Παρουσίαση βασικών πλευρών της περιόδου της Αναγέννησης και της τέχνης της. Την περίοδο αυτή στην Ευρώπη παρατηρήθηκε γρήγορη κοινωνικοοικονομική και πνευματική ανάπτυξη, η οποία συνοδεύτηκε από τις ανακαλύψεις, δηλαδή την ευρωπαϊκή επέκταση σε ολόκληρο τον κόσμο.

1. Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ
ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ

2. Αναγέννηση:
η περίοδος ανάμεσα στο απόγειο του
παπισμού και της Αγίας Ρωμαϊκής
Αυτοκρατορίας, και στις αναταράξεις και
τις σαρωτικές αλλαγές του 17ου αιώνα (14ος
αιώνας - έως τις αρχές του 17ου αιώνα).

3. Ωρίμασαν καινοτομίες:
• Αναζωογόνηση της αστικής ζωής, του
εμπορίου, των τραπεζών, της κλασικής
λογιοσύνης και της λογοτεχνίας στην
ομιλούμενη γλώσσα.
• Μεταρρύθμιση της θρησκευτικής ζωής.
• Οι πόλεις-κράτη και οι εθνικές ηγεμονίες
υποκατέστησαν την ηγεμονία της
αυτοκρατορίας και του παπισμού και τα
πολυάριθμα φεουδαλικά μορφώματα.

4. Γιατί από την Ιταλία;
• Είχε αδυνατίσει ο έλεγχος
από την Αγία Ρωμαϊκή
Αυτοκρατορία και από τον
Πάπα, που από το 1309
βρισκόταν στη Γαλλία.
• Στις πόλεις-κράτη
(Φλωρεντία, Βενετία,
Μιλάνο, Ρώμη κλπ.)
ανθούσε το εμπόριο.
• Ήταν ζωντανές οι
πνευματικές παραδόσεις
του αρχαίου Ρωμαϊκού
πολιτισμού.

5. Ανθρωπισμός
Το νέο πνεύμα της αναβίωσης
των κλασικών γραμμάτων:
• το μονοπώλιο της εκκλησίας
στις πνευματικές
δραστηριότητες διασπάστηκε
με την εμφάνιση μιας
εγγράμματης λαϊκής τάξης:
δασκάλων της ρητορικής,
δικηγόρων και
συμβολαιογράφων.
• Ακολούθησαν οι ανθρωπιστές,
με πρώτο τον Πετράρχη, που
έθεσε τα πλαίσια ενός
προγράμματος κλασικών
σπουδών που θα αναδείκνυαν
το πνεύμα της αρχαιότητας.

6. Studia humanitatis
(Ανθρωπιστικές σπουδές):
• Γραμματική
• Φιλολογία
• Ρητορική
• Ιστορία
• Παιδαγωγική
• Ηθική

7. Η ουμανιστική αντίληψη για τον
άνθρωπο
• Αυτοπαρατήρηση και εξέταση της πραγματικής
συμπεριφοράς και όχι δογματικές συνταγές.
• Αγώνας για ενάρετη ζωή αλλά και αγωνία για τα
εγωιστικά πάθη.
• Ο άνθρωπος που βούλεται και δημιουργεί τον δικό του
γήινο προορισμό. Πετράρχης: «είναι προτιμότερη η
βούληση του αγαθού από τη γνώση της αλήθειας».
• Θρησκευτική αδιαφορία: βρήκαν στην Κλασική
Αρχαιότητα μια έννοια της ανθρώπινης ζωής που
ένιωθαν πως τους είναι συγγενής, αλλά ήταν και
χριστιανοί στον τρόπο που χρησιμοποιούσαν την αρχαία
σκέψη.

8. ΔΑΝΤΗ, ΚΩΜΩΔΙΑ
• Στο έργο συνυπάρχουν ο
τρόπος σκέψης και η
ιεραρχία του Μεσαίωνα
με το θαυμασμό για τους
αρχαίους ποιητές και
φιλοσόφους, οι οποίοι
τοποθετούνται όχι στον
Άδη, όπως οι άλλοι
ειδωλολάτρες, αλλά στον
προθάλαμό του.

