PROBA

2. ZEREZ OSATUTA DAGO
 Unibertsoa espazio huts handi bat da, eta milioika gorputz
daude bertan. Gorputz batzuk begi hutsez ikus daitezke,
baina beste batzuk teleskopio bidez baino ezin ditzakegu
ikusi.
 Horrez gain, Unibertsoko materia mota bat ezin dezakegu
ikusi: materia iluna izenekoa.

3. Materia eta Energia
 Materia ikusgarria: %4
 Materia iluna %4
 Energia iluna %23

4. Unibertso ikusgarria
 Atomoz osatua:
 Planetak
 Izarrak
 Galaxiak
• Elementuak:
 %75 hidrogeno
 %23 helio
 %2 beste batzuk

5. Energia iluna
 Unibertsoaren hedapena azkartu • Erradiazio elektromagnetikoa Ø

6. Unibertsoaren antolaketa
 Unibertsoa materia eta energiaz osaturik dago
 Hau da haren antolaketa:
-Sistema planetarioak
-Asteroide, meteorito eta kometak
-Izarrak eta elementu kimikoak
-Galaxiak
-Quasarrak
-Hauts kosmikoa eta materia iluna

7. Sistema planetarioak
 Sistema hauetan planetak eta beste elementu batzuk izar baten
inguruan orbitatzen dute
 Eguzki-sistema honela dago osatuta:
 8 planeta: Merkurio, Artizarra, Lurra, Marte, Jupiter, Saturno, Urano eta
Neptuno
 5 nanoplaneta (Pluton eta Ceres) eta Sateliteak ( Ilargia)
 Eta beste gorputz: asteroideak, kometak…

8. Galaxiak
 Unibertsoko materia gehiena galaxietan pilatzen da
 Bi mota daude:
 Erregularrak: espiralak edo forma eliptikoa duten galaxiak dira.
 Irregularrak: forma amorfoak dituzte.
 Esne bidea da gure galaxia da

9. MATERIA ILUNA
 Erradiazio elektromagnetikorik igortzen ez duen materia da.
 Zenbait fenomeno astronomiko ulertzeko materia arrunt nahikorik ez
zegoela konturatzean, fisikariek, unibertsoak beste osagairen bat izan
beharko zuela ondorioztatu zuten.
 Azken neurketek diote materia iluna unibertsoaren %22-a izango
litzatekeela.

10. NOLA DAKIGU HOR DAGOELA?
 Materia beltza baieztatzen duten bi gertaera nagusi daude:
 Galaxien azterketa:
-Bertan konputatu diren modelo matematikoek erakusten
dutenez ez dago galaxiak loturik mantenduko lituzkeen grabitazio indar
nahikorik.
-Gainera, planetekin antzera, erdigunetik urrun dauden argizagien
errotazioa, hurbilago daudenen biraketa baino mantsoagoa izan beharko
luke baina oso antzekoa da.
-Bi arazo hauek gainditzeko, beharrezkoa da materia iluna.

11.  Hondoko mikrouhinen erradiazio kosmikoa aztertuta:
-Askoz konplexuagoa da.
-Espazio barrenetik datozen mikrouhin hauek unibertsoaren lehen
garaiari buruz informazio asko ematen du.
-Gaur egun ikusten dugun unibertsoaren egitura ulertzeko
prozesuetan, materia iluna beharrezkoa da.

12. Izarren Komposizioa
 Izar batek hidrogenoz, helioz eta beste elementu
pisatsuagotaz osatuta daude.
 Izar gehienek mila milioi bat eta 10 mila milioi urte
bitarteko adina dute. Batzuek 13 mila milioi urte dituzte.
 Kolore askotako izarrak daude urdinak, zuriak, gorriak,
laranjak eta horiak.

13. Konstelazioak
 Konstelazioak zerua zatitzeko erabiltzen diren sistemak
dira.
 Adibidez: Tauro konstelazioa