησιμοποίησε ανακατασκευασμένα μέρη και "έλαιο Κριμαίας". Η
προσπάθεια ήταν επιτυχής, εκτοξεύοντας έντονες φλόγες από απόσταση 10 έως
15 μέτρων που ήταν ικανές να αποτεφρώσουν οτιδήποτε στο δρόμο τους μέσα
σε δευτερόλεπτα.
Το υγρό πυρ αρχικά χρησιμοποιήθηκε μόνο σε ναυτικές συμπλοκές όπου το
φλεγόμενο υγρό εκτοξεύονταν υπό πίεση προς εχθρικά πλοία. Τα πλοία που
συνήθως μετέφεραν υγρό πυρ ήταν οι δρόμωνες, ταχύπλοα σκάφη που
μπορούσαν να πλεύσουν και με κουπιά. Το ακριβές σχέδιο της συσκευής
πυροδότησης δεν είναι γνωστό εκτός του ότι ήταν κατασκευασμένη από
χάλκινους σωλήνες και περιελάμβανε αντλία σιφωνίου και περιστρεφόμενο

41. ακροφύσιο. Η συσκευή πρέπει να ήταν περίπλοκη γιατί μία συσκευή και το
απαραίτητο υγρό καύσιμο έπεσαν κάποτε στα χέρια των Βουλγάρων, αλλά δεν
μπόρεσαν να τη χρησιμοποιήσουν. Ένα εικονογραφημένο χειρόγραφο του 12ου
αι. μ.Χ., το Χρονικό του Σκυλίτζη που βρίσκεται στη Μαδρίτη, περιλαμβάνει μια
εικονογράφηση με πλοία του Μιχαήλ Β' (820-289 μ.Χ.) να εκτοξεύουν υγρό πυρ
από ένα μακρύ σωλήνα εναντίον ενός πλοίου του Θωμά του Σλάβου, κατά τη
διάρκεια της πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης από τον τελευταίο, το 821-822
μ.Χ.. Το 2006 μ.Χ. κατασκευάστηκε ένα πλήρες αντίγραφο από τον Τ. Χάλντον
που χρησιμοποίησε ανακατασκευασμένα μέρη και "έλαιο Κριμαίας". Η
προσπάθεια ήταν επιτυχής, εκτοξεύοντας έντονες φλόγες από απόσταση 10 έως
15 μέτρων που ήταν ικανές να αποτεφρώσουν οτιδήποτε στο δρόμο τους μέσα
σε δευτερόλεπτα.
Σημαντικές νίκες
Το σχεδόν εξωπραγματικό όπλο ήταν απολύτως απαραίτητο στο δεύτερο μισό
του 7ου αιώνα μ.Χ. Οι Άραβες αποσπούσαν μεγάλα τμήματα της χριστιανικής
Μεσογείου και ο στόλος τους έμοιαζε ανίκητος. Κατέκτησαν τη Σικελία, την
Ταρσό, μεγάλα τμήματα της Βόρειας Αφρικής, ακόμη και το ισχυρό φρούριο της
Ρόδου. Στη συνέχεια έστρεψαν την προσοχή τους στην καρδιά της Βυζαντινής
αυτοκρατορίας: την ίδια την Κωνσταντινούπολη. Τα αραβικά πλοία σχημάτισαν
τρεις στόλους, κατέλαβαν με τόλμη ένα νησί απέναντι από την πρωτεύουσα και
στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν και πολιόρκησαν την πόλη για τέσσερα ολόκληρα
χρόνια. Οι Βυζαντινοί χρειάζονταν ένα θαύμα από τον Θεό που φαινόταν να τους
έχει εγκαταλείψει. Το θαύμα ήταν το υγρό πυρ. Όταν αντιμετώπισαν τον
αραβικό στόλο με τα πλοία τους να εκτοξεύουν φλόγες, οι εχθροί τράπηκαν σε
φυγή. Το ίδιο έγινε και εναντίον ενός άλλου αραβικού στόλου μόλις λίγες
δεκαετίες αργότερα, το 718 μ.Χ., αυτή τη φορά μετά από έναν αποκλεισμό που
κράτησε έναν χρόνο.

42. Το υγρό πυρ χρησιμοποιήθηκε επανειλημμένα για να επιφέρει καταστροφές σε
ναυμαχίες, κυρίως από τον Ρωμανό Α' (919-944 μ.Χ.) και τον Κωνσταντίνο Θ'
(1042-1055 μ.Χ.) έναν αιώνα αργότερα και από τους δύο σε επιθέσεις εναντίον
των Ρώσων. Ο Ιωάννης Τζιμισκής (969-976 μ.Χ.) χρησιμοποίησε το υγρό πυρ με
θετικά αποτελέσματα στη στεριά το 972 μ.Χ., όταν επιτέθηκε στην Πρεσλάβα, την
πρωτεύουσα των Βουλγάρων, που την είχαν καταλάβει οι Ρώσοι, και έτσι
κατάφερε να ελευθερώσει τον βασιλιά της Βουλγαρίας. Το 988-9 ο Βασίλειος Β'
(976-1025 μ.Χ.) συνδύασε το υγρό πυρ με την παρουσία μιας στρατιωτικής
δύναμης από Βίκινγκς, την Βαράγγια Φρουρά, για να καταπνίξει ολοκληρωτικά
την εξέγερση του Βάρδα Φωκά. Οι στρατιωτικές επιτυχίες της Βυζαντινής
αυτοκρατορίας και ειδικότερα η πεποίθηση ότι η Κωνσταντινούπολη ήταν "η
Θεοφύλακτη Πόλη", οφείλονταν, σε ένα μεγάλο βαθμό, στη φονική εφεύρεση
του Καλλίνικου.