10. • Το ποίημα είναι γραμμένο στην καθομιλούμενη ιταλική και χωρίζεται σε τρία
βιβλία (Κόλαση, Καθαρτήριο, Παράδεισος), που το καθένα αποτελείται από 33
άσματα οργανωμένα σε τρίστιχα. Έτσι, ο αριθμός 3, που είναι το σύμβολο της
Αγίας Τριάδας, καθώς και τα πολλαπλάσιά του, εμφανίζονται σε όλα τα μέρη
του βιβλίου.
• Το θέμα του είναι το ταξίδι που κάνει ο Δάντης στον άλλο κόσμο. Σε ηλικία
35 ετών, το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής του 1300, ο ποιητής έχει χαθεί
μέσα σε ένα σκοτεινό δάσος. Αφού περνάει μια νύχτα γεμάτη αγωνία, αρχίζει να
κατευθύνεται προς έναν λόφο που φωτίζεται από τον ήλιο, αλλά τρία άγρια
θηρία – ένας θηλυκός λύγκας, ένα λιοντάρι και ένας λύκος (αντίστοιχα σύμβολα
της λαγνείας, της υπεροψίας και της φιλαργυρίας) – του κλείνουν τον δρόμο και
τον αναγκάζουν να ξαναγυρίσει στο σκοτεινό δάσος. Τότε όμως εμφανίζεται
μπροστά του ο αρχαίος ποιητής Βιργίλιος, ο οποίος έχει σταλεί από την
Παρθένο Μαρία, την αγία Λουκία και τη Βεατρίκη για να τον βοηθήσει. Ο
Βιργίλιος οδηγεί τον Δάντη στην άβυσσο της Κόλασης και στο βουνό του
Καθαρτηρίου, στην κορυφή του οποίου ο Λατίνος ποιητής αντικαθίσταται από τη
Βεατρίκη, που οδηγεί τον Δάντη, ανυψώνοντάς τον από τον έναν ουρανό στον
άλλο με τη δύναμη του εκθαμβωτικού και στοργικού βλέμματός της – που είναι
το βλέμμα μιας ευλογημένης ψυχής που ατενίζει κατάματα τον Θεό – μέχρι τον
έβδομο ουρανό, όπου ο ποιητής απολαμβάνει για μια στιγμή το εξαίσιο όραμα
της θεότητας.

11. • Συνοψίζοντας, ο ποιητής ακολουθεί μια συνεχώς ανοδική πορεία, από το
«σκοτεινό δάσος» (σύμβολο της ακαλλιέργητης ζωής, χωρίς λογική και
ήθος) μέχρι την κατάκτηση του Θεού, του υπέρτατου αυτού αγαθού. Η
ποιητική εμπειρία της Κωμωδίας είναι η αλληγορική αφήγηση της ιστορίας
της ψυχής του Δάντη, το ταξίδι της προς τον Θεό.
• Το έργο ενσωματώνει όλη τη σοφία και τα πάθη του Μεσαίωνα. Σύμφωνα
με τον Δάντη, η ευτυχία σ’ αυτόν τον κόσμο και η μακαριότητα στον ουρανό
είναι οι σκοποί που έχει ορίσει η Θεία Πρόνοια σε όλη την ανθρωπότητα και
οι οποίοι, στον ιεραρχικό κόσμο του Μεσαίωνα, επιτυγχάνονται με τη
βοήθεια των δύο καθοδηγητών που έχει θέσει ο Θεός στην ανθρωπότητα,
του αυτοκράτορα και του πάπα.
• Διέξοδο από τα δεινά της εποχής, σύμφωνα με τον ποιητή, προσφέρουν
αφενός η αυτοκρατορία, ως μοναδικό μέσο αναχαίτισης και θεραπείας της
ανθρώπινης φιλαργυρίας, και αφετέρου η ανάγκη επιστροφής της
Εκκλησίας στην αγνότητα και την ευαγγελική πενία.

12. Πετράρχη, Σονέτο
Τάχα σε ποιο ουρανό βρήκεν η Φύση
το αχνάρι, για να πλάσει τη θωριά της,
με ιδανική χάρη την ομορφιά της
την αιθέρια στη γη να παραστήσει;
Ποια Νύμφη στις πηγές ή Θεά στη Χτίση
είχε τα ολόξανθα πυκνά μαλλιά της;
και ποια καρδιά τόσες, σαν την καρδιά της,
μυστικές αρετές μπορεί να κλείσει;
Κάλλος θεϊκό στη γη μάταια ζητάει
όποιος το βλέμμα εκείνο δε γνωρίζει
με ποια χάρη σεμνή γλυκοκοιτάζει...
Ο Έρωτας πώς γιατρεύει, πώς κεντρίζει,
δε νιώθει όποιος δεν είδε πώς στενάζει
και πώς μιλεί και πώς χαμογελάει

13. Βοκκάκιος, Δεκαήμερο

14. • Ο Βοκκάκιος εξύψωσε τη λογοτεχνία της Ιταλικής
γλώσσας στο επίπεδο των κλασικών.
• Εξύψωσε την καθημερινότητα, τραγική και κωμική.
• Ο άνθρωπος παλεύει με την τύχη και μαθαίνει να
νικά.
• Ο ευγενής αποδέχεται αδιαμαρτύρητα τη ζωή όπως
είναι, όπως επίσης αποδέχεται και τις συνέπειες των
πράξεών του.
• Για να πετύχει ο άνθρωπος την εγκόσμια ευτυχία,
πρέπει να περιορίσει τις επιθυμίες του στα όρια του
εφικτού.
• Ο Βοκκάκιος εμμένει ιδιαίτερα στις δυνάμεις του
ανθρώπου και τα αναπόφευκτα όριά τους, χωρίς
καμιά αναφορά στη δυνατότητα επέμβασης της
Θείας Χάριτος.

15. Φλωρεντία: το λίκνο της Αναγέννησης

16. Ιστορία
• Το 1250 εγκαθιδρύθηκε η
Πρώτη Δημοκρατία, που
παρεμπόδιζε το σφετερισμό
της εξουσίας από ένα
πρόσωπο και προϋπέθετε την
ευρεία συμμετοχή των πολιτών
στη διακυβέρνηση.
• Το 1348 η πόλη είχε
πληθυσμό 80.000 κατοίκων,
που όμως μειώθηκε αισθητά
εξαιτίας της επιδημίας
πανώλης και της πείνας.
• Από το 1434 στην εξουσία
ανέβηκε η οικογένεια των
Μεδίκων.
Το Παλάτι της Σινιορίας ή Παλιό Παλάτι (1299),
στην Πλατεία της Σινιορίας ►

17. 1494 εκδίωξη
των Μεδίκων και
εγκαθίδρυση της
Δεύτερης
Δημοκρατίας.
Δημιουργήθηκε
το Μεγάλο
Συμβούλιο,
αποτελούμενο
από 3.000 άτομα
(το 1/5 των
πολιτών).
Επικεφαλής του
δημοκρατικού
κινήματος τέθηκε
ο Τζιρόλαμο
Σαβοναρόλα,
που εγκαθίδρυσε
θεοκρατικό
καθεστώς, όμως
το 1498
κρεμάστηκε και
κάηκε στην
πυρά.

18. Αρχές του 16ου
αιώνα: στην κυβέρνηση ο Νικολό
Μακιαβέλι. Καταργείται ο μισθοφορικός στρατός και
δημιουργείται λαϊκή πολιτοφυλακή.
Η Φλωρεντία το 1493

19. • Το 1512, με τη
στήριξη της Γαλλίας
και του Πάπα, οι
Μέδικοι ανέκτησαν
την εξουσία.
• Ακολούθησε άλλο
ένα δημοκρατικό
διάλειμμα (1527-
1532).
• Τελικά το 1532
καταργήθηκε το
δημοκρατικό
πολίτευμα και η
χώρα έγινε
κληρονομική
μοναρχία, Δουκάτο.
Στο παρεκκλήσι που
έφτιαξαν στο παλιό
αρχοντικό τους οι
Μέδικοι στόλισαν
τους τοίχους με
σκηνές από τη
Γέννηση του Ιησού
και την προσκύνηση
των Μάγων, όπου
αναπαριστούσαν
τον εαυτό τους και
άλλες σύγχρονες
προσωπικότητες. ►

20. Γκαλερί
Ουφίτσι
• Αρχικά κατασκευάστηκε
με σκοπό να στεγάσει
γραφεία (uffizi), όμως
αργότερα όλα τα πολύτιμα
εκθέματα από τις
συλλογές των Μεδίκων
μεταφέρθηκαν εκεί.
Θεωρείται ο πρώτος
χώρος στην ιστορία που
πληρούσε τα πρότυπα
μουσείου, με αποτέλεσμα
να λειτουργήσει σαν
οδηγός για τα σύγχρονα
κέντρα τέχνης.
• Το 2008 δέχτηκε
1.553.951 επισκέπτες.

21. Παλιά Γέφυρα (Ponte Vecchio): Χτίστηκε το 1345 από τον Νέρι ντι
Φιοραβάντι πάνω από τον ποταμό Άρνο. Ήταν τόπος εμπορίου,
λέγεται πως εδώ εμφανίστηκε η λέξη «πτώχευση» από τη λέξη
«bancorotto» (σπασμένος πάγκος). Ξεχωρίζει από τις δύο σειρές
σπίτια στις δύο πλευρές της.

23. Πάνω από τις κατασκευές της γέφυρας περνάει ο
Διάδρομος του Βαζάρι (1565), από το όνομα του
αρχιτέκτονα που τον κατασκεύασε, για να μπορεί ο
Κόζιμος των Μεδίκων να πηγαίνει από το Παλιό Παλάτι
(Palazzo Vecchio) στο Παλάτι των Πίτι (Palazzo Pitti),
καθώς τότε στη γέφυρα υπήρχαν πάγκοι κρεοπωλών
που βρωμούσαν έντονα. Κατά μήκος του Διαδρόμου
υπάρχει σειρά από στρογγυλά παράθυρα, από τα οποία,
σύμφωνα με τον μύθο, ο ηγεμόνας μπορούσε να
κρυφακούει τι συζητούν οι απλοί άνθρωποι από κάτω,
στη γέφυρα. Από το 16ο αιώνα οι πάγκοι μετατράπηκαν
σε κοσμηματοπωλεία και χρυσοχοεία, κι έτσι επικράτησε
πλέον η ονομασία «Χρυσή Γέφυρα».

24. Η επίδραση των Βυζαντινών
▲ Γεώργιος Γεμιστός
(Πλήθων)
• Πτώση του Βυζαντίου: Βυζαντινοί,
που διέφυγαν στην Ευρώπη
παίρνοντας μαζί τους έργα τέχνης και
βιβλιοθήκες με πλήθος αρχαίων
πηγών, ήταν φορείς του αρχαίου
πολιτισμού, που ποτέ δεν είχε
ξεχαστεί στο Βυζάντιο.
• Υπό την επίδραση των ιδεών του
Γεώργιου Γεμιστού (Πλήθωνα), ο
Κόζιμος των Μεδίκων ίδρυσε στη
Φλωρεντία Πλατωνική Ακαδημία.

25.  Περιορισμένη ελευθερία του καλλιτέχνη –
αυστηροί κανόνες
• Απουσία βάθους
• Αδιαφορία για τις φυσικές αναλογίες
• Δεν αποδίδεται η τρίτη διάσταση
• Μετωπική απεικόνιση των μορφών
• Αυστηρότητα και επισημότητα
 Η ματαιότητα του φυσικού κόσμου σε σχέση με
την αιωνιότητα
Ζωγραφική: η βυζαντινή
παράδοση

26. Χριστός Παντοκράτωρ, Αγία Σοφία της
Κωνσταντινούπολης, 1261
Η Θεοτόκος του Βλαντίμιρ, Ρωσία,
Κωνσταντινούπολη 1131

27. Ο Ιουστινιανός και η συνοδεία του, Άγιος Βιτάλιος, Ραβέννα

28. Τα χαρακτηριστικά της
Αναγεννησιακής τέχνης
Η Αναγεννησιακή τέχνη στράφηκε προς τα ιδανικά της
αρχαιότητας τόσο στη μορφή όσο και στο περιεχόμενο
του έργου τέχνης.
Αναγνωρίστηκε η ελευθερία και η δημιουργική φαντασία
του καλλιτέχνη, προσέχτηκαν οι φυσικές αναλογίες,
αποδόθηκε η τρίτη διάσταση, η προοπτική, οι μορφές
αναπαραστάθηκαν με φυσικότητα.
Τονίστηκε η ομορφιά του πραγματικού κόσμου στον οποίο
ζούμε, ενώ υποχώρησε το ενδιαφέρον για τον
μεταθανάτιο κόσμο.
Οι καλλιτέχνες αντλούσαν τα θέματά τους όχι μόνο από τη
θρησκεία, αλλά και από την ιστορία, τη μυθολογία, την
καθημερινότητα.

29. Ραφαήλ,
Μαντόνα Σιξτίνα
Η Θεοτόκος
του Βλαντίμιρ
ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΕΝΟΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΙ ΕΝΟΣ
ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΑΚΟΥ ΕΡΓΟΥ

30. Μιχαήλ Άγγελος, Η δημιουργία του Αδάμ, Καπέλα Σιξτίνα,
Βατικανό.

31. Ραφαήλ, Η Σχολή των Αθηνών, Βατικανό

32. Σάντρο Μποτιτσέλλι, Η Γέννηση της Αφροδίτης

33. Λεονάρντο ντα Βίντσι,
Μόνα Λίζα (Τζοκόντα)

34. Τζορτζόνε,
Καταιγίδα

35. Ιερώνυμος Μπος, Το Κάρο του Σανού (1485-90)

36. Η ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΤΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
Οι εκπρόσωποι του κινήματος της Αναγέννησης απεικόνισαν τον πραγματικό
κόσμο χωρίς εξωραϊσμούς, έδειξαν τους ανθρώπους όπως είναι, τονίζοντας
τη σκοτεινή πλευρά τους, την απληστία, τη βιαιότητα, την υποκρισία.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το έργο του Ιερώνυμου Μπος «Το κάρο του
σανού».
• Ο Μπος παρουσιάζει έναν κόσμο που διέπεται από απληστία και βία. Εδώ
το σανό συμβολίζει τη δύναμη του πλούτου και του χρήματος. Ο πίνακας
θυμίζει το παλιό ολλανδικό ρητό: «Ο κόσμος είναι σωρός από άχυρο και
όλοι αρπάζουν όσο μπορούν από αυτό».
• Η σκηνή είναι χαοτική. Οι άνθρωποι αγωνίζονται να αποκτήσουν ένα
κομμάτι άχυρο και είναι έτοιμοι να κάνουν τα πάντα, ακόμα και να
σκοτώσουν.
• Δύο μοναχές γεμίζουν ένα σακί άχυρο προς όφελος ενός χοντρού
καλόγερου, ο οποίος πίνει ήρεμα το κρασί εποπτεύοντας την λεηλασία του
ποιμνίου του.
• Οι μόνες φιγούρες που φαίνονται απόμακρες είναι οι ισχυροί της γης: ένας
βασιλιάς και ένας υψηλόβαθμος ιερέας (μπορεί ο Πάπας). Η ηρεμία τους
οφείλεται στο ότι έχουν εξασφαλίσει αρκετό άχυρο.

37. Ραφαήλ, Η Μνηστεία της
Παναγίας

38. Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, Η
Διανομή των Ιματίων του
Χριστού

39. Δομήνικος
Θεοτοκόπουλος,
Το όραμα του
Αγίου Ιωάννη (Η
Πέμπτη Σφραγίδα
της Αποκάλυψης)